प्रकाशमान सक्व
संस्कृतिविद
माधवनारायण, स्वस्थानी व सक्व म्हसीका
य्ं पूर्व करिब १७ कि. मि. तापाक्क छगू ऐतिहासिक शहर सक्व दु । करिब ३३०० दँ न्ह्यः श्री श्री श्री उग्रतारा देवी बज्रयोगिनीया उजनं तत्कालीन पूजारी जोगदेव बज्राचार्य कलिगत सम्बत् १८०१ सालय् दयकूगु खँ मणिशैल महावदानय् च्वयात:गु दु ।
समुद्री, सतहस्वयां करिब १३२८ मिटर जालय् च्वंगु सक्वया पौराणिक नाम शांकेतुनगर खःसा कलिगत दँ १८०१ निसें शंखाकारय् दय्का तःगुलिं शंखपुर धकाः ब्याख्या याःगु नं इतिहासय् च्वयात:गु खनेदु । स्कन्दपुरानया केदार खण्डया माघमहात्म्य बर्णनय शालिनदीया सिथय् च्वंगु न्ह्यइपुगु कलात्मक व पाटी, पौवा, हिति, पुखू, ध्वाखातय्सं तक छाय्पियातःगु लावण्यदेश नांया नगर धका: थौंकन्हयया सक्वयात संकेत या:गु खनेदु । तर मेमेगु स्रोतपाखेँ सक्व हे उगु लावण्यदेश नगर खः धइगु प्रमाणित आधार लूगु मदुनि ।
बौद्ध सम्प्रदायया मणिशैल महाबदान कथं गुंगू कुण्डल गुम्ह नाग स्वनाः बिहार व झिंनिगू तीर्थत, अष्टमातृका किल्ला दुने पिने स्वनातःगु व मेमेगु पाटी, पौवा, हिति, तुं, राजकुलो, पुखू तकया ब्याख्या यानातःगु स्रोत दु ।
थौंकन्हयया सक्व लागा स्वनिगःया दकलय् पुलांगस शहरया ऐतिहासिक पौराणिक, साँस्कृतिक, सामाजिक, धार्मिक सम्पदायात न्हूगु पिढीया निंतिं धरोहरकथं ल्यंका तय् हे मा: ।
थुकथं हे ३३०० दँ न्ह्यःनिसेँ भव्य व आकर्षक रुपय् चैत्र शुक्ल पुन्हीनिसेँ च्यान्हुतक श्री श्री श्री उग्रतारा वज्रयोगिनी देबीया जात्रा सक्वय् न्ह्याका वयाच्वंगु दु । मेमेगु जात्रामात्रा नख:चखःकथं लय्पतिकं धइ थें चिचीधंणु सामाजिक, धार्मिक प्रचलनकथं हनावयाच्वंगु दुसां पौष शुक्ल पुन्हीनिसेँ माघ शुक्ल पुन्हीतक शालिनदी सिथय् श्री माधवनारायणया मुर्तीलिसेँ लच्छितक कठोर नियमपालन याना: श्रद्धालु भक्तजनपिं (मिसा-मिजं निथी नं) श्री स्वस्थानी व्रत च्वनेगु परम्परा न्ह्यानावयाच्वंगु दु ।
शैलपर्वतया शिखर कुहाँ वयाः न्ह्यानाच्वंगु शैलनदीपाखेँ अप्रभंश जुयाः शालिनदी नां जूवंगु पवित्र नदीया मुहान मणिशैल पर्वत खः । मणिशैल पर्वतय् विराजमान श्री श्री श्री उग्रतारा बज्रयोगिनी देवी आदीइश्वरी जगदम्बा भवानी गिरीराजकुमारीकथं थीथी नामं प्रख्यात स्वस्थानी देवी खः ।
श्री बज्रयोगिनीदेबीया १२ नांत : (बज्रयोगिनी माजुया झिनिलाया नांत थुकथं दु )
१) बैशाखय् यशोधरा,
२) जेष्ठय् पद्मावती,
३) आषाढय् कमला,
४) श्वावणय् तारा,
५) भाद्रय् बसुन्धरा,
६) असोजय् विजयवाहिनी,
७) कार्तिकय् महालक्ष्मी,
८) मंसिरय् राधिका,
९) पुषय् शैलजा
१०) लमाघय स्वस्थानी,
११) फागुनय् प्रज्ञापारमिता,
१२) चैत्रय नवदुर्गा ॥
माघमहिनाया स्वामिनी श्री स्वस्थानीमाता ख: । श्री बज्रयोगिनी देवीया स्वस्थानी अवतार जुइगु माघ लायात शास्त्र पुराणतय्सं तसकं तःधंगु व पवित्र व पूण्य लाकथं कयातःगु दु । उकिं स्वस्थानी परमेश्वरीया व्रत मेमेगु व्रत उपासनास्वयां तसकं उपयोगी, फलदायिनी, मनोकामना पूवनीगु जूगुलिं हिन्दू, धर्मवलम्वीपिसं दँयदसं उपासना याना: धनधान्य व लाषण्य प्राप्त याइ ।
