बनेपाया चण्डेश्वरी जात्रा
रत्नप्रसाद अनामणि श्रेष्ठ
नेपाः देय्या प्रसिद्ध नगरमध्ये धार्मिक, ऐतिहासिक व ब्यापारिक दृष्टिकोणं बनेपा नं छगू ख: । थ्व नगर काभ्रेया प्राचीन न्हय्गू बस्ती (गां) व देयेत मध्ये छगू खः । थ्व नगरया अधिष्ठात्री देवी चण्डेश्वरी खः । चण्डेश्वरी देवीयात थन च्वंपिं मनूतय्सं थ: इष्टदेवीया रुपय् माने यानातःगु दु । येँ २६ कि.मी. दुगु उपत्यकाया पिने च्वंगु छगू चिटिक्क च्वंगु शहर नं खः । काभ्रे जिल्लाया ब्यापारीक केन्द्रया रुपय् च्वंगु थ्व शहर मल्ल जुजुया पुलांगु दरबारया भग्नावशेष, गणेश मूर्तिया सहित च्याथासं शहर दुहाँ वनेगु खापा, कुण्ड व पाटीत यक्व दुगु थ्व थाय् या मुख्य जात्रा चण्डेश्वरी जात्रा ख: । चण्डेश्वरीया देग: बनेपा शहरं उत्तरपूर्वी मोहडाय् करिब २ कि.मी.य् दु। लोक जीवनय् चण्डेश्वरीयात जगजननी, भगवती, दुर्गा, महीषासुर मर्दिनी, भवानी, चण्डिका, कालिका, चण्डमुण्ड विनाशीनी, चण्डासुर हन्ता, उग्रतारा, एकजटी, सरस्वती, चामुण्डा, कुमारी, दूमाजू आदि विविध नामं पुकारे यायेगु चलन दु । मणिमय् पर्वतया फेदय् च्वंगु रक्तचन्दन वनय् च्वंगु चन्दनया सिमां प्रकट जुया चण्डासुरयात बध याःगु जुया काभ्रेय् देवीयात चण्डेश्वरीया अलावा चन्दनेश्वरी नं धका: पुकारे यायेगु याइ।
चण्डेश्वरीया उत्पन्त :
प्रचलित वंशावलीयाकथं चण्डेश्वरी देवी व चण्डेश्वर महाद्य:या उत्पति बारे थथे बयान यानातःगु दु । छगू इलय् छम्ह पराक्रमी दैत्य व देवगण दथुइ ल्वापु जुल । व ल्बापुइ दैत्ययात बुके मफुत । बुके मफुगू हुनिं (कारण) चाहिं व दैत्य द्वलंद्वः दँतक महाद्य:या कठीन तपस्या याना: माहाद्य: प्रसन्त जुया स्वर्ग, मर्त्य व पाताल स्वंगू हे लोकय् हे अजय जुइमा धका: बरदान बिल । व वरदानं याना: देवगणतयेत त्याकेगु अभिलाषा तया देवगणपिन्त दुःख विया च्वन । दक्व देवगण दैत्यत नाप ग्याना: थ:थ: आत्म रक्षाया लागि माता भगवतीया आराधना यायेत्यन । इमिगु आराधना न्यना दैत्यगणपिं अन थ्यंका हमला यात । दक्व देवगणत बिस्युं वन । भगवती छगू सिमा क्वय् सू वन । दैत्यतयसं खनां व सिमायात टुक्रा टुक्रा यानाविल । वहे सिमां शक्तिशाली देवी प्रकट जुल । देवी व दैत्य दथुइ वाक युद्ध जुल । दकलय् लिपा दैत्यपिं बुइ निश्चित जुइ धुंका अन छम्ह महादेवया मूर्ति तय्गु इच्छा प्वंकल । अथे जुया महादेव स्थापना यात व महादेवया ना चण्डेश्वर महादेव जुल । व देवी न चण्डासुर वध यागुलिं चण्डेश्वरी भगवती जु वंगु जनविश्वास दु । भगवती स्वयां शिवलिङ्ग न्हापा स्वंगु जुगुलिं दकलय् न्हापा महाद्य:या पूजायाइसा अले चण्डेश्वरीया पुजा याइगु चलन आतक दनि । चण्डेश्वरी देगलय् देवी प्रकट जुगु सिमाया कचायात आतक नं पुजा यानाच्वंगु दनि ।
चण्डेश्वरी जात्रा :
