नेवाः विघि कथं जन्मनि (बु:दि) हनेगु विघि
स्राेत – जाेशी समाज, ख्वप जन्मनि याइम्हेस्यां हामोलं मोःल्हुया नी वस्त्र फिये । थमं वा मेम्हेसिन सूर्य, गणेश, पीठ देवता, आगंद्याेयात सामान्य पूजा याये/याके । ज्योतिष क्यनागु दुसा ज्याेतिषया आज्ञा कथं (बिशेष पूजा) उगु विधिं याके । ज्योतिष क्यने मलाः सा छेयानकीनं याकेगु विधि :- जन्मनीयाइम्ह पूर्व स्वया, याकिम्ह (नकीं) पश्चिम स्वया फ्यतुये । जन्मनीयाइम्हेसिया खवय् सुकुन्दा उत्तर स्वका च्याके जन्मनीयाइम्हसिया न्ह्योने ज्यना लप्ते (भोर्लेया पात मखु) वा मेःगुलप्ते छपा नं बँयतये । लप्ते लिक्क-पूजा छजु, ग्वोःगु धौ, स्वगंवस्त्र, स्वाँमाला, सिंया कुलेचा नं तये । जन्मनी याइम्हेसित स्वक नुसलाविये ख्वालय् सिन्ह छपता तिके । स्वाँजाकी ल: कया संकल्प याये – अद्येत्यादि काश्यगोत्र / मानवगोत्र / भारद्वाज गोत्र ….. स्यमम्…(थ:गु नां) नामनो जन्म दिवसे नवगहाहि, योगिन्यादि दशाशांर्त्थे अष्टचिरंजीवि, पांचायन, नगग्रह, स्वेष्ट देवतादि पूजां कुर्तं श्रीसूर्याय नम: । मतया क्वय् त्व:ते । मतया गणेश पूजायाये – गणपतये चन्दनाक्षत यज्ञोपवीत पुष्पं नम: (जजंका सहित पूजायाये) जलकया बँय् चाकलाक चा: छगु च्वये । उकी जाकी न्यापुचः स्वाँ तये । जाकी पूजायाना उकीया स्वाँ प्रसाद लानाकाये थःगु छ्यनय् छुये । नुसला स्वक: काये (देखा दुम्ह जुसा जन्मनी याइम्ह व नकीं नं समेत् न्यास याये माल) । प्रार्थना – अज्ञान तिमीरान्धस्य ज्ञानाञ्जन सलाकया चक्षुरुन्मीलितयेन तस्मै श्री गुरबे नम: ॥ जलपात्र पूजायाना स्वासिह तने । साया दुरु पि चा यागु, मुद्रा क्यने । मुद्रा ज्याये मसल धाःसा नमस्कार याये जल पात्रया जल शिरेय् सिंचनायाये-आत्मने सिंचनं नम: थ: यात सिन्ह तिये-आत्मने चन्दन नम: । थःगु सिरे स्वाँ छुये -आत्मने पुष्पं नम: । स्वाँ नतुना ल्ययुने न्ह्याेने छोये-आत्मासनाय नम: आत्म मूर्तये नमः अष्ट चिरंजीवी पूजा- धाै व स्वगं कापते जन्मनी याम्हेसित पूजा याके-स्वाँ सिंह जजंका छाये अष्टचिरंजीविभ्यो चन्दनाक्षतयज्ञोपिवीतपुष्पं नम: । (धूप दीप नैवेद्य फलफूल छाये ।) धूपंनम:, दीपं नम: नैवेद्यफलं नमः) प्रार्थना:- अश्वत्यामा बलिर्ब्यासो हनुमान्श्च विभीषण कृपः पशुरामश्च मार्कण्डेया महामुनि: । दक्षिणा छाये । ज्यना लप्ते वा मेगु लप्ते पाःतय् । न्याथाय चन्दन, अक्षत, स्वाँ, जजंका तय पूजा याये । स्थान गणपतये चन्दनाक्षतपुष्पं नम: । पाञ्चायन मूर्तये चन्दनाक्षतपुष्पं नम: । स्वेष्ट देवता कुल, देवता मूर्तये चन्दनाक्षत पुष्पं नम: आदित्यादि नवग्रहेभ्यो, नवयोगिन्यादिभ्यो चन्दनाक्षत पुष्प नमः गृहलक्ष्मीष्ट देवतायै चन्दनाक्षतपुष्पं नम: । जन्मनीयाइम्हेसित तपुलिं पुयेके । नकिंनं घौ स्वगंकाप: पूजा ज्वना जन्मनी याइम्हेसित थीका ल्हा भागियाके । घौ स्वगं वालेविये । नकीनं घौ स्वगं बालागस जन्मनीयाइम्हेसित स्वकविये । सुकुन्दाय् स्वगंतिके दधि चन्दनाक्षत पुष्पं नम: निक ज्यानालप्तेस तयेके । स्वक:या च्वय् घलिमेय् स छाये । गृहलक्ष्मीष्ट देवतायै नम: । जन्मनी याइम्हेसित नकिनं सिन्ह तिके, घौ स्वगं तिके । स्वगंकाप लःल्हाये । स्वांमाला क्वखाय्के । पूजाभःया स्वगं नकिंनं तिये मेःपिं परिवारयात नं तिके सिंकुलेचां सिसाफल स्वकलुके (घ्वाल्लायायेत स्वंग ३ दक्षिण तय दतसा मुतुमरी नं तयेमा) चिकंया इता च्याका द्याेयात अर्पणयाये । अलेय् जन्मनीयाइम्हेसित नं मतक्यने परिवार सकलसिन तायअभीर ह्वला जन्मनीयाइम्हेसित आशीर्वाद विये गुलिसिया थ्व विधि निम्हतिपूयातं स्वगंविया न्ह्याकेगु चलनदु कुल परम्परा कथं खेँ सगँ विये । खेँ सगँया नापं घौ तौलासि नयेमा धैगु दु घ्वाल्लयानागु फलफुल दक्षिणामुना च्याःगु मत सहित पिखालखु स वाके छ्वये । घौबजी दान याये जाकी ल: कया बँय्तने-कर्मसाक्षिणे सूर्याय अर्ध्य नम: ॥
नेवाः व भ्वय्
