बुँज्या
बुँज्या काजीमान डंगोल स्रोत- रवि शाक्य नेवाः अर्थतन्त्र बुँज्याय् आधारित खः । उद्योग बन्द ब्यापारया विकास मजूनिगु इलं निसें नेवाःत बुंज्याय् आश्रित खः । थनया थी थी भाषा, धर्म, संस्कृति व जातजातीया मनूतय्सं नं थःथःगु थासय् थःथःगु कथं बुंज्या यानाच्वंगु दु । १. म्हसीका १. म्हसीका नेपाः छगू कृषि प्रधान देय् खः । थनया अर्थतन्त्र कृषी आधारित अर्थतन्त्र खः । उद्योग धन्दा, बन्द व्यापारया विकास मजूनिगु व वैकल्पिक सीप व लजगाःया ब्यवस्था जुइमफुनिगु हुनिं देय्या ७९ प्रतिशत नेपाः मित आःतकनं कृषि पेशाय् हे आश्रित जुयाच्वंगु दु । थनया थी थी भाषा, धर्म, संस्कृति व जातजातीया मनूतय्सं थःथःगु थासय् थःथःगु पहः, प्रविधिं बुंज्या यानाच्वंगु दु । स्वनिगलय् नेवाःतय्नं बुंज्या याय्गु थःगु हे पहः व विधि दु । सीप व प्रविधि दु । थ्व हे सीप, प्रविधि स्वनिगःया गैर नेवाःतय्सं नं नालाः अनुशरण यानाच्वंगु दु । थौं स्वयाः ४४/४५ दँ न्ह्यःतक नेवाःतय्सं परम्परागत रूपं थःगु प्रविधिकथं बुंज्या यानावयाच्वंगु खः । सन् १९६० * च्वमि बुंज्या सम्वन्धी विज्ञ खः । या दशकय् अर्थात् १९६५ / ६६ पाखे उत्पादन बृद्धि याय्गु तातुनां हरितक्रान्तिया अभियानकथं झीथाय् नं विदेशी उन्नत जातया बीउ बीजन, रासायनिक साः, तथा कीटनाशक विषादी आदि कृषि सामाग्रीत दुहांवया: छ्यलाबुलाय् वल । अनंनिसें झीगु मौलिक बुंज्या प्रविधी ह्यूपाः वल । ल्हाः तं पालीगु बुँ ट्राक्टरं पालीगु जुल । ल्हाःतं दाइगु वा मेसिनं दाइगु जुल । साःगाः, नौगाः, गःसाःथें ज्याःगु जैविक तथा प्रांगारिक साःतय्गु पलेसा यूरीया, एमोनियम सल्फेट, कम्प्लेक्स, डि.ए.पि. आदि रासायनिक साः प्रयोग याय्गु जुल । ल्वय्, की नियन्त्रणया नामय् परम्परागत सूर्ति, धुस्वां, निम, त्यबू आदि जडिबुटि बनस्पतिया छ्यलाबुलाया थासय् थी थी रासायनिक बिषादित प्रयोगय् वल । अप्वः उत्पादन क्षमता दुगु विदेशी बीउ बीजन वसेंलि थःगु परम्परागत स्थानीय जातया पुसा न्हनाः वन । पुवा, दुराज, तःग्वः मार्सि, चीग्वः मार्सि, स्वला मार्सि, झर्वा, थापाचिनिया आदि जातया वापुसा स्वय् हे मखना वन । साइकल, ट्राक्टरं उत्पादित वस्तु वा, छ्व, कंनि, आलु आदि ल्ह्यइगु जुसेंलि खमू म्वाःलाः वन । थुकथं झीगु कृषि प्रविधी परिवर्तन वल । नेवाःतय्गु थःगु मौलिक सीप, प्रविधि छु खः धैगु तक नं न्हूगु पुस्तां मसिया वन । न्हूगु कृषि प्रणालि दुहां वसेंलि छखे उत्पादन वृद्धि जूगु खनेदुसा मेखे झीगु वातावरण स्यंकल । चायागु गुणस्तर व उर्वराशक्ति -हास यात अलय् मनूतय्गु स्वास्थ्यय् नं नकारात्मक लिच्वः लाकल धैगु खँनं बय्बय् जुया वल । थौं कन्हय् दिगो कृषि – विकासया अवधारणा वयाच्वंगु दु । थुकी मनूतय्गु ध्यान आकर्षित जुयाच्वंगु दु । दिगो कृषि-विकास धैगु हे रासायनिक मलखाद, रासायनिक बिषादित प्रयोग मयाः से जैविक तथा प्रांगारीक साः, जैविक बिषादि हे प्रयोग यानाः याय्गु बुंज्या प्रणाली खः । वास्तवय् झीगु बुंज्याया प्रविधि धैगु नं अज्याःगु हे खः । थ्व नाप ज्वःलाःवः । नेवाःतय्गु कृषि-प्रविधिइ मेपिंनाप ज्वः मलाःगु थःगु हे मौलिकतां जाःगु उल्लेखनीय प्रविधित दु । स्वनिगलय् नेवाःतय् सावाय्केगु अर्थात् गोरु जोतय् याय्गु चलन मदु । न्ह्याक्व बुंपाले माःसां कू ज्वनाः ल्हातं हे पाली । सुरुङ्ग म्हुयाः जमिन तःलं कंचा कयाः साः तय्गु सुयां मदुगु प्रविधि खः । बुरांज्या याय्गु थःगु हे पहःयागु प्रविधि खः । थः पिनिगु कृषि उत्पादन ल्ह्ययाः यंकेया लागि दोखमू, साः कुबुइत भाडाखमू कुं कुबुइत अलय्, बुँइ वनेत माःगु लबःकवः बजि ज्वलंया थलबल, लःथल, थ्वँथल आदि थी थी थलबल कुबुइत चौखमू धकाः सामान अनुसारया थी थी प्रकारया खमू छ्यलेगु नेवाःतय्गु बिस्कं प्रकारयागु चलन खः । तर स्वनिगलय् तिब्रगतिं जुयाच्वंगु शहरीकरण, सडक, भवन तथा आवास निर्माणया हुनिं झीगु बुंज्या योग्य जमिन मदया वनाच्वंगु दु । बुंज्या याय्गु ज्या म्हो जुजुं वनाच्वन। समय परिस्थिति अनुसार झीगु जीवनशैली नं परिवर्तन वयाच्वंगु दु । ईब्य:या आवश्यकता कथं नेपाली व अंग्रेजी भाषा सय्के माःगु जुल । स्कूल, क्याम्पसय् नं थुपिं भाषां हे शिक्षा काय् माःगु व थुपिं भाषातय्गु विकासं नेपालभाषाय् प्रभाव