लोकजीवनय् क्वाः
लोकजीवनय् क्वाः लेलिन शाक्यस्रोत- रबि शाक्य भाषा व सभ्यताया नाप नापं विकास जूगु क्वाः कासां नेवाः लोकजीवनय् तःधंगु भूमिका म्हितूगु दु । क्वाः घासाया सवाः बिस्कं बिस्कं दु थें क्वाःकासाया सवाः नं अथे हे दु । थुकिं सकसितं प्रभावित याः । झीगु म्हसीका लोकम्ये, बाखं, प्याखं पाखें जक मखु क्वाः कासां नं बियाच्वंगु दु । क्वाःकासा न्ह्यसः लिसः पाखें बौद्धिक विकास याय्गु सामाजिक प्रतिविम्ब खः । थुकी अपेक्षित लिस:या आह्वान दयाच्वनी । भाषा व साहित्य कथं महत्वंजाःगु क्वाः कासां झीगु जीवन चरित्रयात बांलाक उलाः क्यनातःगु दु । १ म्हसीका १ म्हसीका क्वाः खँग्वया ध्वनि वहे जुया नं खँपुइ छ्यलेबलय् सन्दर्भ कथं अर्थ पाः । क्वाः घासा धाय्बलय् नखः चख वलय् थी थी घासा तालाका दय्का नयेगु छगू कथंया नसा खः । अथेतुं चि आय्पा, आदि क्वाकाः क्वाक्क तय्गु वा बीगु यात नं क्वाः तय्गु धाइ । क्वाःगु यात नं क्वाः धाः गथेकि – जाः क्वाः, कें क्वाः, कपाः क्वाः आदि । क्वाय् क्रियाया निजन्त जुया नं क्वा: जू । लोक जीवनय् प्रचलित कनेगु क्वाःयात नं क्वा: हे धाइ । थ्व छगू कथंया म्हितेगु थें जूगुलिं थ्वयात क्वाः कासा नं धाय्गु याः । थुगु अध्ययनया विषय क्वाः यात कासाया रुपय् छ्यले कथं जूगु दु । झीगु लोक जीवनय् सुखदुःख वयातुं च्वनी वनातुं च्वनी थजागु अवस्थाय् थःगु जिज्ञासा च्वमि नेवाः क्वाःया अनुसन्धान यानाच्वनादीम्ह खः । व मनोरञ्जनया नितिं थी थी वस्तुत छ्यलेगु याइ तर धुं नं साधन मछ्यसे न्हयइपुसे च्वंकेगु मनोरञ्जनात्मक वा वौद्धिक कासा क्वाः खः । ख्यालिन्हिलि मयाय्कं मनूत म्वाय् फैमखु । उकिया लागि क्वा: कासा ख्यालि न्हिलिया माध्यम मध्यय् छगू तःजिगु माध्यम क्वा: कासा जूगु दु । मनूतय् थःगु फुर्सदया इलय् छें जःपिं नाप च्वना जिल ला वा पिने पासापिं नाप च्वना जिल, फुर्सदया इलय् थवं थवय् न्ह्यइपुकेगु छगू माध्यम खः । थ्व क्वाः कासा न्ह्यइपुसे च्वना मजाक जुइगुलिं नं थ्व तसकं लोकं ह्वाः । खँया खँ छु खः ? धकाः छम्हेसिनं न्यना मेम्हेसिनं उकिया लिसः बीगु स्वभाव हे खः । यदि न्यनाम्ह पाखें लिसः मवःसा लिसः न्यंम्हेसिनं हे बिया बिइमाः । मानव जीवनया दैनिक व्यवहारय् मनूतय्गु बुद्धि परिक्षण याय्गुया नितिं नं थःगु न्ह्यसः चाः चाः हुइकाः सुनां नं मसीक कथं याय् चाहे जुइ, तय् चाहे जुइ । थथे मसिल कि हे उगु लकस छगू कथं तसकं न्ह्यइपुसे च्वना बिइ । क्वाःया न्ह्यसलं गबलें न्ह्यपु नाय्काः विचाः याय्माले यः । तःगु मछि लिसः अनुमान यानाः धाःसां मिलेमजुइ यः । क्वाः कासाय् छगू कथंया अपेक्षित लिस:या आह्वान दयाच्वनी । थथे जुया हे थ्वया धांचाकाँचा न्ह्यसः लिसः थें च्वंगु खः । क्वाः कासायात थी थी भाषाभाषीतय्सं थःथःगु कथं नां बियातःगु दु । गथेकि अंग्रेजी भाषं Riddle, संस्कृतं प्रहेलिका, हिन्दी पहेली, नेपाली गाउँ खाने कथा, अधविं बुझौंअल आदि धाय्गु याः । मेमेगु भाषं स्वय्बलय् क्वाःया अर्थ स्पष्ट पिहाँव: । नेपालभाषां क्वाःया अर्थ न्ह्यलुइका स्वय्बलय् पाछि अर्थ पिहाँ मवः । क्वाः या रूप कथं स्वय्बलय् लिउने फुति दुगुलिं थुकी आखः दुसुना च्वंगु दु धैगु सीदु । उगु दुसुनाच्वंगु आखः ‘त’ खः । संस्कृत खँग्वः ‘कूट’ या नेपालभाषाय् ‘क्वात’ जुल । ‘त’ दुसुनाः क्वाः जुल । थुकथं क्वाः ‘कुट’ खँग्वःपाखें वःगु खः धैगु सीदु । क्वाः कासाय् न्ह्यसःया लिसः मालेबलय् वस्तुया आकार-प्रकार, वनौट व स्थितियात न्ह्यसःया दुने हे लाका तइ । क्वा: या लिसः मालेबलय् न्ह्यसःयात हे थुइका मालेगु जुइ। क्वाः कासय् अप्वयाना रुपक अलंकारयात कयाः छ्यलेगु याइ । क्वाः कासाय् लोक जीवनया विलक्षण कल्पना नापं वौद्धिक विकासया झल्का खनेदया च्वनी । रुप छगू जुया दर्शन मेगु पिज्वइगु भाव प्रवृतियात हे क्वाः धकाः म्हसीके फु । २ ताजि २ ताजि संरचनाया दृष्टिकोणं क्वाःयात पिनेया तत्वया आधारय् उकियात स्वया दय्केगु जुइ । क्वालय् पिनेया तत्व न्हापां खनेदैगु जूगुलिं मुख्यत थुकी पिनेया तत्वया हे