चंद्रविनायक व भैरवनाथया जात्रा
चंद्रविनायक व भैरवनाथया जात्रा स्रोत – विजय लाल डंगोल येँया चाबहिली च्वं म्ह चाबही गणेद्यः (चन्द्र विनायक ) या देगः स्वनिगःया प्यम्ह मू बिनायकपि (ख्वपया सूर्यविनायक, चावहीया चन्द्रविनायक, मरुत्वाःया अशोकविनायक व चोवहाःया क्वय् ना गणेद्यः) मध्ये छगू खः । थ्व देगःया थःगु महिमा व प्रसिद्धि दु । थ्व चन्द्रविनायकयात श्वेतबिनायक, रक्त विनायक, चावहिल गणेश आदि नाम म्हसीके फुसा थुकियात नेवाःतय्सं ल्हों सला गणेद्यः धाइ । थ्व प्राचीन नगर चाबहिल क्षेत्रय् ऐतिहासिक चारुमति बिहार (चा:बहि) व धन्दो चैत्यनापं दुगु थ्व देगः प्राचीन तीर्थस्थल खः । थ्व देग दुनेच्वंगु स्तुप (चिवहाः ) व बुद्ध मुर्ति व देगः परिसरय् च्वंगु कुमारीया देगः लिच्छिवीकालीन (न्यागूगु – खुगूगु शताब्दी) खः सा चन्द्र विनायकया देगः नं उत्तर लिच्छविकालीन (गुंगू-झिगूगु ) शताब्दी दय्कूगु खः । व मूर्तियात सुरक्षित व व्यवस्थित यायत देगःया निर्माण धाःसा झिन्हय्गू – भिंच्यागू शताब्दीया अमर मल्ल (वि.सं. १५८६ – १६१९ ) या पालय् जूगु विद्वानपिनि धापु दु । थन दुगु भैरवनाथया प्रतीक चन्द्रविनायक स्वयां न्हापांनिसें दुगु धाइ । आः थ्व तीर्थस्थलया प्रसिद्धि अप्वया वंगुलिं मेमेपिं द्यःतय्गु मूर्ति नं पलिस्था यानातःगु दु । हलिमय् सम्पदा सूचीइ लाःगु प्रसिद्ध पशुपति क्षेत्र दुने लाःगु थ्व देगः व थ्व नाप सम्बन्धित जात्रापर्वत धार्मिक व सांस्कृतिक महत्व दु । चन्द्रविनायक देग: या परिसरय् नाग आसनय् बिराजमान चन्द्रविनायकया अतिरिक्त भैरब, शिवलिङ्ग, राधाकृष्ण, सरस्वती, बुढानिलकण्ठ नारायण, कुमारी, दक्षिणकाली, पञ्चबुद्ध, क्षेत्रपाल, वेताल, दोलखा भिंद्यः, हनुमान, आदि देव – देवीया प्रस्तर प्रकृति दुगुलिं थ्व तीर्थस्थलय् वइपिं भक्तजनपिन्सं छगू हे इलय् महत्वपूर्ण तीर्थाटन याःगु पुण्यलाभ जुइ । चन्द्र विनायक देगलय् न्हियान्हिथं भक्तजनपिनिगु घुइचो लगे जुइ तर मंगलबाः व शनिबाः यक्व हे भक्तजन वइ । माघया मंगलवा: थन भक्तजनपिं यक्व हे वइ । देगलय् गणेद्यःया प्रस्तर मुर्ति दइसा मंगलवाः व मुर्तियात लीया पूर्ण कलेवर फिकी अले शनिवाः वया ख्वाःपाः जक तयाविइ थ्व थनया थःगु हे विशेषता खः । अथेहे यानाः जात्राया इलय् सिज:या कलेवर दइसा क्षमा पूजाबलय् लीया कलेवर दइ । चन्द्रविनायकया धार्मिक महत्व थ्व नाप सम्बन्धित सामाजिक मान्यतां अप्वःगु खः । प्राचीन इनिसें थन पूजा अर्चना व भाकल याःसा म्हय् घाः कइ व मेमेगु ल्वय् याकनं लाइगु व तंगु सामानत लुइगु प्रबल धार्मिक सामाजिक मान्यता दु । परम्परागत वैद्यपिनि विद्या अध्ययन लिपा थन विशेष पूजा याय् धुंकाः जक उपचार सेवा याय्गु चलन अद्यावधि दु । उकिं थ्व विनायकयात गुरुगणेश नं धाइ । अथेहे थनया जात्राया इलय् धुनि च्याकीबलय् म्ह पन धाःसा जँ स्याइगु लनावनीगु व ख्वाउंगुलिं जुइगु ल्वचं मकइगु वा लना वनीगु मान्यता दु । अथेहे भैरबनाथ देगः या जःखः निश्चित चार किल्ला दुने च्वनीपिन्त भाडाबान्ता मजुइगु व मेमेथासं वःपिं थज्याः पि विरामीपिं थन वया पूजा अर्चना वा भाकल या: सा अज्यागु ल्वचं मुक्त जुइगु विश्वास दु । अथेहे छुं न्हूगु ज्या सुरु याय्बलय्, शुभ ज्या याय्बलय् वा विदेश वनेबलय् थ्व चन्द्रविनायकया दर्शन या: सा ज्या सफल जुइगु व विघ्नवाधा मवइगु जनधारणा दु । थ्व हे प्रवल जनविश्वास व मान्यताया कारणं थ्व द्यःया प्रसिद्धि झन् झन् अप्वा वना च्वंगु दु । चन्द्रविनायक देगः नितँजाः दु | नेपाली मण्डप शैलीं दय्कातःगु मुलुखा ‘दक्षिपाखे दु । मुख्य द्वारं दुने नागःया आसनय् च्वंगु अवस्थाय् चन्द्रविनायकया प्रस्तरमूर्ति दु । थ्व मुर्तिया च्वय् चन्द्रविनायकया मुर्ति थन न्हापानसे हे दुगु लिच्छविकालिन बौद्ध चैत्य ( स्तुप ) या क्वय् च्वंगुभागय् पलिस्था याःगु खः सा व प्राचीन चैत्यय् मेगु स्वंगू मोहडाय् आः नं बुद्ध मूर्ती दुगु झीसं खनी । थ्व देगःया टुँडालय् अष्टमातृका, अष्टभैरव व गणेद्यःया मुर्ति च्वयातःगु दु । च्वय् पल्लि लुंया जलप तयातःगु दुसा क्वय् पल्लिइ सिज: या जलप दु । मूलुखाया कलात्मक तोरणय् नं उत्कृष्ट काष्ठकला दु । देगःया गजुली या जलप तयातःगु दु । थ्व देगःया दक्षिण व पश्चिमय् प्राचीन सतहत दु गुकि आकर्षक काष्ठकलायुक्त झ्याः दु । दँय्दसं सकिमिला पुन्हिनिसें कछलागाः तृतीयातक चन्द्रविनायक व भैरवनाथया जात्रा जुइ । थ्व जात्रा नेपाल संवत ८००/८०४ निसें (भुपालेन्द्र मल्लया राज्यकालय् ) न्याकूगु छु इतिहासकार व संस्कृतिविद्मिनि धापु दु । सकिमिला पुन्हि खुनु सनिलय् देगः परिसरय् तःधंगु धुनि च्याकी गुकियात पनाः स्वास्थ्यलाभ व पुण्यलाभ याय्त द्वलंद्वः भक्तजन मुनी । वहे न्हि कुटुवहालया शाक्यपिनिगु कुलदेवताया पूजा यानाः न्ह्यःने च्वंगु जम्बुकराजा (स्याल देवता) ल्वहंया मुर्तियात जां भुनाः पूजा यानाः वया न्ह्यःने धुनि जगे यानाः राजजाग्राम च्वनी । थ्व हे सनिलय् देगलय् मूलुखा न्ह्यःने कःनि, मुस्या व मेमेगु बीबः, चाकुहि, सकि व लैं अले सिसाफुसा आदि कलात्मक रुपं छापिया: ‘हलिमलि’ ब्वइ । देगःया प्राङ्गणया पूर्वी भागय् च्वंगु गोलाकार पाटी (ब्याण्डघर) य् कन्या