राजित बहादुर श्रेष्ठ
न्ह्यखं
स्वप्न-सपना – म्हगस । प्राणीया उत्पत्तिनिसें हे म्हगसया नं अस्तित्व दत जुइमा: छाय् कि आपाः धैथें प्राणीत प्रायः सुर्यास्तनिसें सुर्योदयतक मिखा तिसिना: आनन्दं द्यनी । अथेला मनूतय्गु सवालय् उमेर कथं थुलि ई द्यनेमा: धैगु वैज्ञानिक ल्या: दु अले न्हिनय् द्यने मज्यू धैगु नं मान्यता दुसा मनूत बाहेक मेमेपिं प्राणीया बारे धाःसा अध्ययन अनुसन्धान म्हो हे जक जूगु खनेदु । प्राणीत द्यनी आरामया नितिं तर द्यनकि म्हगस खनी छाय् ? थुकिया लिस: आःतक सुनां नं क्वछिना धाय् मफुनि ।
अथेला चेकोस्लाभाकियाया मोराबियाया यहुदी परिवारय् सन् १८५६ मे ६ खुन्हु जन्म जूम्ह मनोविश्लेषण सिद्धान्तया प्रतिपादक सिग्मन्ड फ्रायडं सन् १८९९ य् सपनाया व्याख्या धैगु सफू प्रकाशन यासेंलि म्हगसया अध्ययनय् छगू तधंगु ह्यूपा वल । (गौतम, २०५९:५७) सिग्मन्ड फ्रायड ( Sigmund Freud )या कथं मनूतय् आपालं इच्छात दयाच्वनी । गुलिं इच्छा पूवनीसा गुलिं सामाजिक वन्धनया हुनिं पूवनी मखु । वहे पूमवंगु इच्छात मनूतय् मनया स्वंगू तहमध्ये अचेतन मनय् स्वचानाच्वनी । गुगु दमित वा अतृप्त इच्छात गुगु नं इलय् साहित्यिक रुपयु, म्हगसया रुपय् वा मेमेगु रुपय् प्रस्फुतित जुइ् ।
सुनानं इच्छा हे मयाःगु खँ म्हगसया रुपय् खनी हे मखु अझ धाय् म्हगस खंकेत सुयागु पाखें न्हाय्पनं न्यनेमा:, मिखां खंकेमा: वा अनुभव हे यायमा: । छम्ह जंगली जीवन हनाच्वंम्हं गुगु नं इलय अमेरिकाया राष्ट्रपति म्हनीमखु। तर शहरिया जीवन हनाच्वंम्ह राष्ट्रपतियात तप्यंक मखंसां संचारया विभिन्न माध्यमं वयात म्हसीकाः चायकमचाय्क नापलाय्गु इच्छा याय् घुंकी अले गुगु नं इलय् वयात म्हगसय् खनाच्वनी । थुलि जक मखु गुबलें गुवलें ज्वलय् व म्हगसय् छगू हे कथं ज्याखँ जुयाच्चनी । गथेकि च्व (पिसाप) मयासे द्यन धा:सा चान्हय् च्वफाय्गु इच्छा तिव्र जुयाच्वनी अले व हे च्वफाय् माःगु खँ म्हगसय् नं खनाच्वनी गुलिं गुलिं मस्तय्सं ला म्हगसय धका: ज्वलय् लासाय् हे च्वफाना: बी ।
फ्रायडया म्हगस (स्वप्न) सिद्धान्तकथं म्हगसया निता तह दइ । छगू व्यक्त तह व मेगु अव्यक्त वा सुशुप्त तह । व्यक्त तहया म्हगस धाय्बले अज्यागु घटनात ख: गुकियात म्हनीम्हेसिनं याउँक व्यक्त याय्फइ । थथे व्यक्त याइबले गुलिं नं म्हनी उकिया १० प्रतिशतसिबें म्हो जक फइ । उकिं न्ह्याक्व हे त:हाक: म्हंसां नं म्हंगु फुक्क सुनानं कनेफइमखु । थ्वहे म्हंगु थीथी व्यक्त घटनाया आधारय् व्याख्या विश्लेषण वा थीथी अर्थयात अव्यक्त तह घाइ । थन न्ह्यथनेत्यनागु आभलेख नं थ्वहे अव्यक्त तह नाप स्वापू दु ।
अभिलेख म्हसीका :
नेपाल-जर्मन हस्तलिखित संरक्षण परियोजना निर्माण याःगु माइक्रोफिल्मया क्याटलगय् स्वप्न (म्हगस) नापं स्वापू दुगु ४७ थान सफूया बिवरण प्रस्तुत यानातःगु दु ।
