-रमेशकाजी स्थापित
विश्वया छगू नांजा:गु साँस्कृतिक जाति घयातःपिं नेवाःत संगीतया खँय् नं उतिकं च्वन्ह्या: घयागु खँ हाकनं लिसा कया: घयाच्वने माली मखुत । नेवाःतय् ऋतु पतिकं हालीगु थीथी हे ऋतु म्येत दु । थीथी नखः, चखः, जात्रा पर्व पुजा उत्सवय् हालीगु थीथी हे म्ये दु । उलि जक मखु , न्हिच्छि चच्छिया दुने वइगु झिंखगू पहरय् हालेगु झिंखुपु हे म्ये दु ।
छम्ह नेवा: बुसानिसें सिना: सिथं यंकेवलय् तक नं म्ये हालिगु मखुसां थीथी धुन व बोल पिहां वयेक थायेगु व पुइगु बाज नं थीथी हे दु । थज्या:गु हे अल्याख बाजं मध्ये छता बाजं खः -गुंला बाजं ।
गुंला बाजंया दकलय् तःधंगु विशेषता थ्व खकि थ्व बाजंया नां हे गुंलाया नामं छुनातःगु दु । मेमेगु झी गुलिं नं बाजं दु, व फुक्क बाजं न्ह्यागु नं नख:चखः, पर्व व लाय् थाइगु वा पुइगु बाजं ख:सां उगु बाजंया यःथगु स्वतन्त्र नां दु । अथेला गुंलावाजंया नं अलग अलग हे नां दु – घाः, भुस्याः, तुस्याः, ताः, नाय्खिं, दंगःखिं, म्वाहालि आदि । तर थ्व फुक्क बाजंया छज्वलंया नां कायेबलय् थुकिया नां गुंला बाजं हे जुइ । अथे ला थ्व बाजंया विशेषज्ञ वा गुरुपिनिगु धापू न्यनेगु ख.सा गुंला बाजं धका: घाः बाजंयात हे घाइगु खः, अले मेमेगु ज्वलंबाजं गुलि नं दु, व फुक्कं सहायक बाजं जक खः ।
सामान्य कथं थुइकीपिंसं थुइकीबलय् घाःसा धा: छगःयात जक गुंला बाजं घाइमखु, धाःया लिसें मेमेगु नं छज्वलं हे दुगु बाजंयात हे गुंला बाजं धका: युइका काइ । अथे ख:सां थ्व खँ ला स्वीकार मयासें मगा: कि गुंला बाजं ज्वलंया मुख्यगु बाजं धाःवाजं हे ख: ।
गुंला बाजं थायेगु चलन झीथाय् गुब्लेनिसें वल धयागु खँ आ.तक सुनान त्याजिक धायेफुगु मदुनि । अथे ख:सां गुलि गुलिसिनं थीथी बौद्ध ग्रन्थया लिघंसा कयाः थथे धया वयाच्यंगु दु कि थ्व बुद्धया इलनिसें हे दुगु वाजं ख:। बसन्त ऋतु थ्यंक: वलकि लुम्बिनीइ बसन्त ऋतुयात ‘लसकुस यायेत न्यायेकीगु पर्व ‘सालभाञ्जिक’य् थ्व बाजं थाइगु ख: । जुजु सुद्धाेदनया लाय्कुली राजकुमार सिदार्थया निंतिं दयेकातःगु न्यातँ जाःगु रम्य, न्हय्तँ जाःगु सुरम्य व गु्तँ जाःगु सुभ नांयागु दरबारय् च्वना: सिद्धार्थ गौतम थ्व बाजंया धुन न्यनिइगु ख:। लिपा कौशलया जुजु विदुभ॑ कपिलवस्तु हमला यानाः ध्वस्त याना बिसेंलि कपिलवस्तु त्वःता: येँ देशय् दुहांबपिं शाक्यतय्सं हे थ्व बाजं नं ज्वनावःगु ख: । अनंलि सम्भवतः लिच्छविकालं निसें हे गुंला बाजं खल: दयेका: गुंला लच्छि हे थ्व बाजं थायेगु चलन थौंतक नं न्ह्यानावयाच्यंगु खः ।
येँ देशय् गुंला लच्छियंक सुथय् सुथय् स्वयम्भूया दर्शन व पुजा याना: बाजं थानाः देय् ‘चाःहिला: थःथःगु थासय् तक लिहां बइगु याइगु व गुंला हे सापारुं बहा: बहिलिइ बहिद्यः ब्वइवलय् बहिद्यः स्ववनेत थाना वनिइगु बाजं जूगुलिं हे थ्व बाजंयात गुंला बाजं धायेगु चलन वःगु जुइफु । तर येँ छगू त्वःता: यल, ख्वप, थिमि, भ्वँतय् नं थ्व बाजं दुसां अन गुंला लच्छियंकं थायेगु चलन मदु । यलया नौबाजालिसे धाःसा गुंला बाजंया क्वातुगु स्वापू दु । धाः, नगरा, नायखिं, दमःखिं, दबदब, मृदङ्ग, धौधौंचा व ब्वंचाखिं नापं याना: गुता बार्ं थाइगुयात नौवाजा धाइगु ख: । नौवाजाया ज्वलनय् दुथ्याःगु मुख्य बाजं नं धा: हे जूगुलिंं नौवाजंयात यलया गुंला बाजं कथं हे नाला कयातःगु दु । अले नौवाजं नं गुंला लच्छियंकं मखुसां सापारू कुन्हु छन्हु जकसां स्वयम्भुइ वया: थाःवयेगु चलन दु । थथे जूगु कारण यलं स्वयम्भू तापाःगुलिं न्हिंन्हिं वयेगु सम्भव मजुयाः हे खयेफु ।
