नल दमयन्तीया बाखं व हलिमाली ब्वज्या
नल दमयन्तीया बाखं व हलिमाली ब्वज्या रत्नप्रसाद अनामनि श्रेष्ठस्राेत – विजयलाल डंगाेल नल राजा व दमयन्ती रानीया बाखं महाभारत ग्रन्थय् तःधंगु थाय् दु । वास्तवय् थ्व बाख पाँच पाण्डवपिनिगु पासा व्हाय्गुली बुना बनवास वंबलय् छम्ह ऋषि थाय् बास च्वं वनी । इपि बासं च्वथाय् ऋषि न्यंकुगु बाखं खः थ्व । निषेध देया राजा नल खः । नल राजा वीरसेनया काय् खः । नलराजा बडो पराक्रमी व बल्लाः । थीथी सशस्त्र विद्या तथा घोडचढी यक्व निपूर्ण खः । दमयन्ती विदर्भ (पूर्वी महाराष्ट्र) देय्या राजकुमारी खः । व राजकुमारी एकदम बांलाः साथै गुणवान व सुसिल नं खः । नल राजा राजकुमारीया सुन्दरताया बयान न्यनाः यक्व हे मोहित जुइ । मन मनं एकतर्फी यय्का च्वनी । तर नल राजाया छगू बांमलाःगु बानी दु व ख जू म्हितेगु । छन्हु नल राजां थःगु महलया क्यवय् च्वंगु पुखुली हँय्त खन । व राजा तत्काल बना छम्ह हँय्यात ज्वन । अन लिपा हसं मनूया सः पिकाना: नवात “छिं जितः त्वःतादिसँ जि दमयन्ती रानीयात छगु बारे दक्व खँ धाय् उकी याना रानीं छितः यकी व इहिपा याइ ।” व खँ न्यनाः राजा नल खुशी जुया हँय्यात बडो प्रेम पूर्वक सम्मान याना थःगु पञ्जां त्वःता बिल । हँय् ब्वयाः विदर्भ देसय् वन । दमयन्ती थःगु केवय् एक्कासी हँय् खंबलय् ज्वनेत कुतः याना च्वंबलय् हसं मनूया सलं न्ववात “हे दमयन्ती निषध देसय् छम्ह नल राजा दु । वय्कः द्यःया वैद्य अश्विनी कुमार थें बांलाःम्ह व यौवनं भरिपूर्ण जू । मनुखय् वय्कः थें सुं नं लिपा मदु । वय्कः मानो कामदेव समान खः । छिकपिनि इहिपा जूसा निम्हं सफल जुइ । गथेकि मिस्तय् रत्न छि खःसा मिजंपिनि आभूषण नल खः । छिकपिं निम्ह जोडी संसारय् सुन्दर, उत्तम व सफल जुइ । दमयन्तीं हानं हँय्यात आग्रह यात “हे प्रिय हँय् छं थथे हे नल राजायात नं धयाबिउ ।” हँय् हानं निषेध देसय् वनाः दक्व खं धाल । दमयन्तीं जब हँय्या म्हुतुं नल राजायाबारे न्यन उखुनुनिसें नलराजायात दुनुगलंनिसें यय्कल । न्ह्याथाय् हे वंसां खालि वय्कःयात हे लुमंका च्वन । नय् त्वने नं त्वःतल । व खना पासापिन्सं नं गिजय् यात । थुकी यानाः दमयन्ती मफय्कल । व खना राज भिमं थः मन्त्री भारदार प दक्वसित सः ताः दमयन्तीया इहिपा याय्गु निर्देशन बिल । इहिपाया लागि दक्व सामाग्री तयार यानाः नापं देय् विदेशय् योग्य वरयात भाग कायत निमन्त्रण छ्वल । देय्या कुना काप्चा दमयन्तीयात स्वयम्वर याय्त बांबांलाःगु तिसां तिना राजकुमारपिं सहभागी जुल । देवर्षी नारदं द्यःयात समेत निमन्त्रणा बिल । स्वर्गया राज समेत व ज्याझ्वलय् भाग काय्त वल । स्वयम्वरया ई जुल व इलय् इन्द्र लगायत द्यःत दक्व नल राज थें जुयाः उपस्थित जुल । दमयन्तीयात नल राजा पहिचान यात थाकुल । तर वय्कलं मिखां