कुमार कुमारीयात भोजन नकीगु याइ उकीयात ‘मलजा नकेगु’ धाइ । कन्हय् खुन्हु कछलागाः पारु खुन्हु चन्द्रविनायक व भैरबनाथया रथत सजय् याइ । सनिलय् जात्रा सम्बन्धी विशेष पुजा याइ । मुख्य जात्राया सुथय् चन्द्रविनायक व भैरबनाथया खत लिकाना सरसफाइ याइ । सनिलय् पशुपतिनाथ अमालकोट कचहरी नं थनया पारम्परिक व साँस्कृतिक प्रमुख द्वारय् पूजा हय्गु याइसा गुथियारपिं थःथःगु पाःकथं गजू, गणेश व भैरबनाथया प्रतिमा हयाः रथ बिज्याकी । बहनी ८ निसे ९ बजेति पूजा यायेधुंकाः द्वारे सिन्दुर छाय् धुंकाः स्थानीय परम्परागत बाज थाना: गणेद्यः व भैराद्यःया रथ ल्ह्वनेगु व प्याख ल्हुकेगु याइ । गणेद्यवं थःगु त्वः फिउगु तिसा फ्वनेत देगलय् वनेत स्वइगु व भैराद्यवं गणेद्यः लँ पनेत स्वइगु थें यानाः छु ईतक देगलय् रथत प्रतिस्पर्धात्मक परिक्रमा जुइ । परिक्रमा लिपा गणेद्यःया तिसा तयाः निगू रथ नं देगलं उत्तरपाखेच्वंगु प्राचीन गंगाहिति (ढुङ्गेधारा) य् यंका: मूर्तितय्त म्व: ल्हुकी । वहे खुन्हु लगभग चान्हय् देगलय् नापं व न्ह्यने चोक तयाः पूजाआजा याइ । बहनी रथत चारुमति बिहार न्ह्यःने तइ | कंसा खुन्हु न्हिच्छी चाबहिलया परम्परागत व प्राचीन वस्ती दुगु चाबही, नाट्यश्वरी मार्ग चोक ( ख्यज्व त्वाः), भगवानस्थान, मुसे गणेशस्थान वया: लिपा चन्द्रविनायकया रथयात पशुपतिनाथया परिक्रमा याकेत यंकी सा भैरवनाथ रथयात कुटुवहाः चोक पूजाया लागि यंकी । गणेद्यःया थाय् दक्षिणपाखे मोड, गंगाहिटी, गणेशस्थान चौर, चौरया उत्तरी कुना चावहिल बजा:या भिमसेनस्थान न्ह्यने, चाबहिः चोक, बाङ्कोट धारा मार्ग, शान्ति गोरेटा चोक, चुच्चेपाटी चोक, मैजुबहाल चोक, बाःहिटी (पशुपति मित्र मा. वि. या पूर्वि भाग) जुया मुसे गणेद्यः थासं बहा : या दक्षिण भाग, चारुमति बिहारया पूर्वि भाग व पश्चिम भागय् पूजाया लागि रथ तइ | अनं लिपा उगु रथयात करिब छगू घण्टा प्याखं ल्हुकाः भैरवनाथं चन्द्रविनायकयात स्वकः चाःहिकाः न्हापा भैरवया खतय् दिके धुंकाः जक चन्द्रविनायकया खःयात चारुमति बहाः या दबुली दिकी । वहनि १० बजेति द्वारें हानं सिन्दुर छाया: मूयाः क्वचाय्की । वयांलिपा खः पूजा यानाः दीपावली याय्गु व द्वारे व गुठीयारपिनि दथुइ लसकुस यानाः द्वारेयात बाजागाजासहित बिदाई यायां वनेगु व गुठीयारपिन्त लित ब्वा हय्गु याइ । थ्व रथ यात्राय् स्थानीय
बलम्बु कुमारी महालक्ष्मी जात्रा
बलम्बु कुमारी महालक्ष्मी जात्रा रिजु श्रेष्ठस्राेत – विजय लाल डंगाेल नेवाःतय्गु बस्ति जूगुलिं दँय् छक्वः मोहनि वा स्वन्ति स्वयां तःजिक बलम्बु गांया करिब मध्य थासय् अवस्थित महालक्ष्मीया जात्रा याइ । बलम्बु जात्रा गबलेनिसें, छाय् न्ह्यात, सुनां व गथे यानाः धैगु सम्बधि छुं हे लिखित प्रमाण वा अभिलेख मदु धैगु जनबासीतय्सं धाःगु दु । अझ बलम्बुया थकालीतसें तकं थ्व देगः सुयागु पालय्, सुनां दय्कूगु खः धकाः धाय्मफुगु अवस्था दु । तर छगू जीवित परम्पराकथं बलम्बु महालक्ष्मी जात्रा दय्दँसं कछलाथ्वः अष्टमी, नवमि, दशमि यानाः स्वन्हु तक तःजिक हनेगु परम्परा दु । महालक्ष्मी जात्राया म्हसिका : महालक्ष्मी धाय्सातं धन व सौन्दर्यया प्रतिककथं काइ | लक्ष्मीया प्यपा ल्हाः धकाः धर्म, कर्म, अर्थ व मोक्ष नं लुमकिं । अले छगू नारी सृष्टि जक मखु, शक्ति व संहार नं खः धैगु आभास नं विया च्वनी । थुकथं लक्ष्मीया थीथी शक्तिशाली रुपया छगू हे रुप, अले सत्ययुगया मातृसत्तात्मक युगया चिं नं वियाच्वनी । जनधापु कथं अन्याय व अत्याचार संहारया लागी अष्टमात्रिकां दानव वा राक्षसयात स्याना : बिजयया घोषणा कथं थ्व उत्सब न्याय्कल । धाय्त ला जनमानसं बलम्बु जात्रायात महालक्ष्मी जात्रा धका सम्बोधन याइ, तर बास्तबिकता भचा मेथे हे दु । बलम्बुइ इष्टदेवी वा आजु द्यः धका महालक्ष्मी खःसां थनं मू जात्रा कुमारीया याइ । जात्रा संचालन पद्धति बिचाः याइवले कुमारी पूजा न्ह्यःने लाः वइ धाःसा लिपा गणेश व महालक्ष्मीया पूजा अर्चना याइगु प्राबधान दु । उकिं थुकियात कुमारी महालक्ष्मी जात्रा धाय्गु उपयुक्त जुइ । जात्रा याइगु बिधि : छसिकथं नेवाः संस्कारकथं थुकियात छोय्लावू, मूयाः व सिन्ह:याः धकाः धाइ । अले स्थानियबासिया आधारं बलम्वुइ नं सिन्हः वा सिन्दूर जात्रा धकाः दु ( रत्नकाजी श्रेष्ठ, बलम्बु, सिन्हः गुथि) अले जात्रा न्याकेत हे दकले न्हापां सिन्ह गुथिपाखें द्यः वः देगःयात पूजा ज्वलं, मरीचरि, सिन्ह: ( अबिर ), ताय् व स्वांमाः, सिसाबुसाः, वः भ्वंस्वां देगलय् तय्त व क्वखा तूमां व भोगतेलिसें किस्ती तयाः धाः बाजं नापं सकलें गुथियार सिन्दूर जात्रा न्ह्याकेत वनेगु प्रचलन दु । थुगु गुथि मवतले दशमि खुन्हु पिंगनय् दिकातःगु द्यः ल्ह्वनि मखु । संचालन बिधि: बलम्बू गांया सम्पूर्ण धार्मिक व सांस्कृतिक ज्याझ्वः न्ह्याकेत स्यस्यःतय्गु छगू द्यः गुथि दु । द्यः गुथि अन्तर्गत नं दुवाः, लौ व चालं गुथि स्वंगू दु । बलम्बु जात्रा चाहिं दुवा: गुथि अन्तर्गत गुम्ह संचालन जुइ । महालक्ष्मी द्यःया फुक्क ज्या दुने, पिने व पूजा दुवा: गुथिया जात्रा पालाखं याइ । कुमारी द्यःयात पित हय् धुंकाः संरक्षक व पाःलाः धकाः बलम्बुया ७ म्हया पुचः दुगु