खला येँय् न॑ न्हापा न्हापा नौबाजा दु धाइ । आ: मदये घुंकल । अथेहै गुंला वाजंनय् नं न्हापा जूसा बाँसुरी, बय् व न्यकू बाजं नं दुथ्याकातःगु ख: । आ: वया: म्वाहालि वा ट्म्पेट जक पुइगु जुयावल । अथेला स्वयम्भुइ च्वय् जक जूसां न्यकू बाजं पुइ्गु चलन आ: नं दनि । न्हापा न्हापा जूसा सीपिनिगु नामं न्यकू पुइका: स्वयम्भु छचा: गःचाः हिलेगु याना वयाच्वंगु ख: । थाैंकन्हय् थथे यानाच्वनेगु सम्भव मजुया: न्हापालाक सीपिनिगु नां दक्वं निं मुन, अले व सीपिं दक्वसिगु नामं छक्वलं न्यकू पुयाः स्वयम्भूया च्वय् हे चाःहिलेगु जुयाव:गु खः । थथे न्यकू पुइकेगुया तात्पर्य सीम्ह मनू नरकय् मवनेमा धका: हे खः । थथे सीपिंत हे तरे यायेफुगु बाजं जुया: हे खइ, गुंलाबाजंयात द्यःबाजं घका: नं धायेगु याना वयाच्यंगु दु ।
थ्व ल्याखं स्वयेवलय् गुंला धर्मलिसे स्वाकात:गु बाजं जूगुलिं हे थुकियात गुंला वाजं धाःगु खइ धका: अनुमान यायेफु । तर गुंला धर्म छाय् याना वयाच्चन ले धकाः दुवाला स्वयेगु खःसा थुकी नं बैज्ञानिकता सुलाच्चंगु लुयावइ । गुंला घयागु दच्छिया दुने वइगु झिंनिला मध्ये दकलय् अप्वः वा वया: खुसिवाः वइगु, चल: वनीगु, भुखाय् व्यइगु आदि प्राकृतिक प्रकोप जुइगु ला खः। थ्व यामय् थीथी भ्वय् ल्वय् न्यनावनीगु, मनूत थीथी कथं हे म्हं मफइगु आदि जुइगु खः। अथे जुया: अज्या:गु छु नं ल्वचं कयेका: म्ह मफयेका च्चने म्वायेकेत थःगु म्हयात मेमेबलय् स्वयाः अप्वः हे बिचाः यायेमा:। थज्या:गु इलय् गुंला धर्म धकाः धर्मलसे स्वाका: सुथ न्हापनं दना: सुथसिया तसकं निंगु फसय् द्यः दर्शन यायेगु नामं गुगु चाःहिलेगु यानातल खः, व उसाँय्यात बांलाका तयेत ग्वाहालि जुइमा धकाः हे खयेफु । अले गुंला धर्मया भवलय् गुंला बाजं खल: दयेका: सुथ न्हापानं देय् थ्वक्क बाजं थाना: चाःहिलेवलय् द्यना: नकतिनि दना वयागु कारण सुषुप्त जुयाच्वंगु थःगु व मेपिनिगु मन व मष्तिष्कयात जागृत यायेगु यानावःगु जुइफु, गुकिं यानाः म्हयागु ‘छगू छगू दत्तले अंग न्हिच्छि तक जागृत जुयाच्वनी । थुकथं गुंला घर्मया नामं थुगु यामय् वइगु प्रकोपपाखें रक्षा यानातःगु जुल ।
अथे ला गुंला धर्म जक मखु, झीगु जीवनयात सुथांलाक न्हयाकेत यायेमाःगु गुलि नं ज्या दु व फुक्कं धर्मलिसे स्वाकात.गु लुयावइ । अथे जुया: हे थीथी यामय् प्रकृति सयेकीगु व थपिसं हे दयेका: नयेमाःगु थीथी नसा त्वंसा अनिवार्य रुप नयेमा धयागु ल्याखं छम्ह छम्ह द्यःया पुजा वा जात्रा लिसे स्वाकाः नख:चख: दयेकाः थ्व नख:चखःबलय् थ्व नये हे माः धकाः नियम दवेकातःगु खइ । अझ बांलाक दुवाला स्वयायंकेगु ख:सा नेवाःतय्सं गुलि नं शित्पकलाया विकास यानावन व फुक्क धर्मया त्वह दया: हे याना वनेफुगु खः ।
संगीतय् स्वयेगु खःसा अथेहे ख:। थौं झीके सलंस: ताजिया गुगु बाजं दु, अले व बाजं थायेगु तालया लिसें ई स्वयाः स्वया: हालेगु राग आदिया विकास जुयावंगु दु, व फुक्क धर्मया बः कयाः हे विकास यायेफुगु ख:। उकिं थ्व फुक्क दसुयात न्हुयःने तया: खँ ल्हायेबलय् गुंला लच्छियंक सुथ न्हापनं गुंलावाजं थाना: देय् चाःहुलेगु गुगु यानात:गु ख; ब नं घर्मया बः कयाः मनूयात स्वस्थ्य यायेगु ज्या यानातःगु हे खः घरका: धायेफु ।