व्रत उपासनाया निंतिं छगू लुँया चतुर्भूज नारायण साक्षी तया: वय्कःया हे उपासना याना: स्वस्थानी व्रत धारण याई । थौंकन्हयया स्वर्णमूर्ति सक्वया हे श्री गीतगोविन्द भारो व भाजुराम भारों पुलांगु श्रीखण्डपाखेँ दय्कातःगु मुर्ति जिर्णोद्वार यानाः स्वनात:गु खः धइगु आम धापु्तिं पूष्टी जुइ । थौंकन्हयया लुँया मूर्ति करीव २०० दँ पुलांगु धयातःगु दु ।
सक्व लागां उत्तर पूर्व व दक्षिण जुयाः न्ह्यानाच्वंगु शालिनदी लिपा चाँगुनारायणया क्वं मनोहरा खुसिया नामं न्ह्यानाः यलय् बागमतीलिसेँ गंगा खुसिइ ल्वाकज्याना: थ:गु लिपांगु लक्ष्य महासागर लक्षित जुया: हिन्दमहासागरय् विलिन जुइ ।
पवित्र गंगा यमुना च तत्र गोदावरी, सिन्धु सरश्वतीश्च
सर्वाणी तीर्थानी बसन्ति तन्त्र यत्राच्यूतिदोरकरकथाप्रशंग: ॥
सूर्य मकर राशीइ दुहाँ बने धुंकाः वयागु जलय् रसायनिक प्रतिक्रिया जुया: उगु जले पृथ्वी दुने उत्पत्ति जूगु जीव वनस्पती व मेमेगु तत्वतय्त तकं सकारात्मक लिच्वः लाकी धइगु खँ शास्त्रय न्ह्यथनातःगु दु । थुगु राशीया लँपुं सूर्य दक्षिणायनं उत्तरायणपाखे उन्मूख जुइगु खँ किटान यानाः च्वयातःगु दु । लिसें ब्रम्हाण्ड उत्पत्ति धुंका: सुर्द्यवं थःगु पूर्ण भ्रमण न्ह्याकूगु दिं लगलासप्तमी नं माघ लाय् हे ला: । श्रीपञ्चमी थुज्वःगु बसन्त श्रृतुया पदार्पण जुइ्गु दि नं माघ लाय् हे ला: ।
थुकथं हे पशुपतिनाथया गुरुश्री गोरखनाथ बाबाया बुदिं माघशुक्ल पुन्ही थुज्वःगु पवित्र न्हि, बलवान भीमसेन जस्तो न्ह्याबलें यक्व नयमाःम्हेसिनं नं छन्हु उपवास च्वनीगु भि एकादशी व वयागु जात्रा भि द्वादशी थुज्वःगु दिं नं माघ लाय् हे लाइ । थुज्वःगुः माघ लच्छियंक सुथ न्हापां दना: म्व: ल्हुया: सुर्द्यःयात अर्घबिया: थ:गु कुलदेवतालिसेँ श्री माधवनारायणया पूजा अर्चना याना: श्री स्वस्थानी व्रत च्वना: न्हिच्छिया छछाः नया: बहनी श्री स्वस्थानी वाखं न्यना: नित्यकर्म यानाः लच्छितक न्ह्याकाः धर्मकर्म यानावयाच्वंगु दु ।
धर्म धइगु आस्था व विश्वासया केन्द्र ख: । मनूतय्सं थ:थःगु सामाजिक परम्परालिसेलिसेँ आस्था व बिश्वासया केन्द्रविन्दु धर्मयात अंगीकार याना: जीवनयापन याना वयाच्वंगु दु । थ:थःगु परम्परा कथं सनातननिसेँ न्ह्यानावयाच्वंगु धर्मकर्मप्रति आस्थावान जुया वयाच्वंगु दु । हिन्दू धर्मया १८ पूराणमध्य् छगू स्कन्द पुराणय् न्ह्यथनातःगु श्री स्वस्थानीया व्रत थुज्वःगु सर्वाधिक प्रख्यात व पौषशुक्ल पुन्हीनिसेँ माघ शुक्ल पुन्हीतक आस्थावान् जुया: थ: भाःत, काय, छँज:पिनि सुख सम्बृद्धिया निति हिन्दू मिस्तय्गु सौभाग्यवती जुयाः धन पूण्य लाभ याकीगु श्री स्वस्थानी देवीया व्रत तसकं हे लोकह्वा: धइगु खँय् निगू मत मदु ।
छायकि श्री स्वस्थानीया व्रत उपासना माघ लच्छि छँयछँय् गुलिखे मिसा-मिजंत च्वनेगु यानावयाच्वंगु दुसा गन खुसिया सिथय्, गनं कुण्ड, पुखूया सिथय् व्रतउपासना याइ । विश्वया गुगुं नं व्वय् न्ह्यागु हे देसय् च्वनाच्वपि हिन्दूधर्मप्रति आस्थावान मिजंमिसातय्गु निति थ्व व्रत उपासना लोकह्वा: । न्हियान्हिथं बहनी स्वस्थानी बारे जक जूसां न्यनेगु प्रचलन लखौं नेपा:मिपिनि छेँय् छेँय् दु । गुलिखे हिन्दू धर्मावलम्वीत च्वनाच्वंगु देसय् नं माघ लच्छि श्री स्वस्थानी बाखं न्यंका वयाच्वंगु दु ।