रुप स्वय्गु याइ । पिनेया तत्वया रुप मदुगु क्वाः यात क्वाः धकाः उलि धाय्फइ थें मच्वं । क्वाः घासाय् मरमसला फुकं ठिक नकसां गानां मिले जूसा क्वाः घासा साइथें क्वाः कासा दय्केबलय् नं उकी उलि हे लय् संयोजन अनुप्रास उपमान फुकं मिले जुया च्वनेमाः । यदि थथे छं नं मिलेमजुल धाःसा खँग्वयात हे उखें थुखें तया जिलला, वा मेकथं हे मिले याय्गु यानातइ । क्वालय् उपमा छ्यलेबलय् उकिया खँयात ल्वःगु पाछिगु कथंया हे उपमा छ्यलेगु याइ। थथे उपमा काय्बलय् न्ह्यागुं वस्तु, थाय्, लकस आदियात नं काय्फु । क्वालय् खँपुकथंया न्ह्यसलय् अनुप्रास हना तःगु, उपमां जाःगु, न्ह्यसः लूगु, छुनाखँ ज्वःगु न्हयसः खने दु । थजागु कथं मिलेयाना तःगु क्वाःया न्ह्यसःया लिसः धाय्मफुसां न्यनेबलय् हे न्ह्यइपुसे च्वं । उकिं क्वाः मनोरञ्जनया छगू लिधंसा नं खः धाःसां छं पाइमखु । क्वाः कनेत खँपु पुवनेमाः धैगु मदु । खँत्वाः जक जुया नं क्वाःया न्ह्यसः जुइफु । खंपुत्वाः जक नं जुइफु । खँपुलय् खँग्वः उखें थुखें हयाः मिलेयाना दय्का तःगु क्वाःया लिसः धाःसा काचाक्क सुनां नं बीत थाकु । यदि बि हे ब्यूसां नं उकिया लिसः मखया च्वनेफु । थजागु थीथी माध्यमं थीथी खँग्वः हया दय्कातःगु क्वाःया थःगु हे छगू स्वरुप दु । थुकिं न्ह्याबलय्ं लिसःयात पियाच्वनी । खँपुलय् मेमेगु खँग्वःत मछ्यसे बहचा हाकय्क दय्का तःगु क्वाः या लिसः धाःसा याउँक बीफइ । गबलें गबलें क्वाःया न्ह्यसः न्यनेबलय् उगु न्ह्यसःया लिसः वहे क्वाःया दुने लाना च्वंगु नं जुइफु । थजागु कथंया क्वाःया न्ह्यसःया लिसः बीबलय् लिसः बिइम्हेसिनं न्हापां क्वाः यात ध्वाथुइक न्यना जक लिस: बीगु कुतः याय्माः । थथे न्यनेगु धैगु लिसः बीम्हेसिया बौद्धिक परीक्षण याय्गु खः । नेवाःतय्सं छ्यलावयाच्वंगु क्वाः यात क्वबिया कथं ब्वथले छिं । २.१ अनुप्रास कथं खर्च यालिसे बढेजुइ, मयालिसे घटेजुइ । (शिक्षा) वहे लासा, वहे तिसा, वहे नसा । (फै / च्यांग्रा) २.२ खँत्वाः कथं – ग्वाखंचा प्वालय् ला छपाँय् दु ।(मे) लः मदु पुखुलिइ ध्वाम्पुंङ्क ( प्वाकलंफिगु) ग्वय् लासा, छत्र कुसा । (फर्कमा) २.३ उपमामूलक कथं तःधं ख्यलय् चतांमधी छपा दु । ( पुणिया तिमिला)- आखः दतं सफू मखु, तुइसे च्वनं दुरु मखु,चकलातं दां मखु । ( घडिया डायल) प्यपा ख्वाः दु ब्रम्हा मखु, न्ववाय्फु मनू मखु, थना तलं थां मखु ।(घण्टाघर) २.४ खंपुत्वाः कथं – थ्यु थ्यु धाःसा थीमखु थीम थीम धालकि थी । ( म्हुतुसि) पानातःगु मधि नये मज्यू । ( सौपा ) द्वःप्वाः सः प्वाः म्हछम्ह ह्वः वः प्वाः । (द्वक) २.५ न्ह्यसः कथं – अन नं दु थन नं दु, मदु धैगु गन
चंद्रविनायक व भैरवनाथया जात्रा
चंद्रविनायक व भैरवनाथया जात्रा स्रोत – विजय लाल डंगोल येँया चाबहिली च्वं म्ह चाबही गणेद्यः (चन्द्र विनायक ) या देगः स्वनिगःया प्यम्ह मू बिनायकपि (ख्वपया सूर्यविनायक, चावहीया चन्द्रविनायक, मरुत्वाःया अशोकविनायक व चोवहाःया क्वय् ना गणेद्यः) मध्ये छगू खः । थ्व देगःया थःगु महिमा व प्रसिद्धि दु । थ्व चन्द्रविनायकयात श्वेतबिनायक, रक्त विनायक, चावहिल गणेश आदि नाम म्हसीके फुसा थुकियात नेवाःतय्सं ल्हों सला गणेद्यः धाइ । थ्व प्राचीन नगर चाबहिल क्षेत्रय् ऐतिहासिक चारुमति बिहार (चा:बहि) व धन्दो चैत्यनापं दुगु थ्व देगः प्राचीन तीर्थस्थल खः । थ्व देग दुनेच्वंगु स्तुप (चिवहाः ) व बुद्ध मुर्ति व देगः परिसरय् च्वंगु कुमारीया देगः लिच्छिवीकालीन (न्यागूगु – खुगूगु शताब्दी) खः सा चन्द्र विनायकया देगः नं उत्तर लिच्छविकालीन (गुंगू-झिगूगु ) शताब्दी दय्कूगु खः । व मूर्तियात सुरक्षित व व्यवस्थित यायत देगःया निर्माण धाःसा झिन्हय्गू – भिंच्यागू शताब्दीया अमर मल्ल (वि.