पूर्णराम मुनंकर्मि नेवाः व भ्वय् म्हसीका छुं लसताय् वा पुजा, नखःचखः, संस्कारया भिंगु वा मभिंगु ज्या यायेबलय् थःजः व मेमेपिं च्वना झ्वःछुना लप्तेय् थीथी घासा तयाः नयेगु हे भ्वय् खः । भ्वय् ता भ्वय् स्वया जुइ, घःसू भ्वय् निसें कया थीथी भ्वजय् ता फरकफरक जुइ । सामान्यकथं दायेकुगु ला, आलु चाना वा आलु छ्वं, बूबः, मिक्वा, तक्वला (कवाफ), सियाला, वाउँचा, मौसमया तरकारी, आम्लिपाउँ थुलि ता नियेगु क्वागु घासा तइ । व बाहेकं अचार वालागु, अचार फिनातःगु, धौ, सिसाबुसा कय्गु, (लैं व मौसमया सि), दइ, भ्वय् स्वया मरि नं दये फु । मू नयेगु बजि हे जुल । श्राद्धया जूसा फसि, चिकुलाबलय् जूसा तःखा, न्याखुना दयेफु । फुकं धैथें भ्वय् अय्ला दइ । संस्कार व परम्पराकथं थ्वं नं तयेगु यक्वसिया चलन दु । भ्वय्ताय् आधुनिक भाषं धायेगु खःसा carbohydrates, calcium, protein, mineral, fosforus, folic acid, fiber, nutrients फुकंया माक्व ता ल्वाकःछ्याना स्वास्थ्ययात बांलाकिगु, बल्लाकिगु जुइ । नारांद्यःया पुजा व सपिण्ड श्राद्धस्वया न्ह्यःया श्राद्ध भ्वजय् ला तइमखु । झीगु भ्वजय् ला धायेवं म्येय्या ला जुइ, म्येय्या ला बाहेकं नं बाहाँ स्यानागु जूसा बाहाँया ला दइ, मखुसा नं मेगु ला वा न्या निता प्यता दइ । भ्वजय् क्वागु ता खुता निसें कया झिंनिता वा व स्वया च्वय् तर ज्वःता (च्याता, झिता, झिंनिता आदि) तइ । पाउँ ख्वाउँगु जूसां क्वागु ल्याः तइ । लाः व लुसि थें हे खः नेवाः व भ्वय् । गन नेवाः अन भ्वय् । नेवाःतय्त भ्वय् नयेत छकूचा हुनि दयेवं गाः । झिंखुगू संस्कारया छुं नं ज्या जुयेमाः वा दछि दुने वइगु झिंनिगू चह्रे, झिनिगू पुन्हि वयेमाः भ्वय् जोरे जुइ । भ्वय् मनसां सम्हे नयेगु ल्वमंकि मखु । छुं नं लसताय् भ्वय् नइगु ला स्वाभाविक हे जुल, लसता मखुगु अवस्थाय् नं भ्वय् नयेमाःगु दु । गथे कि मनू मदइबलय् प्यन्हु वा खुन्हुखुन्हु लोचा भ्वय्, झिन्हुखुन्हु ब्यंकेधुंका चिपिं थिइकेगु भ्वय्, घःसू खुन्हु घःसू भ्वय्, सपिण्ड श्राद्ध, झिंस्वन्हु, लत्या, खुला, दकिलाखुन्हु प्रसाद भ्वय् आदि । मनू मदयेधुंका सदगतयाना छेँ लिहाँ वइबलय् नं चिपं थिइके धकाः चि पालु तयाः झ्वःछुना नकेमाः, थ्व नं छगूकथंया भ्वय् हे जुल । मचा बुइबलय् नं खुन्हुखुन्हु छैथिभ्वय्स मचाबू ब्यंकाया भ्वय्, संस्कृतं निष्क्रमण धाइगु आगमय् थातय्बलय् भ्वय् । मचा प्वाथय् दुगु च्याला दयेवं धौबजि नके धकाः यःमह्रि, लावः, लापि तया भ्वय्स थ्व धैगु नेवाःत भ्वय्नापं बिस्कं गुब्लें मजू, जुये फैमखुस जुइमखु धैगु स्यल्लागु दसि खः । जातिय समानता व भ्वय्या किसिम भ्वय् तःगु किसिमया दइ – तःधंगु, चीधंगु, मेपिनापं नयेगु, गोप्यगु, अतिकं गोप्यगु आदि । सामान्यकथं भ्वय् धैगु फुकं झ्वःछुना नइगु हे जुल । तन्त्राचारीतय् तन्त्रया पुजा याइबलय् नइगु भ्वय् गोप्य जुइ, गुथिया भ्वय् नं गुथियापिं जः जक च्वना गोप्यकथं भ्वय् नइ । अतिकं गोप्यगु तन्त्रया चक्रपुजा थज्याःगु ज्याय्धाःसा पुजाय् थ्यापिं देखादुपिं जक च्वना भ्वय् नइ । गुलिं तन्त्रया ज्या खया नं फुकं च्वना भ्वय् नयेमाःगु नं दु, थ्व पचलि भैरवया पुजाय् खः । व पुजाय् पचलि द्यःनापं स्वापिं, द्यः जात्रायायेत माःपिं फुकं जातजाति (ब्राह्मण, स्यस्य, आचाजु, मेमेपिं व द्यःला समेत) छथाय्सं च्वना (लासा मथिइकः तया) भ्वय् नइ । थ्व भ्वजं सिइके फु झी तन्त्राचारी नेवाः दुने छुं जातभात तधंचीधं थजात क्वजात धैगु छुं मदु, फुकं समान खः । ऋग्वेद ५।६०।५य् धाःगु दु – ‘अज्येष्ठासो अकनिष्ठास एते सं भ्रातरो वावृधुः सौभगाय ।’ भावार्थ- मनूया दथुइ सुं नं च्वय् क्वय्या जातभात मदु, फुकं छम्ह हे अबु परमात्माया सन्तान खः, दाजुकिजा खः । फुकं थःथःगु भिं व धर्म कायेत न्ह्यज्यायेमाः ।), तन्त्रया सिद्धान्तकथं नं फुकं समान, फुकं तन्त्राचारी भैरव व मिसापिं जूसा भैरवी खः । तन्त्रया दकलय् च्वय्या शास्त्र रुद्रयामलय् धयातःकथं स्वयेगु खःसा भैरवनाथ खःसा भैरवी महामाया खः । त्रिदेव (ब्रह्मा, विष्णु, महेश्वर)या नापं फुकं जगत्या सृष्टियाम्ह महामाया खः । उकिं तन्त्रया विधानय् नकिं च्वंम्हेस्यां सुयातं अनि यायेम्वाः, बरु नायंः नकिंयात अनि यायेमाः, नकिंया उजं कायेमाः, नकिं अन दकलय् च्वय् जुइ । झिंखुगू संस्कार, नखःचखः व पुजा आदि जुइबलय् जक मखु झी नेवाःतय् भ्वय् नयेगु धैगु मेमेबलय् नं दु । गथे कि जाँचं पास जुल भ्वय्, जागिर दत भ्वय्, मान थहाँ वन भ्वय्, मुद्दां त्यात भ्वय्, सुं मनू पिहाँ वनिगु जुल भ्वय्, सुं मनू यक्व लिपा छेँ दुहाँ वल