निजिराेस श्रेष्ठ
सनां धालकि ख्वा सिलेगु व मोल्हुइगु : धका: झीसं सीका: कायफू । न्ह्याग्गु समा: याय्त :
नं सना मयासे मगा: । सनां धैगु ख्वा:, म्ह यच्चुसे : पिच्चुसे च्वनी । अले थथे सफा जुइ धुंकाः जक : मेमेगु समा: यायबले बांलाइ । थथे सफा मयासें मेमेगु समा: यात धा:सा झन फोहर खनेदै ।
सनां मचानिसें बुढाबुढी थ्यंक न्ह्याम्हेसिन॑ सुथ न्हापां याइ । थःहे सनां याय् फुपिसं ला थःम्हेसिनं याइ, मफुपिं ह्याउँमस्तयत इमि मां वा अभिभावकपिन्सं याकी । सुथ न्हापां सना याना: न्ह्याम्ह मनूतयसं नं थःथम्ह तरोताजा महसुस याइ । न्ह्यथुखुनुया न्हिच्छिया धू कुँया फोहर व द्यना: दना: वया: मिखाया पिच: अले गुलिसिया ला लाःया चिं आदि नापं खनेदयाच्चनी । उकिं थुपिं फुक्क फोहर सफा याय्त सुनं मनुखं सनां मयासे च्वने फैसखु ।
थुलिजक सखु सुथन्हापां ख्वा सिला: सनां याय्गु झीगु न्हापानतिसेया परम्परा नं ख:।गुलिसिया ला न्हि न्हि सुथय् न्हापां मो ल्हुया: सनां याय्गु नं चलन दु । थथे सुथय् दने खतं थःथम्ह सनां याना थयात आनन्द अनुभव काइ । अले जक मेमेगु ज्या याय्गु याइ ।
आ: थन सनां गथेयाना याइले धैगु नं बुचा याय्। थौं कन्हे मनूतय् सनां याइबले ख्वालय् अथवा छ्यनय् थीथीया साबुं,सैम्पु आदि छ्यली । साबुं,सैम्पु छ्यलिबले नं सुनं मनूया ख्वाया अवस्था,छ्यंया अवस्था अनुसार सावुं सैम्पु छ्यलेगु याइ । गथेकि-यदि सुं मनूया ख्वाःया छ्यगू चिकं कंगु जूसा सुख्खा सावुं छ्यली अथे हे सुख्खागु फ्व फ्व धाःगु छ्यंगू जूसा चिल्लो दुगु सावुं छ्यली ।
अथे हे मो ल्हुृइत नं छ्यंया अवस्था स्वयाः सावुं सैम्पु छयली । यदि छ्यनय् तोंचा दुसा तोंचा मदइगु, अथे हे सँ महाइगु, सं त:हाक: जुइगु, सँ प्वाला प्वाला थीगु आदि थी थी सैम्पु छ्यली । तर न्हापा अथे सावुं वा सैम्पु छ्यली सखु । शायद् उब्ले ला सैम्पु धैगु हे मदुनि ।
उब्ले सनां याइबले पँचा अथवा खौनं मोल्हुइगु याइ । अले खाःल: धका: खरानी ल: तया: दय्का व हे लखं मो ल्हुइगु याना वया च्वंगु ख:। अथे हे वा: वःगु ल: फया : वहे वाति नं मो ल्हुइगु ख: । ८० दँ ति न्हयो मनूतय् छ्यँने सावुं नं मो ल्हूसां म्हय्, ल्हा, तुति आदि ब्बलय् कनी चुं नं थानां सना याय्गु चलन दुगु ख: । कनी चुं नं मो ल्हुइबले म्हया खिति फुक्क यच्चुक वं धकाः थ्व छ्यलिगु ख: । थ्व बाहेक सावुं म्हंचायकेत नं कनी चुं छ्यलिगु खने दु ।
अथे हे म (हिम्ब) नं ल्हा, तुति आदि ब्वलय् थानां सनां याय्गु चलन दु । थ्व हिम्व ला आतक नं गुलि गुलिंसिया छ्यला वया च्वंगु खने दनि। तर आ: यक्व सुविधा वय् धुंकल ।
ह्याउँ मस्तय्त समाः याकीबलये चाहि मांम्हेसिया दुरू,इ, चिकं अादि तया ख्वालय् ब्वाइ ब्वाइ वय्क थाकी अले इँचां हुइका: लुमुलुमु धाःगु लखं ख्वा सीकि । लुमुलुमु धाःगु लखय् हे मस्तयगु सावुं नं मो ल्हुइकी ।
न्हि न्हिसिया साधारण समा: याय्बले ला मो ल्हुइगु उलि जरुरी मजू । ख्वा: ल्हा, तुति आदि जक सिलेगु चलन दु । तर पूर्ण समा: याइबले धाःसा मो ल्हुया सफा याय्गु चलन दु । अझ नेवाःतय् थी थी पर्व अथवा ज्याखँय् ला मो ल्हुया: खौ नापं कयाः नी याय्गु चलन दु । अले भ्वय् वनेबले अथवा मेमेगु ज्याखँय् नं मो ल्हुया सफा याना मेमेगु समा: याय्गु याइ ।