सं. १५८६ – १६१९ ) या पालय् जूगु विद्वानपिनि धापु दु । थन दुगु भैरवनाथया प्रतीक चन्द्रविनायक स्वयां न्हापांनिसें दुगु धाइ । आः थ्व तीर्थस्थलया प्रसिद्धि अप्वया वंगुलिं मेमेपिं द्यःतय्गु मूर्ति नं पलिस्था यानातःगु दु । हलिमय् सम्पदा सूचीइ लाःगु प्रसिद्ध पशुपति क्षेत्र दुने लाःगु थ्व देगः व थ्व नाप सम्बन्धित जात्रापर्वत धार्मिक व सांस्कृतिक महत्व दु । चन्द्रविनायक देग: या परिसरय् नाग आसनय् बिराजमान चन्द्रविनायकया अतिरिक्त भैरब, शिवलिङ्ग, राधाकृष्ण, सरस्वती, बुढानिलकण्ठ नारायण, कुमारी, दक्षिणकाली, पञ्चबुद्ध, क्षेत्रपाल, वेताल, दोलखा भिंद्यः, हनुमान, आदि देव – देवीया प्रस्तर प्रकृति दुगुलिं थ्व तीर्थस्थलय् वइपिं भक्तजनपिन्सं छगू हे इलय् महत्वपूर्ण तीर्थाटन याःगु पुण्यलाभ जुइ । चन्द्र विनायक देगलय् न्हियान्हिथं भक्तजनपिनिगु घुइचो लगे जुइ तर मंगलबाः व शनिबाः यक्व हे भक्तजन वइ । माघया मंगलवा: थन भक्तजनपिं यक्व हे वइ । देगलय् गणेद्यःया प्रस्तर मुर्ति दइसा मंगलवाः व मुर्तियात लीया पूर्ण कलेवर फिकी अले शनिवाः वया ख्वाःपाः जक तयाविइ थ्व थनया थःगु हे विशेषता खः । अथेहे यानाः जात्राया इलय् सिज:या कलेवर दइसा क्षमा पूजाबलय् लीया कलेवर दइ । चन्द्रविनायकया धार्मिक महत्व थ्व नाप सम्बन्धित सामाजिक मान्यतां अप्वःगु खः । प्राचीन इनिसें थन पूजा अर्चना व भाकल याःसा म्हय् घाः कइ व मेमेगु ल्वय् याकनं लाइगु व तंगु सामानत लुइगु प्रबल धार्मिक सामाजिक मान्यता दु । परम्परागत वैद्यपिनि विद्या अध्ययन लिपा थन विशेष पूजा याय् धुंकाः जक उपचार सेवा याय्गु चलन अद्यावधि दु । उकिं थ्व विनायकयात गुरुगणेश नं धाइ । अथेहे थनया जात्राया इलय् धुनि च्याकीबलय् म्ह पन धाःसा जँ स्याइगु लनावनीगु व ख्वाउंगुलिं जुइगु ल्वचं मकइगु वा लना वनीगु मान्यता दु । अथेहे भैरबनाथ देगः या जःखः निश्चित चार किल्ला दुने च्वनीपिन्त भाडाबान्ता मजुइगु व मेमेथासं वःपिं थज्याः पि विरामीपिं थन वया पूजा अर्चना वा भाकल या: सा अज्यागु ल्वचं मुक्त जुइगु विश्वास दु । अथेहे छुं न्हूगु ज्या सुरु याय्बलय्, शुभ ज्या याय्बलय् वा विदेश वनेबलय् थ्व चन्द्रविनायकया दर्शन या: सा ज्या सफल जुइगु व विघ्नवाधा मवइगु जनधारणा दु । थ्व हे प्रवल जनविश्वास व मान्यताया कारणं थ्व द्यःया प्रसिद्धि झन् झन् अप्वा वना च्वंगु दु । चन्द्रविनायक देगः नितँजाः दु | नेपाली मण्डप शैलीं दय्कातःगु मुलुखा ‘दक्षिपाखे दु । मुख्य द्वारं दुने नागःया आसनय् च्वंगु अवस्थाय् चन्द्रविनायकया प्रस्तरमूर्ति दु । थ्व मुर्तिया च्वय् चन्द्रविनायकया मुर्ति थन न्हापानसे हे दुगु लिच्छविकालिन बौद्ध चैत्य ( स्तुप ) या क्वय् च्वंगुभागय् पलिस्था याःगु खः सा व प्राचीन चैत्यय् मेगु स्वंगू मोहडाय् आः नं बुद्ध मूर्ती दुगु झीसं खनी । थ्व देगःया टुँडालय् अष्टमातृका, अष्टभैरव व गणेद्यःया मुर्ति च्वयातःगु दु । च्वय् पल्लि लुंया जलप तयातःगु दुसा क्वय् पल्लिइ सिज: या जलप दु । मूलुखाया कलात्मक तोरणय् नं उत्कृष्ट काष्ठकला दु । देगःया गजुली या जलप तयातःगु दु । थ्व देगःया दक्षिण व पश्चिमय् प्राचीन सतहत दु गुकि आकर्षक काष्ठकलायुक्त झ्याः दु । दँय्दसं सकिमिला पुन्हिनिसें कछलागाः तृतीयातक चन्द्रविनायक व भैरवनाथया जात्रा जुइ । थ्व जात्रा नेपाल संवत ८००/८०४ निसें (भुपालेन्द्र मल्लया राज्यकालय् ) न्याकूगु छु इतिहासकार व संस्कृतिविद्मिनि धापु दु । सकिमिला पुन्हि खुनु सनिलय् देगः परिसरय् तःधंगु धुनि च्याकी गुकियात पनाः स्वास्थ्यलाभ व पुण्यलाभ याय्त द्वलंद्वः भक्तजन मुनी । वहे न्हि कुटुवहालया शाक्यपिनिगु कुलदेवताया पूजा यानाः न्ह्यःने च्वंगु जम्बुकराजा (स्याल देवता) ल्वहंया मुर्तियात जां भुनाः पूजा यानाः वया न्ह्यःने धुनि जगे यानाः राजजाग्राम च्वनी । थ्व हे सनिलय् देगलय् मूलुखा न्ह्यःने कःनि, मुस्या व मेमेगु बीबः, चाकुहि, सकि व लैं अले सिसाफुसा आदि कलात्मक रुपं छापिया: ‘हलिमलि’ ब्वइ । देगःया प्राङ्गणया पूर्वी भागय् च्वंगु गोलाकार पाटी (ब्याण्डघर) य् कन्या कुमार कुमारीयात भोजन नकीगु याइ उकीयात ‘मलजा नकेगु’ धाइ । कन्हय् खुन्हु कछलागाः पारु खुन्हु चन्द्रविनायक व भैरबनाथया रथत सजय् याइ । सनिलय् जात्रा सम्बन्धी विशेष पुजा याइ । मुख्य जात्राया सुथय् चन्द्रविनायक व भैरबनाथया