माघ लच्छि श्री स्वस्थानी बाखं कनीगु छेँय् गुगुं खनेमदुगु आत्मा भूत प्रेत पिशाचतय्सं दुःख बिइमखु धइगु भलसा दु सा थ्व स्वस्थानी बाखं न्यनेगु, कनेगु ज्यां न्ह्याथेंजा:गु दुःख वःसां हरेस नयम्वा: धइ्गु ज्ञानोपदेश बाखं दुने खनेदइ । गुकिं आत्मविश्वास तक अप्वइ । छेँज:या थःथिति सन्तानयात ब्वनेत, शिक्षित याय्त न्हापा स्वस्थानी बाखं ब्वंकीगु ख: । गुकि शिक्षाय् आत्म बिश्वास अप्वया: च्वयब्वनेगुलि विकास जुइ धइगु खंय् भलसा कयातःगु दु ।
पौराणिक पक्ष :
परापूर्वकालय् भगवान बिष्णु मायासूर दैत्य संहार याय्गु शक्ति काय्त महांकाल भैरव रुप क्षेत्रपाल गुरु माने यानाः झिंनिगू तिर्थ नवकुण्डल, नवनाग पूजा व थीथी तीर्थस्थलया जलं अभिषेक जुया: व्रत पूर्वका: श्री श्री श्री स्वस्थानी भवानी जगदम्वा उग्रतारणी बज्रयाेगिनी देवी लय् तायका: अतुलनीय बल शक्ति प्राप्त याना: दैत्य संहार याय्त ता:लाका: श्री स्वस्थानी व्रत तसकं पावन व पूण्य फल बिइगु भलसा कयातःगु दु । अनंलि पार्वती शिव भाःत काय्गु इच्छां श्री हरि बिष्णुया सल्लाहय् श्री स्वस्थानीया व्रत उपासना च्वन व उमा महेश्वर जुया: चिरञ्जिवी जुयाच्चन ।
निक्व:गु खुसिइ उमापार्वती काय् बुइकेगु मनतुनाः श्रीस्वस्थानीया व्रत उपासनापाखें श्री गणेशजी थुज्व:म्ह लोकय् नां जाःम्ह काय् बुइकल । कालान्तरय् पाताल लोकया नागकन्या उद्धार याय्त पार्वतीया सल्लाहय् ऋषी मुनीपिसं श्री स्वस्थानी व्रतयात स्वर्गलोक मेमेगु लोकय् नं प्रचार प्रसार याःगु खँ धर्मग्रन्थय् च्वयात:गु खनेदु । स्वर्गलोकय् नारद ऋषिपाखें, पाताललोकय् अस्वत्थामा ऋषिपाखें व मर्त्यलोकये सप्तऋषिपिनिपाखें प्रचार याःगु ख: ।
सत्ययुगय स्वर्गया द्यःपिनि जक श्रीस्वस्थानीया व्रत ‘उपासनाया: चलन दुगु खः सा ई हिलावंलिसे अप्सरातय्सं व्रत च्वनेगु यात । सप्तऋषिपिनि अनुकम्पां दुःखी व्राम्हणी गोमां श्रीस्वस्थानीया व्रत च्वना: उद्धार जूगु खःसा शालिनदीया सिथय् अप्सरापिसं व्रत च्वंगु खना: थम्हं घोर निन्दा याना: श्री स्वस्थानीया प्रसादयात घृणा याःवलय् महाल्वगि जुया: ल्हाःतुतिया पतिंतकं कुतुं वने धुंकूम्ह चन्द्रावती नं प्रायश्चित याना: अप्सरापिनि हे निर्देशनय श्रीस्वस्थानीया व्रत च्वना: उद्धार जूम्ह चन्द्रावतीया लुमन्तिकथं थौंतक शालिनदी सिथय् वयागु कृटीयात सुरक्षित तयाः पूजाआजा यानावयाच्वंगु दु ।
थाैंतक द्वलंद्वः मिजंमिसातय्सं शालिनदीइ श्री स्वस्थानीया व्रत च्वनाः पूण्यलाभ यानाः परम्परा हना वयाः थःगु इच्छा पूर्ण याय्गु अभिलाषां दँय्दसं मिसा मिजंतय्सं ब्वति कयाः शालिनदीइ व्रत च्वनी । थुकिया नितिं गुठीया व्यवस्था यानातःगु दु ।
श्री माधद नारायणया मूर्तिय्