नलराजायात पहिचान याय् फत अले वय्कयात हे बर माला तयाबिल । निम्ह निषर्भ देय्या राजारानी जुयाच्वन । छुं ई लिपा नल राजायात वय्कःया किजा पुष्करं जू म्हितेत आमन्त्रण यात । दक्व खँय् बांलाःसां राजा नलया जू म्हितेगु बांलाःगु बानी दु । व हे जुलय् नल राजां थःगु श्रीसम्पति व राज्य समेत बुकल | नल व दमयन्ती थःगु राज्य थम्हं फिनातःगु लँ जक फिनाः अनं पिहाँ वन । अनेकौं दुःख नयाः चाःहिलाः छुते जुयाः तक नं च्वनेमाल । अन्त्यय् नर राजा दशा सिधय्का हानं जू म्हिताः थःगु राज्य श्रीसम्पती दक्व लित कयाः सुख तथा आनन्दं च्वन । च्वय् च्वंगु बाखंया आधारय् नाला उग्रचण्डी भगवती व नापं च्वंगु नारांद्यःया देगलय् दँ दँ हँय् प्रदर्शन यागु खनेदु । नारां देगःयात नल राजाया रूपं कया नल राजां इन्द्रजात्राया छन्हु न्ह्यः छगू बटा जक धौलवतया हँय् नारां द्यः नाप तया थीथी गेडागुडी सिया: करीब पच्चीस स्वयां अप्पो तई । बहनी झण्डै १२ बजे तक प्रदर्शन याइ । व हे हि नाला जक निन्हु म्हितीगु घःचा ल्वहं कासा म्हितिइ । थुकिया मतलब नर राजा व दमयन्तीया पासापि म्हितगु भान जुइ । प्रदर्शन लिपा पूजा याना गेडागुडी हँय् व नारां द्यःया मूर्तियात छाना लिपाः दक्वसित प्रसादया रुपय् वितरण याइ । कन्हय् खुन्हु इन्द्रजात्राया न्हि भगवती देगलय् निम्ह धलवतया हँय् तयाः थीथी किसिमया पच्चीस स्वयां अप्वः गेडागुडी नारां द्यःया देगलय् थें प्रदर्शन याइ । थन उग्रचण्डी नाला भगवतीलगायत दमयन्ती रानीया रुपं स्वइ । न्ह्यखुन्हुया हँय्यात नर राजां त्वःते धुंकाः लिपा हँय् जोडी कन्हय्खुन्हु दमयन्ती रानी स्वरुप भगवतीयात नर राजाया खबर विइगु धकाः थुकिं स्पष्ट याइ । थथे यानाः उग्रचण्डी भगवतीया पंच बलीया रुपं बली बिइम्ह हे नर राजाया दूत जुया वइवलय् स-सम्मान प्रर्दशन याःगु खनेदु । प्रर्दशन खुन्हु न्ह्यखुन्हुया थें बहनी युवा युवतीपिं हासखेल यानाः घःचाल्वहं म्हिताः यक्व न्ह्यइपुकी । झण्डै १२ बजे बहनी पूजा यानाः प्रसादया रुपय् वहे गेडागुडी व फलफूल दक्व भक्तजनपिन्त इनी । वास्तवय् नल व दमयन्तिया थ्व प्रेम पाँच पाण्डवपि वनवास वंबलय् बृहदश्य ऋषिं न्यकूगु खः । उकिं यानाः नाला उग्रचण्डी भगवती, नारां द्यःया देगलय् थुपिं निम्हेसिगु नापं नेपालय् छगू जक युधिष्ठीरया मूर्ति व देगः नं दु । थुकीं थ्व खँ स्पष्ट जुइ कि पाँच पाण्डव वनवास वंबलय् नाला क्षेत्र नं वःगू प्रमाणित जुइ । अथेहे याना मेगु खँ नं छु स्पष्ट जुइ कि नाला क्षेत्रय् यक्व हे प्रख्यात ऋषि मुनिपिनिगु तपोभूमि जूगु खः । ऋषि बृहदश्य, ऋषि च्यवन ऋषि बाल्मीकी थें ज्या:पिनिगु बाखं छुं छुं नं रुपं थनया किम्वदन्तीपि नाप स्वानाच्वंगु दु । अले व ऋषिपं शिलाया मूर्ति, इपिं तपस्या याःगु गुफा, स्नान याःगु कुण्ड वा पुखू अझ नं झीस खंकेफइ ।
