तिसा, वसःव समाःया प्रतिकात्मक महत्व

            छुं नं सभ्यता गुलि च्वन्ह्याः धैगु खँ व सभ्यताय्‌ ब्वलंपिं मनूतय्‌सं तियातःगु तिसा, पुनात:गु वसः व समालं प्रष्ट क्यनाच्वनी । नेवाःतय्गु सभ्यता नं गुलि च्वन्ह्याः धैगु खँ परम्परानिसें थौंतक नेवाःतय्‌सं छ्यलाबुलाय्‌ हयाच्वंगु थीथी तिसा, वस: व समालं यच्चुक क्यं। नेवाःतय्गु तिसा, वस: व समा: जातीय म्हसीका बीगु चिं जक सखु, नेवाःसमाजय्‌ सनू बुसांनिसें सिकातक नं माःगु महत्वपूर्णगु वस्तुत ख: । धाय्‌ जीवनकाछि नेवाःतय्सं हनावयाच्वंगु थीथी संस्कारय्‌ थुपिं मदय्‌क मगाःगु खनेदु । धात्येंला, नेवाः समाजय्‌ संस्कारया महत्व गुलि दु ख: उलि हे महत्व नेबाःतय्गु संस्कारय्‌ तिसा, वस: व समाःयागु दु धका: धाय्गु पायछि ज्वी । नेवाःतय्सं हरेक संस्कारय्‌ तिसा, वस: व समाःयात थीथी कथंया धारणा, भावना आदिया प्रतीकया रुपय्‌ छ्यलावयाच्वंगु खनेदु ।

              शारीरिक व मानसिक स्वस्थता, सरसफाइ व शुद्धीकरणया प्रतीककथं प्रत्येक संस्कार हनेन्ह्यः म्वःल्हुइणु लुसि ध्यनेगु याइगु खनेदु । अथेहे लुसी प्रेतात्मा वा मभिं तत्वत दुबी फु धैगु जनविश्वासकथं सन्याइलय्‌ लुसि ध्यने मज्यू , छें दुने च्वनाः लुसि ध्यने मज्यू, लुसि लालाःथाय्‌ वांछ्वय्‌ मज्यू धकाः छथासं च्वना:, ध्यनाः सुच्चुक लुसि मुना: वांछ्वय्‌गु, खुसी च्वीकेगु याइ । बुसँखा, इहि, कय्‌तापुजाबले नौनीनं

            ध्यनीगु सँ, लुसि निनिम्हं भुइ फया: धौ, सउ तया: खुसी च्वीकः छ्वय्‌गु याइ । लुसि मृत ज्वीधुंकूगु वा फोहर धैगु ल्याखं अथे वाइगु खः । मृत जीवयात सदगति लाय्मा धैगुकथं थथे खुसी वाःवनीगु खः । न्हापां खाःगु सँ ब न्हापां ध्यंगु लुसि जूगुलिं उकियात लालाःथाय्‌ वांमछ्व:सें खुसी हे चुइकाछ्वय्‌गु भिं धयागु भाःपिया निनिं थुगु ज्या पूवंकीगु जुयाच्वंगु खः । लुसि ध्यने धुनेवं पतिंचाय्‌ ह्याउँक अल: तय्केगु याइ । थ्व मभिं तत्वत म्हं पितछ्वय्‌ धुन धैगु खँया प्रतीककथं धायबाय्‌ लुसि चाय्धुन धैगु संकेतकथं तइगु खनेदु । ह्यांगु उं (रंग) यात विजयया प्रतीककथं काय्‌गु या: । उकिं मभिं तत्वयात ध्येना वांछ्वया विजयप्राप्त याःगुया प्रतीककथं अल: तयकीगु खनेदु ।