ज्यापुतय्गु थकाली गुथिं याइ । निगू गुथिं दँय्दसं पाःलाः कथं हिली । बलम्वु जात्रा, तसकं ऐतिहासिक परम्परा दुगु, व नेपाः देय्या थीथी थासय् न्ह्याइगु जात्रा मध्ये तसकं लिमलाःगु, चिकुलां व मोहनि स्वन्ति लगत्तै वइगु मुखः अष्टमी खुन्हु जुइगु पर्व खः । दुवाः गुथिपाखें जात्रा क्वछितः जात्राया छु दिं न्ह्यः ब्रम्हूयाथाय् वनाः साइत स्वकेगु चलन दु । पूजा ज्वलंनिसें जात्राया फुक्क ब्यबस्था दुवा: गुथिया जात्रा पाःलाखं हे याय्माः । न्हापांगु दिं दुवा: गुथिया पाःलाखं शुद्ध जुयाः, सकल गुथियारनापं पूजा ज्वलं सहित, निखर हाकुम्ह दुगु, बलि बीत छम्ह मेय् व पृथ्वी नं उब्जनि जूगु फुक्कं बुवः व बीवः (१०८ थरी, ६४/६४ सलिंचा ) अले पन्चामृत तयार यानाः चान्हय् बलम्बुया पिंगलास्थानय् होम याः वनीगु प्रचलन दु । ज्यापु गुथियापिं मेय् ज्वना, दुवाःतसें हाकुम्ह दुगु यनि । जब सकलें गुथियार पूजाया हलंज्वलंलिसें पिंगनय् थ्यनी, द्यःया शक्ति जगे यानाः बिशेष तान्त्रिक विधिं चच्छि जाग्राम जुया काः बाजं पुया: होम याइ । थ्व नं तसकं तान्त्रिक विधिं जाःगु पूजा खः । समय् नयाः सुथया पहरय् सकलें लिहां वइ । बलम्बु जात्राया विशेषता धैगु तःखाः नं खः । अष्टमी खुन्हु जागृतयाःपिं द्यः पिन्त प्रत्येक छेंखां थीथी पूजा ज्वलं तया मूद्यःलिसें सकल मठ मन्दिर पूजा याइ । कुमारी पूजा दक्वं थकालितय्गु ज्यापु गुथिं याइ । कुमारीया तिसा धकाः मेय्या आरपति बांलाक सिलाः पुयाः कुमारीयात छाइ । थ्व दिन सुथय् हे देय्खः पिकाइ, अले जात्रा याइपिं द्यःयात नं पिनें ब्वइ । गणेश, महालक्ष्मी, कुमारीयात नं खतय् तइ । थुकथं कुमारीयात दकले न्हापां विशेष बिधिं पूजा अर्चना याय् धुंकाः तिनि गणेश अले महालक्ष्मीयात नासलय् तइ । कुमारीया स्वां कुतुंवय्वं त्वाः त्वालय् देखः चाः हिकी, सिन्हया: वा दशमिया सुथ न्हापांनिसें बलम्बुया थीथी धाः, धिमे, बाँसुरि, नाखिं, ब्यान्ड बाजा लगायत का: बाजंलिसें गणेद्यःया देखः व महालक्ष्मीया देख : प्याखं: हुइकेगु याइ । दशमि कुन्हु कुमारीयात धकि तयाः नासलय् ज्यापतय्सं चोखो जुयाः दुवाः गुथियापिं नं च्वनाः मेय्या आरपति तिसा कथं तिकी, थकालीत दक्वं तुयू जामा व तपुली पुनां कुमारी द्यः बिचय् तयाः थकालीयात चाकः छिं च्वनाः पाताः खोला लःल्हाय्गु धकाः तग्वःगु सिजःया खोलाय सकस्यां पाःपाः कथं स्वक्वः स्वक्वः छगू हे खोलां थ्वँ त्वंकेगु प्रचलन दु । बलम्बु जात्राया गुलि नं विधि दु, जनधापुकथं थुकि सकले जात जातिया उतिकं समावेश व महत्व दु । उकि नं थुगु जात्राय् नाय्यात दकले थकालि यानाः भ्वय् नकाः हनी । जात्रा प्यन्हू न्ह्यः निसें द्यः थ्वं बुइधुंकाः नाय् नं हे क्वचाय् लाया माला क्वखाय्काः पिंगनय् यनिगु प्रचलन दु । थथे ज्यापुया थकाली गुथि व स्यस्यःतय्गु दुवाः गुथिपाखें तसकं सौहार्दपूर्ण ज्या याइगु छगू आधार धैगु धापु कथं स्यस्य व ज्यापु धैपिं दाजु व किजा व इमिगु जिम्मेवारी कथं ज्या याःगु धैगु खः । थुगु खँ बलम्बुया जात्रा परम्परा व पद्धतिपाखें सी दु । जात्राया पूजा सिधय्काः सिन्हः गुथि नापनापं थीथी खलःत व बलम्बुया द्वारेया थाय् नं पूजासहित सरकारी पूजा धकाः खड्ग ज्वना वइ । सुथबःछि चाहिकुगू खः भचा लिपा पूजा यायेत व दर्शन याकेत हाकनं पिंगलय् दिकि यंकि । आ: जब सिन्हः गुथिपाखें बाजा सहित पूजा व सिन्ह ज्वनाः पिंगनय् वइ अले तिनि अबिर, स्वां नं द्यःयात हाकनं सृंगारे यानाः तिनि द्यः जात्राया लागि थनी । उकिं, बिष्णुदेवी, इन्द्रायणी व थानकोट जात्रा थें बलम्बुया कुमारी महालक्ष्मी जात्राय् नं सिन्दूर जात्रा धकाः सिन्हः ह्वलाः जात्रा याय्गु प्रचलन दु । थथे दशमि खुन्हु बहनितक द्यःचाः हिकाः द्य: दिकी, अले लिपा हाकनं थनीमखु । अले लिपा हानं सरकारी पूजा याना द्यः उखुन्हू हे दुकाइ । न्हापां गणेद्यः लिपा हे कुमारी व महालक्ष्मी नापं दुकाइ ।
यःसिं थनेगु
यःसिं थनेगु डा.चुन्दा वज्राचार्य यँयाः वा इन्द्रजात्राया सुरु य:सिं थना:निसें सुरु जूसा य:सिं क्वथया क्वचायेकीगु खः । यँया: सुरु जुइ च्यान्हु न्ह्य:निसें सरकारी जंगी कर्मचारी नाय: महानाय: रकमी गुथियारत सरकारी पुरोहितपिं सकलें जाना: यँयाः पूर्वपाखे अवस्थित नाला गांयाथाय् च्वंगु य:सिंगु धाःथाय् य:सिं काः वनेगु याइ । अन जंगलय् च्वंगु सिमात मध्यय् तप्यंगु सल्ला सिमा छमा ल्यया उकिइ विधिगत रुप॑ वनकालीया नामय् दुगुचा बलि बिया: पूजा याना: सिमा पाला: क्वथयेगु याइ । व हे पाःगु सल्लाया सिमायात यःसिं थें थिकचा जुइक पालाः जात्रा याना: ख्वपय् तये हयेगु याइ । ख्वपय् छन्हु निन्हु तया: अर्थात सिमा पाला हःगु सिंग्बँ यःसिं भचा न्हंगंकालि थिमिइच्वंपिं मनूतय्सं ख्वपंनिसें जात्रा याना: यँया भोताहितिइ हया तये हयेगु याइ । थिमिइच्वंपिसं तयावना छन्हु लिपा यँयापिं वना: हे भोताहितिनिसें जात्रा याना: ञलाथ्व शुक्ल अष्टमी अर्थात कायाअष्टमी कुन्हु यँया हनुमानध्वाखाया कालभैरवया न्हय:ने तये हयागु याई । अन प्यन्हु तये धुनेव यःसिं गनेनं धुंकीगु जुइ अले भाद्र ञलाथ्व एकादशीकुन्हु अर्थात हरिकोलडी एकादशीकुन्हु मनूत जाग्राम च्वनाः वामन द्वादसीकुन्हु अर्थात न्हे ञलाथ्व