नासः व नासःद्यः
नासः व नासःद्यः रमेशकाजी स्थापित झीगु संस्कृति नासः झीगु नेवाः समजय् यक्व हे छ्यलाबुलय् वयाच्वनीजु खँग्व: ख: । न्ह्यागु खँ ल्हाःसां, न्ह्याथे यानाक्यंसां हिसि दुम्ह अथवा न्ह्याम्हेसियां यइम्ह मनूयात “नासलं लिउमम्ह” धाइ । अथेहे मनूतय् सुयं मययेक मययेक खँ ल्हाना जुइम्ह सना जुइम्ह, हासिमाेरा, हासिं मलाम्ह वा बिसिद्धिम्ह मनूयात “नास: छखे लाःम्ह, “नास: तापा:म्ह” वा “नास: छतिं मदुम्ह” धाइ। थःथम्हं साप हे हिसि दयेक खँ ल्हाना: वा हिसि दयेक सना जुया धकाः व मनुखं तायेकाः सनाजुसां, खँ ल्हानाजूसां स्वयाच्वपिं, न्यनाच्वपिं मनूतय्त बांलाः मताइम्ह वा यइपु मतायेकीम्ह मनू जुल धाःसा वयात ‘नासलं मलिउम्ह’ धका:धायेगु चलन झीगु समाजय् दु। थथे स्वयेबलय् ‘नास:’ धयागु, मेमेगु भासं अनुवाद हे जुइ मफइगु नेपालभाषाया थ्व गुगु खंग्व: दु, उकिया अर्थ सुं छम्ह व्यक्ति बिशेषयाके गुणया रुपय् खने हे मदयेक दयाच्वनीगु वांला: ख: धयागु सिइदु । सुं न॑ मनूयात वयाके दुगु छुं न॑ कला प्रतिभायात फक्व पिने हयाः ब्वयेत दुने दुने घ्वाना हयाच्वनीगु गुगु लिघ्वासा वा शक्ति खः, व हे धाथेया नास: ख, अले थ्व हे नासलं लिना: हे व मनुखं ब्वइगु छुं नं कला बांलाइगु खः, मनूतय् स्वये यइगु खः। थुकियात चिकिहाकलं धायेबलय् थथे धायेफु कि नास: धयागु मनूया आन्तरिक प्रतिभाया श्रोत खः । नेवाःतय्सं नासःयात नं द्यःया रुपय् हनेगु व पुज्यायेगु याना वयाच्वंगु दु । छायधाःसा नेवाःत धयापिं थः म्वायेत माःगु, थः म्वाना च्वँतले छ्यले माःगु वा ग्वाहालि कायेमाःगु गुलि नं दु व सकतायात हे द्य: भाःपिया: पुज्याइपिं ख:। नेवाः तयगु निंति न्ह्याम्ह प्राणीयात नं म्वायेत मदयेक मगाःगु न्यागू तत्व – लः, फय्, मि, बँ व सर्ग: नं द्य: हे खः, थः च्वनेत छ्यलेगु छेँ नं द्य: हे खः, थःपिंसं ज्या यायेत छ्यलेगु ज्याभः नं द्यः हे खः | थुलि तक कि आधुनिक विज्ञान आविष्कार याःगु हवाइजहाज, मोटर, मोटरसाइकल; कम्प्यूटर, प्रेस आदि न्ह्यागु मेशीनयात नं झीसं द्यः हे भाःपाः पुज्याना वयाच्वनागु दु । मोहनिबलय् नेवाः तय्सं थःथपिनि पेशाया नितिं छ्यला बयाच्वनागु न्ह्यागु वस्तु नं स्वनाः पुज्याइ । म्हपुजावलय् थःगु म्हया लिसें न्हियान्हिथं छेँय् छ्यलेमाःगु बस्तु नं पुज्याइ । मौहनिबलय् सिँकःमि, दँकःमि, लँकःमि, मरिकःमि न्ह्याम्हेसिन नं थःपिनि छ्यलेमाःगु ज्याभः स्वनाः पुज्याइ,ज्यापुतय् बुँज्याय् छ्यलेमा:गु ज्याभः स्वना: पुज्याइ । थुकथं थपिंत माःगु न्ह्यागु न्ह्यागुंयात द्यः नाला: हनीपिं नेवाःतय्सं थःगु स्वभाव गुणय् हे दुबिना:ग्वाहालि याःवइगु नास: अर्थात प्रतिभायात द्यः भाःमपिइगु ला खँ हे जुइमखु । उकिं नेवाःतय्सं नासःयात नं नासःद्यःया रुपय् पुज्यायेगु याना वयाच्वंगु खः । स्वनिगःया गुलिखे नेवाःतय् दँगुदसं