खत लिकाना सरसफाइ याइ । सनिलय् पशुपतिनाथ अमालकोट कचहरी नं थनया पारम्परिक व साँस्कृतिक प्रमुख द्वारय् पूजा हय्गु याइसा गुथियारपिं थःथःगु पाःकथं गजू, गणेश व भैरबनाथया प्रतिमा हयाः रथ बिज्याकी । बहनी ८ निसे ९ बजेति पूजा यायेधुंकाः द्वारे सिन्दुर छाय् धुंकाः स्थानीय परम्परागत बाज थाना: गणेद्यः व भैराद्यःया रथ ल्ह्वनेगु व प्याख ल्हुकेगु याइ । गणेद्यवं थःगु त्वः फिउगु तिसा फ्वनेत देगलय् वनेत स्वइगु व भैराद्यवं गणेद्यः लँ पनेत स्वइगु थें यानाः छु ईतक देगलय् रथत प्रतिस्पर्धात्मक परिक्रमा जुइ । परिक्रमा लिपा गणेद्यःया तिसा तयाः निगू रथ नं देगलं उत्तरपाखेच्वंगु प्राचीन गंगाहिति (ढुङ्गेधारा) य् यंका: मूर्तितय्त म्व: ल्हुकी । वहे खुन्हु लगभग चान्हय् देगलय् नापं व न्ह्यने चोक तयाः पूजाआजा याइ । बहनी रथत चारुमति बिहार न्ह्यःने तइ | कंसा खुन्हु न्हिच्छी चाबहिलया परम्परागत व प्राचीन वस्ती दुगु चाबही, नाट्यश्वरी मार्ग चोक ( ख्यज्व त्वाः), भगवानस्थान, मुसे गणेशस्थान वया: लिपा चन्द्रविनायकया रथयात पशुपतिनाथया परिक्रमा याकेत यंकी सा भैरवनाथ रथयात कुटुवहाः चोक पूजाया लागि यंकी । गणेद्यःया थाय् दक्षिणपाखे मोड, गंगाहिटी, गणेशस्थान चौर, चौरया उत्तरी कुना चावहिल बजा:या भिमसेनस्थान न्ह्यने, चाबहिः चोक, बाङ्कोट धारा मार्ग, शान्ति गोरेटा चोक, चुच्चेपाटी चोक, मैजुबहाल चोक, बाःहिटी (पशुपति मित्र मा. वि. या पूर्वि भाग) जुया मुसे गणेद्यः थासं बहा : या दक्षिण भाग, चारुमति बिहारया पूर्वि भाग व पश्चिम भागय् पूजाया लागि रथ तइ | अनं लिपा उगु रथयात करिब छगू घण्टा प्याखं ल्हुकाः भैरवनाथं चन्द्रविनायकयात स्वकः चाःहिकाः न्हापा भैरवया खतय् दिके धुंकाः जक चन्द्रविनायकया खःयात चारुमति बहाः या दबुली दिकी । वहनि १० बजेति द्वारें हानं सिन्दुर छाया: मूयाः क्वचाय्की । वयांलिपा खः पूजा यानाः दीपावली याय्गु व द्वारे व गुठीयारपिनि दथुइ लसकुस यानाः द्वारेयात बाजागाजासहित बिदाई यायां वनेगु व गुठीयारपिन्त लित ब्वा हय्गु याइ । थ्व रथ यात्राय् स्थानीय
नमोबुद्ध चैत्य व सकिमिला पुन्ही मेला
झीगु संस्कृति, नखःचखः November 27, 2023
नल दमयन्तीया बाखं व हलिमाली ब्वज्या
नल दमयन्तीया बाखं व हलिमाली ब्वज्या रत्नप्रसाद अनामनि श्रेष्ठस्राेत – विजयलाल डंगाेल नल राजा व दमयन्ती रानीया बाखं महाभारत ग्रन्थय् तःधंगु थाय् दु । वास्तवय् थ्व बाख पाँच पाण्डवपिनिगु पासा व्हाय्गुली बुना बनवास वंबलय् छम्ह ऋषि थाय् बास च्वं वनी । इपि बासं च्वथाय् ऋषि न्यंकुगु बाखं खः थ्व । निषेध देया राजा नल खः । नल राजा वीरसेनया काय् खः । नलराजा बडो पराक्रमी व बल्लाः । थीथी सशस्त्र विद्या तथा घोडचढी यक्व निपूर्ण खः । दमयन्ती विदर्भ (पूर्वी महाराष्ट्र) देय्या राजकुमारी खः । व राजकुमारी एकदम बांलाः साथै गुणवान व सुसिल नं खः । नल राजा राजकुमारीया सुन्दरताया बयान न्यनाः यक्व हे मोहित जुइ । मन मनं एकतर्फी यय्का च्वनी । तर नल राजाया छगू बांमलाःगु बानी दु व ख जू म्हितेगु । छन्हु नल राजां थःगु महलया क्यवय् च्वंगु पुखुली हँय्त खन । व राजा तत्काल बना छम्ह हँय्यात ज्वन । अन लिपा हसं मनूया सः पिकाना: नवात “छिं जितः त्वःतादिसँ जि दमयन्ती रानीयात छगु बारे दक्व खँ धाय् उकी याना रानीं छितः यकी व इहिपा याइ ।” व खँ न्यनाः राजा नल खुशी जुया हँय्यात बडो प्रेम पूर्वक सम्मान याना थःगु पञ्जां त्वःता बिल । हँय् ब्वयाः विदर्भ देसय् वन । दमयन्ती थःगु केवय् एक्कासी हँय् खंबलय् ज्वनेत कुतः याना च्वंबलय् हसं मनूया सलं न्ववात “हे दमयन्ती निषध देसय् छम्ह नल राजा दु । वय्कः द्यःया वैद्य अश्विनी कुमार थें बांलाःम्ह व यौवनं भरिपूर्ण जू । मनुखय् वय्कः थें सुं नं लिपा मदु । वय्कः मानो कामदेव समान खः । छिकपिनि इहिपा जूसा निम्हं सफल जुइ । गथेकि मिस्तय् रत्न छि खःसा मिजंपिनि आभूषण नल खः । छिकपिं निम्ह जोडी संसारय् सुन्दर, उत्तम व सफल जुइ । दमयन्तीं हानं हँय्यात आग्रह यात “हे प्रिय हँय् छं