द्वादशीकुन्हु साइतय् य:सिंयात पूजा याना: कालभैरवया न्हयःने यँया सायमितय्सं वया: यनेगु याइ । यःसिं क्वय् किसि गयाच्वम्ह लुँयागु इन्द्रया मूर्ति तयेगु याइ । न्हापा न्हापा यःसिं थने छन्हु न्ह्यः अर्थात ञलाथ्व एकादशीकुन्हु नेपाःगा:या सकल जागीरदारत जाग्राम च्वनाः भारनी प्याखं स्वइगु जुयाच्वन । यौंकन्हय् थ्व भारनी प्याखं धयागु नं खनेमदु । अले सरकारी कर्मचारीत जाग्राम च्वनेगु धयागु मन्त । खालि सम्बन्धीत मनूत जक च्वना: य:सिं थनेगु जुइ धुंकल । यःसिं थनेगुया नापनापं मरु ग:कू न्ह्यःने वा मरुसत: व सिंहसतःया दथुइ च्वंगु तःकूगु चकंगु दुवातय् लाक्क इन्द्रद्यःयात नं ख: दयेका: व हे खतय् ल्हा: निपां ब्वयेकाः चिना: जात्रा यायेगु याइ । थ्व दिनय् हे स्थय् त्वाः त्वालय् इन्द्राद्य: ब्वयेमा:पिनि इन्द्राद्य: ब्वयेगु याइ । क्वंचाय् ख्वा:पा: च्वयात:गु हाथुद्य: नं ब्वयेगु याइ । नापं व थ्वँ अयेला हायेकी । थ्वकुन्हु हे यँया:या द्यःपिं ब्वये माःपिनि हाथु द्याःया नापनापं द्यःद्य:पिनं ब्वयेगु याइ । मरुइ माजु देग: व जोशी देग:या दथुइ झ्याःमत तया यँया: ज्वःछि बहनी बहनी झ्या: मत: च्याकेगु नं याइ । इन्द्राद्य: ब्वयेगुलिइ वंग:, यतखा, थायमरु, ब्रम्हत्वा:, न्ह्य:खा: आदि थाय् थासय् थौंकन्हय् अप्व: थासय् इन्द्रद्य: ब्वयेगु मयाये धुंकल । मरूयाम्ह इन्द्राद्य: हे चलन दु । मुख्यम्ह जुगुलिं गुथि न्यायेका वयाच्वंगु दु । यँयाः क्वचाल धायेवं ञलागा: चौथीकुन्हु साइत स्वया: हे यःसिं क्वथलेगु ज्या जुइ । थ्व नापनापं ब्वयात:पिं इन्द्राद्य:, हाथुद्य: ब्वयात:पिं गुलित नं द्याःया मूर्ति दु, अपिं फुक्क दुकायेगु ज्या याइ ।
यलया उपाकलं साया: नरसिंह जात्रा
यलया उपाकलं साया: नरसिंह जात्रा बिराजकाजी राजोपाध्याय दच्छियंकं हे जात्रा व नखः न्यानाच्वनीगु स्वनिगलय् छगू फरक कथंया जात्रा यलया उपाकलं साया: नं खः । यलया द्यः ब्रम्हू अर्थात राजोपाध्यायपिनिगु उपाकर्म गुथिपाखें दँयदसं भाद्र कृष्ण पंचमिया दिनस थुगु उपाकलं साया: न्यायेकेगु याइ । नेवा: समाज दुने स्वय्गु ख:सा शाक्त वा शैव मतया जात्रात आपाः हे न्यायेकेगु यानाच्वंगु खनेदुसा वैष्णब मतया तजिलजि व ल्याखय् म्ह्व: खनेदु । व हे म्ह्व: तजिलजिया दथुइ नं नारायण द्यःया झिगू अवतार मध्ये प्यंगूगु अवतार कथं विश्वास यानातःम्ह नरसिंहया जात्रा यलया उपाकलं साया: छगू नं खः । अले थुकी मेगु छगू फरक विशेषता धयागु वैष्णवया नापनापं थुकी शक्तिया आराधना जुयाच्वनी । व ल्याखं थुकी शाक्त मत नं दुथ्यानाच्वंगु दु धाय्फइ । थुगु जात्राया इतिहासयात कुलेगु ख:सा स्पष्ट धाःसा खनेमदु । आःतक्क खनेदुगु प्रमाण कथं यलया उपाकर्म गुथियाके ने.सं. ८६९ निसें जात्राया पाः न्ह्याकूपिनिगु धल: दु । व ल्याखं आ:तक्क २६९ दँ न्ह्यःतक्कया इतिहास खनेदत । तर थ्वयां न्ह्यः जात्रा हे मदुगु धाःसा मखु । समयया गुगुं कालखण्डय् थीथी घटनाक्रम दुने थुकिया प्रमाणत न्हनावंगु वा न्हंकाछ् वःगु जुइफुगु अनुमान विज्ञतय्सं याःगु दु। जात्राया स्वरुप : थुगु जात्रा यलया षट्कुल (खुगू कुल) या राजोपाध्यायपिनिगु उपाकर्म गुथिं न्ह्याका वयाच्वंगु दु । यलया राजोपाध्यायपिनिगु दथुइ ज्येष्ठताया लिधंसाय् थुगु जात्रा न्ह्याकेगु पाः वनी । पाः बाध्यकारी मखुसां छक: पा: वय्त हे यक्व ई पीमाःगु, छगू पुस्ताय् छक: पा: वय्त नं थाकूगु जूगुलिं थःगु पा: वइलबय् आपाःसिनं अहोभाग्य हे ताय्का: पा: न्ह्याकेगु याना वयाच्वंगु दु । पाः काःम्हेसिया पुरोहित, जिलाजं वा भिनामचायात नरसिंहया ख्वाःपाः पुकाः नरसिंह दय्का: यलया साया: रुटय् चाःहिकेगु याइ । थुगु जात्रा चाःहिकीगु रुट न्ह्याब्लें छगू हे जुइगु खःसां न्ह्याइगु व क्वचाइगु थाय् धाःसा पानाच्चनी । जात्रा न्ह्याकेगु पाः लाःम्हेसिगु छेँय् नं हे जात्रा न्ह्याकेगु व क्वचाय्केगु याइ । नरसिंहयात उकथं चाःहिकीलबय् नरसिंह नापं मेपिं द्यःपिं नं दयाच्वनी । उपिं लक्ष्मी व सरस्वती कथं काइ । नरसिंहया न्ह्यःने मचा छम्ह विन्ति यानाः नरसिंहयात हे स्वयाः अ:खतं न्यासि वनाच्चनी । व मचा प्रल्हाद ख:। प्रल्हाद स्वयां न्ह्यःने दण्ड ज्वनातःपिं निम्ह दइ । उपिं वैकुण्ठया द्वारपालपिं जय व विजय कथं कयातःगु दु। व धुंकाः च्वाम: पंखां गाय्कीपिं निम्ह, ताय् अबीर व्हला वनीपिं निम्ह, साया दुरु हाःहा: यानावनीपिं निम्ह, बँ पुना वनीपिं निम्ह याना: अप्सरापिं दइ । थुकिया नापं भजन हालावनीगु पुचः, धिमेय् बाजंया पुचःलिसें लाखेय् नं नापनापं दयाच्वनी । थुकथंया लू लिसें नरसिंह जात्रा पिहां वइबलय् उगु लू तसकं झःझ: धाय्क हे खनेदइ । नरसिंह काली नं खः नरसिंहया ल्यूने कापःया निम्ह कतांमरि घाकातःगु दइ। नरसिंह न्यासि वनीबलय् थुपिं निम्ह कतांमरियात बँय् लुयाः न्यासि वनाच्वंगु दइ । थुपिं निम्ह कतांमरियात मस्तय्त भागियाकल धाःसा मस्तय् अरिं चाइमखु धइगु जनविश्वास दु । जात्राया मू द्यः धयाम्ह नरसिंह जूगु ल्याखं थुपिं निम्ह कतांमरियात न्ह्याम्हेसिनं नं याउँक हे हिरण्याक्ष व हिरण्यकशिपु धाय्गु याय्यः । तर व कतांमरि धाःसा हिरण्याक्ष व हिरण्यकशिपु मखु । पुराणया ल्याखं स्वय्गु खःसा ला नरसिंह हिरण्यकशिपु