भ्वय्, तंम्ह वा तंगु मू वंगु ज्वलं लुल भ्वय् । जन्म न्हि जुल भ्वय्, छेँ नी स्वन भ्वय्, मूलुखा छुत भ्वय्, पलि तल भ्वय्, छेँ बौ बियेगु भ्वय्,तीर्थय् वना लिहाँवल भ्वय् । उलि जक मखु, सामाज्याय् बुरांज्या (बुं हाकुवा दुकायेगु ज्या) याना वाः दुकायेबलय् नं बाजा थाना म्ये हाला, प्याखँ ल्हुया भ्वय् । पितृया श्राद्ध जुल भ्वय् । झीगु संस्कृतिइ अखण्ड मण्डलाकार धाइ । झीगु भ्वय् नं अखण्ड मण्डलाकार थें हे । मण्डलाकार जुयेवं च्वः प्वः छुं हे दइ मखु, गन शुरु व गन अन्त्य धैगु नं दैमखु, अथे हे झीगु भ्वय् नं शुरु व अन्त्य गनं मदु । नेवाःत तन्त्राचारीस च्वय् धया थें तन्त्रय् झिंनिगू चह्रे, झिंनिगू पुन्हि, धंछा, पुछा, सिथि नखः, दिगु पुजा, चथा, थाःपुजा, मतपुजा आदि यायेमाःगु दँय्दसंया रिति दु । व थिति बाहेकं जांचं पास जूसा निसें बुरांज्याया वा दुकायेतकंया भ्वय्, म्ह्वचानं प्यम्ह पितृपिनिगु श्राद्धया प्यकः भ्वय् नयाच्वनागु दु । उकिया नापं मोहनिबलय् नलसनाया भ्वय्, कुछि भ्वय्, स्याक्वत्याक्व भ्वय्, स्वां क्वकाय्खुन्हु सी का भ्वय्, त्रयोदशिखुन्हु खाःचि पिये भ्वय्, पुन्हितक नखतिया भ्वय्, उलि इलं मगासा स्वन्तितक नं मोहनिया नखतिया भ्वय्, स्वन्तिया लक्ष्मीपुजानिसें किजापुजा तक स्वन्हुयंक भ्वय्, प्यन्हुखुन्हु म्ह्याय्मचां स्वां क्वकायेकाः भ्वय्, बिस्का नखःया द्यः क्वहाँ बिज्यात भ्वय्, यःसिं थन भ्वय्, यःसिं क्वथल भ्वय्, महाकाली महालक्ष्मीया जात्रायात भ्वय्, ब्रह्मायणीया जात्रा यात भ्वय्, द्यः स्वगं बिल भ्वय् (थुकियात ख्वपया पिने च्वंपिंसं पाहाँचा पितिना बाहाँ स्याना भ्वय् धायेगु याः), त्वालय् त्वालय्या थीथी जात्राया भ्वय्, मछिन्द्रनाथया याः न्यागुया भ्वय्, भुज्या (याः न्यागु कन्हेखुन्हु) भ्वय्, जाह्वलाख्यलय् प्वाकलं क्यन भ्वय्, येँ जनबहाद्यःया जात्रा जुल भ्वय्, असनय् खः ल्वाकल भ्वय्, न्यत अजिमाया व मेमेपिं भगवतिया जात्रा जुल जात्रा जुगु त्वालय् भ्वय्, नवदुर्गा द्यःयात सी जा नकेत भ्वय्, नवदुर्गा द्यःयात न्या लायेकुगु या भ्वय्, थाःपुजाया भ्वय्, धन्छा या भ्वय्, पुछाया भ्वय्, दिगु पुजाया भ्वय्, सिथिनखःया भ्वय्, सोह्रश्राद्धया भ्वय्, सी गुथिया भ्वय्, सनाःगुथिया भ्वय्, थीथी गुथिया भ्वय्, गुथिया वः गपाय् पा धका वःस्वयेगु भ्वय्, गुथिया सिँ तइगु गुसिँपाक्व स्वयाया भ्वय्, गुथि पाः दुहाँ वल भ्वय्, गुथि पाः पिहाँ वन भ्वय्, द्यःथाय् मत च्याकल भ्वय्, द्यः पलिस्था यात भ्वय् । यलय् स्वन्ति सिधयेवं भोग्त्या, सन्त्रासि, चाकुसि, व मेमेगु पाउँगु सि (फल) मुना त्वालय्या म्ह्याय्मचापिं फुकं सःता पाउँ वाला पाउँभ्वय्
न्यापतिं व सिन्हःया स्वापू
निजिराेज श्रेष्ठ न्याछ्याें(मतिना, ने.सं.1133) स्राेत ः- रवि शाक्य मनूतय् जव ल्हातय् न्यापतिं अले खव ल्हातय् न्यापतिं यानाः झिपतिं दु । थुपिं पतिंतमध्ये खव ल्हातय् च्वंगु पतिंचिया ला मखु, जव ल्हातय् च्वंगु न्यापतिंया हे सिन्ह:नाप स्वापू दुगु खनेदु । खव ल्हातय् च्वंगु पतिंया सिन्ह:लिसे स्वापू मदुगु हे ला मखु, निपतिंया स्वापू दःसां मेमेगुली उलि स्वापू दुगु खनेमदु । मनूतय् पतिंचाय् छसिकथं म्हालापतिं, चोलापतिं, दथुपतिं, सिन्ह:पतिं व सिकापतिं दु । थ्व जवय् च्वंगु न्यापतिंया नं थीथी धार्मिक सांस्कृतिक ज्याखँय् थीथीकथं हे हत्त्वपूर्ण भूमिका दु । खला नेपालय न्ह्याम्ह द्यः पुजा याःसां तत्त्रमन्त्रलिसे स्वापू दु धाइ । मुख्य मन्त्र ला झीसं स्यूगु ख हे मखु । तर थन साधारणकथं सिन्हः व पतिंया स्वापू बारे न्ह्यथनेत कुतः यानागु दु । न्यापतिया ग्रहलिसे क्वातुगु सम्बन्ध दु । उगु स्वापू थुकथं दु – म्हालापतिं – शुक्र चोलापतिं – बृहस्पति दथुपतिं -शनि सिन्ह:पति- सूर्य सिकापतिं – बुध (१) म्हालापतिं म्हालापतिंयात बुरापतिं नं धाय्गु या: । थुकियात खयभासं बुढीऔंला धाइ । थ्व पतिंयात दकले थकालि वा शक्तिशालीम्ह धकाः स्वीकार यानातःगु दु। थ्व पति मेगु प्यपतिंनाप झ्व:लाक मच्बंसे ब्यागलं च्वनाच्वंगु दु । अले मेगुपतिंस्वयां बाग:चा नं जू । थ्व पतिचां व्राम्हणयात सिन्ह: तिकेगु याइ । दकले थकालिगु पतिचां ब्राम्हणयात माने याय्गु ल्याखं तिकेगु यानातःगु खः । छु नं पुजा याइबले छेँया थकालिं ब्राम्हणयात थ:गु ज:पा ल्हा:या बुरापतिचां सिन्ह: तिकाबी । थ्व खासयाना: श्राद्ध याइबले जजमानँ ब्राम्हणयात जःपा ल्हा:या म्हालापतिंचां म्हासुसिन्हः तिकी । अथे हे श्राद्ध या:म्हेसिनं दकले न्हापाँ ‘भिचापुजा’ धकाः भिचापित बुरापतिचां म्हासु सिन्हः तिकाबी । अले गुलिंसिया श्राद्ध यानाच्वंथाय् हे म्हयायूमस्तयूत नं म्हालापतिचां सिन्हः तिकाबीगु चलन दु । म्हासुसिन्ह: तिकेधुंकाः उकी द्य:ने चोलापति वब म्हालापतिंचां किग: व हाकु हामो निग:चा कयाः तिकेगु चलन दु । थथे म्हालापतिंचां सिन्हः तिकीबले थ:स्वयाँ थकालिपिंत चाहिँ चीधिकःपिंसं कपालय् थी मज्यू धकाः तिकी मखु । पुजाभः न्हयःने यंकाबी, अले इमिसं थःपिंसं हे म्हालापतिचां म्हासुसिन्ह: कया: ती ।श्राद्ढबले बाहेक मेमेगु पुजाया द्य:या सिन्ह:, भुइसिन्ह:, म्हासुसिन्हः आदि तिकेमाल धाःसा म्हालापतिनं हे तिकेगु याइ । म्हालापतिनं सिन्ह: तिकल धाःसा तस्सक हे बांलाःगु भाःपी । थःस्वयां क्वकालिपिंत म्हालापतिचां सिन्हः तिकल धाःसा इमित आशीर्वाद लगेजुइ । इमिगु जन्मकाःछि धनसम्पत्ति, अन्न, वस्त्रादि भरिपूर्ण जुइमा धकाः म्हालापतिचां सिन्ह: तिकी । अथे हे थःम्हं सिन्ह: तीबले न्यापतिनं सिन्हः कया: म्हालापतिंचां कपालय् थछवया: सिन्हः तीमाः धैगु धापू दु । (२) चोलापतिं चोलापतिं धैगु म्हालापतिंया लिक्क च्वंगु म्हालापतिंस्वयां ताहाक:गु पतिं खः । थ्व पतिंयात खय्भासं चोरऔंला धका: धाय्गु या: । न्हापा न्हापा द्वापरयुगय् रावणं सीताहरण या:बले जटायु धैम्ह झंगलं खना: रावणलिसे ल्वा:वंगु इलय् रावणं जटायुयात पाला: घाःपाः यानाथकी । लिपा राम सीता मामा बंगु इलय् जटायुयात सिकिस्त अवस्थाय् नापलाइ । जटायु रामयात रावणं सीताहरण यानायंकुगु खँ कसेंं अन हे प्राण त्याग याइ । थ्व हे अवस्थाय् रामं चोलापतिचां जटायुया पा व म्हया अंग फुक्क मुंका: मिँइ तयाव्यूगुलि उबलेनिसें पितृया ज्या याय्त जक चोलापतिंचा छ्यलेज्यू, मेमेगु ज्या याय्त नी (चोखो) मजु धैगु धापू दु ।सुं नं मनू सिना: दच्छि मदुतले लय् लय्पत्तिक श्राद्ध याइबले श्राद्ध याःम्हेसिन॑ चोलापतिचां म्हासु सिन्ह: थुनाः कयाः पतिचां थिया: हे तिकेगु याइ । तर दकिला धुंका: लिपाया अथवा निदँ लिपानिसें पिण्ड दय्काः श्राद्ध याइबले चोलापतिचां म्हासुसिन्हः थुना: काइ, अले म्हालापतिंया गुहालि कया: छाइ । थथे याय्बले म्हालापतिं चोलापतिंया लुसी दिकी, अले म्हासुसिन्ह: तापाक हे चोलापतिचां स्वात्त छाना छ्वइ । पितृयात बाहेक द्य:पिंत वा मनूतय्त थ्व पतिचां सिन्ह: तिकी मखु । सुनां नं मसीक तिकल धाःसा नी मजू धाय्गु चलन दु । (३) दथुपतिं ल्हातय् च्वंगु न्यापतिंमध्ये दथुइ च्वंगु दकले ताहाकःगु पतिंयात दथुपतिं धाइ । थुकियात खयभासं माझीऔंला धाय्गु या: । दथुपतिचां शत्रुयात सिन्ह: तिकेगु धका: धयातःगु दु । ख ला शत्रुयात सिन्ह: तिकेगु धाय्वं शत्रुथाय् वनाः तिक: बनेगु ला खँ हे जुइमखु । तर थन शत्रुयात प्रत्यक्ष रुप सिन्हः तिकेगु मखुकि अप्रत्यक्ष रुप सिन्ह: तिकेगु धयातःगु खः । थथे शत्रुयात सिन्हः तिकीबले सुं नं शत्रुया किपा वा तापाक हे वयागु मभिंगु कामना यानाःदथुपतिंचां तिकीगु वा छाइगु धैगु धापू दु । (४) सिन्हःपतिं सिन्हःपतिं दथुपतिंया लिक्क वा म्हालापतिनिसें ल्याख्याय्बले प्यंगूगु थासय् ला: । थ्व पति चोलापतिस्वयां भतीचा ताहाक: जुइ । थ्व पतिंयात अंगुपति नं धाः । सिन्ह:पतियात खय्भासं साहिंलीऔंला धाइ । सिन्हःपति धैगु सूर्य ख: ।सूर्य संसार प्रज्वलित जुइगु जुया: थ्व पतिं अति हे भिंगु जुल । सूर्य जूगुलिं थ्व पतिचां द्यपिंत, गुरुपिंत व सर्वसाधारणयात सिन्ह: तिकेगु याइ । द्य:पिंत सिन्ह:पतिनं बाहेक मेमेगु पतिंचा सिन्ह: तिके मज्यू धाइ । अथे हे महाद्य:या छगू रुप अर्घनारीश्वरया जवपाखे मिजंया रूप व खबपाखे मिसाया रूप जूगुलिं मिसातय्त खवपाखे तयातःगु धैगु धापू दु । मिसातय्गु मुख्य ल्हाः नं खव हे माने यानातःगु दु । अथे जुया: मिसातय्सं भुयुसिन्हः तिकीवले खव ल्हाःया सिन्ह:पतिचां तिकेगु याइ । श्राद्ध याइवले बाज्यां ब्युगु सिन्ह:मु लःल्हाना: कायघुंका: सिन्ह:मुया भुइसिन्ह: खव ल्हा:या सिन्ह:पतिचां कयाः