थथे हे नल राजायात नं धयाबिउ ।” हँय् हानं निषेध देसय् वनाः दक्व खं धाल । दमयन्तीं जब हँय्या म्हुतुं नल राजायाबारे न्यन उखुनुनिसें नलराजायात दुनुगलंनिसें यय्कल । न्ह्याथाय् हे वंसां खालि वय्कःयात हे लुमंका च्वन । नय् त्वने नं त्वःतल । व खना पासापिन्सं नं गिजय् यात । थुकी यानाः दमयन्ती मफय्कल । व खना राज भिमं थः मन्त्री भारदार प दक्वसित सः ताः दमयन्तीया इहिपा याय्गु निर्देशन बिल । इहिपाया लागि दक्व सामाग्री तयार यानाः नापं देय् विदेशय् योग्य वरयात भाग कायत निमन्त्रण छ्वल । देय्या कुना काप्चा दमयन्तीयात स्वयम्वर याय्त बांबांलाःगु तिसां तिना राजकुमारपिं सहभागी जुल । देवर्षी नारदं द्यःयात समेत निमन्त्रणा बिल । स्वर्गया राज समेत व ज्याझ्वलय् भाग काय्त वल । स्वयम्वरया ई जुल व इलय् इन्द्र लगायत द्यःत दक्व नल राज थें जुयाः उपस्थित जुल । दमयन्तीयात नल राजा पहिचान यात थाकुल । तर वय्कलं मिखां नलराजायात पहिचान याय् फत अले वय्कयात हे बर माला तयाबिल । निम्ह निषर्भ देय्या राजारानी जुयाच्वन । छुं ई लिपा नल राजायात वय्कःया किजा पुष्करं जू म्हितेत आमन्त्रण यात । दक्व खँय् बांलाःसां राजा नलया जू म्हितेगु बांलाःगु बानी दु । व हे जुलय् नल राजां थःगु श्रीसम्पति व राज्य समेत बुकल | नल व दमयन्ती थःगु राज्य थम्हं फिनातःगु लँ जक फिनाः अनं पिहाँ वन । अनेकौं दुःख नयाः चाःहिलाः छुते जुयाः तक नं च्वनेमाल । अन्त्यय् नर राजा दशा सिधय्का हानं जू म्हिताः थःगु राज्य श्रीसम्पती दक्व लित कयाः सुख तथा आनन्दं च्वन । च्वय् च्वंगु बाखंया आधारय् नाला उग्रचण्डी भगवती व नापं च्वंगु नारांद्यःया देगलय् दँ दँ हँय् प्रदर्शन यागु खनेदु । नारां देगःयात नल राजाया रूपं कया नल राजां इन्द्रजात्राया छन्हु न्ह्यः छगू बटा जक धौलवतया हँय् नारां द्यः नाप तया थीथी गेडागुडी सिया: करीब पच्चीस स्वयां अप्पो तई । बहनी झण्डै १२ बजे तक प्रदर्शन याइ । व हे हि नाला जक निन्हु म्हितीगु घःचा ल्वहं कासा म्हितिइ । थुकिया मतलब नर राजा व दमयन्तीया पासापि म्हितगु भान जुइ । प्रदर्शन लिपा पूजा याना गेडागुडी हँय् व नारां द्यःया मूर्तियात छाना लिपाः दक्वसित प्रसादया रुपय् वितरण याइ । कन्हय् खुन्हु इन्द्रजात्राया न्हि भगवती देगलय् निम्ह धलवतया हँय् तयाः थीथी किसिमया पच्चीस स्वयां अप्वः गेडागुडी नारां द्यःया देगलय् थें प्रदर्शन याइ । थन उग्रचण्डी नाला भगवतीलगायत दमयन्ती रानीया रुपं स्वइ । न्ह्यखुन्हुया हँय्यात नर राजां त्वःते धुंकाः लिपा हँय् जोडी कन्हय्खुन्हु दमयन्ती रानी स्वरुप भगवतीयात नर राजाया खबर विइगु धकाः थुकिं स्पष्ट याइ । थथे यानाः उग्रचण्डी भगवतीया पंच बलीया रुपं बली बिइम्ह हे नर राजाया दूत जुया वइवलय् स-सम्मान प्रर्दशन याःगु खनेदु । प्रर्दशन खुन्हु न्ह्यखुन्हुया थें बहनी युवा युवतीपिं हासखेल यानाः घःचाल्वहं म्हिताः यक्व न्ह्यइपुकी । झण्डै १२ बजे बहनी पूजा यानाः प्रसादया रुपय् वहे गेडागुडी व फलफूल दक्व भक्तजनपिन्त इनी । वास्तवय् नल व दमयन्तिया थ्व प्रेम पाँच पाण्डवपि वनवास वंबलय् बृहदश्य ऋषिं न्यकूगु खः । उकिं यानाः नाला उग्रचण्डी भगवती, नारां द्यःया देगलय् थुपिं निम्हेसिगु नापं नेपालय् छगू जक युधिष्ठीरया मूर्ति व देगः नं दु । थुकीं थ्व खँ स्पष्ट जुइ कि पाँच पाण्डव वनवास वंबलय् नाला क्षेत्र नं वःगू प्रमाणित जुइ । अथेहे याना मेगु खँ नं छु स्पष्ट जुइ कि नाला क्षेत्रय् यक्व हे प्रख्यात ऋषि मुनिपिनिगु तपोभूमि जूगु खः । ऋषि बृहदश्य, ऋषि च्यवन ऋषि बाल्मीकी थें ज्या:पिनिगु बाखं छुं छुं नं रुपं थनया किम्वदन्तीपि नाप स्वानाच्वंगु दु । अले व ऋषिपं शिलाया मूर्ति, इपिं तपस्या याःगु गुफा, स्नान याःगु कुण्ड वा पुखू अझ नं झीस खंकेफइ ।
सम्बन्ध सुदृढीकरण जुइगु व्रत माय्अप्सं