नाला महालक्ष्मी जात्रा
नाला देय्या महालक्ष्मी जात्रा रत्नप्रसाद अनामणि श्रेष्ठनाला, काभ्रे काभ्रेया पाचीन न्हय्गू वस्तीत मध्ये उबले यक्व पुलांगु व व्यवस्थित वस्ती उग्रचण्डी नाला ख: । थ्व वस्तीयात नाला देय् नं धाइ । देश बने जुइत उवले बस्तीयात अंगलं घेरे या:गु जुइमा:गु, न्ह्यइपुकेत डबली माःगु, राज्य संचालन यायेत लायकू माःगु, त्वनेगु लःयात ल्वहं हिति जलद्रोणी, तुं यक्व दयेमा:गु, लँ व्यवस्थित जुइमाःगु, देग:त, पाटीपौवात दयमाःगु, थुपिं फुक्क दुगु वस्तीयात देय् धकाः स्हसीकि । वास्तवय् थ्व दक्व प्रकृयात पूरा याना: नाला देय्या थःगु हे मुद्रा अर्थात् ध्यबा नं दुगु व सेरोफेरो प्रशस्त दुगु सम्पन्न व काभ्रे जिल्लाया उन्तत देय् नाला ख:। थन नेपाःया प्रसिद्ध प्यम्ह भगवती मध्ये छम्ह उग्रचण्डी भगवती व नेपालय् प्रसिद्ध करुणामय मध्ये छम्ह श्रृष्टीकान्त लोकेश्वर करणामय दु । थ्व निम्ह द्यःतय्गु जात्रा याय्गु परम्परा न्ह्याना वयाच्वंगु दु । तर थनया प्रसिद्ध जात्रा धाःसा महालक्ष्मी द्यःयागु जात्रा हरेक दँ बैशाक शुक्ल पक्ष द्वितीयानिसें .सुरु जुयाः पञ्चमीतक जम्मा प्यन्हु तसकं धुमधास नक्सां जात्रा न्यायेकेगु चलन दु । नाला व यलया लुँभुया महालक्ष्मी जात्रा व हे खुनु याइ । नाला महालक्ष्मीया जात्रा जम्मा प्यन्हृुतक बडो हर्षोल्लासं हनी । न्हापांगु न्हिया जात्रा – महालक्ष्मी द्यःयात लक्ष्मी.द्यःया छेँ लिकानाः इपा त्वालय् दुगु लक्ष्मी पाटीइ ब्वइ । थ्व इलय् नालाबासी दक्व छेँ पूजा याइ । व हे खुन्हु महालक्ष्मी द्यःयात रथय् तया: इपात्वालं लागन त्वा: जुयाः पोडे त्वालं दुम्ब खुशी (महादेव खुसी) यंका अन पूजाआजा याना ल्याहा वया लागन त्वालया भगवती देगलय् सिथय् सोच्हखुट्टे पाटीइ तइ । थ्व ज्या बैशाख शुक्ल पक्ष द्वितीया खुन्हु जुइ । निन्हु खुन्हुया जात्रा : बैशाख शुक्ल पक्ष तृतीया खुन्हु महादेव व पार्वती ईहिपा जूगु दिन माने याइ । वहे खुन्हु लागन त्वाः भगवती देगलय् नापं च्वंगु डबली महालक्ष्मीयात ईही याइ । थ्व खुन्हु नाला, बनेपा, पनौती, श्री खण्डपुर, दाप्चा, दोलालघाट, साँगा, ” धुलिखेल आदि थासं नेवाः कुमारी कन्यातयेत इहि यायेगु चलन दु । ईहि यायेगु दक्व ज्या सिधय् धुंकाः महालक्ष्मीयात रथय् तया: नाला लागन त्वालय् कन्हे खुन्हु जात्रा शुरु जुइ । लागन त्वाः, यापात्वा:, लाय्कू जुया भिमशेन स्थान तक थ्यंकाः पूजा याइ । उकी लिपा कोईपा त्वाः जुया ईपा त्वाः व अन्त्य उग्रचण्डी भगवती देग: दुथाय् लागन त्वालय् हे थंका व खुन्हुया जात्रा सम्पन्न याइ । स्बन्हु खुन्हुया जात्रा : स्वन्हुया जात्रा सिन्दूर जात्राया रुपं भब्य माने याइ। व हे खुन्हु नालाबासीतयसं थःथिति, इष्टमित्र सःतीगु चलन दु । थ्व खुन्हु बैशाक शुक्ल पक्ष