शालिनदी श्री स्वस्थानी व्रत गुथिकथं दकलय् न्हापां गैंडु पुन्ही पोहेंलाथ्व पुन्ही खुन्हु सक्वया व्रम्हपुरय् श्रीमाधवनारायणया लुँया मूर्तिइ व्रत न्ह्याकेगु पा: का:म्हेसिन॑ किसलि छाय्मा: । किसलि छाय्धुंका: व्रत न्ह्याकेगु पा: काःस्हेसिया कला: भाःत निम्ह कजि-कजिनि थःगु इच्छा कथं व्रत न्ह्याकेगु भाला बिइ । उम्ह कजि व कजिनिं थःमं दुकथं व्रत न्ह्याकेगु खर्चया दायित्व नं काइ । गुठी संस्थान आर्थिक अनुदान काइपिं सुं मन्त धाःसा गुठी आर्थिक अनुदान बियाः कजि पाःया व्यबस्था याना: व्रत न्ह्याकेमा: । सक्व ब्रम्हपुरं श्रीमाधवनारायणया मूर्तियात नं नियमकथं कजि पाःलाया छेँ पुजा भोजन छाय् धुंकाः शंख पुयाः शालिनदीइ पाटीइ बिराजमान याकेत सवारी न्ह्याकी । थुकतं लच्छितकया निति श्रीमाधवनारायण बैकुण्ठपुर त्व:ताः खुसि सिथय बिराजमान जुया: श्री श्री श्री स्वस्थानीया व्रत न्ह्याःगु ताय्की ।
श्रीमाधवनारायणया लुँया मूर्तियात व्रम्हपुरय् सुरक्षित झिंछलातक राजोपाध्याय पुजारी नित्यपुजा आरती याना: तयातइ । उबले मेपिं सुना नं थिया: पुजा याके बी मखु । पौष शुक्ल पुन्ही खुनु श्रीमाधवनारायणया जलप्रसाद ग्रहणलिपा परम्पराकथं पूजा मान्य धुंकाः कजि पाःलाःया छँँय यंकाः नियमकथंया भोजन छाना: शालिनदीया सिथय् च्वंगु पाटी धरमपुरय् विराजमान याकी । लच्छितक सर्वसाधारण बर्ग प्रत्यक्ष पूजा ढोग व व्रतया निंतिं न्हियान्हिथं शालिनदीइ म्वः ल्हुकेगु, तिसां तिकेगु, व्रत न्ह्याकेगु, सक्व देय् चाःहिका: जात्रा यायगु व हाकन शालिनदीया पाटीइ हे बास च्वनेगु याइ ।
उग लच्छिया दुने चन्द्रायण पात्रोया तिथि कथं श्रीमाधवनारायणया मर्तियात माघ कृष्ण चतुर्दशी खुनु सक्वया बज्रयोगिनी क्षेत्रय् जात्रा न्ह्याकी सा उखुनु हे बहनी पशुपती घाटय् थ्यंका: बाय् च्वना: आमाइ्या न्हि आर्यघाटय व्रत तय माःगु परम्परा न्ह्यानाच्वंगु दु लिसेलिसेँ व्रतालु व श्रद्धालुपिं द्वलंद्व:या ल्याखय् लिसेलिसेँ आर्यघाटय् म्व: ल्हू वनी माघकष्ण औंसीया व्रतधुंकाः पशुपति दर्शन व देवपाटनया जयवागेश्वरी इलाकाया महादेव स्थान थ्यंकाः सानो गौचरणय् प्रसाद ग्रहण याकी परम्परागत शंखध्वनिलिसेँ माधवनारायणया जात्रा धुँका: नारायणहिटी राजदरबार थ्यंकाः शंखध्वनि याना: जुजुयात श्रीमाधवनारायणया प्रसाद लःल्हाइ । थौंकन्हय् सुरक्षाया दृष्टिकोण शंखध्वनि जक याय्गु चलन दु ।
श्रीमाधवनारायणया मूर्तितकं व्रतालुयालिसें थुकथं सक्वं बज्रयोगिनी, पशुपति, पुलांगु राजदरवार हनुमानध्वाखा जुया: जावलाख्य: जुया: फम्पिइ थ्यंकी व अन शेषनारायणस्थानया खुसिया सिथय् पाटीइ विराजमान याका: कन्ह्यखुनु ब्रत तइ ।
माघशुक्ल पारु खुनु श्रीमाधवनारायणया फम्पिइ जात्रा धुंका:पाटनया शंखमूलघाटय् थ्यंकाः न्हिथंया व्रत प्रसाद छाइसा भक्तजनपिसंं लःल्हाइगु पूजा, स्वां, प्रसाद व भोजन ग्रहणया ज्या जुइ। भोजन धुंकाः सक्वया शालिनदी बासया निति यात्रा न्ह्याकी । थथे स्वन्हुतकं लगातार बीसनिसें चौबिस कोशया परम्परागत नाँगा तुतिं न्यासि वना: सक्व शालिनदी बास च्वनेत थ्यनीबलय् गुलिं ब्रतालुत कमजोर जूगु खनेदु । अथेनं श्रीस्वस्थानीया अगाढ श्रद्धा व आस्था आत्मविश्वासं ब्रत पूवंकूगु इतिहास सक्वय् प्रत्यक्ष खनेदु ।
स्वस्थानी ब्रत न्हयाके छन्हु न्ह्यः
मं दुपिं मिसा मिजंतयसं म्व: ल्हुयाः थःगु गच्छेकथं प्यता घासा तया: भ्वय नयाः, ल्हा: तुतिया लुसि चाइ । मिजंतय्गु हकय् सँ खौरय् याय् हे मा: । पूजा सरजामया तयारी व लच्छियंकं फिइणु वस:, लासाफांगा छुटय् याना: तय्मा: । मिसातयगु हकय् ह्याउँगु वस: मा:सा मेगु रंगया वस: पुना: व्रत च्वंसां ह्याउँगु रुमालं हे जूसां व्रतपूजा याय्गु इलय् मा: ।