नास: पुजा यायेत गुथि हे स्वनातःगु दु । थज्यागु: गुथि अप्वः थें दाफा व मेमेगु बाजंखलःलिसें स्वाकात:गु दइ, अले न्हूगु पुस्तायापिंत दाफा वा मेगु छुं बाजं थायेगु स्यनाबिइगु नं बाजंगु्रूं थ्व हे नास: पुजा कुन्हुं निसें स्यनायंकी । तर नासःःद्य धयाम्ह बाजं थाइपिं वा संगीतकारतय्सं जक हनातःम्ह द्य: मखु । म्ये हालीम्ह, प्याखं हुलीम्ह, अभिनय याइम्ह आदि न्ह्याम्हं हे कलाकारं नं हनीम्ह द्यः ख: । हुलाप्याखं स्यंसां, दवूप्याखं वा नाटक स्यंसां दवुलिइ प्याखं पिलुइ न्ह्य: नासःपुजा निं यायेमाःगु झीगु चलन दु । नासःद्यः पुज्याइबलय् मेमेगु पुजा ज्वलं न्ह्यागु हे तःसां मतःसां किसली छग: मतसें मगाः, अले मोहनि फया: सिन्हः मतिसें मगा: । किसती भागि याना: नासःद्यःयात छानाः नासःद्यःयाथाय् हे मोहनि फया: हयागु मोहनि सिन्हः तितकि तिनि कलाकार नासलं लि धयागु नेवाःतय् विश्वास दु । थ्व गुगु विश्वास दु, उकी छुं छुं प्रतिकात्मक खँ सुलाच्वंगु दु । किसली धायेबलय् प्वंगु सलिखय् जाकि जायेक तयाः उकिया द्यःने ग्वय् छग: व ध्यबा छग: तयेगु ख: । थुकिया अर्थ थःके मदयाच्चंगु प्रतिभा जायावयेके माल धा:गु खः। अथेहे मोहनि धयागु सम्माेहन ख:। सम्मोहन धयागु सुयातं थः तसकं ययेके विइगु खः अले ययेके विइगु धयागु हे थःके नासः वयेकेगु खः । थुकथं नास: पुजा यायेगु धयागु हे थःके दुने दया: नं सिइमदयेक सुलाच्वंगु प्रतिभायात आकार वियाः पिब्वये हयेत यायेगु साधना ख:। नास: पुजा यातकि नासलं लिइ धयागु गुगु बिश्वास वियातःगु खः, व छगू झीगु आत्मविश्वास बल्लाकेत कि झीके दुने दुगु प्रतिभा नं खुलस्त जुया: पिहां वइ्गु खः । न्हापा न्हापा दवूप्याखं स्यनीबलय् कलाकारतय्सं खुयाह:म्ह बाहाँ नासःद्यःयात बलि बिइमा, अले जक नासलं लिइ धका: बाहां खुयाहया: नासःद्यःयात बलि बिया: भ्यय् नयेगु चलन दु। अथे बाहां खूवनेवलय् खुइमफुत वा बाहाँ थुवालं वयात खुँ लात घाःसा उम्ह कलाकार नासलं लिइमखु धयागु नं दु । धाथें धयोगु खःसा थ्व नं छगू कलाकार जुइम्ह मनूयाके दुने सुलाच्वंगु प्रतिभा पितहयेगु तरिका खः । म्ये हालेगु, प्याखं हुलेगु, बाजं थायेगु, अभिनय यायेगु आदि गुलिं नं कला दु, व कला पिब्वयेत मछाः धयागु तंके फयेकेमाः, मछाःम्ह मनुखं थ्व छुं नं याना नयेफइमखु । खुइगु धयागु मछालापुगु खँ खः, पाप खः, अपराध खः, तर थ्व छगू कला नं खः, खुइगु कला मदुम्ह मनुखं खूवनेगु धयागु तसकं हे थाकुगु ज्या ख:। उकिं कलाकार जुइम्ह मनुखं थः गुरूया हःपा: कया: द्यःयात लयतायेकेगु नामय् खूवनेगु गुगु ज्या याइ, उकिं व कलाकार जुइम्ह मनूयाके आत्मविश्वास ब्यलंकाबिइ, मछाःया भाव तनावनी, चलाख जुइ, गुगु कि सुं छम्ह मनूयात कलाकार जुइत गदयेक मगाःगु गुण ख:। यदि थ्व खँ मखु धयागु खःसा खुयाहःम्ह बाहां वलि विया: द्यः लयेताइ धयागु गुगु तर्क खः, व