लाकाच्वंगु हुनिं नेपालभाषा ल्हाय्गु हे म्हो जुजुं वना च्वगु दु । नेवाः नेवाः दथ्वी नं नेपालभाषां खँ मब्यानाच्वंगु व छँय् छँय् तकनं मचातय्सं नेपालभाषा मल्हाइगु अवस्था ब्वलना वल । थज्याःगु अवस्थाय् झीगु बुंज्या प्रणाली व बुंज्या प्रविधी प्रयोग जुइगु व वनाप स्वापू दुगु परम्परागत नेवाः खँग्वःत समेत मसिया वनीगु स्वभाविक खः । बोलचाल प्रचलनय् मवइगु जुल । छु दँ लिपा लोप हे जुयावनीगु निश्चित दु । उकिं झीगु परम्परागत व मौलिक नेवाः बुंज्या प्रविधि व वनाप स्वानाच्वंगु थी थी खँग्वःत फयांफक्व लुमंकेगु संरक्षण याय्गु तातुनां थन उल्लेख याय्गु कुतः याना च्वना । २. वा बाली २. वा बाली वा पीगु ज्या निगू प्रकारं याइ (१) धुलय् पीगु (२) लखय् पीगु । धुलय् पीगु वःलावा खःसा लखय् पीगु लखवा खः । धुलय् पीगु वःलावा तप्यंक वाग्वः हे पीगु खः । थुकी वापुसा तयाः पुवाचा ब्वलंका च्वनेम्वाः । लखवा अथवा लखय् पीगु वायात न्हापां वा पुसा तयाः पुवाचा ब्वलंका: तिनि लिपा बुँइ यंकाः पीगु खः । थुपिं निगू प्रकारया पीगु ज्याय् याय्माःगु थी थी ज्या व प्रविधि पाःगु जुयाः थुमिगु बिस्कं बिस्कं हे वर्णन याय्गु आवश्यक जू । २.१ वला वा थ्व वा सुक्खा मौसम चैत्र बैशाख पाखे पीगु वा खः । लः आपाः म्वाःगु जातया वा खः । अथे जुयाः धः मदुगु लखं मलाःगु ज्यायाय् थाकुगु सुक्खा टार खाःगु ख्वातं लागाय् पीगु याइ । थ्व वा ह्याउँ – ह्याउँ हाकु – हाकु धाइ । थुकीया जाकि ह्याउँ-ह्याउँ धाइ । थ्व वा विशेष याना बजि ल्हुइत प्रयोग याइ । थुकीया बजियात वलाबजि धाइ । वलाबजि प्वाःयात नीगु फु क्वातुइगु तागत दुगु बजि धकाः नेवा समाज मानय् याना तःगु दु । अथे जुयाः मचाबूपिं मिसातय्त थ्व बजि नकी । थ्वसरा धैगु वानं धूलय् पीगु खः । गुलिसिनं थ्ववा पीगु याइ । छं जुया वलावाया पुसा मन्त धाःसा लखय् पीगु पुवा धैगु वा नं वला यानाः पीगु याः । तर, वलावा लखय् वा पीमज्यू धैगु मान्यता दु । २.१.२. दाय्पुले याय्गु वलावा वा पीत याय् माःगु खन- जोतया ज्यायात दाय्पुले याय्गु धाइ । धुलय् पीगु वा जुयाः चा नचुकेमाः । अथे जुयाः वलावा पीत तः कःमछि पाले दाय्गु-३३३-याइ । खालिगु बुँइ हकि थुकय् न्हापांगु पालेगुयात प्वंपाः पालेगु धाइ । अथे हे खः दाय्गु अर्थात चा तछ्याय्गु ज्या यात प्वंपाः दाय्गु धाइ । थथे प्वपाः दायेधुंका निकःगु खुसी व हे म्हाकियात हाकनं पालेगु याइ । थुकीयात माथं पालेगु धाइ । थथे पालीबलय् न्हापा दुगु तिक्व ल्हानावनी । प्वंपाः पालीबलय् चा पालाः काःगु ब्वतिक्व व पालाकाःगु चा तःगु ब्व म्हकि जुइगु खः । माथं पाली बलय् व हे म्ह
तोखाया मना
तोखाया मना राजवीर डंगोलस्राेत – प्रा.डा.धर्मराज डंगाेल थ्वं अय्ला दयेकेत मना मा: नेवा: तजिलजिइ साक्क साक्क नयेगु जक मखु थीथी कथंया रस त्वनेगु याना वयाच्वंगु दु । नेवा: समाजय् दकले अप्वः त्वनेगु लः खःसा ल: धुंकाः खँ व अय्ला छ्यलाबुला यानाच्वंगु खनेदु । थ्वँ व अय्ला साःगु, थिक्कगु, मसाःगु दु । थाय् व ई कथं खँ दयेका त्वनेगु चलन दु । जाकि, छ्व, कनि, दुसि, च्वकाबजि, बूगु छ्व व चोकि सिया: चुं क्यलाः नं खँ थुइ ।वँ व अय्ला दयेकेत मना मा: । उकिं मना अय्ला व खँ दयेकेत मदयेक मगाःगु प्राण तत्व खः । मना यात खयभासं मर्चा धका नं धाइ । मना दयेकेत छु छु मा: ? आ: वँ व अय्लाया खँ छखे तयाः खँ थुइत माःगु मना तोखाय् गथेयाना दयेकी धका थन छु खँ च्वयेत्यना । मना दयेकेत माःगु ज्वलं थथे खः ल्याः ज्वलं छु ज्या याइ ? १ भबु नशा लगेजुई अथवा कायेकिइ २ काय् भबु नशा लगेजुई अथवा कायेकिइ ३ चाकु भबु चाकुसे च्वंकी ४ मना सिका हा(जरा) ब्वाइइयां वयेकी ५ पिवि(पिपि) धाँय् चंल्ल यल्ल वयेकी ६ चाकु चाकुसे च्वकेत मात्रा मिलेयाई ७ पालु पालु पालु धायेकी ८ मलय् पालुकेगु ज्या याइ ९ उलाया जाकि मना पा दयेकेत १० मना पुसा पुसाया निंतिं (उलाया जाकि मदुसा ताइचिनीया जाकि) मना गथे याना दयेकी ? मना दयेकेगु धकाः सुथय् इलय् लाक्क जा नया: सकलें मुना कुति दुथाय् सामान ज्वना वनी । जाकि क्यलिइ । भबु कुति नचुक्क ल्हुइ । अले फुक्क ल्वाकछ्याना जाकि चुंलय् ल्वाकबुक याइ । चाकुया तिइ सकतां ल्वाकछ्यागु चुं न्हाइ । न्हाये सिधलकि मिसामस्तय्त सःता ‘का