चतुर्थीया दिन लाइ । थ्व हे खुन्हु लागनत्वा: सोड्हखुट्टे पाटी दुगु महालक्ष्मी द्यःयात रथय् तया लागनत्वा:, यापात्वा:, दूपिचात्वा:, ईपात्वाः, गंश त्वाः जुया हान लागन त्वालय् हे द्यःयात थंकी । हरेक त्वालय् च्वंगु डबली सिन्दूर छ्वाकाः छम्हस्यां मेमेसित बडो स्नेह साथ अबिर बुकाः धुमधामका साथ जात्राय् थीथी बाजं थाना: प्याखं ल्हुयाः हनी । यक्व दँ न्ह्यः ख्वप, थिमि, लुभु, बनेपा, पनौती लगायत थासं थ:थःगु बाजं हया: बाज थाना: क्यनीगु परम्परा दु। थौंकन्हय् थ्व कम जूगु खनेदु । प्यन्हुया जात्रा : थ्व खुन्हुया जात्रा अन्तिम जात्रा ख: । थ्व खुन्हु रथ ल्वाकीगु याइ । नालाया जात्राय् महालक्ष्मीया जात्रा जक मयासे महादेव, नारायणीया जात्रा नं याइ । महालक्ष्मीया तधंगु खः झण्डै स्वीनिम्हेस्यां (३२) कुबीमा: धाःसा मेपिं द्यःया ख: चिकीधंगु निगू यानाः जम्मा स्वंगू ख: दइ । थ्व खुन्हु लागन त्वा: द्यःयात रथय् तया लागन त्वाः, यापात्वाः, दूपिचात्वाः जुया महालक्ष्मीया छेँ दुगु थाय् ईपात्वाः थंका अन गंशत्वा: यंका महालक्ष्मीया रथ व मेपी नारायणी व महाद्य:या रथ ल्वाका थ थःगु थासय् दच्छिया लागि विश्राम काई । थथे याना नाला देय्या जात्रा जम्मा प्यन्हु बडो धुमधाम हनी । थ्व जात्रा गथे याना: चले जुया वल धैगु छगू किम्वदन्ती थथे दु । परापूर्वकालय् नाला देययात हिदूम्ब धाःम्ह राक्षसं खुव दुःख बीगु यात । अनच्वंपि मनूतयेत न्ह्य:नेला: थें स्यायेगु, पालेगु व नय्गु यात । थ्व दुःखयात म्हो यायेत अनच्वंपि मनूतयेसं बरु छखा छेँ नं न्हिन्हि छम्ह छम्ह पाः पाः यानाः राक्षसया आहारा जू वनेगु निर्णय यात । थ्वहे अनुसार पा:पा: छम्ह छम्ह छखा छेँ नं हिदुम्ब राक्षसया आहारा जु वनी । थ्व हे थथे याना पा पा छखा छेँन छम्ह हासाय् जा थुया दुम्व खुशी (महादेव खोला) वनीगु अले व मनूयात हिदूम्ब राक्षसं थःगु आहारा बनेयाइ । थ्वहे रितं घटनाक्रम चलेजुया च्वंगु खः । छन्हु छखा छँया पा वल। व छेँय् मा, अबु, काय् म्ह्याय् दु । माम्हेसिया थः राक्षस थाय् वनेगु धाइ, अन कायेमेसिया जि वने धाइ, अन विवाद जुयाच्वन । थ्व हृदय विरारक घटना छम्ह कुमारी मिसां स्वया च्वंगु खन । परिवारय् गज्या:गु प्रेम, थःसिनाः मेपिन्त म्वाकेगु खना: पाहाँ वःम्ह व कुमारी मिसां थ: राक्षसयाथाय् वनेगु निर्णय यात । तर थ: पाहाँ (पाहुना) यात गथे याना: सिइत छ्वय्गु धकाः पं सां नं कुमारी मिसा जिद्दि यानाः राक्षसयाथाय् वनेगु निर्णय याना: वहे राक्षसयाथाय् वनी । कुमारी मिसा मेपिं मजुसे व हे महालक्ष्मी द्यः ख: । वं हिदूम्ब राक्षसयात महा:द्य खुसी च्वंगु तुंछी क्वफाना स्याइ । महालक्ष्मी लिहा वया: नालावासीतय् न्ह्याबलेंया लागि दुःख हरण यानाविल । वहे राक्षस हान लिहाँ वय् फइ धका हिदूम्व राक्षसयात कुर्कूगु तुंछी तःधंगु ल्वहँ दु। उकी दँयूदँस महालक्ष्मीया रथ तया: क्वत्यलीगु परम्परा दु । थ्वहे महालक्ष्मीयात थौंतक नं थःत जीवनदान बीम्ह देवीया रुपय् मानेयाना वयाच्वंगु दु ।