छम्ह जक स्याःगु खः, हिरण्याक्ष स्याःम्ह ला वारायणया स्वंगूगु अवतार बराह ख: । आ: व कतांमरि सु खः ले धाय्बलय् इपिं मधु व कैटभ कथं काय्गु याः, गुपिं निम्हेसितं नारायण द्यवं स्याःगु ख: । मधु व कैटभयात नं नारायण द्य: याकःचां स्याःगु मखसें कालीया ग्वाहालि कया: स्या:गु ख: । व ल्याखं उपाकलं साया:या नरसिंह धयाम्ह नं न्ह्यःनेया रुप नरसिंह खतसा ल्यूनं कालीया रुप कथं नं काय्गु या: । नरसिहंया परोक्ष रुप काली हे खः धयागु धापू यलया स्थानीय संस्कृतिविद् हेरम्वानन्द राजोपाध्याययागु नं दु । संस्कृतिविद् हेरम्वानन्द राजोपाध्यायया हे धापूयात लीगु खःसा कात्ति प्याखनय् नं नरसिंह पिहावइगु दिं कार्तिक शुक्ल त्रयोदशिया दिनय् प्याखं पिकाय् न्ह्यः यलया तलेजुइ कालीया पुजा जुइ । प्याखं न्ह्यः बलि बीगु तक्कया पूजा याना: तयातइ । प्याखं सिधयाकथं हाकनं तलेजुइ बलि पूजा याना: विसर्जन प्रसाद ग्रहण याइ । थुकथं नरसिंह प्याखं पिकाय् न्ह्यः नं कालीया पूजा याय्मा:गु व प्याखं क्वचाय्का: नं कालीया पूजा याय्धुंकाः तिनि प्याखं विधिवत् रुपं क्वचाइगु परम्परा नं नरसिंह व कालीया स्वापू दुगु अथवा नरसिंहया परोक्ष रुप काली हे ख: धयागु दावी वय्क: राजोपाध्यायया दु । जात्राया मान्यता : थुगु जात्रा विश्व शान्तिया कामना यासें न्याय्कीगु ख:। छगू धर्म विशेषया द्यः प्रत्यक्ष रुप॑ खनेदुसां छुं धर्म वा समुदाय विशेषया नितिं जक थुगु जात्रा न्याय्कीगु मखु । चाहे व न्ह्याग्गु हे धर्म वा समुदाययाम्ह जुइमा, हलिंन्यंकया सकल मनूतय्गु सुस्वास्थ्य व दीर्घायूया कामना यासें थुगु जात्रा न्यायकी । नरसिंहयात प्राकृतिक प्रकोप वा संकट चीकाबीम्ह द्य: कथं काय्गु या: । उकिया दसु भुखाय् ब्वइगु इलय् झीसं आ:तक्क नं खनाच्वनागु दनि । भुखाय् ब्वइगु इलय् पुलिं चुयाः ल्हाः म्हूचिना: बँय् क्वत्यला: नरसिंह नरसिंह धकाः हालेगु चलन आःतक्क नं झीगु समाजय् खनेदनि । थुगु जात्रा न्याय्कीगु ई धयागु छगू कथं धाय्गु खःसा प्राकृतिक प्रकोपं मनूतय्त दुःख बीगु ई ख:। वा वइगु इलय् खुसिबा:, चलखं नं उलि हे दुःख बियाच्वनी । छुं कथं पूर्वानुमान याय् मफइगु खःसा वा वइगु इलय् भुखाय् ब्वइगु ई धका: नं मनूतय् त्रास जुयाच्वनेगु या: । व हे कथं ल्वय्या संक्रमण जुइगु ई नं थ्व हे.ख: । थज्या:गु प्राकृतिक प्रकोप वा संक्रमण सकतांपाखें सकल प्राणी मात्र मुक्त जुयाच्चने फय्मा धइगु कामना यासें नं थुगु जात्रा न्यायकी । थुगु जात्रा सुथांलाक्क क्वचाल धाःसा प्राकृतिक प्रकोपं दुःख मबीगु, ल्वयया संक्रमण मजुइगु व हलिमय् शान्ति न्यनीगु धार्मिक विश्वास दु ।
बुंगद्यःया भाेटाेजात्रा
तुलसीलाल सिंह स्राेत – विजयलाल डंगाेल बुंगद्य:यात सुं अज्ञात मनुखं छानात:गु प्वाकलंयात थौंकन्हय् प्रचलित भाषा ‘भोटो’ धायगु चलन दु । पुलांगु वंशावली थ्व लंयात कचिलं शब्द छ्यलातःगु दु। ‘भोटो’ खँग्व: नेपालभाषा नं मखु । थौंकन्हय् बुंगद्य: जात्रा यल देयछिं सम्पन्न जुइधुंकाः थतिं बुंगद्यः पिसालेगु धका: जावलाखेलय् याय् न्यायकी । जावलाखेलय् याय् न्यायके धुंका: कन्हयखुन्हु ‘अनुशोष’ याइ । वया सर्खुन्हु भोटोजात्रा नखः स्वनिगलय् भव्य जुइक न्यायकी । थुखुन्हु राष्ट्रप्रमुख वा न्हापा जूसा जुजु समेत वयाः भोटो स्वइ । थ्व पर्व छगू राष्ट्रिय नखःकथं स्वनिगलय् सरकारी विदा जुइ। थ्व भोटो व हे ने.सं. ७७७ स छक: नागमणि तनाः लिपा लुयावया: श्रीनिवास मल्ल मेगु झिनिग: हिरा छचाःकिलिं तया: तनाब्यूगु कचिलं ख: । न्हापा-न्हापा मल्लकालय् थ्व कचिलं क्यनीगु गनं हे च्वयात:गु खनेमदु । सम्भवतः पृथ्वीनारायण शाहं स्वनिगः त्याकेधुंकाः जक भोटो क्यनेगु चलन दयकुगु जुइफु । सत्स्येन्द्रनाथ गोरखनाथया नं गुरु जूगुलिं व गोरखनाथ शाह वंशीय जुजुपिनि आराध्यदेव जूगुलिं गुरुजु पल्टनया व्यवस्था व भोटोजात्राया व्यवस्था याःगु खनेदु । अति दुर्लभगु नागर्माण दया: महत्व दुगु थुगु कचिलंया महत्वयात किंवदन्ती बाखरन त्वपुयाब्यूगु दु । थौंकन्हय् प्रचलित किवदन्तीकथं नागराजया मिखा स्याःगु लायकाब्यूगुलिं नागराजां छम्ह ज्यापु-वैद्ययात क्वस्यलि ब्यूगु लं खः । ज्यापु-वैद्ययागु थ्व लं छम्ह लाखय् नं खुया यन । छन्हु बुंगद्य:या ज्यावलाजात्राबलय् ज्यापु-वैद्ययागु खुया यंगु थ्व लं फिना जात्रा स्वःवःबलय् लं थुवा: ज्यापु-वैद्य व लं खुया यंम्ह लाखयया दथुइ लंयाबारे ल्वापु जुल । ल्वापुया झ्वलय् थ्व लं निम्हसितं मदयक बुंगद्य:यात छायगु धका: निर्णय जुल । निर्णयकथं ‘कचिलं बुंगद्य:यात छा:गु जुल । तथाकथित नागराजया भोटोबारे पुलांगु पाठय् गनं हे च्वयात:गु खनेमदु । थ्व बाखं लिपालिपा राणाकालया उत्तरार्द्धय् कनेगु याःगु खनेदु । वास्तवय् थ्व भोटो अमूल्य रत्न तयातःगुलिं थुकिया महत्व दुगु खः । थौंकन्हय् अमूल्य मणि तयातःगु पुलांगु कचिलं तना: मेगु हे लं क्यनाच्वंगु धाइ । तर, थ्व खँ पुष्टी यायगु ल्यंदनि । स्वनिगलय् विराजमान जुयाच्वंपिं थीथी द्यःपिनिगुबारे इलयब्यलय् अजूचायापुगु घटना जुल धकाः धाइगु खँय् स्वनिग:या जनतां न्हापानिसेँ विश्वास या: । थजा:गु अलौकिक घटना आधुनिककालय् नं जूगु न्यने दु । गुबलेँ क्वन्ति महाद्य:या चःति वल, गुबलेँ मरु गणेशया ग्वाय् बुल, गुबलेँ ल्वहँया गणेशं दुरु त्वन आदि आदि आधुनिककालय् जूगु विश्वास यानात:गु घटना खः । देशय् अनिष्ट जुइबलय्, शासन व्यवस्था हिलीबलय्, लायकुली संकट वइबलय् नं थजाःगु घटनालिसे स्वानाः स्वयगु या: । देग:या गजू कुतुंवनीगु, थ:या ख: वा रथ क्वःदइगु आदि दुर्घटनायात अनिष्ट जुइगु संकेतकथं काय्गु या: । थजाःगु घटना जुइबलय् आपालं महत्व बिया: वंशावली व घटनावली ल्ह्ययातय्गु या: । तर थन वंशावली व थ्यासफुली ने.