बुरापतिंया गुहालिं थःयात सिन्ह: छाइ । अले थःथम्हं भुइसिन्हः तीबले नं खव ल्हाःया सिन्हःपतिचां ती । थःस्वयां क्वकालिपिंत नं खव ल्हा:या सिन्ह:पतिचां हे तिका बी । अधेहे छ्यनय् सिन्चोय् भुइसिन्ह: छाय्के माल घाःसा नं खव ल्हा:या सिन्ह:पतिं व म्हालापतिनं भुयुसिन्हः कयाः सिन्चोय् छाय्काबी । तर मिजतयसं स्वयम्वरय् मिसायात सिन्दुर वा ‘भुइसिन्ह: छायकीबले जव ल्हाःया सिन्ह:पतिं व बुरापतिनं कया: छाय्की । थथे सु मिजनं सिन्चोय् सिन्दुर वा भुइसिन्हः वया तिरि मयजुयात जक छायके ज्यू, मेपिं मिस्तय्त छायकि मज्यू । छु नं पुजा वा गुथिबले वा मोहनीया भुइसिन्ह: छायकीबले व छेँया थकालि नकिनं छेँय् च्वंपि फुक्क मिसातय्त सिन्चोय् छाय्कावीगु चलन दु । मि जंतय्त तय्गु चलन मदु मिजंतय् भुयुसिन्ह: तीबले जब ल्हापया सिन्हःपति्चां ती । (५) सिकापतिं सिकापतिं मनूतय् ल्हा:या दकले लिपांगु अले दकले चीपुगु पति खः । थ्व पतिंयात खयभासं कान्छीऔंला धाइ । थ्व पतिचां हाकुसिन्हः वा मोहनीसिन्ह: तिकेगु याइ । थ्व सिकापतिचां । सिन्ह: तिकेगुली थीथी मनूतय् थीथी धारणा दु । गुलिसिनं हाकुसिन्ह: वा मोहनीसिन्हः जव ल्हाःया सिकापतिंचां तीगु याइ धाःसा गुलिंसिया खव ल्हाःया सिकापतिचां तीगु यानाच्वंगु दु । गुलिंसिया मोहनीसिन्ह: कपालय् च्वय् हे तीगु या: धाःसा गुलिंसिया न्हातिकाय् तीगु या: । मोहनीसिन्ह: सिकापतिंचां छाय् तीगु अले न्हातिकाय् छाय् तीगु धैगु खँय् नं थीथी हे धारणा दुगु खनेदु । गुलिंसिया धापूकथं मोहनीसिन्ह: न्हातिकाय् ती । न्हातिका थैगु मनूतय् तस्सक संवेदनशील थाय् ख: । थ्व थासं शक्तियात ‘शोषण’ याइ । झीगु म्हय् बांला:गु चीज शोषण याय्त हाकुसिन्ह: तीगु ख:। हाकु रंगं निभाःयात शोषण याइगु खँ सकसिनं स्यूगु हे जुल । उकि न्हातिकाय् मोहनीसिन्ह: तीगु खः धैगु धारणा दु । अथे हे गुलिसिनं धाःसा बांमला:गु चीज न्हातिका मार्फत् झीगु म्हय् दुहां वनी धका: हाकुसिन्हः
ह्याउँथ्वँ थुइगु प्रविधि
अमिता डंगाेल ( मतिना ,ने.सं. ११३३ ) स्राेत ः रवि शाक्य नेपाःया राजधानी येंस्वयां करिब ७ किमी दक्षिण-पश्चिमय् लाःगु, समुद्र सतहस्वयां ४,४६४ फीट च्वय् लाःगु गां ख:पांगा । पांगाया पूर्वपाखे च्वबहा:, पश्चिमय् नगां उत्तर पाखे ऐतिहासिक नगर किपू लाःसा दक्षिणपाखे चम्पादेवी ला: गुकियात ‘धिलाच्व’ धकाः नं धा: । अप्व: याना: नेवाःत च्वनीगु पांगाया पुलांगु नां ‘ श्रीशंखापुर’ ख: । नेवा:त न्ह्याथाय् च्वंसां थःगु कला, संस्कार, संस्कृति, प्रविधियात क्वात्तुक कःघानाच्वंगु दइ । पांगांय् च्वंपि नेवाःतय् नं थःगु हे कथंया कला, संस्कार संस्कृतिलिसें प्रविधि दु । व हे प्रविधिदुनेया हयाउँथ्वँ थुइगु प्रविधि थ्व च्वसुइ न्ह्यब्वयत्यनागु दु। ह्याउँथ्वँ युइत माःगु सामानया धलः १. हाकुगु जाकि स्वफा (३ पाथी) २. झिफा न्ह्यंगु फोसि छग्वः ३. पुसाया लागि भ्यग: वा उकियात ल्वःगु मेगु छुँ बाता ४. पोहाय्गु निति पोतासि ५ . जाकि सिलेत तःग्व:गु बाता छगः ६. पोतासिदुने जाकि मवाकेत पौया लिपिचा ७. पोहिंसा (पोतासि व फोसिया दथुइ हिनेत ताःहाक:गु काप:बाला) ५.बजि (द:सा हाकुगु वाया बजि फछि, मदुसामेगु बजि जूसां ज्यू) ९. ह्याउँथ्वँ थुइत करीब ३ कु लः न्ह्यंगुचाया त्यप छग्वः १०. ल: प्यकु न्याकु ११. त्यप दिकेगु लागि सुयागु प्यचा १२. चायागु ब:चा छग्वः १३. च्याकेगु नितिं सिँ, सु वा छवालि जाकिमना ह्याउँथ्वँ थुइगु निति जाकिमनाया आवश्यकता जुइ । उकिं न्हापलाक्क जाकिमनाया म्हसीका न्ह्यब्वय् । जाकिमना धैगु छुं हे रासायनिक वास: मछ्यःसे छेँय् हे दय्कातइगु छगूकथंया वास: ख: । थ्व मना ह्याउँथ्वँ अथवा कताथ्वँ थुइगु लागि मदय्कं मगा: । ताइचिन जाकिया वायात हाकुकाः कुतिवानाः मना दय्कीगु खः । वा हाकुकेगु लागि बुँइ वा लइगु इलय् दाया: हायाव:गु वा उतगलय् (वा हाय् धुंकूगु सु ) दुने तया: वामां त्वपुया: खुन्हुनिसें च्यान्हुलिपा लिकया: पाय्गु याइ । थ्व हे हाकुगु वापाखें कुतिवानाह:गु जाकि हाकुसे च्वनी । थ्व जाकियात पोहायाः मना सुइगु याइ । क्वय् मना सुइगु प्रविधि न्ह्यब्वयत्यना । जाकि मना सुइगु लागि छन्हुन्ह्यः हाकुगु जाकि चकंगु बाताय् तया: फ्वय्मा: । जाकि मांबुल धाय्वं पोतासिदुने