बनेपाया चण्डेश्वरी जात्रा
बनेपाया चण्डेश्वरी जात्रा रत्नप्रसाद अनामणि श्रेष्ठ नेपाः देय्या प्रसिद्ध नगरमध्ये धार्मिक, ऐतिहासिक व ब्यापारिक दृष्टिकोणं बनेपा नं छगू ख: । थ्व नगर काभ्रेया प्राचीन न्हय्गू बस्ती (गां) व देयेत मध्ये छगू खः । थ्व नगरया अधिष्ठात्री देवी चण्डेश्वरी खः । चण्डेश्वरी देवीयात थन च्वंपिं मनूतय्सं थ: इष्टदेवीया रुपय् माने यानातःगु दु । येँ २६ कि.मी. दुगु उपत्यकाया पिने च्वंगु छगू चिटिक्क च्वंगु शहर नं खः । काभ्रे जिल्लाया ब्यापारीक केन्द्रया रुपय् च्वंगु थ्व शहर मल्ल जुजुया पुलांगु दरबारया भग्नावशेष, गणेश मूर्तिया सहित च्याथासं शहर दुहाँ वनेगु खापा, कुण्ड व पाटीत यक्व दुगु थ्व थाय् या मुख्य जात्रा चण्डेश्वरी जात्रा ख: । चण्डेश्वरीया देग: बनेपा शहरं उत्तरपूर्वी मोहडाय् करिब २ कि.मी.य् दु। लोक जीवनय् चण्डेश्वरीयात जगजननी, भगवती, दुर्गा, महीषासुर मर्दिनी, भवानी, चण्डिका, कालिका, चण्डमुण्ड विनाशीनी, चण्डासुर हन्ता, उग्रतारा, एकजटी, सरस्वती, चामुण्डा, कुमारी, दूमाजू आदि विविध नामं पुकारे यायेगु चलन दु । मणिमय् पर्वतया फेदय् च्वंगु रक्तचन्दन वनय् च्वंगु चन्दनया सिमां प्रकट जुया चण्डासुरयात बध याःगु जुया काभ्रेय् देवीयात चण्डेश्वरीया अलावा चन्दनेश्वरी नं धका: पुकारे यायेगु याइ। चण्डेश्वरीया उत्पन्त : प्रचलित वंशावलीयाकथं चण्डेश्वरी देवी व चण्डेश्वर महाद्य:या उत्पति बारे थथे बयान यानातःगु दु । छगू इलय् छम्ह पराक्रमी दैत्य व देवगण दथुइ ल्वापु जुल । व ल्बापुइ दैत्ययात बुके मफुत । बुके मफुगू हुनिं (कारण) चाहिं व दैत्य द्वलंद्वः दँतक महाद्य:या कठीन तपस्या याना: माहाद्य: प्रसन्त जुया स्वर्ग, मर्त्य व पाताल स्वंगू हे लोकय् हे अजय जुइमा धका: बरदान बिल । व वरदानं याना: देवगणतयेत त्याकेगु अभिलाषा तया देवगणपिन्त दुःख विया च्वन । दक्व देवगण दैत्यत नाप ग्याना: थ:थ: आत्म रक्षाया लागि माता भगवतीया आराधना यायेत्यन । इमिगु आराधना न्यना दैत्यगणपिं अन थ्यंका हमला यात । दक्व देवगणत बिस्युं वन । भगवती छगू सिमा क्वय् सू वन । दैत्यतयसं खनां व सिमायात टुक्रा टुक्रा यानाविल । वहे सिमां शक्तिशाली देवी प्रकट जुल । देवी व दैत्य दथुइ वाक युद्ध जुल । दकलय् लिपा दैत्यपिं बुइ निश्चित जुइ धुंका अन छम्ह महादेवया मूर्ति तय्गु इच्छा प्वंकल । अथे जुया महादेव स्थापना यात व महादेवया ना चण्डेश्वर महादेव जुल । व देवी न चण्डासुर वध यागुलिं चण्डेश्वरी भगवती जु वंगु जनविश्वास दु । भगवती स्वयां शिवलिङ्ग न्हापा स्वंगु जुगुलिं दकलय् न्हापा