मिजंतय्गु हकय् धोती, फेट्टा, रुमाल व ज्व: मध्ये दनाः जलधारा हायकीम्हेसिनं सहश्र जलधाराया नं व्यबस्था याय् मा: । लच्छितक छेँय् द्यने मदु सा द्यनेगु व्यबस्था माधवनारायणया मूर्तिलिक्क शालिनदी सिथय् धरमपुर पाटीइ यायमा: ।
प्रथम स्तान :
सक्व देसय् दुहाँ वय्गु प्यंगू मूध्वाखात दु । थुकथं हे मेगु प्यंगू सहायक ध्वाखात मध्ये शालिनदी वनेगु लँय् छगू ध्वाखा जिर्णोद्वार याःगु दु । प्यंगू मूध्वाखां पिने अष्टमातृकापिं स्वना तःगु दु । थुपिं अष्टमातृका देवीपिनिगु पूजाअर्चना ज्याया थःथःगु हे महत्व दु । उपिं मध्ये सक्वबासीतय्सं सक्व देसय् दुने हे कालगतीं सीसा सीम्ह च्याकेत मसानघाट यंके मा:गु उत्तरपूर्वया मू ध्वाखाया पिनेपाखे ज्योतिलिंगेश्वर महादेव स्थान न्ह्य:ने ज्योतिलिंगेश्वरया लख सिंचन याका: पवित्र पुखू वा राजकुलोय् दकलय् न्हापां स्वस्थानी व्रत च्वने मंदुपिसं बहनी म्व: ल्हुया: ब्रम्हपुरय् श्रीमाधवनारायणया मूर्ति न्ह्यःने पूजारीपाखें जलप्रसाद काय् धुंकाः सर्वसाधारण मनूतय्त तकं मथिसे ब्यागल च्वनाः व्रत न्ह्याकी । मिजंतयगु हकय् शालिनदीसिथया पाटीइ द्यनेमा:सा मिस्त थ:थःगु निति छुटय् यानातःगु क्वथाय् पुच: दय्का: वा याक:चा हे च्वनी ।
बिष्णु अवतार माधव नारायणया नं स्वस्थानी व्रत
माघ महिनाय् श्रीहरि बिष्णु माधव नारायणया नामं म्हसीकी । उकि माघमहिनाया स्वामी श्री हरि बिष्णु माधवनारायण भगवान बैकुण्ठ नं त्वःता: श्री श्री श्री स्वस्थानी देवीया व्रत उपासना न्ह्याकूगु शालिनदी सिथय् व्रतउपासनाया नितिं दँयदसं पौष शुक्ल पुन्हीनिसें माघ शुक्ल पुन्हीतक स्वस्थानी व्रत यात्रा यानावयाच्वंगु पौराणिक पर्व कथं कयातःगु दु । व्रम्हाण्ड रक्षा याय्त लय् पतिकं छगू छगू ब्यागलं ब्यागलं नामं श्रीहरी बिष्णु अवतार काइगु खँ पुराणय् बर्णन यानातःगु दु ।
- बैशाख महिनाय् मधुसुदन नारायण,
- जेष्ठ महिनाय् त्रिविक्रम नारायण,
- आषाढ महिनाय् बामन नारायण,
- श्रावण महिनाय् श्रीधर नारायण,
- भाद्र महिनाय् केशव नारायण,
- असोज महिनाय् पद्म नारायण,
- कार्तिक महिनाय् दामोदर नारायण,
- मंसिर महिनाय् लक्ष्मी नारायण,
- पुष महिनाय् गौरी नारायण,
- माघ महिनाय् माधव नारायण,
- फागुन महिनाय् गोविन्द नारायण व
- चैत्र महिनाय् बिष्णु नारायण ।
थुकथं ब्रम्हाण्ड रक्षा ज्याय् खटय् जुइमा:म्ह बिष्णु भगवान अधिकमासया इलय् पुरुषोत्तम नारायण अवतार कयादी । उगु ईयात मलमास नं धयातःगु दु । उगु मलमासय् व्रतबन्ध, पास्ती, बिवाह, होम, जप तप आदि भिंगु ज्या याय् मज्यूगु परम्परा न्ह्यानाच्वंगु दु । हिन्दू धर्म कथं उगु इलय् मत्स्य नारायणया जक पूजा, मेला जुइ ।
श्रीहरि बिष्णुया यक्व नांत दु । नीप्यंगू अवतारत दु । मत्स्य, कक्षप, बराह, नृसिंह, बामन, परशुराम, राम, कृष्ण, बौद्ध व कलकी थुज्वःगु नाँजाःगु दशअवतारया खँ बाखनय् यक्व खने दु सा मेमेगु झिप्यंगू अवतारत मध्ये नारद, धन्वन्तरी, हयग्रीव, मोहिती आदि मेमेगु अवतार कया: विश्व जगतया सर्वश्रेष्ठ प्राणी मनूतय्त छगू छगू इलय् छगू छगू यातना: ६४ ज्ञान बिउगु बर्णन धर्मग्रन्थय् खनेदु । बैशम्पायन व्यास बेद रचना यात, धन्वन्तरीं वास: उपचार पद्धति ज्ञान बिल सा नारद बिश्वव्रम्हाण्डया ज्ञानविज्ञानया ज्ञाता जुया: प्रचार प्रसार यानाः ज्योतिष शास्त्रया रचना यात ।