लिपिचा तया: फुक्क जाकि उकीदुने तयाबीमा: । फोसी ल: छकु तयाः न्हापा हे क्वाकातय्माः । ल: क्वाना: हा वलकि प्याःगु जाकि दुगु पोतासि ल्ह्वनाः फोसि देछुनाबीमा: । पोतासि देछुइधुंकाः पोहिसा प्याकाः पोतासि व फोसिया दथुइ हा मज्वय्क क्वात्तुक हिनाबीमा: । भ्यग: अथवा बाता छगःयच्चुक सिलाः पोतासि क्वपुसां पुइका: पुसातयाबीमा: । पोतासिं ख्वबि महा:तले मिँ एकनासं च्याकातय्मा: । ख्वबि हाल धाय्वं पोतासि ल्ह्वनाः चकंगु बाताय् ल: तया: बच्छि बूगु हाजा प्वंकाबीमा: । थुबलय्तक हाजा बछि जक बुइधुंकी । पलख अथें तया: हाकनं लिपिचा तया: सिलागु जाकि पोतासि तुं तय्गु पुसा तय्गु न्हापा थें तुं ख्वबि महाःतले मिँ च्याकाच्वनेमा: । हाजा थिया: स्वय्बलय् नाइसे च्वन, पू मथातकि पोतासि ल्ह्वनाः चक्कंगु । बोराय् (जाकि बोरा चकंका सुयातःगु) ख्वाउँकेगु लागि खिनाबीमा: । हाजा ख्वाउँलकि जुइम्वाःगु कोथाय् सफा जुइक बँ इला: गंकात:थाय् ख्वाउँगु हाजा तया: चकंकाबीमा: । करिब १ / १.५ इञ्चया बः जुइक छचालिं उतिग्यंक खिनाबिया: द्य:ने सफागु सु तया: त्वपुयाबीमा: । सुया द्यःने चकंगु बोरां त्वपुयाबीमा: । करिब खुन्ह-न्हयन्हुतक फय् मवय्क त्वपुयातय्मा । थ्व ज्यायात ‘मना सुइगु’ धाइ । न्ह्यन्हुलिपा मना क्ववयाच्वनी । उकथं क्वव:गु मना थनेत न्हापां बोरा, सु लिकया: छसीकथं मना थनायनेमा: । छुं जुयाः मना पाँय् चिनाच्वंसा छ्यानाबीमा: । थुकियात हे जाकिमना धाइ । मनायात निभालय् स्वयक पाय्मा । थथे मना निभालय् पाय्बलय् प्याःगु हयाउँमल्ता च्याग्व: झिग्वः नं तया: पायगु याइ । मल्ता तया:मना पातधाःसा पाय्गाःगु (मना स्वगु) नं सीकेफइ, यदि मल्ता गनधा:सा मना नं स्वल धकाः सीकेमाः । मना पाय्बलय् मेपिनि मिखा मबनेमा धका: नं मल्ता तय्गु याइ । मना स्वय्क पायधुंकाः गंगु क्वनय् पुसा बांलाक तयातइ । मना सुइगु उपयुक्त ई श्रावण-भाद्र ख: । कताथ्वँ, ह्याउँथ्वँ थुइत जक जाकिमना छ्यली । ह्याउँथ्वँ कताथ्वँ साधारतया दच्छिया निक: थुइगु याइ । आश्विन कार्तिक बुँज्याया लागि थुइसा मंसिर पुष चिकुलाया लागि थुइ । तर मना सुइगु ज्या साउन भाद्रं जकयाइ, व हे मना लिपा छ्यली । ह्याउँथ्वँ थ्वँ जक धाय्वं झीसं अप्व: याना तुयुगु थ्वँ लुमंकि । तर ह्याउँथ्वँ धाय्वं ह्याउँसे च्वंगु साःगु, भचा त्वनेवं इकुसे च्वनीगु थ्वँ धका: म्हसीकी । ह्याउँथ्वँ कताथ्वँया द्यःने वा कताथ्वँया क: क्वसीवं खनेदइगु खः । अय्नं ह्याउँथ्वँया लागि ग्व:गु जाकिमना, हाकुगु जाकिया हाजा थुया: कताथ्वँ थें हे थुयाः ह्याउँथ्वँ दय्केगु याइ । ह्याउँथ्वँ दय्केगु अ:पुगु विधि क्वय् न्ह्यब्वयत्यना । थुकिया लागि आवश्यक सामान च्वय् न्हयथना थें हे ख: । छन्हुन्ह्यः चक्कंगु बाताय् सफागु लः तयाः हाकुगु वाया जाकि फ्वय्मा: । फ्वय् गाय्वं पोतासि लिपिचा तया: छग्व: थलय् द्यःने दिकाः प्याःगु जाकि फुक्क पोतासी तय्मा: । थ्वस्वयां न्ह्यः फोसी ल: छकु तया: क्वाका: उकी द्यःने देछुइमा: । फोसि व पोतासिया दथुइ पोहिंसा प्याका: हा मज्वय्क छचाःखेरं क्वात्तुक हिना: द्य:नेपाखे बाता वा भ्यगः क्वपुसां पुइका: तयाबीमा: । मिँ एकनासं च्याका च्वनेगु, पोतासि त्वपुयागु बातां ल: पिहांवय्का पलखलिपा मिँ म्हो याना: पोहिंसा लिकया: पोतासि ल्हवनाबीमा: । ह्याउँथ्वँ थुइगु त्यपयात ल: दायाच्वंगु फोसी यच्चुक सिला:क्वपुसां पुइका: गाक्क हाय्मा: । थुगु इलय्तक बा बूगु (बच्छि बूगु) हाजा न्हापाया चकंगु बाताय् लः तया: हाकनं फ्वयाबीमा: । त्यप हाय्गात धाय्वं न्हापा थें तुं पोतासि लिपिचा तया: बाताय् फ्वयागु जाकि तया: ल: दाःगु फोसि देछुनाः पोहिंसा प्याकाः पोतासि व फोसिया दथुइ छचालिं हा मज्वय्क हिनाबीमा: । पोतासिया द्य:ने बाता क्वपुसां पुइकातय्मा: । मिँ एकनासं च्याकातुं तय्मा: । हा वया: पुसा तयागु बातां ल: (ख्ववि) महाःतले, ल: हाःगु खनेवं पुसा लिकयाः हाजा थियास्वय्मा: । नाइसे च्वनकि पोतासि ल्हवनाबीमा: । थ्वस्वयां न्ह्यः न्हाच: बा बूगु जाकि सिलागु (फ्वयागु) क्वाःलखं त्यप सिलाः क्वपुसां पुइका तय्गु हाजा बूगु पोतासि ल्हवनेवं ल: दाःगु फोसि वहे त्यप क्वपुसां पुइकाः गाक्क हाय्बीमा: । फोसिं ल्ह्वनागु हाजा दुगु पोतासि यंका: छगू चकंगु