सम्बन्ध सुदृढीकरण जुइगु व्रत माय्अप्सं सरोज शाक्यस्रोत : विजयलाल डंगोल च्वबहाःद्यः काठमाडौं उपत्यकाया मरुगणेद्यःयाथासं ७ किमि तापाक्क च्वंगु छगू थाय् कच्छपाल सुवर्णगिरी महाविहारय् विराजमान जुयाच्वनाबिज्याःगु दु । थ्व थासय् न्हापा म्हासुख्वाः द्यः करुणामय बिराजमान जुयाच्वंगु खःसा आः वयाः ह्याउँख्वाः या करुणामय श्री आनन्दादि लोकेश्वर बिराजमान जुयाच्वंगु दु । म्हासुख्वाःद्यःयात च्याङ्ग्रासि द्यः धाय्गु याः । थ्व च्याङ्ग्रासि धाःगु टिबेटन भासं करुणामय द्यः खः । उपत्यकाया प्यम्ह करुणामय मध्ये छम्ह श्रीआनन्दादि लोकेश्वर लोकंह्वाःगु थाय्नापं द्यः जुयाच्वंगु दु । थ्व द्यःया विशेषता धइगु रोग लंका बीगु खः । विशेष यानाः छ्यंगूया ल्वय् थुम्हं द्यवं लंकाबी धइगु जनविश्वास दु । कतिंपुन्हीनिसें सकिमिला पुन्हीतक च्वबहाःद्यःया मेला न्याइ । मेला गुबलेनिसें न्ह्याःगु धकाः थौंतक छुं प्रमाण मदुसां बाखंत न्यनेबलय् न्हापान्हापा द्यः देगः त्वःताः पिहाँ विज्याइगु जुयाच्वन । छन्हु अथेहे पांजु द्यनाच्वंगु इलय् गद्दीइ द्यः मखना: पांजु ग्याकाच्वन । वयांलिपा सुथसिया पहराय् स्वःबलय् हाकनं वहे गद्दीइ विराजमान जुयाच्वंगु जुल । अथे जुयाः थ्व इलय् द्यः पिहाँ बिज्याइ धकाः दक्व भक्तजनत द्यः नाप लाय्गु निंतिं द्यःयाथाय् वइगु जुयाच्वन । द्यः पिहाँ बिज्याइगु खः मखु, गय् याना: सीकल धाःसा द्यःया पुलिं क्वय् म्हासुगु रंग किनाच्वंगु जुयाच्वन । व हे जुयाः थौंकन्हय् बालिइ तूस्वांया रंग किउगु खनाः पिहाँ बिज्याइगु धइगु सिइकल । थ्वहे क्रमय् मेलाया दथुइ माय्अप्स नं च्वनेगु यानावयाच्वंगु दु । माय्अप्सं धाय्बलय् लच्छियंकं च्वनेमाःगु अप्सं जूसां नं थौंकन्हय् न्यान्हुतक अप्सं च्वनेगु चलन दु । थ्व न्यान्हु अप्सं च्वनेबलय् च्वबहाःया थःगु तीर्थत म्हसीकेगु निंतिं न्यान्हु न्याथाय् म्वः ल्हुकेगु यानावयाच्वंगु दु । न्हापां चखुंबखुं तीर्थ (क्वय्ना), निन्हुखुनु जय तीर्थ (बागमती व प्रभावति तीर्थया दोभान नख्खु खुसि स्वन्हुखुनु ज्ञान तीर्थ (जन्को), प्यन्हुखुनु सुलक्षण तीर्थ (च्वबहा:या क्वय्ध्वाखा) खःसां नं थौंकन्हय् वयाः क्वय्गाः (च्वबहाःतया दथुइ च्वंगु बुंगालय्) म्वःल्हुकेगु यानावयाच्वंगु दु | अनंलिपा पुण्यतीर्थ (च्वबहा:या दथुइच्वंगु लँय् दुगु बुंगाः) य् म्वः ल्हुकेगु यानावयाच्वंगु दु । थथे माय्अप्सं च्वनीबलय् एकादशिनिसें सकिमिलापुन्हीतक च्वनीगु खःसा पारु खुनु माय्अप्सं थना यंकीगु यानावयाच्वंगु दु । थथे अप्स च्वनेबलय् मनोकामना पूरा जुइगु नापं रोगकष्ट आदि लंकीगु विश्वास दु । थनया चलनकथं आःतक नं माय्अप्स च्वंम्ह मिसायात छेँपाखें थं मवल धाःसा बिहा: जुइ धुंकूम्ह जूसां सुनां थन वयानापं बिहाः जुइगु दु धाःसा बिहा: मजूनिम्ह खःसा सु मिजनं थन व हे नाप बिहाः जुइगु चलन दु । माय्अप्स च्वनीबलय् न्यान्हुतक अप्स च्वनीपिसं म्वः ल्हुयाः नीसी यानाः च्वनी । थ्व इलय् द्यःयाथासं बीगु नीलः बाहेक मेगु लखं तुतितकं सिले मज्यूगु नियम दु | म्वः ल्हुया वय् धुंकाः द्यःयाथाय् वयाः अर्धपुजा याय् धुंकाः नीलः पालं जुइ सा थुबलय् नीलः त्वंम्ह मनुखं नील: मत्वंनिम्ह अप्स च्वंम्हेसित तक नं थी मज्यू । अप्यं च्वंपिनिपाखें सन्ध्याइलय् मत बीगु याइ । अप्स च्वंपिनि परिवारं तक नं नियम पालना याय्मा: । अप्स च्वनीम्ह न्यान्हुतक द्यःयाथाय् हे च्वनेमाःगु नियम दु । अन च्वनेगु निंतिं देगःपाखें सुया व्यवस्था यानातइसा माय्अप्सं स्वःवइपिनिपाखें अप्स च्वनीपिनि निंतिं नीगु लासा, फांगा हयाबीगु चलन दु । माय्अप्सं च्वनेगु झ्वलय् सकिमिलापुन्हीया छन्हु न्ह्यः बहनी लासा थनेगु चलन दु । लासा थनेगु धइगु च्वनाच्वंगु थासं थाय् हिलेगु खः । थाय् हिले बलय् च्वनाच्वंगु थासं थःगु लासाफांगा थना: मेगु थासय् च्वनेगु याइ । पुन्ही खुनु भक्तजनपिसं माय्अप्सं च्वंपिंके स्वां प्रसाद काय्गु चलन दु । माय्अप्सं धुंकेबलय् पारु खुनु सुथय् क्षितिकर बोधिसत्व (गन्धेश्वर वैतराग) द्यःयाथाय् म्वः ल्हुयाः पुजाय् च्वनी । पुजा याइबलय् नेवाःतय् विहारया गुरुजु तयाः पुजा जुइ । खय्, खयनीतय् थः हे ब्रम्हूत तयाः व्यंके पुजा याय्गु चलन दु । व्यंकेगु धकाः मन्दः दय्काः धलं दनेगु चलन दु । थुकिया मू ज्या धइगु तः सि लःल्हाय्गु खः । तःसि सु अप्सं च्वंगु खः वया परिवारया लिक्क च्वंम्हेसित लःल्हाइ । तःसि लःल्हाना का:म्हेसिनं हे अप्सं च्वंम्हेसित थनी । पुजाय् लुँकःमि ज्वलं, कुमाः ज्वलं, तम्वः ज्वलं नापनापं फलफूल आदि छाय्गु याइ । नापं द्यःयाथाय् बिहारया नियम कथं कर काय्गु चलन दु । माय्अप्सं च्वनीबलय् मिजंत नं च्वं वइ । मिजंत च्वनीबलय् नं मिसात च्वनीगु थें हे नियम खःसा मिजंत च्वनीबलय् छेँ परिवारया लिक्क लाःम्हेसिनं थं वइगु चलन दु । माय्अप्सं थने धुंकाः नं प्यन्हु लिपा प्यन्हु बिचाः वय्गु चलन दु । प्यन्हु विचाः वइबलय् द्यःया पुजा सामानया नापं आगं पुजा याय्गु चलन दु । माय्अप्सं च्वंम्ह मनुखं दच्छियंकं हे नियम पालना याय्माः । दच्छिलिपा पुन्ही खुनु दरु च्वनाः माय्अप्सं क्वचाय्की । माय्अप्संयात सामान्यरूपं पारपाचुकेगु व्रत धकाः धाय्गु याः । तर थ्व पारपाचुकेगु धलं जक मखु । सम्बन्ध सुदृढिकरण याइगु व्रत नं खः । थौंस्वयां स्वदँ न्ह्यः माय्अप्सं च्वंम्हेसिया इहिपा: जूगु थुकिया दसि खःसा छेँया पारिवारिक समस्या समाधान जुयाः सम्बन्ध सुदृढ जूगु दसु नं यक्व हे दु । माय्अप्सं क्वचाय्कीगु इलय् च्वबहाःद्यःयाथाय् पुजा क्वचाय् धुंकाः अप्स च्वंपिनि छेँय् थःथःगु गच्छेकथं भ्वय् न्याय्केगु नं चलन दु । न्यनकने :जुजुभाइ शाक्य, ल्यूथाय्पा
बलम्बु कुमारी महालक्ष्मी जात्रा
बलम्बु कुमारी महालक्ष्मी जात्रा रिजु श्रेष्ठस्राेत – विजय लाल डंगाेल नेवाःतय्गु बस्ति जूगुलिं दँय् छक्वः मोहनि वा स्वन्ति स्वयां तःजिक बलम्बु गांया करिब मध्य थासय् अवस्थित महालक्ष्मीया जात्रा याइ । बलम्बु जात्रा गबलेनिसें, छाय् न्ह्यात, सुनां व गथे यानाः धैगु सम्बधि छुं हे लिखित प्रमाण वा अभिलेख मदु धैगु जनबासीतय्सं धाःगु दु । अझ बलम्बुया थकालीतसें तकं थ्व देगः सुयागु पालय्, सुनां दय्कूगु खः धकाः धाय्मफुगु अवस्था दु । तर छगू जीवित परम्पराकथं बलम्बु महालक्ष्मी जात्रा दय्दँसं कछलाथ्वः अष्टमी, नवमि, दशमि यानाः स्वन्हु तक तःजिक हनेगु परम्परा दु । महालक्ष्मी जात्राया म्हसिका : महालक्ष्मी धाय्सातं धन व सौन्दर्यया प्रतिककथं काइ | लक्ष्मीया प्यपा ल्हाः धकाः धर्म, कर्म, अर्थ व मोक्ष नं लुमकिं । अले छगू नारी सृष्टि जक मखु, शक्ति व संहार नं खः धैगु आभास नं विया च्वनी । थुकथं लक्ष्मीया थीथी शक्तिशाली रुपया छगू हे रुप, अले सत्ययुगया मातृसत्तात्मक युगया चिं नं वियाच्वनी । जनधापु कथं अन्याय व अत्याचार संहारया लागी अष्टमात्रिकां दानव वा राक्षसयात स्याना : बिजयया घोषणा कथं थ्व उत्सब न्याय्कल । धाय्त ला जनमानसं बलम्बु जात्रायात महालक्ष्मी जात्रा धका सम्बोधन याइ, तर बास्तबिकता भचा मेथे हे दु । बलम्बुइ इष्टदेवी वा आजु द्यः धका महालक्ष्मी खःसां थनं मू जात्रा कुमारीया याइ । जात्रा संचालन पद्धति बिचाः याइवले कुमारी पूजा न्ह्यःने लाः वइ धाःसा लिपा गणेश व महालक्ष्मीया पूजा अर्चना याइगु प्राबधान दु । उकिं थुकियात कुमारी महालक्ष्मी जात्रा धाय्गु उपयुक्त जुइ । जात्रा याइगु बिधि : छसिकथं नेवाः संस्कारकथं थुकियात छोय्लावू, मूयाः व सिन्ह:याः धकाः धाइ । अले स्थानियबासिया आधारं बलम्वुइ नं सिन्हः वा सिन्दूर जात्रा धकाः दु ( रत्नकाजी श्रेष्ठ, बलम्बु, सिन्हः गुथि) अले जात्रा न्याकेत हे दकले न्हापां सिन्ह गुथिपाखें द्यः वः देगःयात पूजा ज्वलं, मरीचरि, सिन्ह: ( अबिर ), ताय् व स्वांमाः, सिसाबुसाः, वः भ्वंस्वां देगलय् तय्त व क्वखा तूमां व भोगतेलिसें किस्ती तयाः धाः बाजं नापं सकलें गुथियार सिन्दूर जात्रा न्ह्याकेत वनेगु प्रचलन दु । थुगु गुथि मवतले दशमि खुन्हु पिंगनय् दिकातःगु द्यः ल्ह्वनि मखु । संचालन बिधि: बलम्बू गांया सम्पूर्ण धार्मिक व सांस्कृतिक ज्याझ्वः न्ह्याकेत स्यस्यःतय्गु छगू द्यः गुथि दु । द्यः गुथि अन्तर्गत नं दुवाः, लौ व चालं गुथि स्वंगू दु । बलम्बु जात्रा चाहिं दुवा: गुथि अन्तर्गत गुम्ह संचालन जुइ । महालक्ष्मी द्यःया फुक्क ज्या