सनां यायबले झीत मुख्य माःगु हे ल: खः। उकिं झीसं सनां यायबले झीत मुख्य माःगु हे ल ख: । उकिं गजागु लखय् मो ल्हुइ ज्यु वा मज्यु धैगु खँ बिचा: मयासे मगा: ।
सनां यायबले ल: सफा जुलाकि मजू धैगु खँ सीकेमा: । ल: सफा मजुल धाःसा सफा याय् धाःतले झन थी थी या ल्वय् समेत जुइयो । थजागु फोहर लखं मो ल्हुत धाय् मनूतय् छ्यंगुलय् थी थी समस्या खने दइ- गुलिंसिया एलर्जि जुइयो, धाःसा गुलिंसिया थी थी किसिमया कैत व चातःचात:आदि वया: दुःख सी यो । उकिं पर्व,मेला आदि जुइबले पुखु, खुसि, दह, कुण्ड आदि मो मो मल्हुइगु हे वेश जू। थजागु ल: दुषित जुया च्वनी।
अझ खुसिया लखय् ला थौं कन्हे अप्व धैथें मनूतय् चर्पिया ल: अथवा ध; जुइका तःगु नं खने दु । थ्व बाहेकं कारखानाया ल: अस्पतालया फोहर ल: नं जुइकाः तःगु खँ झीसं न्यनां वया च्वनागु हे दु। उकिं खुसिया ल: तस्सकं फोहर धकाः सकसिनं सि हे स्यू ।
यदि पुखु, खुसि, दह, कुण्ड आदि थासय् माे ल्हुइए माला: वन धाःसा फयाफछि लः यच्चुसे च्वंथाय् ल्यया; मो ल्हुइमा: । अथे मो ल्हुइबले छेँय् लिहानां सफा लखं तक:ति हाकनं चाया: छ्वत धा:सा थयाके थाना वःगु कीचात अथवा फोहर चीज मदया वने फु ।
मो ल्हुइबले चिकुला अथवा वर्षा न्हयाग्गु सिजनय् नं समान्य लखं मो ल्हुइगु कुतः याय्मा: । तस्सकं ख्वाउंगु ल: अथवा तस्सकं क्वाःगु लख नं मो ल्हुइगु बांमला । तस्सकं क्वाःगु व तस्सकं ख्त्राउँगु लखं भीगु छ्यंगु फ्वफ्व: धाय्का बी । गुकियाना छ्यंगुलय् च्वंगु टिश्यु हे सिना वनेत बेर मदय् यो । थुलिजक मखु अप्व: क्वाःगु लखं मो ल्हुत धाय् याकनं तुयुगु संत यक्व वय्यो धाई । नाप सं नं हाय्यो ।
मो ल्हुयाः समा: याय्बले हथाय् हथाय् चाया: मो ल्हुइ मज्यू । हथाय् चाया:मो ल्हुत धाःसा छ्यनय् अथवा म्हय् सफा याय् धाःतले झन फोहर जुया: छ्यंगूया थी थी ल्वय् जुयफू । छ्यनय् व म्हया थी थी ब्वलय् खिति मवने य: । उकि भीसं मो ल्हुइबले म्हया थी थी ब्वलय् बांलाक ब्व ब्व स्याना म्हय् च्वंगु खिति लिकनां विस्तार सफा यानां मो ल्हुइमा: ।
मो ल्हुइगु धैगु समा: याय्गु जक सखु। थुकिं शारीरिक रुप॑ पिने बांलाइगु जक मखु कि म्हया आन्तरिक रुपय् नं यक्व फाइदा याइ । पाय्छि कथं मो ल्हुइगु यात धा:सा सास: व । नाडीया गति सामान्य जुया: च्वनी । रक्त संचार वै हृदय गति थासय् लाना च्वनी । म्ह छम्हया चिम्स प्वाः चाली। गुकियाना म्हय् च्वंगु फोहर दक्व पिहाँ वनी । म्हया तापक्रम नं ठिक्क जुया च्वनी ।
थथे सनां यानाः झीगु म्ह, ख्वा: सफा यायूबले म्हयात सफा नापं स्वस्थ याइ । मनूतय्सं तरोताजा, स्फूर्ति दुगु अनुभव याइ । यदि सनां मयासे मेमेगु जक समा: यात धा:सा छ्यो हे भ्यातुसे च्वना च्वनी , म्ह सुख मदुथे जुयाच्वनी, न्हिच्छि मफुमह थें जुयाःच्वनी । म्ह छम्हं पाउँसे नवय् नं यो अले याक्व नं उत्तिकं चःति नवयाः लिक्क च्वम्हेसित हे म्हुतु खाइका: बी ।उकिंसनं छ्यनय् ताेंचा, सि, ससि आदि दुपिनि ला पिने खने दया: स्वय हे घच्यापुसे च्वनां च्वनी ।
उकि सुनं मनुखं समा: याय्बले दकले न्हापां सनां यात धा:सा जक मेमेगु समा याइबले बांलाक समा: यानाया अर्थ पिहाँ वइ । उकि मेमेगु समा: याय् न्ह्यो दकले न्हापां झीसँ सनां यात: नी थाय् बीमा: ।