बिल्कुल गलत ख:। छाय् धाःसा द्य: धयाम्ह धर्मया प्रतिक खः, राक्षस वा शैतान अधर्मया प्रतिक ख:। थ्व संसारय् मनुखं श्रृजना यानातःपिं गुलि नं द्यः दु व दक्व हे धर्मया प्रतिक खत, अले धर्मया प्रतिक नासःद्यः खुइगु थेंज्याःगु अधर्मि ज्या यानाः कयाहःम्ह बाहां वलि कया: लयेताइ धायेगु न॑ छगू न्हिले पिइ मफइगु खँ जक खः। उकिं झी नेवाःतय् नासःपुजा धका: गुगु याना वयाच्वंगु दु, व निश्चित रूपं हे प्रतिभाया साधना खः, सुं छम्ह द्यःया भक्ति मखु । नासःद्यःयात नृत्यनाथ, नाट्येश्वर आदि नं धायेगु याना वयाच्वंगु दु । नासःद्यःयात महाद्यःया हे छगू रुप कथं कया वयाच्वंपिं नं दु। अथेहे नासःद्यःया मूर्ति धकाः नं थीथी कथंया पुलां पुलांगु मूर्ति लुयावःगु दु । थथे खःसा नेवाःतय्सं त्वाःत्वालय् नासःद्यः धका: गुगु थापना यानातःगु दु, उम्ह नासःद्यःया गुगुं मूर्ति दइमखु, ल्वहंग्वारा हे जक दइ, बरु अन ग्वाखंचा प्वा: थें च्वंक स्वकुंलाःगु प्वा: छप्वा: तयातःगु दइ, अले व हे प्वाःयात नास:द्यः भाःपियाः पुज्याइ । युकथं नासःद्यःया गुगुं वां मदुगुलिं हे सिइदु कि नासःद्यः धयाम्ह प्रतिभा द्यः खः, अले प्रतिभाया गुगुं मूर्त रुप दइमखु, गुगुं बां दइमखु । उकिं नेवाःतय्सं हना वयाच्वंम्ह नास:द्यः नुत्यनाथ नं मखु, नाट्यश्वर नं मखु, दक्षिण भारतयाम्ह नटराज नं मखु । नाट्येश्वर वा नृत्यनाथ वा नटराज खँग्वःया अर्थ छ्यला स्वयेगु खःसां थुपिं नासःद्यः मखु प्याखं हुलेगु कलाया द्यः वा प्याखं हुलाच्वंम्ह द्यः धयागु जक अर्थ वः, जवकि नासःद्यः धयाम्ह हुलाप्याखंया जक द्यः मखु, पूर्वीय कला शास्त्रय् बर्णन यानातःकथंया ६४ कलाया हे द्यः ख: । थुकथं हे नेवाःत धयापिं नं न्ह्यागु कलाय् नं प्रबिणपिं खः । अथे जुयाःहे गणेहः व भिंद्यः: घुंका:
गुंला बाजं म्हिग: व थौं
-रमेशकाजी स्थापित विश्वया छगू नांजा:गु साँस्कृतिक जाति घयातःपिं नेवाःत संगीतया खँय् नं उतिकं च्वन्ह्या: घयागु खँ हाकनं लिसा कया: घयाच्वने माली मखुत । नेवाःतय् ऋतु पतिकं हालीगु थीथी हे ऋतु म्येत दु । थीथी नखः, चखः, जात्रा पर्व पुजा उत्सवय् हालीगु थीथी हे म्ये दु । उलि जक मखु , न्हिच्छि चच्छिया दुने वइगु झिंखगू पहरय् हालेगु झिंखुपु हे म्ये दु । छम्ह नेवा: बुसानिसें सिना: सिथं यंकेवलय् तक नं म्ये हालिगु मखुसां थीथी धुन व बोल पिहां वयेक थायेगु व पुइगु बाज नं थीथी हे दु । थज्या:गु हे अल्याख बाजं मध्ये छता बाजं खः -गुंला बाजं । गुंला बाजंया दकलय् तःधंगु विशेषता थ्व खकि थ्व बाजंया नां हे गुंलाया नामं छुनातःगु दु । मेमेगु झी गुलिं नं बाजं दु, व फुक्क बाजं न्ह्यागु नं नख:चखः, पर्व व लाय् थाइगु वा पुइगु बाजं ख:सां उगु बाजंया यःथगु स्वतन्त्र नां दु । अथेला गुंलावाजंया नं अलग अलग हे नां दु – घाः, भुस्याः, तुस्याः, ताः, नाय्खिं, दंगःखिं, म्वाहालि आदि । तर थ्व फुक्क बाजंया छज्वलंया नां कायेबलय् थुकिया नां गुंला बाजं हे जुइ । अथे ला थ्व बाजंया विशेषज्ञ वा गुरुपिनिगु धापू न्यनेगु ख.