मस्त मना छक: ज्या वा’ धका सःती । सकस्यां मःमः ग्वारा स्वयाः भचा चिग्वः जुइक ग्वारा ग्वारा याना चाकलागु पाचा दयेका हासाय् तइ । अलय् मना प्वंका तयेत तयार याना तइ । हिछि निभालय् पानातःगु सुखू व सुयात बँय्लाइ । उकी मना सुखू जाय्क ब्वइ | उकी द्यने नं पानांत:गु सुं त्वपुइ । झण्डै न्हयेनु च्यानु तक पाइ । निभालय् पाना गने धुंका मना इना कायेगु याइ । ज्ञान, सिप व प्रविधि म्वाकेमा : आतक तोखाय् मना सुइगु याः नि । लिपा जुजुं ज्ञान, सिप व प्रविधि दुपिं म्हो जुया वनी । मना दयेकेगु ज्ञान, सिप व प्रविधि तनां वने न्हयो न्हूगु पुस्तायात थ्व ज्ञान, सिप व प्रविधि ल: ल्हाना बिइ माःगु दु । मना दयेकेगु ज्या झीपिं जाना स्वनिगलय् म्वाका तयेमाःगु दु ।
ल्हाःतुती लां च्वय्गु चलन
रोजी श्रेष्ठ झीसं न्हापा न्हापा अप्पो धयाथें तता-केहेपिन्सं ल्हा: तुती सूर्दः, चन्द्रमा, ‘झंग:पन्छि,स्वां, सिमा, सिमाह:, सिमाकचा आदि थीथी कथंया बांबांला:गु बुट्टात वाउँक वचुक च्वयातइगु खनावइच्वनागु ख: । अझ गुलिं गुलिं मिजंतयसं नं च्वकेगु या: । थुकियात भीथाय् लां च्वकेगु अथवा लां च्वयात:गु घायगु चलन दु । अथेहे पिनेपिने तराईपाखे, थुकियात (गोडना गोडाइ) घाइ । न्हापा न्हापा ला झीथाय् विशेष यानाः नेवाःतता-केहेंपिनि थ्व छगू कथंया फेशन थेंहे जुयाच्वंगु ख: । तर थौंकन्हय् ज्यापुनी तता व तताःजुपिन्सं जक थथे थःगु ल्हाःतुति व विशेष यानाः पिलाक्वय् लां च्वयातःगु झीसं खनाच्चना । मेमेपि नेवाःनीतयसं थथे च्वय्गु मयाय् धुंकल । तराईपाखे व इण्डियापाखे धाःसा थ्व चलनया व्यापकता दहे दनि । थ्व चलन गथे गुकथं जुयावल धयागु खँय् परापूर्वकालय् जगत्जननीदेबी पार्वती दक्कले न्हापां च्व चलन दयकूगु धयागु छगू बाखं प्रचलित जुयाच्वंगु दु । देबी पार्वतीया लय्ताः वइबले नं तस्सक हे लय्ताइगु व तं वलकि नं मिखां हे छुँ मखनीगु प्रलयकारी जुइगु स्वभाव झी सकसिनं बाखनय् न्यनातइगु हे दु । अथेहे छन्हु देवी पार्वती छु जुया: खः तस्सक हे लयतानाच्वंगु दिन जुल । वनविहार याना: कैलाशपर्वतय् लिहां बिज्या:म्ह महादेव देवी पार्वती लय्तानाच्वंगु खना: महाद्य: थः न लय्ताल । देवी पार्वती लय्तागुया रहस्य मस्यूसां पार्वती लय्ताइगुलिं है जगत्या नं कल्याण जुइगु जुया: देवी पार्वतीयात फक्व नं अप्पो लय्तायकेगु मन तुना: महादेव सदां थ: नापसं तुं च्वनीपि देवगणतय्त सःता थथै आज्ञा यानाविज्यात – देबी पार्वती लयतानाच्वंगु खना: जितः नं तस्सक लयता:वल । देवी पार्वतीयात अझ लय्ताय्के फुसा जगतया तःधंगु कल्याण जुइ । अयजुया: देवी पार्वतीयात अप्पाे लय्तायकेत थन छगू तःधंगु लय्ता:भ्वय्या आयोजन याय्माल । स्वंगू लोकया नं देवदेवी, अप्सरा, वाद्यवादक सकसितं ब्वनाः हर्षोलासया वातावरण दय्की । महाद्य:या आज्ञा न्यना: देवगणत नं अतिकं लय्लय्ताया: न्हापां कैलाशपर्वतयात स्वर्गलोक स्वया: नं बालाक झःझ: धायकल । अन स्वंगू लोकया सकल देवदेवी व अप्सरागणत दक्वसिथासं खवर थ्यंकल । चयप्यता मिष्ठान्न भोजन व बांबाला:गु भिभिंगु आपालं आपाल न्हून्हूगु फलफूलया नं व्यवस्था यात । अनेक कथंया धूप दीप च्याका: सम्पूर्ण कैलाशपर्वत सुगन्धित जुइकल । देवाधिदेव महाद्य:या निम्तो जूगुलिं सकल देवदेवी छम्ह थे छम्ह बांबाला:गु तिसा वस: पुनाः झ:झ: धायका: थ्यंकवल । वखुनु दिनय् कैलाशपर्वत अमरावती स्वया: नं झःझः धाल । देवदेवीगणत सकसित स्वयं महाद्य: पार्वती हे लसकुस यानाः आशन ग्रृहण याकल । स्वंगू लोकयां सकल देवदेवीगणत भेला जुइवं अन गीत-संगीत व नृत्य शुरु जुल । गुम्हं भजन कीर्तनय मगन जुल, गुम्हं अप्सरातय्गु प्याखं स्वय्गुली मगन जुल । गुम्हं थःथवय् खँ ल्हाय्गुली व्यस्त जुल, गुम्हं नयत्वनेगुली भुले जुल । थुकथं न्ह्यैपुगु वातावरणय् कैलाशपर्वत गुंजायमान जुयाच्चन । आखिरय् थ:थ:गु आश्रमय् लिहांवनेगु इच्छा मजूइक मजुइक नं ई यक्व वनेधुकूलि ज्वलिंज्व: देवदेवीत छथ्व: निथ्वः याना: लिहां वनेगु क्रम शुरु जुल । उगु लसताय् गोण्ड देवता नं उपस्थित जुयाच्वंगु जुल । यक्व लिबाय् धुंकूगुलिं गोण्ड देवता नं थःगु आश्रमय् लिहां बनेत गाेण्डदेवीयात पियाच्वंगु जुल । तर गोण्डदेवी मेमेपिं देवीतलिसे उगुंथुगु खँ ल्हायुगुली व्यस्त जुयाच्वंगु