सं. ७७७ या घटना निष्टअनिष्टसिबें आश्चर्यजनक घटना दुतिनात:गु जुल । बुंगद्यःया रथ साले हे म्वाय्क घुसुघुसु न्ह्यां वनीगु घटना सामान्यतया आश्चर्यजनक खँ ख: । मेगु, बुंगद्य:या अमूल्य तिसा तंगु व हाकनं लुयाव:गु घटना धाःसा आश्चर्यजनक जक सखु रहश्यमय नं ख:। ने.सं. ७७७ स बुंगद्य:या कचिलंनय् च्वंगु नागमणि तंगु व लुयाव:गु घटना जूगु दु । बुंगद्य:या छुं अमूल्य तिसा तनीगु धैगु तःधंगु घटना खः । बुंगद्य:या भक्तजन, सर्वसाधारण जनता, बुंगद्य:लिसे सत्तिक च्वना: ज्या याय् माःपिं पानिजु व पूजाआजाय् संलग्न व्यक्तिपिं, राजकाजया ज्यालिसे स्वापू दुपिं मन्त्री व पदाधिकारीपिं, लायकुली च्वंपिं जुजुपिं फुक्कसिगु लागि थ्व छगू त:धंगु व चुनौतिपूर्ण घटना खः । थ्व घटनाय् गलत सुचं प्रवाह यानाः यल इलन्हय् च्वंम्ह हाकुसिंह बदे व इखालखुइ च्वंम्ह मालसिंह तेपय्या छयपिन्त अपराधीकथं पोलय् या:गु खः । गलत सूचं प्रवाह याःपिं रूपसिंह बदे व निवासूर्य बदे ख: । बुंगद्य:या नागमणि व तिसा तन धाःगु तिथि ज्येष्ठ शुक्ल चतुर्दशी ख: । तिसा लुयाव:गु तिथि ज्येष्ठ कृ्ष्ण चतुर्दशी ख: । तिसा लुयावसेंलि गलत सुचं ब्यूपिं रूपसिंह बदे व निवासुर्य बदेयात जुजु श्रीनिवास मल्ल सजायस्वरूप इमिगु पाखांपिनेया फुक्क सम्पत्ति जफत यात । तँसा मूख्यरूपं बुंगद्य:याबारे, बुंगद्य:या रथजात्राबारे, बुंगद्य:या देगःबारे व मेमेगु नं छु घटना दुथ्याकाः च्वयातःगु मत्स्येन्द्र वंशावली नांयागु छगू थ्यासफू राष्ट्रिय अभिलेखालय संग्रह जुयाच्वंगु दु। थ्व सफूया माइक्रोफिल्म रील ल्या: ए ९२२/७ ख: । नेपाल लिपिं व पुलांगु नेपालभाषा च्वयातःगु थ्व सफुली फुक्क यानाः २९ पत्र दु। पुलांगु नेपाल लिपिं च्वयात:गु खःसां गनं गनं देवनागरी ल्वाकज्या:गु लिपिं च्वयात:गु थ्व सफू राणाकालय् ल्ह्ययात:गु खः । थुकेया आपालं पाठ छत्रबहादुर कायस्थपाखेँ प्रकाशित वंशावलीलिसे ज्वःलाःगु खनेदु । मत्स्येन्द्र वंशावली पत्र ५ ख निसेँ पत्र ७ ख तकया दुने ने.सं. ७७७ स बुंगद्य: ज्यावलाखेलं बुंगय् लितयने त्यंबलय् बुंगद्य:या कचिलनय् (प्वाकलं वा भोटो) घानातःगु नागमणि व छुं तिसा तंगु घटनालिसे स्वापु दुगु खँ बयान यानातःगु दु । थन उगु घटना बारे ब्वैमिपिन्त अप्व: ध्वाथुइकेगु निम्ति वंशावलीया पाठ, उकिया भावानुवाद, छुँ टिप्पणी समेत बीगु कुत: यायत्यनागु दु । सत्स्येन्द्र वंशावलीया पाठ सं ७७७ ज्येष्ठ शु १२ कुनु श्री बुंग भलाडत्वं ज्यावल पिसाला लिब्वाचकं यात ङाल थ्वन संति कुनु अनुसोष कुन्हु न्हिनस साल मदलें घरचाक तोलाव देव ङहाक धाल थ्वनसंति ज्यावल यात कुन्हु न्हिन ॥ ॥ पत्र ५ क स पानि बदेतो पारन यात वङ बेलस रथ स्वंल्हुल्हुत धाल. लुंगुसिंह यंग्वालन खना. थ्वनलि देव बुग बिज्याचके मतेव रं चाबुग भलाडस धरमा कोसोयाव गलडन बस थिंङ चो ङ. आवन ङ्हा ग्वबेलसं सेया धावं मदो. थ्वनलि देव बुग बिज्या चके बेलस तिलहिल तोयाव स्वले हेरं कचिलंङस चोन नाग मणि मदो खओ न्हसस चोङ तलिकाया सूर्य रथया सलया ॥ ॥ पत्र ६ क म्हंओ तुति छपाओ मदो लङस चोङ गरुडया त्वाथ मदु, भतुया त्वाथ मदु थथिङ उपद्वव जुव. सुनानं सेया धाव मदु श्री ३ जय श्रीनिवा स मल्ल ठाकुरस पर्यायस. रथ पाल बुंग चोवल विमलसिंह ना यकओ दीपंकर नायकव नेम्हस रथ पाल । थ्वनंलि थ्व मनि इ नायलंन्हेया रूपसिंह बडेजुन इनायलंन्हेया हाकु बदेयाके ए षालंखुया मालसिंह तेपोजया छयन अंगुलिस तयके हव जेन ॥ ॥ पत्र ६ क खङा लाहातन कायाओ स्वया धक श्री राजसके ल्हाक. थ्व बदेव तो पाव.यितिलंन्हेया निवासूर्य बदेनं ल्हाक थ्वनंलि ज्ये क् १४ कुन्हु बुंगस पाल पोलाव चोले श्री ३ जयनिवास मल्लदेव ठाकुरत्वं देव जोपर बिज्याङा बेलस थ्व मणि तलिकास सोकचाङाओ चोङाव म णि लुलु. थ्वनंलि श्री २ जयनिवास मल्लदेव ठाकुरसन हेर १२ जि सनेग्वलडन डोयक गा ज्या याचकाव दथ्वस तयाव थम बुग बिज्या ॥ ॥ पत्र ७ क डाव श्री ३ परमेश्वरस्के दुंताव ताथलत्वं जुलो थ्वनंलि खडा मख ले खडा धावस रूपसिंह बडेया सर्वस्व काल. निवासूर्य बडेया पा खान पिकाल ॥ ॥ पत्र ७ ख बंशावलीया भावानुवाद ने.