- स्वप्नफल -१४ थान
- स्वप्नपरिक्षा -१० थान
- स्वप्नविज्ञान -१ थान
- स्वप्नचिन्तामाण – १० थान
- स्वप्नविचार -थान
- स्वप्नकथा -२ थान
- स्वप्नभाषा -१ थान
- स्वप्नस्तोत्र -१ थान
थुकथं स्वप्न (सपना-म्हगस) या बारे आपालं विचा: याना: झी पूर्वजपिसं थीथी सफू हे तयार याना: उकिया बारे अध्ययन अनुसन्धान याय्गु लँपु चाय्काबी धुंकूगु दु ।
थन प्रस्तुत याय्त्यनागु अभिलेख माइक्रोफिल्म ल्या: बि ३५६/४५ स सुरक्षित यानात:गु दु । नेपाल-जर्मन हस्तलिखित संरक्षण परियोजना निर्माण याःगु माइक्रोफिल्मया क्याटलग कथं थुगु सफू ११ पौ व १६.९* ७.१ सेमि दु। थुगु अभिलेखय् स्वप्नपरिक्षा ७ पौ, मिसाया बारे च्वयात:गु २ पौ, म्ये १ पौ, खाली कभर १ पौ दु । थ्यासफुती नेपाललिपिं च्वयातःगु थुगु सफूया पुष्पिका वाक्यय् सफूया नां स्वप्नपरिक्षा धकाः च्वमिं उत्लेख यानात:गु दु तर च्वमिं थःगु नां घाःसा उल्लेख मयाः, च्व:गु तिथिमिति नं स्पष्ट उल्लेख मया: तर छम्ह अज्ञात च्वमिं सफूया अन्तिम पती छपु म्ये च्वयातःगु दु –
॥ नद कोमारा
? ॥ श्याम चतुरभुज मदन ग्वपार,
मेरि तेरो चरन आधार ॥१॥
शुष विहारो, अबे मोहन मनमथ ॥ २॥
मम नारि शुकुमिनि, तुमारो दासि,
मोहोन विदावनवाशि ॥ धु॥
जगतप्रकसकि पृम सहारो,
चंदसेषर मेरोहारो ॥ : ॥
जुजु जगतप्रकास (नेसं ७६३-७९३) व मन्त्री चन्द्रसेषरया नां उल्लेख जुगुलिं थुगु ज्योतिष विषयया स्वप्नपरिक्षा सफू नं थ्वहे जुजुया राज्यकालय् रचना जूगु अनुमान याय्छिं ।
अभिलेखया सारसंक्षेप ः
दकले न्हापां स्वस्ति चिं (?) पाखें सफूया आरम्भ यानात:गु दु । अले गणपति (गणेश) यात नमस्कार याना: म्हगसपाखें भविष्यय् जुइगु ज्ञान बीगु तातुना: स्वप्नया खँ ल्हाय् धकाः च्वमिं थ:गु खँ न्ह्यथनातःगु दु । थुकी दकले न्हापां गुगु इलय् म्हगस खनधा:सा उकिया फल गुलि तक सफल जुइ धका: उल्लेख यानात:गु दु गथेकि –
- १. रात्रि छगू पहरय् म्हंगु दच्छि लिपातिनि फल प्राप्त जुइ
- २. निगू पहरय् म्हंगु च्यालां फल प्राप्त जुइ
- ३, स्वंगू पहरय् म्हंगु स्वलां फल प्राप्त जुइ
- ४, प्यंगू पहरय् म्हंगु वहे ला(महिना)य् फल प्राप्त जुइ
- ५. सूर्द्य उदय जुइत्यय्का म्हनसा तत्काल हे फल प्राप्त जुइ्
थुकथं म्हंगु ईया आधारय् म्हगसया फल गुबले प्राप्त जुइ धका: दकले न्हापां व्याख्या यानात:गु दुसा लिपा छुछु म्हनकि उकिया फल छु छु दइ धका: उल्लेख यानातःगु दु । ज्वःलाःगु छुंछुं म्हगसया फलयात छथासं तया: थन संक्षेप जक न्ह्यथनेगु कुतः यानागु दु, पूवंक अध्ययन याय्गु ज्या ल्यंहै दनि –
| आर्थिक लाभ जुइ्गु | सल, किसि, सा, मित्र, वाद्वं, जाकिद्वं, सिसाबुसा, स्वां, मचा, कुसा, पताका, रथ आदि खनसा थःगु म्हय् खि कित, थःगु म्हं हि हाल, सेक्स याना धका: म्हनसा, दुदु हाःगु सिमा गया धका: म्हनसा म्हासुगु सिन: तियागु, म्हासुगु पतासि सिनागु धका: म्हनसा, सर्प, बिच्छि, हइन॑ न्यात धका: म्हनसा, हि/थ्वं त्वना, जा नया धकाः म्हनसा धनलाभ जुइ । मनूया ला, क्वँय् व मेमेगु नया धका: म्हनसा न्यास: तका प्राप्त जुइ । मनूया ल्हा: नया धका: म्हनसा द्वःछि तका प्राप्त जुइ । |