जुया गोण्डदेव थःत पियाच्वंगु वं सिहेमसिल । गोण्डदेवी थःपाखे स्वःसा बनेनु धकाः इशारा याय् धका; गोण्डदेवं स्वया: नं च्वंगु ख: । स:ते ला धाःसा नं सांगीतिक वातावरणय् खलल वइगु जुया: सःते न॑ मछिन । सुयातं सःतके छ्वय् धाय्त नं सकलें थःथ:गु ध्यानय् मस्त जुयाच्वंगुलिं सुयातं धाय् नं मछिन । आखिरय् थ: हे बना: ब्वनाहय्माल धका: देवीपिं सकले मुना: खँ ल्हानाच्वथाय् हुलय् वना: थ: देवीयात गोण्डदेवं ल्यूने व्बहलय् तीजक ल्हा: तल । गोण्डदेवं उलि छु यात, अन छगू तःंधंगु हे मखुथें जुल । गोण्डदेवं थः देवी धका: ल्हा: तःम्ह ला गोण्डदेवी सखुसे देवी-पार्वती हे लाचाच्वन । थःगु ब्वहलय् थथे सुनां ल्हा: तल धका: पार्वतीं लिफ: स्वःबले थःगु पाखें तधंगु भूल जूगु ताय्का: गोण्डदेव मछाला: ख्वाः ह्याउँसे च्वंकल । देवी पार्वती तम मि जुयाः तत: ग्वय्क मिखा कनाः जिगु म्हय् थथे ल्हा: तय्गु आँट छंके गनं वल ?’ धकाः वा्क्क छित । देवी पार्वतीया रुप खना: ग्याना: क्षमा फ्वसेँ गोण्डदेव धाल -‘जिं सीक चाय्क थज्यागु अपराध यानागु मखु महादेवी ! जिं खा: मखना, सकलें देवीपिन्स छगू हे धंगया तिसा वस: तियातःगुलि ल्यूने स्वयूबले जिगु मिखाय् थःहे देवी धका: ल्हाः तयागु, भूलं छःपिन्त स्पर्श : याय्लात । जित: थःहे पुत्रवत् सम्झे जुया: क्षमा याना: बिज्याहुं महादेवी ! थथे धया विन्ति यात नं : देवी पार्वतीया त॑ कमला: । थुगु घटना यानाः सांगीतिक वातावरण नं स्तब्ध जुल । सकलेँ उखेपाखे हे मुंवल । सकसिगुं मिखा उखेपाखे हे जूवल । थुखेर सांगीतिक वातावरण अवरुद्ध जुया: मेगु हे हल्ला जूगु कारण महादेवं मसिया: नन्दीभृङ्गीतयके ‘छाय् छु जुल’ धका: न्यनाबिज्यात । नन्दीभृङ्गीया पाखें अन जूगु खँ न्यनालि ‘गोण्डदेवं थज्याःगु अपराध ला याइमखु ‘ धयाथें मनय् तया: पार्वतीपाखे विज्या:बले गोण्डदेवं नं ‘थःगु भूल क्षमा यानाब्यू’ धका: ग्या:पहलं ल्हाः ज्वजलपा याना: देवी पार्वतीया पाली भोपुइत्यंगु खना: महादेव देवी पार्वतीयात सम्झै याना: धयाविज्यात-‘म्वाल देबी ! गोण्डदेवं याय् धका: याःगु मखु, थःगु गल्ती स्वीकार याना: क्षमा नं फ्वनाच्वंगु दु । हाकनं देवीगणपिं सकसिनं धारण यानातःगु वस्त्र आभूषण नं ज्व: हे लाःगु व समा:ज्वलं नं ज्व: हे लाःगु जुया ख्वाः मखंक ल्यूनें जक खनीबलय् न्ह्याम्हेसित नं भ्रम जुइफु । अथेजुया: गोण्डदेवयात क्षमा यानाव्यू धका: महादेवं देवी पार्वतीयात सम्झे बुझे यासेलि देवी पार्वतीया नं तं क्वलानावन । लिपा गाण्डदेवया पाखें भ्रमवश गुगु गल्ती जुल उकी थःपिनिगु नं छुं भतिचा गल्ती दु धैगु खँ महसुस यानाः गोण्डदेवयात क्षमा ब्युसें धयाविज्यात ‘झीगु समवस्त्र, समआभूषणया कारणं झीगु शरीरय् नं समता खनेदैगु स्वभाविक हे ख: । थज्याःगु गल्ती भ्रमबश थौं गोण्डदेवयापाखेँ जुल, लिपा मेमेपिनिगुपाखेँ नं जुइफु । अथेजुया: झी सकसिनं हे थःथःगु म्हय् छगू छगू फरक प्रतीक दय्कातल धाःसा लिपा लिपा गबलेँ नं थज्यागु गल्ती दोहरे जुइ मखु ……’ देवी पार्वतीया सुझावयात अन उपस्थित जुयाच्वपिं देवीगणत सकसिनं यःताय्कल । अले वखुनु हे गोण्डदेवया ल्हाःतं दकले न्हापां देवी पार्वती थःगु म्हय् लां च्वकेगु शुरु यात सा मेमेपिं उपस्थित देवीगणत सकसिनं नं थःथःगु म्हय् थःत यःयःगु प्रतीकचिं च्वकावन । लिपा दक्व मिस्तयसं थथे च्वकेगु यानाहल । देवी पार्वतीयापाखें शुरु जूगु थ्व लां च्वय्गु चलन उबले जनफाः त्वपुक वस्त्र धारण यायगु चलन मवःनिबलये जनफातय् जक च्वय्गु व च्वकेगु चलन जुयावइच्वंगु ख: । लिपा कालान्तरय् मिस्तय्सं थःथःगु इच्छाकथं जनफा:या लिसेँं शरीरया मेमेगु ब्वय् नं लप्पाय्, नाडी, देल्हाःतय्, पिलाक्व जाय्क जाय्क नं च्वकेगु व च्वय्गु चलन छगू कथंया फेशनया रुपय् हे विकसित जुयावल । शुरु शुरुइ
सनां समाःया छगू ब्व