थुकथं श्रीहरी बिष्णु अनेक अवतार कया: विश्व व्रम्हाण्डया कण कणय् व्याप्त जुयाच्वंगु दु धइगु खँ हिन्दू धर्मया बेद, पुराण आदिइ च्वयातःगु दु । हिन्दू धर्म सूर्य, चन्द्र, नक्षत्र आदियात तक बिष्णुया थीथी अवतारमध्ये यक्व किर्ती दुगु नारायणया अवतार ताय्की । उकिं छगू श्लोक दु :
जले बिष्णु स्थले बिष्णु बिष्णु पर्वतेः मस्तके ।
ज्वालामालाकुले बिष्णु : बिष्णु बिष्णुमहोम् जगत् ॥
थ्व ब्रम्हाण्ड बिष्णुमय दु । सूर्य चन्द्र व तारा थुज्वःगु नक्षत्र गण समेतया नां नारायणलिसे सम्बन्ध दु ।
शालिनदीइ स्वस्थानीब्रत उपासना याय्त पालन याय्माःगु नियमत :
१) कजिपाः काइम्हेसिनं यःमरी पुन्हीखुनु सक्व व्रम्हपुरय् वनाः राजोपाध्याय पूजारी, गा.वि.स. नाय: व वडा नायः व मेमेपिं भद्रभलादमीपिनिगु रोहवरय्
श्रीमाधवनारायणया शुवर्ण प्रतिमाय् कला:भा:त निम्हेसिनं किस्ली
छायूमा: ।
२) श्रीमाधवनारायणया शुवर्ण प्रतिमा ज्वनीम्हेसिनं नं उखुनु हे किस्ली छाय्मा: ।
३) व्रत च्वनीपिसं ल्हाःतुतिया लुसि चाय्मा: व मि्जतयसं सँ, दाह्री चाय्मा: ।
४) सक्व ज्योतिर्लिङ्गेश्वरय् न्ह्यानाच्वंगु राजकुलोय् म्वःल्हुयाः ब्रम्हपुरया माधवनारायणयात भेटी छाना: जलप्रसाद कया: नां च्वकेमा: ।
५) माधवनारायणया जलप्रसाद कायेधुंका: पशुपंक्षी व सर्वसाधारण मनूतयपाखें ब्यागलं च्वनेमा: ।
६) मिस्त थःगु छेँय् ब्यागलं च्वनेमा:सा मिजंत सक्वया शालिनदी सिथय् च्वंगु धलंपुली पाटीइ च्वं वनेमा: ।
७) लच्छितक चि व चिस्वाः वःगु नय् मज्यू । लच्छितक व्रतालुहपिसं क्वय् न्ह्यथना ज्वलं बाहेक मेमेगु नय् मज्यू :
दुरु, घ्यः, चाकु, चिनी, जा, बजि, आम्ली, .सुन्तला, केरा, ह्याउँलैं, यलपलः, पालु, केय्गू, तु, सकि, तरुल जक ।
८) व्रत क्वचायका: देशदर्शन, अष्टांग प्रणाम ज्या धुंका: नीसी सात्विक नसा ज्वलं जक च्वय् न्ह्यथनागु छछाः जक नयमा: ।
९) नसाय् मेमेगु छुं ज्वलं ल्वाकज्याःसा, खनेदुसा नय्मज्यू । लिसें नयाः दने धुंका: हाकनं नय्मज्यू ।
१०) नसाय् सँ, हाम्व:, तछ्व, कःनि, छ्व, दुसि आदि खनेदुसा नय् मज्यू । ज्वरय् याय् न्ह्य: हे ल्ययाः जक नसा ज्वरय् यायमा: ।
११) न्यासि जुइत लच्छितक लाकां, मोजा न्ह्याय् मज्यू । लाकां न्ह्यानातःपिं मेपिन्त थी नं मज्यू । सवारी साधन छयलेमज्यू ।
१२) मिजं व्रतालुपिसं ग:पतय् लच्छितक १०८ गः तुलसीया मा: धारण यायमा: ।
१३) देशदर्शन झ्वलय् अष्टांङ्ग प्रणाम याय्बलय् तुलसी मा:यात ल्हा:या बुरापतिनं काका: नमस्कार यायमा: ।
४) थी मज्यूम्ह मिसा व्रतालु प्यन्हृुतक ब्यागलं च्वना: व्रत च्वनेमा: । न्हिथं म्व: ल्हुयाः जक .शालिनदी थ्यंकेमा: ।
१५) पौषशुक्ल पुन्हीनिसेँ व्रत च्वनेन्ह्य: हे मज्यू जूपिं मिस्तयेसं सुरुनिसेँ हे ब्यागलं च्वना: व्रत च्वने फइसा नीसी याय् धुंका: मेमेपिनापं व्रत च्वनेफइ ।
१६) व्रत न्ह्याके धुंका: छेँज:, थःथितिपिं मदुसा दुःखं च्वने मज्यू ।
१७) लच्छितक ब्रत छन्हु नं दिके मज्यू ।