| धन नाश जुइगु |
भुजिंनं भुन, दन्दकचिरिन(?) पुन धकाः म्हनधाःसा धन नाश जुइ, गुलि सुख जुयाच्वंगु ख: उलि हे दुःख जुइ । थुकिया निंतिं सान्ति कर्म्म याय्मा:, रक्तचन्दन घ्यलय् बुया: म्वःल्हुइमा:, पीठय्, आगमय् पुजापाठ यायमा: अले जक शान्ति जुइ । |
| राजलाभ जुइगु | छ्यं नया धका: म्हनसा उलि्थुलि मदयक राजलाभ जु । चउर दथुइ, पल्यरासा(?) थाना: पुखू दथुइ खीर(तस्मि) थुया: नया धकाः म्हनसा राजा जुइ । |
| राजभय जुइगु |
गुफाय् राक्षस, माक:, खिचा, हाकुम्ह किसिं न्यात धका: म्हनसा राजाया भय जुइ । |
| वलवान जुइगु |
थबन्तर(?) गामय, खेलय् दिङाव तया घका: म्हनसा ओगुडि गामय् पलमान जुइ । नगरय् जूसा महारथी जुइ । |
| मृत्यु जुइगु |
मेपिसं अस्त्रसस्त्रं थ:गु म्हय घाःयात धका: म्हनसा मृत्यु जुइ । राजां किसि, सल, वस: बिल धका: म्हनसा थुःगु गोत्रया मचा सी । छेँय् लहिनातःम्ह फा, मेसं च्वल धका: म्हनसा अकाल मृत्यु जुइ । |
| व्रम्हहत्याया आराेप लाइगु |
वाउँगु पर्सि सिनाच्वना धकाः म्हनसा व्रम्हहत्याया आराेप लाइ । |
| सन्तान दइगु | अश्वकसि , कन्हेवरसि , स्वकचा प्रमान म्हनसा मचा दइ ।सिसाबुसब खना धकाः म्हनसा काय्मचा हे दइ । |
| देशय् अनिकाल जुइगु | मेपिसं खड्ग थ:त बिल धका: म्हनसा देशय हमला जुइ । |
| नाना दुःख जुइगु | वा, सं हाल घका: म्हनसा, हाकुख्वाम्ह मिसां हाकु वसतं पुनाच्वन धका: म्हनसा नाना भय जुइ । हाकुम्ह सिंह, हाकुम्ह किसि, व्राम्हण, हाकुदेव,हाकु राजा थुपिं खना धकाः म्हनसा थःगु म्हयात भय जुइ । |
| अन्न नाश जुइगु | थव शरीर चाचि(?) नका धका: म्हनसा वामा क्वदइ । |
| धर्मय बाधा लाइगु |
तुयु ख्वा:म्ह मिसाँ तुयु पर्सि सिनाच्चन धकाः म्हनसा थःगु चित्तय धर्म्मवाधा लाइ । |
| ल्वचं कइगु |
म्हासु, हाकु, तुयु, वाउँगु ख्वा:यापि मिस्त मुना: खँ ल्हानाच्चन घकाः म्हनसा ल्वच कइ, म्वायत हे थाकुइ । घौ खना धका: म्हनसा पित्तल्वचं कइ । धौ विया धकाः म्हनसा वाथल्वचं कइ । घ्यः नया घकाः म्हनसा इकुइ । |
| स्त्रीलाभ जुइगु |
तुयुम्ह ब्वह खना धका: म्हनसा भिंम्ह मिसानाप ह्वनेदइ । |
| मृत्युपाखें भय मदइगु | लुखां दुहाँ पिहाँ जुया, छेलि(छिढि)इ, चपलि (चपा:?)इ चाःहिला धका: म्हनसा मृत्युपाखें भय दइमखु जमनास जुइ । |
| शास्त्रज्ञान दइगु | मत छोय्का धकाः म्हनसा विशास्त्र(विद्या) सइ । पारु, व्यार(ब्या:/बेल), म्वाच( केरा), बयर खना धका: म्हनसा विद्यालाभ जुइ । |
| सत्यवन्त जुइगु | द्यः, झंगः, अबु, मां, गोत्र कतक(?), राजा थुपिं सित धका: म्हनसा सत्यवन्त जुइ । |