निजिराेस श्रेष्ठ सनां धालकि ख्वा सिलेगु व मोल्हुइगु : धका: झीसं सीका: कायफू । न्ह्याग्गु समा: याय्त : नं सना मयासे मगा: । सनां धैगु ख्वा:, म्ह यच्चुसे : पिच्चुसे च्वनी । अले थथे सफा जुइ धुंकाः जक : मेमेगु समा: यायबले बांलाइ । थथे सफा मयासें मेमेगु समा: यात धा:सा झन फोहर खनेदै । सनां मचानिसें बुढाबुढी थ्यंक न्ह्याम्हेसिन॑ सुथ न्हापां याइ । थःहे सनां याय् फुपिसं ला थःम्हेसिनं याइ, मफुपिं ह्याउँमस्तयत इमि मां वा अभिभावकपिन्सं याकी । सुथ न्हापां सना याना: न्ह्याम्ह मनूतयसं नं थःथम्ह तरोताजा महसुस याइ । न्ह्यथुखुनुया न्हिच्छिया धू कुँया फोहर व द्यना: दना: वया: मिखाया पिच: अले गुलिसिया ला लाःया चिं आदि नापं खनेदयाच्चनी । उकिं थुपिं फुक्क फोहर सफा याय्त सुनं मनुखं सनां मयासे च्वने फैसखु । थुलिजक सखु सुथन्हापां ख्वा सिला: सनां याय्गु झीगु न्हापानतिसेया परम्परा नं ख:।गुलिसिया ला न्हि न्हि सुथय् न्हापां मो ल्हुया: सनां याय्गु नं चलन दु । थथे सुथय् दने खतं थःथम्ह सनां याना थयात आनन्द अनुभव काइ । अले जक मेमेगु ज्या याय्गु याइ । आ: थन सनां गथेयाना याइले धैगु नं बुचा याय्। थौं कन्हे मनूतय् सनां याइबले ख्वालय् अथवा छ्यनय् थीथीया साबुं,सैम्पु आदि छ्यली । साबुं,सैम्पु छ्यलिबले नं सुनं मनूया ख्वाया अवस्था,छ्यंया अवस्था अनुसार सावुं सैम्पु छ्यलेगु याइ । गथेकि-यदि सुं मनूया ख्वाःया छ्यगू चिकं कंगु जूसा सुख्खा सावुं छ्यली अथे हे सुख्खागु फ्व फ्व धाःगु छ्यंगू जूसा चिल्लो दुगु सावुं छ्यली । अथे हे मो ल्हुृइत नं छ्यंया अवस्था स्वयाः सावुं सैम्पु छयली । यदि छ्यनय् तोंचा दुसा तोंचा मदइगु, अथे हे सँ महाइगु, सं त:हाक: जुइगु, सँ प्वाला प्वाला थीगु आदि थी थी सैम्पु छ्यली । तर न्हापा अथे सावुं वा सैम्पु छ्यली सखु । शायद् उब्ले ला सैम्पु धैगु हे मदुनि । उब्ले सनां याइबले पँचा अथवा खौनं मोल्हुइगु याइ । अले खाःल: धका: खरानी ल: तया: दय्का व हे लखं मो ल्हुइगु याना वया च्वंगु ख:। अथे हे वा: वःगु ल: फया : वहे वाति नं मो ल्हुइगु ख: । ८० दँ ति न्हयो मनूतय् छ्यँने सावुं नं मो ल्हूसां म्हय्, ल्हा, तुति आदि ब्बलय् कनी चुं नं थानां सना याय्गु चलन दुगु ख: । कनी चुं नं मो ल्हुइबले म्हया खिति फुक्क यच्चुक वं धकाः थ्व छ्यलिगु ख: । थ्व बाहेक सावुं म्हंचायकेत नं कनी चुं छ्यलिगु खने दु । अथे हे म (हिम्ब) नं ल्हा, तुति आदि ब्वलय् थानां सनां याय्गु चलन दु । थ्व हिम्व ला आतक नं गुलि गुलिंसिया छ्यला वया च्वंगु खने दनि। तर आ: यक्व सुविधा वय् धुंकल । ह्याउँ मस्तय्त समाः याकीबलये चाहि मांम्हेसिया दुरू,इ, चिकं अादि तया ख्वालय् ब्वाइ ब्वाइ वय्क थाकी अले इँचां हुइका: लुमुलुमु धाःगु लखं ख्वा सीकि । लुमुलुमु धाःगु लखय् हे मस्तयगु सावुं नं मो ल्हुइकी । न्हि न्हिसिया साधारण समा: याय्बले ला मो ल्हुइगु उलि जरुरी मजू । ख्वा: ल्हा, तुति आदि जक सिलेगु चलन दु । तर पूर्ण समा: याइबले धाःसा मो ल्हुया सफा याय्गु चलन दु । अझ नेवाःतय् थी थी पर्व अथवा ज्याखँय् ला मो ल्हुया: खौ नापं कयाः नी याय्गु चलन दु । अले भ्वय् वनेबले अथवा मेमेगु ज्याखँय् नं मो ल्हुया सफा याना मेमेगु समा: याय्गु याइ । सनां यायबले झीत मुख्य माःगु हे ल: खः। उकिं झीसं सनां यायबले झीत मुख्य माःगु हे ल ख: । उकिं गजागु लखय् मो ल्हुइ ज्यु वा मज्यु धैगु खँ बिचा: मयासे मगा: । सनां यायबले ल: सफा जुलाकि मजू धैगु खँ सीकेमा: । ल: सफा मजुल धाःसा सफा याय् धाःतले झन थी थी या ल्वय् समेत जुइयो । थजागु फोहर लखं मो ल्हुत धाय् मनूतय् छ्यंगुलय् थी थी समस्या खने दइ- गुलिंसिया एलर्जि जुइयो, धाःसा गुलिंसिया थी थी किसिमया कैत व चातःचात:आदि वया: दुःख सी यो । उकिं पर्व,मेला आदि जुइबले पुखु, खुसि, दह, कुण्ड आदि मो मो मल्हुइगु हे वेश जू। थजागु ल: दुषित जुया च्वनी। अझ खुसिया लखय् ला थौं कन्हे अप्व धैथें मनूतय् चर्पिया ल: अथवा ध; जुइका तःगु नं खने दु । थ्व बाहेकं कारखानाया ल: अस्पतालया फोहर ल: नं जुइकाः तःगु खँ झीसं न्यनां वया च्वनागु हे दु। उकिं खुसिया ल: तस्सकं फोहर धकाः सकसिनं सि हे स्यू । यदि पुखु, खुसि, दह, कुण्ड आदि थासय् माे ल्हुइए माला: वन धाःसा फयाफछि लः यच्चुसे च्वंथाय् ल्यया; मो ल्हुइमा: । अथे मो ल्हुइबले छेँय् लिहानां सफा लखं तक:ति हाकनं चाया: छ्वत धा:सा थयाके थाना वःगु कीचात अथवा फोहर चीज मदया वने फु । मो ल्हुइबले चिकुला अथवा वर्षा न्हयाग्गु सिजनय् नं समान्य लखं मो ल्हुइगु कुतः याय्मा: । तस्सकं ख्वाउंगु ल: अथवा तस्सकं क्वाःगु लख नं मो ल्हुइगु बांमला । तस्सकं क्वाःगु व तस्सकं