१८) मिसा ब्रतालुपिन्सं नित्यपूजाया इलय ह्याउँगु सिन्ह: अनिवार्य ती माः । ह्याउँगु वस: व ह्याउँगु गा मा: ।
१९) मिजं ब्रतालुपिन्त छ्यनय् तुयूगु कापःया फेट्टा व म्हय् तुयूगु कापःया जोडी धोती मा: ।
२०) मिजं व्रतालुत फयांफच्छि ज्व: (निम्ह) जुइमा: ।
२१) ज्वःमध्ये दना: अष्टांङ्ग प्रणाम याइम्हसित माधवनारायणया मूर्ति दुगु सहश्र जलधारा घडा दुगु छवालीं दयेकूगु कलश मा: ।
२२) मिसा ब्रतालुपिन्त छगू पुजाभ: धलंपीचा मा: ।
२३) यदि सुं मिसाया दुरु त्वंनिम्ह मचा ज्वना: व्रत च्वन धाःसा उम्ह धलंमचात तकं लच्छि ब्रतालुलिसेलिसें च्वनेमा: । न्हिथंया पुजायू् नाप तयमाः ।
धलं दनीपिसं यायेमाःगु ज्या व वनेमाःगु थाय् :
१) कजि व कजिनी निम्हेसिनं न्हिथं पुजाभ: व द्य:या तिसा सिलेमा: ।
२) कजि व कजिनी न्हिथं पूजा आखे, चन्दन तयार यायेमा: ।
३) धलं दनीपिसं न्हिथं नियमित व्रतपूजा, माधवनारायणया पूजा, सुर्द्यः पुजा, गणेद्य: पुजा व पीठ पुजा यायमा: ।
४) न्हिथं सुथ न्हापां ब्रम्हमुहर्तय् शालिनदी सिथय् धलंदनीपिं मुना: शंखध्वनि यासेँ माधवनारायणया लुँया प्रतिमालिसेलिसेँ म्वः ल्हुइमा: ।
५) मिजं धलं दनीपिसं न्हिथं म्ह दाना: माधवनारायण व पीठ द्यः भागी यायेमा: सा शनिवा: भिद्य:याथाय् तक थ्यंकेमा: ।
६) माघ कृष्ण त्रयोदशी खुनु मिजं धलं दनीपिं शालिनरदीनिसेँ स्वस्थानी बज्रयोगिनीतक म्ह दाना: थ्यंकेमा: । उखुनु थ्यंके मफुसा मेखुनुतक थ्यंकेमा: ।
७) माघ शुक्ल एकादशी खुनु निक्वःतक शालिनदीइ धलं दंकी सा मिसा धलं दनीपिसं लिपाया धलं दनेत ताकुचाँ म्व: ल्हुइमा: ।
८) नीखुन्हुतक सक्व नगर परिक्रमा याना: न्हिथं १०८ द्यःयाथाय् अष्टांङ्ग प्रणाम यायेमा: ।
९) माघ शुक्ल सप्तमी (लगला सप्तमी)इ मिजं धलं दनीपिनि ज्व: मध्ये छम्हेसिनं नगर पूवंक गुलि टिना: चाःहिलेमा: । माधवनारायणया मूर्ति खटय् तया: सक्व नगर चाःहिकी । मेमेपिं धलं दनीपिं फ्यतुइ तक मज्यूगु परम्परा दु ।
१०) द्य:या मूर्ति ज्वनीम्हेसिनं न्हिथं माधवनारायणया मूर्ति ज्वनेमा: ।
नांगां तुतिं वनेमाःगु परदेश यात्रा :
१ ) धलं दनीपिं खालि तुतिं न्यासि वना: माघ कृष्ण चतुर्दशी खुनु सक्वया स्वस्थानी देवी बज्रयोगिनी थ्यंकेमा: ।
२) उखुनु हे चान्हय् पशुपतिनाथ देगलय् पाटीइ बासं च्वनेत थ्यंकेमा: ।
३) माघ कृष्ण औंसी खुनु आर्यघाटय् व्रत च्वनेमा: व ग्वलया जयवागेश्वरीतक अष्ट्रांङ्ग प्रणाम देवदर्शन यायेमा: व सानो गौचरनय् नया: फम्पिइ बासं च्वनेत थ्यंकेमा: ।
४) माघ शुक्ल पारु खुनु फम्पिया शेषनारायण स्थानय् धंले दंकी । फम्पिया देवस्थानय् अष्टाङ्ग प्रणाम धुंका: वुंगमती जुयाः यलया शंखमुल घाटय् थ्यंका: नया: सक्व शालिनदी थ्यंकेमा: ।
५) माघ शुक्ल तृतिया काभ्रेया नाला, बनेपा जुया: पनौती घाटय् बास च्वनेत थ्यंकेमा: ।
६) माघ शुक्ल चौथी खुनु पनौती घाटय् धलं दनाः नाला भचाखुसी सिथय् नया: सक्व शालिनदी थ्यंकेमा: ।
७) माघ शुक्ल एकादशी (भिं एकादशी) खुनु चान्हय् चाँगुनारांद्य:याथाय् पाटीइ बास च्बनेत थ्यंकेमा: । उखुनु बजि, जा व कय्गू नयमज्यू ।
८) माघशुक्ल द्वादशी (भिं द्वादशी) खुनु सक्वय् वया: नय्गु याइ ।