महाद्य:या पूजायाइसा अले चण्डेश्वरीया पुजा याइगु चलन आतक दनि । चण्डेश्वरी देगलय् देवी प्रकट जुगु सिमाया कचायात आतक नं पुजा यानाच्वंगु दनि । चण्डेश्वरी जात्रा : विक्रम सम्वत न्हूगु साल नापनापं येँया ज:खःच्वंगु देवदेबीतय्गु जात्रा यायगु परम्परा अनुरुप बनेपाया चण्डेश्वरी जात्रा बैशाखया पुन्हि खुन्हु मानेयाइ । चण्डेश्वरी जात्रा मुख्य याना: स्वन्हु माने याइ । थ्व स्वन्हु बनेपाय च्वंपिं मनूतय्सं थःथिति व पासापिन्त सःताः जात्रा स्वकेगु व नेवाः भ्वय् नकेगु याइ । न्हापांगु दिं बैशाख पुन्हिया छन्हु न्ह्यः चतुर्दशी खुनु चान्हय् बने पाबासीतयेसं थ:थःगु छेँय् नं चिरग च्याकाः बनेपाया स्वधा त्वालय् लस्कर च्वनाः चण्डेश्वरी देग: वनी । चिराग जात्रा न्ह्याकेत दुवातय् तःधकं मि च्याकि । थ्व मियात अग्निज्वाला राक्षसया प्रतिक माने याइ । थुगु ज्वालायात चिराग ज्वनावपिं मनुतयसं थिइ मज्यु। चिराग यात्रा छथाय् थ्यनकि उगु दिनया जात्रा सिधइ अले चिरागयात अनहे बांछ्वया मिखा पिया छेँय् लिहा बनि । वहे दिनय् पिगनय् च्बपि द्यःपिनत १२ म्ह दुकुया बली बिइ। वलि विउगु दुकुया ला कम्मर निसे, च्वय् च्वंगु भाग अथे तया: क्वय् च्वंगु भाग प्रसाद स्वरुप गुठीयापिन्सं इना नइ। निन्हुगु दिं : कन्हय् खुन्हु पून्हि लाइ । थ्व दिंयात चास पुन्हि धाइ । थ्व दिनसं त:धंगु व चिधंगु खट् दय्का जात्रा याइ । छक नाला उग्रचण्डीया जात्रा बलय् पाण्डे गामय् खट यंकेगु झ्वलय् पुन्यमाता खुसिइ खटयात हासाय तया यंकेगु याइ । थुबलय् हे बाढी वया द्यःयात बनेपाय् चुइका यंकल । थ्व हे द्यःयात बनेपाया मनूतय्सं लाना चण्डेश्वरी द्यःया जात्रा याइगु धका जनविश्वास दु । नालाय् हासातया जात्रा याइगु थाय्यात “हासा बुँ” (नाङ्गलो खेत) भन्ने गरेको पाइन्छ । थन त:धंगु खं यंके मफुत धाःसा चिधंगु खं यंकेगु चलन दु । खंयात स्वधा त्वालं न्ह्याका: गनेशसथन व धोगे चौर जुका चण्डेश्वरी देग: थ्यंकी । खट जात्रा याइबलय का: पोंगा नाग: व धिमे थाना न्ह्याकी । थन खं अनच्वंपिं सायेमि खलपिन्सं क्वविइ । थ्व खं जात्रा गनं मदिकुसे देगलय् थ्यंका द्यःया गोप्य पुजा याइ । पुजा सिधेका खंया द्वारेयात कापनं भुनातम्ह द्यः जिम्मा बिइ । थ्व घुंका: द्यःया जात्रा नगरय् यंकी । जात्राया झ्वलय् स्वां सिन्ह अबिर जाकि तया मनूत लँय् लँय् च्वना च्वनि । लँय् लँय् ख्वाउँगु, कचिगु कय्गू फलफूल गाजर द्यःयात छाइ अले प्रसाद स्वरुप इना नइ । थ्व खँ जात्रा वकु त्वालय् वनाः झासु लनी । अले खँयात नगर चाहिका: दथु त्वालय् थ्यंकाः कलदान याइ । १२ म्ह दुकुया लायात कुचा कूचा याना: छेँया कःसिं प्रसाद इनेगु ज्या याइ । धार्मिक विश्वासक्थं सुना सुनां ला या कुचा: कायेखनि व भाग्यमानि जुइ धैगु जनविश्वास दु । सिं लासां झन हे भाग्यमानी जुइ धाइ । कलदान लिपा दक्वस्यां द्यःया दर्शन याइ । लिपागुं दिं : थ्व दिँ खुन्हु सगं मकातले द्यःया दर्शन याका: तइ । संगं विइ सिधल कि द्यःया प्रतिमायात बुया देगलय् यंकि अले चण्डेश्वरी जात्रा क्वचाइ ।