ख्त्राउँगु लखं भीगु छ्यंगु फ्वफ्व: धाय्का बी । गुकियाना छ्यंगुलय् च्वंगु टिश्यु हे सिना वनेत बेर मदय् यो । थुलिजक मखु अप्व: क्वाःगु लखं मो ल्हुत धाय् याकनं तुयुगु संत यक्व वय्यो धाई । नाप सं नं हाय्यो । मो ल्हुयाः समा: याय्बले हथाय् हथाय् चाया: मो ल्हुइ मज्यू । हथाय् चाया:मो ल्हुत धाःसा छ्यनय् अथवा म्हय् सफा याय् धाःतले झन फोहर जुया: छ्यंगूया थी थी ल्वय् जुयफू । छ्यनय् व म्हया थी थी ब्वलय् खिति मवने य: । उकि भीसं मो ल्हुइबले म्हया थी थी ब्वलय् बांलाक ब्व ब्व स्याना म्हय् च्वंगु खिति लिकनां विस्तार सफा यानां मो ल्हुइमा: । मो ल्हुइगु धैगु समा: याय्गु जक सखु। थुकिं शारीरिक रुप॑ पिने बांलाइगु जक मखु कि म्हया आन्तरिक रुपय् नं यक्व फाइदा याइ । पाय्छि कथं मो ल्हुइगु यात धा:सा सास: व । नाडीया गति सामान्य जुया: च्वनी । रक्त संचार वै हृदय गति थासय् लाना च्वनी । म्ह छम्हया चिम्स प्वाः चाली। गुकियाना म्हय् च्वंगु फोहर दक्व पिहाँ वनी । म्हया तापक्रम नं ठिक्क जुया च्वनी । थथे सनां यानाः झीगु म्ह, ख्वा: सफा यायूबले म्हयात सफा नापं स्वस्थ याइ । मनूतय्सं तरोताजा, स्फूर्ति दुगु अनुभव याइ । यदि सनां मयासे मेमेगु जक समा: यात धा:सा छ्यो हे भ्यातुसे च्वना च्वनी , म्ह सुख मदुथे जुयाच्वनी, न्हिच्छि मफुमह थें जुयाःच्वनी । म्ह छम्हं पाउँसे नवय् नं यो अले याक्व नं उत्तिकं चःति नवयाः लिक्क च्वम्हेसित हे म्हुतु खाइका: बी ।उकिंसनं छ्यनय् ताेंचा, सि, ससि आदि दुपिनि ला पिने खने दया: स्वय हे घच्यापुसे च्वनां च्वनी । उकि सुनं मनुखं समा: याय्बले दकले न्हापां सनां यात धा:सा जक मेमेगु समा याइबले बांलाक समा: यानाया अर्थ पिहाँ वइ । उकि मेमेगु समा: याय् न्ह्यो दकले न्हापां झीसँ सनां यात: नी थाय् बीमा: ।
स्वप्नपरीक्षा
राजित बहादुर श्रेष्ठ न्ह्यखं स्वप्न-सपना – म्हगस । प्राणीया उत्पत्तिनिसें हे म्हगसया नं अस्तित्व दत जुइमा: छाय् कि आपाः धैथें प्राणीत प्रायः सुर्यास्तनिसें सुर्योदयतक मिखा तिसिना: आनन्दं द्यनी । अथेला मनूतय्गु सवालय् उमेर कथं थुलि ई द्यनेमा: धैगु वैज्ञानिक ल्या: दु अले न्हिनय् द्यने मज्यू धैगु नं मान्यता दुसा मनूत बाहेक मेमेपिं प्राणीया बारे धाःसा अध्ययन अनुसन्धान म्हो हे जक जूगु खनेदु । प्राणीत द्यनी आरामया नितिं तर द्यनकि म्हगस खनी छाय् ? थुकिया लिस: आःतक सुनां नं क्वछिना धाय् मफुनि । अथेला चेकोस्लाभाकियाया मोराबियाया यहुदी परिवारय् सन् १८५६ मे ६ खुन्हु जन्म जूम्ह मनोविश्लेषण सिद्धान्तया प्रतिपादक सिग्मन्ड फ्रायडं सन् १८९९ य् सपनाया व्याख्या धैगु सफू प्रकाशन यासेंलि म्हगसया अध्ययनय् छगू तधंगु ह्यूपा वल । (गौतम, २०५९:५७) सिग्मन्ड फ्रायड ( Sigmund Freud )या कथं मनूतय् आपालं इच्छात दयाच्वनी । गुलिं इच्छा पूवनीसा गुलिं सामाजिक वन्धनया हुनिं पूवनी मखु । वहे पूमवंगु इच्छात मनूतय् मनया स्वंगू तहमध्ये अचेतन मनय् स्वचानाच्वनी । गुगु दमित वा अतृप्त इच्छात गुगु नं इलय् साहित्यिक रुपयु, म्हगसया रुपय् वा मेमेगु रुपय् प्रस्फुतित जुइ् । सुनानं इच्छा हे मयाःगु खँ म्हगसया रुपय् खनी हे मखु अझ धाय् म्हगस खंकेत सुयागु पाखें न्हाय्पनं न्यनेमा:, मिखां खंकेमा: वा अनुभव हे यायमा: । छम्ह जंगली जीवन हनाच्वंम्हं गुगु नं इलय अमेरिकाया राष्ट्रपति म्हनीमखु। तर शहरिया जीवन हनाच्वंम्ह राष्ट्रपतियात तप्यंक मखंसां संचारया विभिन्न माध्यमं वयात म्हसीकाः चायकमचाय्क नापलाय्गु इच्छा याय् घुंकी अले गुगु नं इलय् वयात म्हगसय् खनाच्वनी । थुलि जक मखु गुबलें गुवलें ज्वलय् व म्हगसय् छगू हे कथं ज्याखँ जुयाच्चनी । गथेकि च्व (पिसाप) मयासे द्यन धा:सा चान्हय् च्वफाय्गु इच्छा तिव्र जुयाच्वनी अले व हे च्वफाय् माःगु खँ म्हगसय् नं खनाच्वनी गुलिं गुलिं मस्तय्सं ला म्हगसय धका: ज्वलय् लासाय् हे च्वफाना: बी । फ्रायडया म्हगस (स्वप्न) सिद्धान्तकथं म्हगसया निता तह दइ । छगू व्यक्त तह व मेगु अव्यक्त वा सुशुप्त तह । व्यक्त तहया म्हगस धाय्बले अज्यागु घटनात ख: गुकियात म्हनीम्हेसिनं याउँक व्यक्त याय्फइ । थथे व्यक्त याइबले गुलिं नं म्हनी उकिया १० प्रतिशतसिबें म्हो जक फइ । उकिं न्ह्याक्व हे त:हाक: म्हंसां नं