विक्रम सम्वत न्हूगु साल नापनापं येँया ज:खःच्वंगु देवदेबीतय्गु जात्रा यायगु परम्परा अनुरुप बनेपाया चण्डेश्वरी जात्रा बैशाखया पुन्हि खुन्हु मानेयाइ । चण्डेश्वरी जात्रा मुख्य याना: स्वन्हु माने याइ । थ्व स्वन्हु बनेपाय च्वंपिं मनूतय्सं थःथिति व पासापिन्त सःताः जात्रा स्वकेगु व नेवाः भ्वय् नकेगु याइ ।
न्हापांगु दिं
बैशाख पुन्हिया छन्हु न्ह्यः चतुर्दशी खुनु चान्हय् बने पाबासीतयेसं थ:थःगु छेँय् नं चिरग च्याकाः बनेपाया स्वधा त्वालय् लस्कर च्वनाः चण्डेश्वरी देग: वनी । चिराग जात्रा न्ह्याकेत दुवातय् तःधकं मि च्याकि । थ्व मियात अग्निज्वाला राक्षसया प्रतिक माने याइ । थुगु ज्वालायात चिराग ज्वनावपिं मनुतयसं थिइ मज्यु। चिराग यात्रा छथाय् थ्यनकि उगु दिनया जात्रा सिधइ अले चिरागयात अनहे बांछ्वया मिखा पिया छेँय् लिहा बनि । वहे दिनय् पिगनय् च्बपि द्यःपिनत १२ म्ह दुकुया बली बिइ। वलि विउगु दुकुया ला कम्मर निसे, च्वय् च्वंगु भाग अथे तया: क्वय् च्वंगु भाग प्रसाद स्वरुप गुठीयापिन्सं इना नइ।
निन्हुगु दिं :
कन्हय् खुन्हु पून्हि लाइ । थ्व दिंयात चास पुन्हि धाइ । थ्व दिनसं त:धंगु व चिधंगु खट् दय्का जात्रा याइ । छक नाला उग्रचण्डीया जात्रा बलय् पाण्डे गामय् खट यंकेगु झ्वलय् पुन्यमाता खुसिइ खटयात हासाय तया यंकेगु याइ । थुबलय् हे बाढी वया द्यःयात बनेपाय् चुइका यंकल । थ्व हे द्यःयात बनेपाया मनूतय्सं लाना चण्डेश्वरी द्यःया जात्रा याइगु धका जनविश्वास दु । नालाय् हासातया जात्रा याइगु थाय्यात “हासा बुँ” (नाङ्गलो खेत) भन्ने गरेको पाइन्छ । थन त:धंगु खं यंके मफुत धाःसा चिधंगु खं यंकेगु चलन दु । खंयात स्वधा त्वालं न्ह्याका: गनेशसथन व धोगे चौर जुका चण्डेश्वरी देग: थ्यंकी । खट जात्रा याइबलय का: पोंगा नाग: व धिमे थाना न्ह्याकी । थन खं अनच्वंपिं सायेमि खलपिन्सं क्वविइ । थ्व खं जात्रा गनं मदिकुसे देगलय् थ्यंका द्यःया गोप्य पुजा याइ । पुजा सिधेका खंया द्वारेयात कापनं भुनातम्ह द्यः जिम्मा बिइ । थ्व घुंका: द्यःया जात्रा नगरय् यंकी ।
जात्राया झ्वलय् स्वां सिन्ह अबिर जाकि तया मनूत लँय् लँय् च्वना च्वनि । लँय् लँय् ख्वाउँगु, कचिगु कय्गू फलफूल गाजर द्यःयात छाइ अले प्रसाद स्वरुप इना नइ । थ्व खँ जात्रा वकु त्वालय् वनाः झासु लनी । अले खँयात नगर चाहिका: दथु त्वालय् थ्यंकाः कलदान याइ । १२ म्ह दुकुया लायात कुचा कूचा याना: छेँया कःसिं प्रसाद इनेगु ज्या याइ । धार्मिक विश्वासक्थं सुना सुनां ला या कुचा: कायेखनि व भाग्यमानि जुइ धैगु जनविश्वास दु । सिं लासां झन हे भाग्यमानी जुइ धाइ । कलदान लिपा दक्वस्यां द्यःया दर्शन याइ ।
लिपागुं दिं :
थ्व दिँ खुन्हु सगं मकातले द्यःया दर्शन याका: तइ । संगं विइ सिधल कि द्यःया प्रतिमायात बुया देगलय् यंकि अले चण्डेश्वरी जात्रा क्वचाइ ।