सं. ७७७ ज्येष्ठ शुक्ल द्वादशीखुन्हु बुंगद्य: लगनखेलया थति त्वालं पिसाला: ज्यावलाखेलय् लिबाक याःन्यात । वया कन्हयखुन्हु अनुशोष (अनुशोच?) खुन्हु द्यः साःपिं हे मदुसां रथया घःचाः तुला: रथ न्ह्यात धका खँ जुल । वयानं सर्खुन्हु ज्यावला याःखुन्हु न्हिनय् पानिजुपिं पालं या:वंतले रथ स्वक: ल्हुकुल्हुकु सना: न्ह्यात धकाः धाल। थ्व लू (दृश्य) लुंगुसिंह नांयाम्ह यंग्वा:नं खना धाःगु जुल । अनंलि द्यः बुंग यने मत्य:निबलय् चकबा:द्य:या धःमा ख्वालं चुया धःमाया गलकं बँय् थियाच्चन । थ्वसिबें न्हापा न्हापा थथे जूगु मनूतय्सं मस्यूनि । बुंगद्य: बुंगय् यनेत तिसा त्वका: स्वःबलय् बुंगद्य:या कचिलनय् (भोटोय्) तयातःगु नागमणि मदु । अथे हे खवगु न्हायपनय् च्वंगु तरिका (कुण्डली) धैगु न्हायपनय् तीगु छताजि तिसाया सूर्य-रथय् च्वंम्ह सलया तुति छपा नं मदु। लनय् च्वंम्ह गरुडया त्वा: मदु । भतुया नं त्वाः मदु । थथे बुंगद्य:या तिसा तंगुबारे स्यू-खना धाःपिं सु मदु । थुबलय् यलय् जय श्रीनिवास मल्लं राज्य यानाच्वंगु जुल । अथेहे बुंगद्य:या रथया पाःला:त विमलसिंह नायक व दीपंकर नायक धैपिं बुंगया पानिजुपिं खः । कचिलनय् तयातःगु नागमणि तंगुबारे यल, इनायलन्हे (इलंन्ह) या रूपसिंह बढें वहे इलंन्ह त्वाःया हाकूसिंह बदेयाथाय् इखालखुइ च्वंम्ह मालसिंह तेपय्या (ब्यञ्जनकारया)छय्नं नागर्माण अंगुली तय्त हःगु जिं ल्हाःतं कयाः स्वया धका: जुजुयात धयाछवःगु जुल । थ्व बदेया खँ इलन्हेया निवासूर्य बदेँ धाःगु जुल । थनंलि ज्येष्ठ कृ्ष्ण १४ खुन्हु बुंगद्य:या द्यःपाला:तय् पाःहिलाः च्वंबलय् लाक्क श्रीनिवास मल्ल नं द्यः दर्शन या: वंगु जुल । थुबलय् लाक्क तंगु नागमणि न्हायपनय् तीगु तिसा तरिकाय् (कुण्डली) स्वचानाच्वंगु लुल । थ्व नागमणि लुसेँलि श्रीनिवास मल्ल नागमणियात मेगु झिनिग: मणि तना: कचिलनय् (भोटोय्)
मचाति जात्रा
केदारमान भण्डारी स्राेत – विजयलाल डंगाेल पशुपतिइ यक्व नखःचखः, जात्रात न्यायकी । थन न्यायकीगु नखःचख: जात्रातय्गु थःथ:गु हे महत्व दु । धार्मिक महत्व, ऐतिहासिक महत्व, सामाजिक महत्व आदि महत्वत दु । थन न्याय्कीगु जात्रात अप्वः थें घटना न्यँकँ बाखनय् ऐतिहासिक खँय् आधारित जुयाच्वनी । दँय्दसं तछलागा: अष्टमी भलभल अष्टमी खुनु थन न्यायेकीगु “त्रिशूल जात्रा” घटनाय् आधारित जात्रा ख:। थ्व जात्राया नां न्यनेबलय् महाद्य:या त्रिशुललिसे स्वाःगु थें ताय्फु । वास्तवय् थ्व जात्रा महाद्य:लिसे स्वानाच्वंगु मदु । थ्व जात्रा पशुपतिइ जूगु घटनालिसे स्वानाच्वंगु दु । थ्व जात्रायात स्थानीयतयेसं मचाति जात्रा धयावयाच्वंगु दु । तर थ्व जात्रा “त्रिशुल जात्रा” कथं हे अप्वःसिनं म्हस्यू थ्व जात्राया बारे दँयेदसं पिदनीगु पञ्चाङ्ग पात्रोय् नं न्ह्यथनातःगु खनेदु । स्थानीयपिसं “मचाति जात्रा“यात लिपा छु हुनिं त्रिशुल जात्रा धायेगु याना हल । थौंकन्हय् थ्व त्रिशुल जात्राक्थं नाँ जायाच्वंगु दु । ज्याथपिसं जक थुकियात “मचाति जात्रा” धायूगु यानाच्वंगु न्यनेदु । मचाति जात्रा न्ह्याःगु भाषा वंशावली न्ह्यथनातःकथं अमर मल्लया ई वि.सं. ११८७-१५८५ दुने जूगु खनेदु । थ्व विषय मेमेगु वंशावली बिस्क बिस्क खँ खनेदु । तर थ्व जात्रा न्ह्याःगु न्ह्यागु हे इलय् जूसां मल्ल जुजुया पालंनिसेँ जूगु खः धइगु सी दु। मचाति जात्राबारे ज्याथपिसं कंकथं थ्यंमथ्य न्यास: व चाःचू दँ न्ह्यः पशुपति लागा जंगलकथं दुगु ख: । थन थौं थेँ बस्ति मदु । थुज्वःगु इलय् यँय् च्वंगु जामा:च्वं लाखेत वया: थनया मस्त यंकेगु यात । त्वाः, बस्ति लाखेतयगु आक्रमणं ग्यात । छन्हु थनया हालबखर उगु ईया जुजु अमर मल्लया न्हय:ने थ्यंकल । उकिं तान्त्रिक विद्याय् जा:म्ह भुवनेश्वरीया पुजारी मूमि आचा:जुपाखेँ गुताजिकथं खः दय्काः गुकी मुसल, श्रृंखला, त्रिशुल, खड्ग, बली, छुरी, भाला आदि युक्त याना: गुम्ह कुमार कुमारी खटय् तया: तछलागा: अष्टमी खुनु पशुपतिइ् मचाति जात्रा न्ह्याकल । उबलय् न्हापान्हापां गुंगू खटय् त्रिशुल जात्रा न्ह्याकूगु न्यनेदु, तर यक्व दँ लिपा स्वंगू खतय् याना: न्याम्ह कुमार-कुमारीतयत त्रिशुल जात्रा यायेगु चलन न्ह्या:गु खनेदु । तर छुं दँ थुखेनिसेँ बज्रछेँ न्ह्याकीगु त्रिशुल जात्रा बन्द जूगु खनेदु । थथे जूगुया हुनिं ईकथं आयस्ता मदुगु व सगागु हे मू हुनिं जूगु सीदु । तर थौं नं परम्परा कायम यासेँ पशुपतिइ गुथियारतय्सं दुःख सह यानाः नं त्रिशुल जात्राया परम्परा न्ह्याकाच्वंगु दु । मचाति जात्रायात गुलिगुलिस्या.कुमार-कुमारी जात्रा याइगु जूगुलिं “कुमारी जात्रा” नं धाय्गु या: । थुकथं थन मचाति जात्रा न्ह्याके धुकाः लाखेतयेगु भय चिलावन अले थनया जनजीवनय् शान्ति वल घाइ । थुकथं त्वाः बस्तिया शान्ति सुरक्षाया निति न्ह्याकूगु मचाति जात्राया लिसेलिसेँ छगू सिथं यंकेगु नं खँ थ्व जात्रालिसे स्वानाच्वँगु दु । थ्व सिथं यंकेगु बारे थुज्वःगु खँ न्यनेदु : उबले भुवनेश्वरी देगलय भूमि आचाजु पुजारी जुयाच्वन । छुन्हु व भुवनेश्वरीइ पा: च्वनाः द्ययनाच्वंबलय् वयात लाखेतय्सं आक्रमण यात । वं नं थःगु तान्त्रिक बलं लाखेयात हमला यात । थुकथं भुमि आचा:जु व लाखेया ल्वापु जुजुं हे सुथ जुल । लाखे बुनाः बिस्युं वन । भूमि आचाजुं लिलिउं लाखेया लिउलिउ वन । तर भूमि आचाजुं लाखे ज्वने मफुत । अनंलिपा व सरासर लाखे च्वनीगु थासय् वनाः अन दुपिं मचाखाचातयेत त्रिशुल तिया: अन्यायीपिनि मस्तयेत थुकथं हे बिजोक जुइ धका: थनया त्वाः, बस्तिइ चाःहिकल । अनंलिपा खः दय्काः मचाति जात्रा न्ह्याकल धइगु खँ बुढापाकापिसं कनी । थुकर्थ घटनाय् आधारित मचाति जात्रालिसे मेगु छगू घटना नं स्वानाच्वंगु दु । खँ छु धाःसा, छन्हु भुवनेश्वरीया पुजारी भूमि आचा:जु भुवनेश्वरीया पुजा या: वंगु इलये वया काय् नं