डा. चुन्दा वज्राचार्य
सकिमिला पुन्हीः
बौद्धमार्गी नेवातय्गु लागि सकिमिला पुन्ही धयागु दिं त:धंगु दिं खः । थ्व हे दिनय् स्वयम्भू महाचैत्य प्रतिस्थापित याःगु घाइ । थ्व कुन्हु स्वयम्भू भगवानया थाय् वना: पुजा या: वनेगु परम्परा दु । स्वयम्भुई हलिमलि ब्वयेगु व तुत: ब्वनेगु परम्परा नं दु।
कछला शुक्ल पूर्णिमा वा कार्तिकशुक्ल पूर्णिमायात सकिमिला पुन्ही धकाः हना वयाच्वंगु खः । थ्व इलय् विशेष याना कृषि उत्पादन धयागु चाकुहि, सकि व बरां खः । थ्व इलय् कृषि उत्पादन मध्यय अप्व:सिया वा लया: छेँ दुकाये धुंकूगु जुइ । अनं व्छ, कःनि मुस्या चना आदि गेडागुडी नं छँय् छँय् दुकाये घुकूंगु जुइ ।
सकिमिला खँग्व: सकि व मिला मिलेजुया बनेजुगु खः । सकि धयागु फकंया हा: थें खः । मिला धयागु चन्द्रमा जुल । थ्व पुन्ही कुन्हु हि, सकि मना: द्यःयात पूजा याना: छायेगु याइ । हि सकि नापनापं बरां कःनि मुस्या, छुस्या आदि बूब: सिया द्यःद्यः पिन्त छायेगु याइ ।
हलिमलि ब्वयेगुः
सकिमिला पुन्ही कुन्हु बहनी बाैद्ध स्थल, स्वयम्भू, बाहाः, बही अादि थाय् थासय् व त्वाः त्वालय् छँखा छँखापतिं हलिमलि ब्वयेगु याइ । नापनापं सकि, हि व फलफूल नं तयेगु याइ । बाहा, बही, त्वा: त्वाःयापिसं तयेहःगु छुस्या मुस्या, हि सकि फलफूल फुक्क जम्मा याना चिभाः न्ह्योने स्वस्ति वा चिभा, वा छुं मुर्ति हलिमलि हे कलात्मक धंगं च्वया ब्वयेगु याइ । हलिमलि ब्वये धुन धायेवं भगवान द्यःया थाय् व चिभालय् मत तयेगु याइ । मत तयेगुया नापनापं भजन खल:पिसं भजन नं हालेगु याइ । हलिमलि ब्वया: द्यःयात पूजा नं याइ । पूजा नापं भजन सिधल धायेवं ब्वया: तःगु दक्व हलिमलि मुना हलिमलि ब्वःगु स्वःव:पिं वा अन मुनाच्वंपिं फुकसित इनाः बी । नापं सुनां सुनां हलिमलि ब्वयेत कःनि, मुस्या, छुस्यामुस्या, खत्या, फलफूल आदि त:हःपिं फुक्कसित प्रसाद धका छँय् छँय नं बीके व्छयेगु याइ । थ्वबलय् कःनि, मुस्या, फलफूल, मरि अादि भ्वँचा वा मरिकसी तया: बाहा: बहीलय् ब्वये यंकेगु जक मखु थ:थिति इष्टमित्रपिं थाय् नं बीक्य व्छयेगु याइ । थुवलय् कःनिमुस्या, फलफुल, मरि आदि भ्वँचा वा मरिकसि तया: बाहा: बहिलय् ब्वये यंकेगु जक मखु थ:थिति इस्तमित्रपिनि थाय् बीके छ्वयेमा: ।
थ्व कुन्हु नेवाः तय् छँय् चाकुहि, सकि, तरुल आदि कण्डमूलयात मना: नयेगु याइ । नापं छुस्या मुस्या खत्या, बरां आदि सिया नं नयेगु याइ ।
थ्व पुन्ही कुन्हु भगवान बुद्धया चेला सारिपुत्र निर्वाण जगु दिं धका धायेगु याः ।बुद्धधर्मय् मृत्यु धयागु म्वानाच्वनागु जीवनपाखें, माेक्ष प्राप्त जुइगु निर्वाण जुइगु खः । निर्वाण प्राप्त मजूपिनि मृत्यु लिपा नं हानं मेगु जन्म काः वने माः धयागु पुनरजन्मया विश्वास याइपिनि धापु दु ।
सकिमिला पुन्हीबलय् ल:फय्या याम फूना चिकुला सुरु जुइगु जुगलिं कःनि मुस्याः नया: म्हय् शक्ति दयेकेगु खः । म्ह क्वाकेगु खः । चाकु हि व सकि जमिनया तःलय् सइगु वस्तुलय् चिनि दैगुलिं हि सकि नया: शक्ति दयावइगु नं खः । कार्तिक महिना अप्व: धया्थे फलफूल सइगु याम ख: । उकिं थ्व इलय् फलफूल नयेगु चलन दु । फलफूल भिटामिन “सि” दुगु वस्तु खः । अथें तुं हि, सकि, कःनि व्छ आदि कार्वोहाइड्रेड व मुस्या सिम्पु बरां आदि प्रोटिनयुक्त नसा खः ।
आषाढशुक्ल एकादशी अर्थात हरिशयनी एकादशी कुन्हु चतुरमास सुरु जुइ । थ्व प्यला तक न्ह्याइगु ख: । सकिमिला पुन्ही कुन्हु चतुरमास क्वचायेकेगु दिं खः । चतुरमास प्यला धर्मकर्म यायेगु झ्वलय् गुम्हसिया बाखं कंकेगु याइ गुम्हसिया बाहा: बही वा छुं नं द्यःद्यःपिन्त पूजा यायेगु याइ । थ्वबलय् बाखं क्वचायेकेगु धकाः पूजा याना क्वचायेकेगु याइ ।
कतिंपुन्ही कुन्हु खुल्ला आकाशय् पंमा थना त:गु आल:मत नं सकिमिला पुन्ही कुन्हु दुकायेगु याइ । चन्द्रमायात पूजा याइबलय् विशेष यानाः हलिमलि छाना: पूजा यायेगु चलन दु । चथा: बलय्नं चन्द्रमायात खुँ द्यःया रुपय् पूजा याइगु खः । थ्वबलय् नं कःनि मुस्या फलफूल तया: पूजा याइगु खः । सकिमिला पुन्हीबलय् नं हलिमलि ब्वयेगुया चन्द्रमा लुइ धुंका बहनी खः । द्यःद्य:पिन्त चाकुहि नापनापं हलिमलि छाना: पूजा याइगु जुगुलिं थ्व पुन्हीकुन्हुयात हलिमलि पुन्ही धका नं धायेगु या: ।
थ्व पुन्ही कुन्हु जलबिनायक क्वयँला गणेद्य:या जात्रा नापं थानकोटया महालक्ष्मीया जात्रा नं जुइ ।