म्हंगु फुक्क सुनानं कनेफइमखु । थ्वहे म्हंगु थीथी व्यक्त घटनाया आधारय् व्याख्या विश्लेषण वा थीथी अर्थयात अव्यक्त तह घाइ । थन न्ह्यथनेत्यनागु आभलेख नं थ्वहे अव्यक्त तह नाप स्वापू दु । अभिलेख म्हसीका : नेपाल-जर्मन हस्तलिखित संरक्षण परियोजना निर्माण याःगु माइक्रोफिल्मया क्याटलगय् स्वप्न (म्हगस) नापं स्वापू दुगु ४७ थान सफूया बिवरण प्रस्तुत यानातःगु दु । स्वप्नफल -१४ थान स्वप्नपरिक्षा -१० थान स्वप्नविज्ञान -१ थान स्वप्नचिन्तामाण – १० थान स्वप्नविचार -थान स्वप्नकथा -२ थान स्वप्नभाषा -१ थान स्वप्नस्तोत्र -१ थान थुकथं स्वप्न (सपना-म्हगस) या बारे आपालं विचा: याना: झी पूर्वजपिसं थीथी सफू हे तयार याना: उकिया बारे अध्ययन अनुसन्धान याय्गु लँपु चाय्काबी धुंकूगु दु । थन प्रस्तुत याय्त्यनागु अभिलेख माइक्रोफिल्म ल्या: बि ३५६/४५ स सुरक्षित यानात:गु दु । नेपाल-जर्मन हस्तलिखित संरक्षण परियोजना निर्माण याःगु माइक्रोफिल्मया क्याटलग कथं थुगु सफू ११ पौ व १६.९* ७.१ सेमि दु। थुगु अभिलेखय् स्वप्नपरिक्षा ७ पौ, मिसाया बारे च्वयात:गु २ पौ, म्ये १ पौ, खाली कभर १ पौ दु । थ्यासफुती नेपाललिपिं च्वयातःगु थुगु सफूया पुष्पिका वाक्यय् सफूया नां स्वप्नपरिक्षा धकाः च्वमिं उत्लेख यानात:गु दु तर च्वमिं थःगु नां घाःसा उल्लेख मयाः, च्व:गु तिथिमिति नं स्पष्ट उल्लेख मया: तर छम्ह अज्ञात च्वमिं सफूया अन्तिम पती छपु म्ये च्वयातःगु दु – ॥ नद कोमारा ? ॥ श्याम चतुरभुज मदन ग्वपार, मेरि तेरो चरन आधार ॥१॥ शुष विहारो, अबे मोहन मनमथ ॥ २॥ मम नारि शुकुमिनि, तुमारो दासि, मोहोन विदावनवाशि ॥ धु॥ जगतप्रकसकि पृम सहारो, चंदसेषर मेरोहारो ॥ : ॥ जुजु जगतप्रकास (नेसं ७६३-७९३) व मन्त्री चन्द्रसेषरया नां उल्लेख जुगुलिं थुगु ज्योतिष विषयया स्वप्नपरिक्षा सफू नं थ्वहे जुजुया राज्यकालय् रचना जूगु अनुमान याय्छिं । अभिलेखया सारसंक्षेप ः दकले न्हापां स्वस्ति चिं (?) पाखें सफूया आरम्भ यानात:गु दु । अले गणपति (गणेश) यात नमस्कार याना: म्हगसपाखें भविष्यय् जुइगु ज्ञान बीगु तातुना: स्वप्नया खँ ल्हाय् धकाः च्वमिं थ:गु खँ न्ह्यथनातःगु दु । थुकी दकले न्हापां गुगु इलय् म्हगस खनधा:सा उकिया फल गुलि तक सफल जुइ धका: उल्लेख यानात:गु दु गथेकि – १. रात्रि छगू पहरय् म्हंगु दच्छि लिपातिनि फल प्राप्त जुइ २. निगू पहरय् म्हंगु च्यालां फल प्राप्त जुइ ३, स्वंगू पहरय् म्हंगु स्वलां फल प्राप्त जुइ ४, प्यंगू पहरय् म्हंगु वहे ला(महिना)य् फल प्राप्त जुइ ५. सूर्द्य उदय जुइत्यय्का म्हनसा तत्काल हे फल प्राप्त जुइ् थुकथं म्हंगु ईया आधारय् म्हगसया फल गुबले प्राप्त जुइ धका: दकले न्हापां व्याख्या यानात:गु दुसा लिपा छुछु म्हनकि उकिया फल छु छु दइ धका: उल्लेख यानातःगु दु । ज्वःलाःगु छुंछुं म्हगसया फलयात छथासं तया: थन संक्षेप जक न्ह्यथनेगु कुतः यानागु दु, पूवंक अध्ययन याय्गु ज्या ल्यंहै दनि – आर्थिक लाभ जुइ्गु सल, किसि, सा, मित्र, वाद्वं, जाकिद्वं, सिसाबुसा, स्वां, मचा, कुसा, पताका, रथ आदि खनसा थःगु म्हय् खि कित, थःगु म्हं हि हाल, सेक्स याना धका: म्हनसा, दुदु हाःगु सिमा गया धका: म्हनसा म्हासुगु सिन: तियागु, म्हासुगु पतासि सिनागु धका: म्हनसा, सर्प, बिच्छि, हइन॑ न्यात धका: म्हनसा, हि/थ्वं त्वना, जा नया धकाः म्हनसा धनलाभ जुइ । मनूया ला, क्वँय् व मेमेगु नया धका: म्हनसा न्यास: तका प्राप्त जुइ । मनूया ल्हा: नया धका: म्हनसा द्वःछि तका प्राप्त जुइ । धन नाश जुइगु भुजिंनं भुन, दन्दकचिरिन(?) पुन धकाः म्हनधाःसा धन नाश जुइ, गुलि सुख जुयाच्वंगु ख: उलि हे दुःख जुइ । थुकिया निंतिं सान्ति कर्म्म याय्मा:, रक्तचन्दन घ्यलय् बुया: म्वःल्हुइमा:, पीठय्, आगमय् पुजापाठ यायमा: अले जक शान्ति जुइ । राजलाभ जुइगु छ्यं नया धका: म्हनसा उलि्थुलि मदयक राजलाभ जु । चउर दथुइ, पल्यरासा(?) थाना: पुखू दथुइ खीर(तस्मि) थुया: नया धकाः म्हनसा राजा जुइ । राजभय जुइगु गुफाय् राक्षस, माक:, खिचा, हाकुम्ह किसिं न्यात धका: म्हनसा राजाया भय जुइ । वलवान जुइगु थबन्तर(?) गामय, खेलय् दिङाव तया घका: म्हनसा ओगुडि गामय् पलमान जुइ । नगरय् जूसा महारथी जुइ । मृत्यु जुइगु मेपिसं अस्त्रसस्त्रं थ:गु म्हय घाःयात धका: म्हनसा मृत्यु जुइ । राजां किसि, सल, वस: बिल धका: म्हनसा थुःगु गोत्रया मचा सी । छेँय् लहिनातःम्ह फा, मेसं च्वल धका: म्हनसा अकाल मृत्यु जुइ । व्रम्हहत्याया आराेप लाइगु वाउँगु पर्सि सिनाच्वना धकाः म्हनसा व्रम्हहत्याया आराेप लाइ । सन्तान दइगु अश्वकसि , कन्हेवरसि , स्वकचा प्रमान म्हनसा मचा दइ