लिउलिउ वन । पुजा क्वचायेका: लिहाँ वय् त्यंबलय् देवी भुवनेश्वरी छ लियने वःम्हेसित बलि ब्यु धाल । पुजारी भूमि आचाजु देवीया उजं माने याना: थ: हे काय्या बलि बिल । अनंलिपा देवीयाके थः काय् म्वाकाबीत पुजारी आराधना याःगुलिं देवी धाल, “फल्नागु थासय् अमृत दु कया वा ।” थुलि देवीया उजं कायेधुंका: भुवनेश्वरीया पुजारी अमृत कायेत देगलय् तालं ग्वयाः थः कलाःयात प्यन्हुतक जि मवःतले चायेके मते धका: पुजारी अमृत कायेत वन । थुखे छेँय् काय् तंगुलिं भूमि आचाजुया कला: उखेथुखें माला जुल । तर काय् मजूगुलिं खुलदुल जुया: भुवनेश्वरी देग: चायेका स्वल, अन कायया सीम्ह खनाः ख्वयाः हालाः जुल । उखे पुजारी अमृत ज्वना: छेँय् लिहाँ वयाच्वंबलय् पशुपतिइ बाजं थाना: यलपाखे बनाच्वंम्ह जुगि नाप लाना: न्यंबलय् जुगिं भुवनेश्वरी देगलय् काय् स्याना: पुजारी बिस्युं वंगु बांमला:गु बुखँ दु धकाः धासेँलि आ: थ्व अमृत ज्या वइमखु धका: लँय् हे प्वंकाः थ: नं उगु हे ल्वहँतय् दुसुना वन धाइ । थुक्थं भूमि आचाजु ल्वहं जूणु थाय् न्हूबानेश्वरया थौंकन्हय्या वीरेन्द्र अन्तरराष्ट्रिय सभा भवनया लँया पश्चिमपाखेया बस्ति दुने संरक्षित अवस्थाय् दु । व थाय्यात पशुपतियापिसं “छपक्कद्व’ धाइ । थ्व हे थासय् भूमि आचाजुं ल्वहं जुयाः सिद्ध जूगुलिं अन दँय्दसं मचाति जात्रा जुइ स्वयां प्यन्हु न्ह्यः व मचाति जात्रा क्वचाःगु प्यन्हु लिपा भुवनेश्वरीया पुजारी गुथियारपिसं पुजा या: वनीगु चलन दु । गुथि संस्थानं मचाति जात्रा यायेत खर्च ब्यूसां ईकथं माक्व खर्च निकासा मजूगुलिं दँय्दसं मचाति जात्रा न्यायके थाकुयाच्वंगु गुथियारपिसं धाइ । मचाति जात्रा यायेत कुमार-कुमारी चूलाकेत नं म्हिग: थें अःपु मजू । थौंकन्हय् मस्त बीत अभिभावकपिं माने मजू, माने याके तसक थाकु । थुज्व:गु हुनिं याना: थौंकन्हय् त्रिशुल जात्रा याय् थाकुया वनाच्वंगु सम्बन्धित मनूतयसं न्यंकेगु या: । मचाति जात्रा जुइगु दिं सुथ न्हापां बत्सलेश्वरीइ च्वंगु मंगलेश्वरी, बज्रघरया भुवनेश्वरी व जयबागीश्वरीइ तान्त्रिक विधि विधानकथं बलि बियाः पुजा यायेगु चलन दु । लिसेँ ख: कुबीपिसं मचाति जात्राया खः मिले यायेगु, दयकेगु व छायेपीगु ज्या याइ । थुक्थं सनिलया ४-५ बजेपाखे भुवनेश्वरी देगलं जात्रा न्हाकीबलय् कुमार-कुमारी तइगु त्रिशुल गोप्यरुपं जात्रा जुइगु थाय्थासय् थ्यंकी । अनंलिपा कुमार-कुमारीयात छायेपिया: खतय् तयेत त्वपुनाः यंकी अले खतय् तय् धुंकाः त्वपुयातःगु काप: लिकाइ । न्हापां बत्छलेश्वरीच्वंगु जयमंगला व बज्रघरं मचाति जात्रा न्ह्याइ । भकुन्टोल जुया: भुवनेशवरी देग:पाखे थ्यनेवं भूमि आचाजुया कायेया कृतिम सीम्ह दयेकाः खतय् छायेपियातःगु सीम्ह पशुपतिया विशेततय्सं कुबिया: मचाति जात्राया लिउ लिउ यंकी । अथे यंकूगु लँ न्ह्य:ने भुवनेश्वरी पुजारी गं गाना: न्यासी वनी । अनंलिपा बालकुमारी जुया: जयबागीश्वरी थ्यनी । जयबागीश्वरी नं उगु हे इलय् छगू हे खतय् कुमार- कुमारी याना: स्वम्ह तयात:गु खः ल्ह्वनी अले जयमंगला, बजरघरं हःगु खःया लिउलिउ यंकी । थुकथं नवाली टोल, ताम्रेश्वर, सिफलध्वाखा जुयाः सिफःपाखे वंगलसिमा लिक्क छेँ लिउनेया क्यब चाःहिका: हाकनं सिफलध्वाखा, ताम्रेश्वर, नवाली टोल, जयबागीश्वरी, मछिन्द्र गणेश, दथु टोल, कुँछेँ, पाचाटोल, लगनलाछी टोल, पशुपतिबजारय् च्वंगु भिद्य: देगःया न्ह्य:ने भुवनेश्वरी देग: लिक्क थ्यनी । जयमंगला व बज्रघरपाखेँ हःगु खः भुवनेश्वरी भजन टोल जुया: बज्रघरं ल्ह्व:गु मचाति जात्रा बज्रघरय् हे क्वचायेकी सा जयमंगलां न्ह्याकूगु मचाति जात्रा जगमंगलाय् थ्यंका: क्वचायकीगु चलन दु । थुकथं हे जयबागीश्वरी न्ह्याकूगु मचाति जात्रा भुवनेश्वरी बालकुमारी जुया: जयबागीश्वरी थ्यंका: क्वचायेकी । थुकथं हे भुवनेश्वरी देगलं पिकाःगु भूमि आचाःजुया कायेया कृतिम सीम्ह भस्मेश्वर जुयाः राजराजेश्वरी घाटय् चवंगु किराटेश्वर शिवलिंग दुगु घाटं बागमतीइ चुइका: भुवनेश्वरी लिहाँ वयेगु याइ । थुकथं लिहाँव:पिन्त अन शुद्ध यानाः दुकायेगु ज्या क्वचायेकाः न्हाचः कृत्रिम लाख दुगु खतय् तःगु भूमि आचाजुया कायेया छ्यंकथं अथवा शिव लिंग नं धायेगु याःगुयात भुवनेश्वरी देगलय् दुकाइ । जात्रा क्वचाय्का: कुमार- कुमारीयात खतं क्वकयाः गुथियारपिनिगु छँय् छँय् यंकी । नेवाः परम्पराकथं चयेप्यता घासा तःपाःगु लप्तेय् ब्वयाः कुमार-कुमारीपिन्त भ्वय् नकी । अनंलिपा गुथियारपिसं नं भ्वय् नइ । तर थ्व मचाति जात्राय् त्वा:-त्वालय् सुनां नं भ्वय् नय्गु चलन मदु । उकि थ्व जात्रायात कयाः बुढापाकापिसं धायेगु या: – मचाति जात्राय् खिचातक द्यां लाइ । थुकथं त्रिशुल जात्रा क्वचाःगु कन्हय् खुनु अर्थात् तछलागा नवमि खुनु भुवनेश्वरी देगःया गुथियारतय्सं भुमि आचाजुया काय् सीगु झिंछन्हुया घ:सू संस्कार यानाः शान्ति स्वस्ती याइ । गुथियारत सकलेँ जाना: घःसू भ्वय् नय्गु चलन दु। मचाति जात्रा क्वचाःगु चान्हय् भुवनेश्वरी देगलय् च्वंगु शिवलिंगयात गन गन त्रिशूल जात्रा याःगु ख: उगु उगु हे थासये चाःहिकेगु चलन दु । मचारति जात्रा नेवाःतय्सं तान्त्रिक विधिविधानकथं न्ह्याकावयाच्वंगु दु । थ्व जात्रा न्ह्यासांनिसेँ