ज्याःपुन्हीया पनाैतीया जात्रा
रत्नप्रसाद अनामणि श्रेष्ठ काभ्रेया न्हय्गां मध्ये पनौतीया कलाकौशल व सांस्कृतिक दृष्टिं महत्वपूर्ण थाय् ख: । मल्लकालिन कलाकौशल व सांस्कृतिक दुष्टिं नं भक्तपुर लिपा पूर्वपाखेया बस्ती मध्ये पनौती अग्रणी थासय् ला: । प्राकृतिक दृष्टिं नं पनौति प्यखे डाँडां चाःहिलाच्वंगु खोपासीतक त:धंगु उर्वर फाँट दुगु रमणिय थाय् ख:। येँ करिब ३२ कि.मी. पूर्व दक्षिणय् पनौती दु । थन प्रत्येक झिंनिदँया माघ लच्छियंकं मकर मेला जुइ । पनौतिइ दच्छियंक थीथी जात्रा न्याय्कू सां थनच्वंगु तःधंगु जात्रा धइगु ब्रम्हायणी, इन्द्रेश्वर महाद्य:, भद्रकाली व उन्मत्त भैरवया जात्रा ख: । पनौती जात्रा दँयदस॑ तछलाथ्व द्वादशी खुन्हु सुरु जुया: पुन्हीतक्क न्ह्याइ । जात्राया न्हापांगु दिं तछलाथ्व द्वादशी खुनु जात्रा सुरु जुइ। थ्व खुन्हु द्यः क्वहाँ बिज्याइ । थ्व खुन्ह बम्हायणी मूर्तियात दुनेच्वंगु मूल क्वथां पिने मेगु क्वथाय् हइ । अथेहे भद्रकाली द्यःयात नं मूल क्वथां पिनेच्वंगु विशेष प्रकारयागु सिंहासनय् तई । व खुन्हु निसें पनौतीवासीं जात्रा सुरु जूगु मानेयाइ । छेँ ज:ख: सफा सुग्घर याना: बांला:गु लँ फिनाः पाहाँयात लसकुस याय्त तमतयार जुयाच्वनी । छेँखापतिकं द्यःपिन्त पूजा आजा याइ । जात्राया निन्हुगु दिं तछलाथ्व त्रयोदशी जात्राया निन्हुगु दिं ख: । थ्व दिंयात दुइँचा ङाय्केगु धाइ । स्थानीय नेवाः दाजुकिजा तःकेहेँपिन्स थ्व दिंयात कुलक्या नं धाय्गु याइ । थ्व खुन्हु सुथय् दुइँचां (पुतुवार) निपु पं हया: ब्रम्हायणीया द्य:छेँ पिने तइ । अनं लिपा सनिलया इलय् मानेश्वरी बसर्पाकय् द्वारें ह:गु खड्ग बिइगु चलन दु । जात्राया लागि खड्ग ग्रहण याय् धुंकाः व खड्ग ज्वना: थीथी बाजं थाना: जात्राया द्वारें पनौती नगरय् दुगु थीथी द्यःया दर्शन व पूजा याइ । सुथय् हःगु पँथय् तुयूगु व ह्याउँगु काप: तया: द्य:ला न्ह्यने थ्यंकी । व खुन्ह् बाजं थाना: पुजा सामान कुबिया: मिसा जातिया दुइँचा सहित नगर थकाली, सुगल, कर्माचार्यपिं ल्यू ल्यू वनी । बहनी जब ब्रम्हायणीया रथ त्रिवेणी घाटया झुलुङ्गे ताँलिक्क थ्यंका: मूल पूजारी, सुवाल व दुइँचा याना: स्वम्ह ताँ पुलाः खुसी पारीच्वंगु ब्रम्हायणी देगलय् वनी । ताँ पुलेवलय् स्वम्हं विशेष प्रकारं न्यासी वनी । उकीयात हे दुइँचा न्याय्केगु धाइ । तुतियात मल्ह्वँसे तुति लुइका: न्यासी वनी । थुकीयात पुलांपिं बुढापाका थथे धाइ “न्हापा पुण्यमाता खुसि बा: वःगु हुनिं खुसि छिइ मफया: बासुकी नागया आराधना लिपा