          नेवाः संस्कृति कथं धौयात तसकं भिंगु लच्छिन लाःगु वस्तु भाःपियातःगु दु । धौ, जाकि तया: वालातःगु सिन्ह: तिना: धौग्व: स्वयाः ततःधंगु ज्याय्‌ वनेबले मभिंगु खँत चिलावनाः थ: वनागु ज्या सफल ज्वी धैगु धारणा दुगु खनेदु । उकिं सफल जीवनया शुभकामना बीगुया प्रतीककथं सगं बीबले धौपतिं तय्‌केगु व धौजाकि सिन्ह: तिकीगु चलन खनेदु ।

            सिन्दूरयात सौभाग्यया प्रतीक कर्थ कायगु या: । नेवाःसमाजय्‌ सिन्चा छाय्‌कीगु धैगु कुलय्‌ दुथ्याकेगु, समाजय्‌ दुथ्याकेगुया अर्थय कयातःगु खनेदु । अर्थात्‌ उमेरलिसेँ वःगु शारीरिक ह्यूपाःयात वाःचायकाः सामाजिक दर्जा बीगु वा म्हसीकेगुया प्रतीककथं सिन्ह:यात कयातःगु खनेदु । गथेकी, छेँया थकालि नकि नं इहिबले सिन्हः छायका: छेँ व समाजय्‌ दुचायकेगु याइ । बाह्राः तइबले सिन्हः छायकाः यौवनावस्थाया सुचं बीगु याइ । इहिपाबले सिन्हः छायकाः कतःपिनि म्ह्यायमचायात थःगु परिवारया दुज: .दयकी । अथेहे व्हंकीवले भाःतम्हं सिन्हः छायकाः जीवनपासाया स्वीकारोक्ति बीगु याइ । सँ प्याकीबले सिन्ह: छायका: सदां छंगु शोभा जुयाच्वने धका: बीगु वचंया प्रतीक जूगु खनेदु ।

         वस: शरीर सुरक्षाया नितिं खःसा मेगु लज्जा त्वःप्वीगु निंतिं नं खः । सिंन्चा छायकीबले काप: छकू फयकेगु याइ । थ्व थःगु संस्कारगत रुप प्राप्त अधिकार, दर्जा वा धर्मयात बँय्‌ वाके बीमखु, जिं आधिकारिक धर्म पालना याय्‌, धर्म प्रतिष्ठित याय्‌ धरैगुया प्रतीक जूगु खनेदु ।

        जंक्व मस्तय्त न्हायपनय्‌ मार्चा व तुति कल्लि न्हयाकेगु याइ । थुकि व जा नके धुंकूम्ह मचा खः वा अन्न पचे याय्‌ फयधुंकूम्ह मचा ख: धैगुया चिं ख: । अथेहे न्हापां बूम्ह मचा धका: थुइकेगुया प्रतीक कथं गुलिसिया जव न्हाय्पनय्‌ च्वय्‌ सादा लुँया वा उकी भिंपु, मोति, इयू घानात:गु न्हातिका (कुमाल) स्वीकेगु चलन नं खनेदु । अथेहे उसाँय्‌ बःमला:पिं मस्ततय्त, सन्तान स्थिर याय्‌या निंतिं नं मांअबुपिंसं मस्तयत न्हातिका स्वीकेगु चलन खनेदु ।

         इहिबले लःल्हाइगु पर्सि, मिसामचा तःधि जूगु व स्त्रीजातिया म्हसिका बीकथं पुनेमाःगु वसःया प्रतीक ख: । कुमारीया प्रतीक कथं कपालय्‌ हयाउँ सिन्ह: इलेगु याइ ।

       बरे छुइबले पुकीगु चीवर, सिलायकू व गुल्पायात बौद्ध आचरणय्‌ दीक्षित जूगुया प्रतीककथं काइगु खनेदु ।

       कय्तापुजाबले लःल्हाईगु कय्‌ता वीर्य रस पुष्ट ज्वीक थातं तय्‌गु लागि ब्रम्हचर्य ब्रत नीस्वनेकथं चीकीगु खः ।