बोराय् हाजा प्वंकाः ख्वाउँकेत खिनाबीमा: । त्यप हाय्गातकि मिँ च्याकेगु दिकाः त्यप प्यचालय् दिकाबीमा: । न्हाचः ख्वाउँकागु हाजाय् जाकिमना फछि, बजि फछि तया: बांलाक वालावाला यानाः निपा ल्हातं संकाबीमा: । संकेगातकि प्यचालय् दिकातयागु त्यपय् मनालिसे वालातयागु हाजा फुक्क क्वफाना: ल: छकु व बाकु तया: संकाबीमा: । फय् मज्वय्क काप: न्वकू तया: पुसा तयाः त्यप छग्वलं त्व:पुक भांग्रां भुनाबीमा: । थथे भांग्रा भुनाः करिब १५ न्हु दय्काः पुसा उलास्वयबलय् थ्वँ दासिवइ । थ्वँ दासिवयधुंका: न्हिं छक्वः कथिं संकाबीमा: । त्व:पुयातःगु भांग्रा नं लिकाःसां छुं पाइमखुत । लिपा जूलिसे दासि वःगु म्हो जुइ । दासि वःगु च्यान्हु झिन्हु दय्वं थ्वँया कः फुक्क क्वसिया: द्य:ने ह्याउँक ति वःगु खनेदइ । थथे ह्याउँक ति वःगु खनेदुगु हे ह्याउँथ्वँ ख: । ह्याउँथ्वँ खनेदय्वं संकेगु दिकूसां जिल । ह्याउँथ्वँ वय्त चायागु बःचा तया: वय्गु याइ । थुकिं हयाउँथ्वँ लिसें क: वइमखु । चायागु बःचा त्यपय् दुछ्वया ख्वला
पुजा
म्हपूजा किजापूजा लक्ष्मीपूजा बु:दिं नारायणपूजा म्हपूजा म्हपूजा पूजा विधि:- म्हपुजा कछलाथो पारु (कार्तिक शुक्ल प्रतिपदा ) खुनु जुयिगु म्हपुजा नख: पद्मपुराणया स्वदेह पुञ्ज कथं नेवा:तसें न्हापानिसें मानेयाना व:गु नं जुयेफु | तर म्हपुजाया दिन नेपाल सम्बत् वो थ्वयाँ न्हापाया नेपालन पिदंगु मेमे:गु सम्बत पिदंगु दिन नं जूगुलिं वो नेपाल सम्बत् राघवदेवया पालय् फँबञ्जा: शंखधर साख्वा:नं तत्कालिन नेपा:मितय ऋण पुलाबिया: शुरुया:गु धयात:गुलिं थुपिं खँया लसता कथं नं म्हपुजा नख: न्ह्यनाच्वंगु जुया नेवा:तय म्हपुजा नख:या स्वरूप थ:गु विशेषता दुगु मौलिक संस्कृति जुया ब्युगु दु | म्हपुजा यायेगु विधि:- १. बँ इलेगु :- न्हापां म्हपूजा यायेगु थाय् मिलय्याना बँ इलेगु | २. मन्द: च्वयेगु :- म्हपुजा यायेत न्हापां मन्द: च्वये मा:| मन्द:धयागु मण्डल अर्थात् ज:या चा:ख:| गथे सुर्य मण्डल,चन्द्र मण्डल आदि |अठे हे थन मन्द: (चा:) या प्रयोगात्मक अर्थ ख:स्वरुपया प्रतीक ज्योतिर्मय चा:गथे (क) द्द्य:मान्द: ( द्द्य:या प्रतीक स्वरूप ज्योतिर्मय चा: ) , (ख) मनूमन्द: ( थ:गु प्रतीक स्वरूप ज्योतिर्मय चा: ) आदि | न्हापां म्हपूजा यायेत बँ इलात:थाय् च्वयपाखे चिचिपागु द्द्य:मन्द:अले तत:पागु मनू मन्द: च्वया:लि दकले क्वय् छेँद्द्य: या प्रतीक स्वरूप नं छगू चिकिधंगु मन्द: च्वय मा: | मन्द: च्वयेगु बिधि :- क) ल:मन्द: धका: नीलखं अंगू आकरया चा: च्वयेगु | ख) ल:मन्द:या द्द्य:ने चिकं मन्द: धका: चिकनं चा: च्वयेगु | थ्व मन्द:अन्तर आत्माया प्रतीक ख:| ग) चिकं मन्द:यात दथुइ लाका पोताष अनाहत चक्रया प्रतीक कथं षटकोण च्वयेगु (गुलिं षटकोणयापलेसा स्वस्तिक वा न्यागूचा: वा मे:मे:गु चिं च्वयिपिंनं दु ), अले षटकोणयात नं दुने लाका: पोताषं चा: च्वयेगु | घ) पोताया चा:खय् छचाखेरं पलेस्वाँया च्याह: च्वया: हृदय कमल दयेकेगु | ङ) पलेस्वाँयात नं दुने लाका: पोताषं मे:गु चा: च्वयेगु , उगु मे:गु चा:यात नं दुने लाका:हानंमे:गु चा : च्वायेगु| थ्व पिनेच्वंगु त:धंगु निचा: (मण्डल) पिनेच्वंगु म्ह्या प्रतीक ख:| थ्व कथं पोताषं मन्द: च्वयेगु | च) पोतायया द्द्य:ने अबीरं नं च्वयेगु | छ) षटकोणया दथुइ ल:वो चिकं मण्डलय् म्हया न्यागु तत्व पृथ्वी, जल, तेज, वायू, वो आकशया प्रतीक छछिं कथं आखे:, वा, माय्, मुस्या, वो ताय् तयेगु |अथेहे थुपिं न्याता जोलं षटकोणया खुकुनय् वो पलेस्वांया च्याह्लय् नं तयेगु | ३. मन्द: तयार जुयेवं छेँ छखां पालाचा च्याका: सकलें ल्हा:तुति सिला: नुसिला कया: (नस्ला कायेगु ) थकालिं निसें झो: लिक फेतुयेगु| ४. मिजंतय तपुलि पुयेगु | ५. थकालि नकिनं ल्यूनकिं पासा कया: निल:,म्हासुसिन्ह:, भुयुसिन्ह:, स्वाँ, जजंका, जाकि ,ताय्, अबीर, धूं, धुँपाय्, इता: आदि दुगु पुजाभु वो धौगो: धौसगं कथं थकालिनिसें सकसितं भागि याका: न्हापां गने:द्द्य:या चिं सुकुन्दा ब्रम्हाया चिं तुफि ,नारान्द्द्य:या चिं ल:घ:,महाद्द्य:या चिं हासा वो कुमारया चिं खल् वा लोहंमा दिकात:गु द्द्य:मण्डलय् पुज्यायेगु | ६. धुं दिकेत मन्द: पतिकं वो:कुचा तयेगु | अनलि मनूया मण्डलय् थ:थवं