९) माघ शुक्ल द्रोन नवमीइ शालिनदी सिथय् माधवनारायण सहित सकल धलं दनीपिन्त खीर भोजन याकी ।
शंखध्वनिलिसें समाधवनारायणया पूजा :
सक्व शालिनदी सिथय् भगवान बिष्णु स्वस्थानी ब्रत उपासना याःकथं लुँया मूर्तियात न्हिथं ब्रम्हमुहुर्तय् खुसिइ कजिं म्वःल्हुका बीगु, न्हिनय् नित्य पूजा याय न्ह्यः दकलय् न्हापां अष्टमातृका पीठ गणेद्यः पूजा याइ । श्रीमाधवनारायणया सुवर्ण प्रतिमायात पुज्याना: विष्णुया झिगू अवतारया नांत काइ । झिगू दिशाया पूजा याइ व विष्णुया प्यपा ल्हाःया आयुधत शंख, चक्र,गदा, पद्मया नां कया: पूजा याइ । पूजा राजोपाध्याय पूजारी याइ । एकादशीया निगूगु पूजा, पनौतीइ नित्य पूजा याइबलय् कजिं याकी ।
माधवनारायणया मूर्तियात स्वस्थानी धलं जःछि लच्छितक सत्यनागया प्रतिमा तयाबीमा:गु प्राबधान दु, गुगु झिंछलातक ब्रम्हपुर सक्वया पूजारी छेँया कमण्डलदुने तयातइ । सत्यनाग फुक्क तिसा स्वयां च्वय् तय्मा: । स्वस्थानी धलं ज:छि सत्य नाग प्रतिमां साक्षात स्वरुप थें फुक्क धलं दनीपिंत प्रभावित याइ । गुगु आधुनिक विचारधाराया मनूतय् निति तसकं रोचक जुइ । सत्यनाग त्वःधूगु बारे सक्वय् रोचक बाखं थुज्वःगु बास्तविक खँ न्यने दु । करिब सच्छि दँ स्वयां न्ह्य: बुढा धइ्म्ह साँवापाखेँ उगु त्वःधूगु नाग व वया नं उत्येँ हे जँ त्वःधुला: मदुगु जनश्रुती दु ।
अश्वमेघयज्ञ / धलं क्वचाय्कीगु :
सक्व शालिनदी स्वस्थानी धलं क्वचायेकेगु स्वीन्हुया चान्हय् याइ । थ्व इलय् सकल धलं दनीपिंसं थम्हं फक्व, मनं तुनागु सिसाबुसा, ग्वा:, ग्वय्, स्वाँ, आखे, कलश घः,धुं, मत, जजंका, न्याता उँया इताः, ध्यबा, सिदादान, सादान, बसःदान, धोती, रुमाल आदि ज्वलंत बन्दोबस्त यानाः धल धुंकेगु पूजाय् ब्वति काइ । थी मज्यूपिं ब्यागलं च्वना: धुंकेगु पुजा याना: पूजा आखे शालिनदीइ चुइकी ।
थ्व लसताय् तःधंगु यज्ञ याइ गुकियात अश्वमेघयज्ञ धायेगु चलन दु । उगु यज्ञय् तःग्व:गु इन्द्रकलशलिसेँ श्रीमाधवनारायणयात १०८ पूर्णकलशजलं सिंचन यानाः कयेतापुजा, इहि, बाह्रा तय्गु प्रकृयालिसें पूनर्जन्म ज्या क्वचायेकाः नीसी याकी । अनंलिपा न्याता उँया जजंकां सकल धलं दनीपिलिसे अप्रत्यक्षकथं श्रीमाधवनारायणलिसे व्रत सम्बन्ध स्वाःकथं उगु का थीका: पूजा, अर्चना, प्रार्थना, सादान, सिदादान, वसःदान, वस: होम, नैंक्या: पगरी होम, सिसाबुसा होम ज्या क्वचायकाः झिंनिक्व: शंखध्वनि याना: लकस गुंजायमान याना: व्रम्हमुहूर्त इलय् ब्रत क्वचायेकी । श्री माधवनारायणया मूर्तियात पूजारीं हाकनं सक्वया व्रम्हपूरय् झिंछलातकया निंतिं सर्वसाधारणपाखेँ प्रत्यक्ष ढोगभेटं टापाक्क तया: पूजा, पाठ, धुं, मत छायेगु ज्या यायत यंकी ।
थुकथं हे न्हिनय् शालिनदी सिथय् लच्छितक धलं दना: मि पनाच्वंगु थायेया पूजा याना: चि ब्यंकेगु ज्या याना: चि दुगु घासा तया: भ्वय् नइगु चलन दु । अनंलिपा हाकनं झिंन्यान्हु सिलाचःह्रेबलय् सक्व ज्योतिर्लिङ्गेश्वरय् सकलेँ धलं दनीपिं मुनाः भजनकिर्तन याना: रात जाग्रम च्वनाः सुथ न्हापां श्रीस्वस्थानी माता वज्रयोगिनी स्वरुप दर्शन यानाः थःथःगु मनोकांछा प्रार्थना याना: स्वस्थानी व्रत क्वचायेकी । श्रीस्वस्थानी माता की जय ॥ श्रीमाधवनारायण की जय ॥
क्वचाल