नेवाः विघि कथं जन्मनि (बु:दि) हनेगु विघि
स्राेत – जाेशी समाज, ख्वप जन्मनि याइम्हेस्यां हामोलं मोःल्हुया नी वस्त्र फिये । थमं वा मेम्हेसिन सूर्य, गणेश, पीठ देवता, आगंद्याेयात सामान्य पूजा याये/याके । ज्योतिष क्यनागु दुसा ज्याेतिषया आज्ञा कथं (बिशेष पूजा) उगु विधिं याके । ज्योतिष क्यने मलाः सा छेयानकीनं याकेगु विधि :- जन्मनीयाइम्ह पूर्व स्वया, याकिम्ह (नकीं) पश्चिम स्वया फ्यतुये । जन्मनीयाइम्हेसिया खवय् सुकुन्दा उत्तर स्वका च्याके जन्मनीयाइम्हसिया न्ह्योने ज्यना लप्ते (भोर्लेया पात मखु) वा मेःगुलप्ते छपा नं बँयतये । लप्ते लिक्क-पूजा छजु, ग्वोःगु धौ, स्वगंवस्त्र, स्वाँमाला, सिंया कुलेचा नं तये । जन्मनी याइम्हेसित स्वक नुसलाविये ख्वालय् सिन्ह छपता तिके । स्वाँजाकी ल: कया संकल्प याये – अद्येत्यादि काश्यगोत्र / मानवगोत्र / भारद्वाज गोत्र ….. स्यमम्…(थ:गु नां) नामनो जन्म दिवसे नवगहाहि, योगिन्यादि दशाशांर्त्थे अष्टचिरंजीवि, पांचायन, नगग्रह, स्वेष्ट देवतादि पूजां कुर्तं श्रीसूर्याय नम: । मतया क्वय् त्व:ते । मतया गणेश पूजायाये – गणपतये चन्दनाक्षत यज्ञोपवीत पुष्पं नम: (जजंका सहित पूजायाये) जलकया बँय् चाकलाक चा: छगु च्वये । उकी जाकी न्यापुचः स्वाँ तये । जाकी पूजायाना उकीया स्वाँ प्रसाद लानाकाये थःगु छ्यनय् छुये । नुसला स्वक: काये (देखा दुम्ह जुसा जन्मनी याइम्ह व नकीं नं समेत् न्यास याये माल) । प्रार्थना – अज्ञान तिमीरान्धस्य ज्ञानाञ्जन सलाकया चक्षुरुन्मीलितयेन तस्मै श्री गुरबे नम: ॥ जलपात्र पूजायाना स्वासिह तने । साया दुरु पि चा यागु, मुद्रा क्यने । मुद्रा ज्याये मसल धाःसा नमस्कार याये जल पात्रया जल शिरेय् सिंचनायाये-आत्मने सिंचनं नम: थ: यात सिन्ह तिये-आत्मने चन्दन नम: । थःगु सिरे स्वाँ छुये -आत्मने पुष्पं नम: । स्वाँ नतुना ल्ययुने न्ह्याेने छोये-आत्मासनाय नम: आत्म मूर्तये नमः अष्ट चिरंजीवी पूजा- धाै व स्वगं कापते जन्मनी याम्हेसित पूजा याके-स्वाँ सिंह जजंका छाये अष्टचिरंजीविभ्यो चन्दनाक्षतयज्ञोपिवीतपुष्पं नम: । (धूप दीप नैवेद्य फलफूल छाये ।) धूपंनम:, दीपं नम: नैवेद्यफलं नमः) प्रार्थना:- अश्वत्यामा बलिर्ब्यासो हनुमान्श्च विभीषण कृपः पशुरामश्च मार्कण्डेया महामुनि: । दक्षिणा छाये । ज्यना लप्ते वा मेगु लप्ते पाःतय् । न्याथाय चन्दन, अक्षत, स्वाँ, जजंका तय पूजा याये । स्थान गणपतये चन्दनाक्षतपुष्पं नम: । पाञ्चायन मूर्तये चन्दनाक्षतपुष्पं नम: । स्वेष्ट देवता कुल, देवता मूर्तये चन्दनाक्षत पुष्पं नम: आदित्यादि नवग्रहेभ्यो, नवयोगिन्यादिभ्यो चन्दनाक्षत पुष्प नमः गृहलक्ष्मीष्ट देवतायै चन्दनाक्षतपुष्पं नम: । जन्मनीयाइम्हेसित तपुलिं पुयेके । नकिंनं घौ स्वगंकाप: पूजा ज्वना जन्मनी याइम्हेसित थीका ल्हा भागियाके । घौ स्वगं वालेविये । नकीनं घौ स्वगं बालागस जन्मनीयाइम्हेसित स्वकविये । सुकुन्दाय् स्वगंतिके दधि चन्दनाक्षत पुष्पं नम: निक ज्यानालप्तेस तयेके । स्वक:या च्वय् घलिमेय् स छाये । गृहलक्ष्मीष्ट देवतायै नम: । जन्मनी याइम्हेसित नकिनं सिन्ह तिके, घौ स्वगं तिके । स्वगंकाप लःल्हाये । स्वांमाला क्वखाय्के । पूजाभःया स्वगं नकिंनं तिये मेःपिं परिवारयात नं तिके सिंकुलेचां सिसाफल स्वकलुके (घ्वाल्लायायेत स्वंग ३ दक्षिण तय दतसा मुतुमरी नं तयेमा) चिकंया इता च्याका द्याेयात अर्पणयाये । अलेय् जन्मनीयाइम्हेसित नं मतक्यने परिवार सकलसिन तायअभीर ह्वला जन्मनीयाइम्हेसित आशीर्वाद विये गुलिसिया थ्व विधि निम्हतिपूयातं स्वगंविया न्ह्याकेगु चलनदु कुल परम्परा कथं खेँ सगँ विये । खेँ सगँया नापं घौ तौलासि नयेमा धैगु दु घ्वाल्लयानागु फलफुल दक्षिणामुना च्याःगु मत सहित पिखालखु स वाके छ्वये । घौबजी दान याये जाकी ल: कया बँय्तने-कर्मसाक्षिणे सूर्याय अर्ध्य नम: ॥