पुज्याके बिया: अथवा वया नामं पुज्याना: मनूयात नं पूजा यायेगु | ७ धौगो:या धौ भचा जाकि ताय् अबीर नापं ल्वाकछ्याना: मण्डलय् वो मनूयात नं तिकेगु | अथेहे उगु धौसिन्ह: सकसितं आकाशया भाव यासे धलिमय् वां छ्वया: तिके बिगु | ८. सकलयात सुकुन्दाय् च्वंगु मतय् त:सिद्द्य:ने तयात:गु खेलूइता: (खे अर्थात् मन्चाया क्वनिसें चँसुप्वा:तक लूगु अर्थात् त:हाक:गु इता:) च्याका: जाकि वो स्वानं पुज्याका: लहल्हाना बियेगु | खेलू इता:या ज: आत्माया प्रकाश ख: अर्थात् दुनेच्वंम्ह थ:यात म्हसीकेगु ज: ख: | थ्वयात थ:थ:गु मन्दलय् थ:पाखे स्वका: च्याका तये मा: | म्हपूजा सिमध:तले सिके मज्यू | उकिं हे थ्व कुछिति ताहाक: यानात:गु ख: | ९. थकालि नकिनं आयु ताहाक जुयेमा धका: ताहाक जजंका, म्ह झ्वा: मजुयेमा धका:गोयास्वांमा:, स्वास्थ्य बल्लाय्मा धका: खोसिँ, मन पवित्र जुयेमा धका: त:सि अथेहे स्याँगुलि, भोगत्या, सन्त्रासि, चाकुसि, झम्सि,मिठाइमरि, ग्वा:, म:सि:पो: आदि नं तयात:गु भिंतुना सगंया किस्ति जाकि वो स्वाँनं पुज्याका: लहल्हाना बीगु | १०. लहल्हाना कयागु त:हाक जजंका वो स्वामा क्वखाय्गु | ११. थकाली नकिन खेसंग बिया: अभिबृष्टि यायेगु खेंसगंया निम्ति हलंजोलं खः १. मना: पुकात:गु खें (आकाश स्वरूप) २. ओ (वायु स्वरूप) ३. गङ्गु पुकात:गु ङा (जल स्वरूप) ४. पालु (तेज स्वरूप) ५. छ्वय्ला ( पृथ्वी स्वरूप) ६. ऐला:या अन्ति ७. गो:धौ ८.ऐला: तयेगु सलिं खेंसगंसं बीगु (विधि) ताजिलजि :- न्हापां सगं बाटा वो धौगो: थकालि नकिनं सगं कायिम्हयात भागि याकी अले जवपाखे सुकुन्दाया गणेध्यो:यात सगं जोलं छाये धुंका: ओ:या ध्यो:ने खें ला ङा पालु तया: थ:गु जव ल्हातं अथेहे ऐला: सलिं खव ल्हातं ज्वना जव नाडी खव नाडी ध्यतना सगं कायिम्हया जव ल्हातय् ओ:या ध्यो:ने खें ला ङा पालु तयात:गु सगं वो खव ल्हातय् ऐला: सलिं ज्याछिंक लहल्हाना बी | सगं का:म्ह्सें सगं क्वय् मदिकुसें न्हापां खें वान्याइ अले ऐला: चिपं थी | थकाली नकिनं, ऐला: तना बी हानं खें वान्याइ ऐला: चिपं थी , हान थकालि नकिनं ऐला; तना बीव हानं खें वान्याइ, ऐला: चीपं थी | थ्वकथं खें वो ऐला: स्वक: तक चिपं थीव खेंसगं वो ऐला: सलिं क्वय् तया: थ:यात य: कथं छता छता कया: नयि , त्वनी | ऐला: मत्वंम्ह्यात सलिँखय् धौ तया: सगं बी ( ऐला: वो धौ निगुलिं पाचन शक्ति बीगु खः) तर खें ला ङा मनम्हसें धा:सा खेंसगं कया: नंतुना: भागि यासे क्वय् तया बी | थ्व दक्व विधि खेंसगंया सांस्कृतिक ताजिलजि खः | १२. सिंफं वा कुलेय् स्वाँ सिसबुसा धेबा आदि तया: म्ह्य् स्वको लुयेगु | १३. घ:या लखं नं अभिषेक (हाहा) यानाबीगु | १४. थकालिनकिन थ:गु पूजा थवं यायेगु तर सगं आदि वो लुइगु जय ल्यूनकिनं यायेगु | १५.. म्हपूजा सिधयेवं खेलूइता:या मत मसिवं मू कयेगु धका: धली केरा आदि ल्वाकछ्याना: नकेगु | १६. च्वय् द्द्य:मण्डल य् च्वंगु तुफिं च्वनिसें क्वय् च्वंगु द्द्य: मण्डलय् तक सुरु सुरु पुया: पूजा क्वाचय्केगु (गुलिस्याँ थथे बँ मपुसें मन्द:या द्द्य:ने हे भोय नयिगु चलन दु ) | १७. म्हपुजाया भोय नयेगु | थ्व कथं म्ह्पुजाय् चेतन रुपी अन्तर आत्मा वो प्रकृति रुपी भौतिक शरीर निगुलिंया महत्व क्यना त:गुलिं थ्व भौतिक भावना वो अध्यात्म भावना निगूया समन्वय कथं नेवा: तसें न्ह्याकाच्वंगु संस्कृति धायेमा: | किजापूजा किजापूजा पूजा विधि:- किजापुजा :- म्ह्पुजाया सतिखुनु (कछलाथोक दुतिया) किजापुजा ख:| थ्व खुनु यमराजयात केहें यमुनां पाहां ब्वना: सम्मान या:गु वो उगु लसताय् यमुना थौया दिनय् “झी थें सकल तताकेहेंया दाजुकिजापिं नापलाना: बिशेष आनन्दं च्वने दयेमा” धका: भावना या:गुलिं दंछी छको: थुगु दिनय् थथे किजापुजाया परम्परा च्वंगु धयगु बाखंया आधारय् थुगु परम्परा नेवा: संस्कृति नं न्हापांनिसें दुथ्यानाच्वंगु खनेदु | नेवा: जातिया दुने गुलिं बिया छ्वये धुंकूपिं मिसातय थ:दाजुकिजापिनिगु छेंय पूजा या:वनीसा गुलिं थ:थाय् स:ता: पूजा याइपिं नं दु | किजापूजाय् नं म्हपूजाय् थें मन्द: च्वया: पूजा याये मा:| अथेहे मान्द: न्हेवने तया: दाजुकिजायात तताकेहेंनं द्द्य:मन्द:, मनूमन्द: वो मनूयात पूजायासे खेलूइता: लल्हाना: च्याके बी मा: | नापं आयु