           बाह्रा तइबले क्वंचिकं साय्केगु धैयु मिसामचायात समाःया ज्ञान बीगु खः अर्थात्‌ ल्यासे जूम्ह मिसामचा सुचुपिचु याना: बांलाकाः च्वने सय्‌केमा: घका: समा: याय्गु स्यनेगुया प्रतीककथं क्वंचिकं बुइकेगु खनेदु । अथेहे क्वचिकंयात शुद्ध भाःपिया: तःगु खनेदु । छुं नं संस्कार न्ह्याके न्ह्य: सितुप्वाचं क्वंचिकं पीकाः शुद्ध यायमाःगु खनेदु ।

          ग्वय्‌ कू छ्वय्वबले तयायंकीगु वस: व समाःया अर्थ छिम्ह म्ह्याय्‌ मचा जिमिसं काःवय्‌गु जुल उकिं थौंनिसें छिम्ह म्ह्यायमचायात जिमिसं नं हेरविचार याय्‌गु जुल धैगु भावनाया प्रतीक नं खः । अथेहे थौंनिसेँ छिम्ह म्ह्यायमचा जिमिम्ह जुल धका: मिजंयापाखेँ चिनाथकूगु बन्धन स्वरुप कल्यां न्हयाकीगु ख: । भौमचा लिधु वनीबले तिसा वसतं छायपिया: छवय्‌गु याइ । थ्व थःछेँ खलपिन्त छिम्ह म्ह्याय्मचायात जिमिगुपाखेँ बियागु उपहार जुल घैगु भावनाया प्रतीक जूगु खनेदु । अथेहे भौमचायात इहिपाबले क्वखाय्कीगु तिसात नं थीथी प्रतीकात्कम रुपं दय्कातःगु खनेदु।

        अथेहे थीथी इलय्‌ वा उमेर धाय्‌ वा संस्कारय्‌ तीगु तिसा धकाः नं क्वछिना तःगु खनेदु । गथेकी, लुँस्वाँ अप्वःथें इहिपाबले छ्यनय्‌ छुकीगु याइ । लुँ सत्यया प्रतीक ख: । भिम्पु मंगल व लक्षणया प्रतीक ख:सा थुकिया रंग जीवन संचारया प्रतीक खः । पन्ना सम्पन्नता व नवजीवन (चुलिजाया वइगु) अर्थात्‌ प्रजनन शक्तिया प्रतीक ख: । वाउँगु रंग उर्बरता व प्रणय लिला संचारया माध्यम नं धा: । अथेहे म्हय्‌खा कुमार कुमारीया बाहाँ, लाप्चा, स्वाँ, सिमाह: व सिमाकचा वैसंजाःगु वा चुलिका:गु बैसय्‌ वःगु चंचलताया प्रतीक ख: । अले थ्व फुक्कया समिश्रण स्वय्बले छखेँ प्रणयलिलायात इंगित याताच्वंगु दुसा मेखे त्यपू जीवन मंगलमय्‌, सुख समृद्धि व वंश न्हयाकेत भिंतुना व सुवा: बीगुया प्रतीककथं इहिपाबले भौमचायात छ्यनय्‌ लुँस्वाँ छुकीगु खनेदु । थुकथं हे इहिपाबले छनय्‌ तय्‌कीगु मेगु तिसा ख: न्यापु सिख: । न्यापु सिखःयात पञ्चबुद्ध वा पञ्चतत्वया रुपय्‌ काय्‌गु या ।

         ज्याथ: जंक्वबले स्वीकीगु लुँइ भिंपु, इंयू, मोति घानातःगु पुनाय्‌चा जंक्व सिदेधुंकूम्ह धकाः सीकेगु जुलसा बेतालिं चिकेगु धैगु द्यः जूगुया प्रतीकात्मक चिं खः ।

          बर्खि वसतं सुं सीगुया भाव पिब्वइ । म्ह छम्हं तुयु वसतं पुनातःम्ह मिसा जूसा भाःत मदुगु, मिजं जूसा मांअबु मदु, तपुलि छग्व: जक तुयुगु पुयातल धाःसा कला सीगु धइगु थुइकी । अथेहै दाजुकिजा, फुकित सीसा मिजपिनि सँ खाना: तपुली पुइगु याइ ।