सा गुंला बाजं धका: घाः बाजंयात हे घाइगु खः, अले मेमेगु ज्वलंबाजं गुलि नं दु, व फुक्कं सहायक बाजं जक खः । सामान्य कथं थुइकीपिंसं थुइकीबलय् घाःसा धा: छगःयात जक गुंला बाजं घाइमखु, धाःया लिसें मेमेगु नं छज्वलं हे दुगु बाजंयात हे गुंला बाजं धका: युइका काइ । अथे ख:सां थ्व खँ ला स्वीकार मयासें मगा: कि गुंला बाजं ज्वलंया मुख्यगु बाजं धाःवाजं हे ख: । गुंला बाजं थायेगु चलन झीथाय् गुब्लेनिसें वल धयागु खँ आ.तक सुनान त्याजिक धायेफुगु मदुनि । अथे ख:सां गुलि गुलिसिनं थीथी बौद्ध ग्रन्थया लिघंसा कयाः थथे धया वयाच्यंगु दु कि थ्व बुद्धया इलनिसें हे दुगु वाजं ख:। बसन्त ऋतु थ्यंक: वलकि लुम्बिनीइ बसन्त ऋतुयात ‘लसकुस यायेत न्यायेकीगु पर्व ‘सालभाञ्जिक’य् थ्व बाजं थाइगु ख: । जुजु सुद्धाेदनया लाय्कुली राजकुमार सिदार्थया निंतिं दयेकातःगु न्यातँ जाःगु रम्य, न्हय्तँ जाःगु सुरम्य व गु्तँ जाःगु सुभ नांयागु दरबारय् च्वना: सिद्धार्थ गौतम थ्व बाजंया धुन न्यनिइगु ख:। लिपा कौशलया जुजु विदुभ॑ कपिलवस्तु हमला यानाः ध्वस्त याना बिसेंलि कपिलवस्तु त्वःता: येँ देशय् दुहांबपिं शाक्यतय्सं हे थ्व बाजं नं ज्वनावःगु ख: । अनंलि सम्भवतः लिच्छविकालं निसें हे गुंला बाजं खल: दयेका: गुंला लच्छि हे थ्व बाजं थायेगु चलन थौंतक नं न्ह्यानावयाच्यंगु खः । येँ देशय् गुंला लच्छियंक सुथय् सुथय् स्वयम्भूया दर्शन व पुजा याना: बाजं थानाः देय् ‘चाःहिला: थःथःगु थासय् तक लिहां बइगु याइगु व गुंला हे सापारुं बहा: बहिलिइ बहिद्यः ब्वइवलय् बहिद्यः स्ववनेत थाना वनिइगु बाजं जूगुलिं हे थ्व बाजंयात गुंला बाजं धायेगु चलन वःगु जुइफु । तर येँ छगू त्वःता: यल, ख्वप, थिमि, भ्वँतय् नं थ्व बाजं दुसां अन गुंला लच्छियंकं थायेगु चलन मदु । यलया नौबाजालिसे धाःसा गुंला बाजंया क्वातुगु स्वापू दु । धाः, नगरा, नायखिं, दमःखिं, दबदब, मृदङ्ग, धौधौंचा व ब्वंचाखिं नापं याना: गुता बार्ं थाइगुयात नौवाजा धाइगु ख: । नौवाजाया ज्वलनय् दुथ्याःगु मुख्य बाजं नं धा: हे जूगुलिंं नौवाजंयात यलया गुंला बाजं कथं हे नाला कयातःगु दु । अले नौवाजं नं गुंला लच्छियंकं मखुसां सापारू कुन्हु छन्हु जकसां स्वयम्भुइ वया: थाःवयेगु चलन दु । थथे जूगु कारण यलं स्वयम्भू तापाःगुलिं न्हिंन्हिं वयेगु सम्भव मजुयाः हे खयेफु । खला येँय् न॑ न्हापा न्हापा नौबाजा दु धाइ । आ: मदये घुंकल । अथेहै गुंला वाजंनय् नं न्हापा जूसा बाँसुरी, बय् व न्यकू बाजं नं दुथ्याकातःगु ख: । आ: वया: म्वाहालि वा ट्म्पेट जक पुइगु जुयावल । अथेला स्वयम्भुइ च्वय् जक जूसां न्यकू बाजं पुइ्गु चलन आ: नं दनि । न्हापा