दुने, पिने व पूजा दुवा: गुथिया जात्रा पालाखं याइ । कुमारी द्यःयात पित हय् धुंकाः संरक्षक व पाःलाः धकाः बलम्बुया ७ म्हया पुचः दुगु ज्यापुतय्गु थकाली गुथिं याइ । निगू गुथिं दँय्दसं पाःलाः कथं हिली । बलम्वु जात्रा, तसकं ऐतिहासिक परम्परा दुगु, व नेपाः देय्या थीथी थासय् न्ह्याइगु जात्रा मध्ये तसकं लिमलाःगु, चिकुलां व मोहनि स्वन्ति लगत्तै वइगु मुखः अष्टमी खुन्हु जुइगु पर्व खः । दुवाः गुथिपाखें जात्रा क्वछितः जात्राया छु दिं न्ह्यः ब्रम्हूयाथाय् वनाः साइत स्वकेगु चलन दु । पूजा ज्वलंनिसें जात्राया फुक्क ब्यबस्था दुवा: गुथिया जात्रा पाःलाखं हे याय्माः । न्हापांगु दिं दुवा: गुथिया पाःलाखं शुद्ध जुयाः, सकल गुथियारनापं पूजा ज्वलं सहित, निखर हाकुम्ह दुगु, बलि बीत छम्ह मेय् व पृथ्वी नं उब्जनि जूगु फुक्कं बुवः व बीवः (१०८ थरी, ६४/६४ सलिंचा ) अले पन्चामृत तयार यानाः चान्हय् बलम्बुया पिंगलास्थानय् होम याः वनीगु प्रचलन दु । ज्यापु गुथियापिं मेय् ज्वना, दुवाःतसें हाकुम्ह दुगु यनि । जब सकलें गुथियार पूजाया हलंज्वलंलिसें पिंगनय् थ्यनी, द्यःया शक्ति जगे यानाः बिशेष तान्त्रिक विधिं चच्छि जाग्राम जुया काः बाजं पुया: होम याइ । थ्व नं तसकं तान्त्रिक विधिं जाःगु पूजा खः । समय् नयाः सुथया पहरय् सकलें लिहां वइ । बलम्बु जात्राया विशेषता धैगु तःखाः नं खः । अष्टमी खुन्हु जागृतयाःपिं द्यः पिन्त प्रत्येक छेंखां थीथी पूजा ज्वलं तया मूद्यःलिसें सकल मठ मन्दिर पूजा याइ । कुमारी पूजा दक्वं थकालितय्गु ज्यापु गुथिं याइ । कुमारीया तिसा धकाः मेय्या आरपति बांलाक सिलाः पुयाः कुमारीयात छाइ । थ्व दिन सुथय् हे देय्खः पिकाइ, अले जात्रा याइपिं द्यःयात नं पिनें ब्वइ । गणेश, महालक्ष्मी, कुमारीयात नं खतय् तइ । थुकथं कुमारीयात दकले न्हापां विशेष बिधिं पूजा अर्चना याय् धुंकाः तिनि गणेश अले महालक्ष्मीयात नासलय् तइ । कुमारीया स्वां कुतुंवय्वं त्वाः त्वालय् देखः चाः हिकी, सिन्हया: वा दशमिया सुथ न्हापांनिसें बलम्बुया थीथी धाः, धिमे, बाँसुरि, नाखिं, ब्यान्ड बाजा लगायत का: बाजंलिसें गणेद्यःया देखः व महालक्ष्मीया देख : प्याखं: हुइकेगु याइ । दशमि कुन्हु कुमारीयात धकि तयाः नासलय् ज्यापतय्सं चोखो जुयाः दुवाः गुथियापिं नं च्वनाः मेय्या आरपति तिसा कथं तिकी, थकालीत दक्वं तुयू जामा व तपुली पुनां कुमारी द्यः बिचय् तयाः थकालीयात चाकः छिं च्वनाः पाताः खोला लःल्हाय्गु धकाः तग्वःगु सिजःया खोलाय सकस्यां पाःपाः कथं स्वक्वः स्वक्वः छगू हे खोलां थ्वँ त्वंकेगु प्रचलन दु । बलम्बु जात्राया गुलि नं विधि दु, जनधापुकथं थुकि सकले जात जातिया उतिकं समावेश व महत्व दु । उकि नं थुगु जात्राय् नाय्यात दकले थकालि यानाः भ्वय् नकाः हनी । जात्रा प्यन्हू न्ह्यः निसें द्यः थ्वं बुइधुंकाः नाय् नं हे क्वचाय् लाया माला क्वखाय्काः पिंगनय् यनिगु प्रचलन दु । थथे ज्यापुया थकाली गुथि व स्यस्यःतय्गु दुवाः गुथिपाखें तसकं सौहार्दपूर्ण ज्या याइगु छगू आधार धैगु धापु कथं स्यस्य व ज्यापु धैपिं दाजु व किजा व इमिगु जिम्मेवारी कथं ज्या याःगु धैगु खः । थुगु खँ बलम्बुया जात्रा परम्परा व पद्धतिपाखें सी दु । जात्राया पूजा सिधय्काः सिन्हः गुथि नापनापं थीथी खलःत व बलम्बुया द्वारेया थाय् नं पूजासहित सरकारी पूजा धकाः खड्ग ज्वना वइ । सुथबःछि चाहिकुगू खः भचा लिपा पूजा यायेत व दर्शन याकेत हाकनं पिंगलय् दिकि यंकि । आ: जब सिन्हः गुथिपाखें बाजा सहित पूजा व सिन्ह ज्वनाः पिंगनय् वइ अले तिनि अबिर, स्वां नं द्यःयात हाकनं सृंगारे यानाः तिनि द्यः जात्राया लागि थनी । उकिं, बिष्णुदेवी, इन्द्रायणी व थानकोट जात्रा थें बलम्बुया कुमारी महालक्ष्मी जात्राय् नं सिन्दूर जात्रा धकाः सिन्हः ह्वलाः जात्रा याय्गु प्रचलन दु । थथे दशमि खुन्हु बहनितक द्यःचाः हिकाः द्य: दिकी, अले लिपा हाकनं थनीमखु । अले लिपा हानं सरकारी पूजा याना द्यः उखुन्हू हे दुकाइ । न्हापां गणेद्यः लिपा हे कुमारी व महालक्ष्मी नापं दुकाइ ।