न्हापा जूसा सीपिनिगु नामं न्यकू पुइका: स्वयम्भु छचा: गःचाः हिलेगु याना वयाच्वंगु ख: । थाैंकन्हय् थथे यानाच्वनेगु सम्भव मजुया: न्हापालाक सीपिनिगु नां दक्वं निं मुन, अले व सीपिं दक्वसिगु नामं छक्वलं न्यकू पुयाः स्वयम्भूया च्वय् हे चाःहिलेगु जुयाव:गु खः । थथे न्यकू पुइकेगुया तात्पर्य सीम्ह मनू नरकय् मवनेमा धका: हे खः । थथे सीपिंत हे तरे यायेफुगु बाजं जुया: हे खइ, गुंलाबाजंयात द्यःबाजं घका: नं धायेगु याना वयाच्यंगु दु । थ्व ल्याखं स्वयेवलय् गुंला धर्मलिसे स्वाकात:गु बाजं जूगुलिं हे थुकियात गुंला वाजं धाःगु खइ धका: अनुमान यायेफु । तर गुंला धर्म छाय् याना वयाच्चन ले धकाः दुवाला स्वयेगु खःसा थुकी नं बैज्ञानिकता सुलाच्चंगु लुयावइ । गुंला घयागु दच्छिया दुने वइगु झिंनिला मध्ये दकलय् अप्वः वा वया: खुसिवाः वइगु, चल: वनीगु, भुखाय् व्यइगु आदि प्राकृतिक प्रकोप जुइगु ला खः। थ्व यामय् थीथी भ्वय् ल्वय् न्यनावनीगु, मनूत थीथी कथं हे म्हं मफइगु आदि जुइगु खः। अथे जुया: अज्या:गु छु नं ल्वचं कयेका: म्ह मफयेका च्चने म्वायेकेत थःगु म्हयात मेमेबलय् स्वयाः अप्वः हे बिचाः यायेमा:। थज्या:गु इलय् गुंला धर्म धकाः धर्मलसे स्वाका: सुथ न्हापनं दना: सुथसिया तसकं निंगु फसय् द्यः दर्शन यायेगु नामं गुगु चाःहिलेगु यानातल खः, व उसाँय्यात बांलाका तयेत ग्वाहालि जुइमा धकाः हे खयेफु । अले गुंला धर्मया भवलय् गुंला बाजं खल: दयेका: सुथ न्हापानं देय् थ्वक्क बाजं थाना: चाःहिलेवलय् द्यना: नकतिनि दना वयागु कारण सुषुप्त जुयाच्वंगु थःगु व मेपिनिगु मन व मष्तिष्कयात जागृत यायेगु यानावःगु जुइफु, गुकिं यानाः म्हयागु ‘छगू छगू दत्तले अंग न्हिच्छि तक जागृत जुयाच्वनी । थुकथं गुंला घर्मया नामं थुगु यामय् वइगु प्रकोपपाखें रक्षा यानातःगु जुल । अथे ला गुंला धर्म जक मखु, झीगु जीवनयात सुथांलाक न्हयाकेत यायेमाःगु गुलि नं ज्या दु व फुक्कं धर्मलिसे स्वाकात.गु लुयावइ । अथे जुया: हे थीथी यामय् प्रकृति सयेकीगु व थपिसं हे दयेका: नयेमाःगु थीथी नसा त्वंसा अनिवार्य रुप नयेमा धयागु ल्याखं छम्ह छम्ह द्यःया पुजा वा जात्रा लिसे स्वाकाः नख:चख: दयेकाः थ्व नख:चखःबलय् थ्व नये हे माः धकाः नियम दवेकातःगु खइ । अझ बांलाक दुवाला स्वयायंकेगु ख:सा नेवाःतय्सं गुलि नं शित्पकलाया विकास यानावन व फुक्क धर्मया त्वह दया: हे याना वनेफुगु खः । संगीतय् स्वयेगु खःसा अथेहे ख:। थौं झीके सलंस: ताजिया गुगु बाजं दु, अले व बाजं थायेगु तालया लिसें ई स्वयाः स्वया: हालेगु राग आदिया विकास जुयावंगु दु, व फुक्क धर्मया बः कयाः हे विकास यायेफुगु ख:। उकिं थ्व फुक्क दसुयात न्हुयःने तया: खँ ल्हायेबलय् गुंला लच्छियंक सुथ न्हापनं गुंलावाजं थाना: देय् चाःहुलेगु गुगु यानात:गु ख; ब नं घर्मया बः कयाः मनूयात स्वस्थ्य