नाग स्वय्म ताँ जुया: नागया म्हय् न्हुया वंगु जूगुली आ: नं अथेहे याना: बिस्तारं तुति मल्ह्वँसे न्यासी वंगु ख: ।” दुइँचा ङाय्केगु प्रक्रिया लिपा भद्रकालीया रथय् भद्रकाली व द्वारे तया: बाजं थाना: रथ साला हइ। जब भद्रकालीया रथ ब्रम्हायणी मन्दिर थ्यने धुंका: भद्रकालीयात रथं क्वकाया: ब्रम्हायणी देगलय् लसकुस याना: दुतिइ । अनं लिपा भद्रकालीया मूर्तियात ब्रम्हायणी देगलय् दुनेच्वंगु भद्रकालीया शिला मूर्तिनापं तइ । थ्व ज्या क्वचाल कि देगलय् प्रवेश निषेध जुइ । चच्छि देगलय् दुने सम्बन्धित पुजारीं तान्त्रिक यज्ञ याइ । यज्ञ याय् न्ह्यः छम्ह मेय्या बलि बिइ । यज्ञ लिपा धा:सा दुगुचा भद्रकालीयात बलि विइ । थ्व इलय् ब्रम्हायणी देगःया वारिपट्टिइ च्वंगु बासुकी नागयात नगरबासीं दुरु छाय्गु चलन दु । जात्राया स्वन्हुगु दिं जात्राया स्वन्हगु दिं चर्तुदशी खुन्ह सुथंनिसें पनौतिवासी व पाहाँपिं ब्रम्हायणी देगलय् दर्शनया लागि भीड जुइ । व खुन्हु श्रद्धालु भक्तजनपिन्सं बलि बिइगु नं याइ । थ्व न्हियात मूल जात्रा धाइ । उखुन्हु दक्व पनौतीबासीतय्सं थ:थिति पाहाँ स:ताः भ्वय् नकी । थ्व खुन्हु गणेद्य:या नं त:धंगु जात्रा याइ । चर्तुदर्शी खुन्हु भैरवया पूजा याना: इन्द्रेशवर देगःया चोक दुने म्येय् बली बिइगु चलन दु। हरेक दँया चर्तुदर्शी खुन्हु म्येय् स्याइपिं व : द्य:ला (पोडे) तय्त देगलय् दुकाइ। बलि ब्यूगु म्येय्यात कन्हय् खुन्हु जात्रा याय्बलय् उन्मत्त भैरव व भद्रकालीयात स्वांमा: थें यानाः क्वखाय्केगु चलन दु। बहे खुन्हु ब्रम्हायणी द्यःछेँया पटाङ्गीनीं स्वंगः चायागु घः तया: दुगुचा बलि बियाः जोगीचक्र बिइगु चलन दु । जात्राया लिपांगु दिं पनौतीबासीतय्सं थ: पासापिं, थ:थितिपिं जात्राया स्वन्हु खुन्हु सःतू सां अन्तिम दिं अर्थात् पुन्हि खुन्हु तसकं न्ह्यइपुसे च्वनी। थ्वखुन्ह पनौती आसपासया दक्व थासं यक्व ल्याखय् मनूत जात्रा स्वः वइ । वर्षा सुरु जुइ न्ह्यः जात्रा जुइगुलिं असारया निंतिं सिनाज्या कुसा (घुम – छगूकथंया पँ व उकिया हलं दय्किगु कुसा) मिइ हइपिं यक्व दइ । उकिं थ्व जात्रायात घुम जात्रा नं धाइ । गुलि गुलिस्यां हिले जात्रा नं धाय्गु या: । नेवाःतयसं ज्या: पुन्हि धाइ । अन्तिम दिन खुन्हु लाय्कु दबुलिइ इन्द्रेश्वर महादेव, भद्रकाली, उन्मत्त भैरवया खःत थवंथवय् ल्वाका: जात्रा याइ । थ्व जात्रा मध्य चान्हय् याइगु परम्परा जूसां छुं दँ न्ह्य:निसें सुरक्षा व मेगु कारण न्हिनय् हे यानावयाच्वंगु दु । तछलाथ्व पूर्णिमा खुन्हु पनौतिस्थित त्रिवेणीघाटय् म्व:ल्हुयाः रथ ल्वाकूगु स्वःसा दच्छिया पापं मुक्त जुइगु जनविश्वास दु। जात्राय् विशेष याना: उन्मत्त भैरवया खतं ल्यूने स्वकः व इन्द्रेश्वर महाद्यःया खतं न्ह्यःने स्वकः भद्रकालीया रथनाप ल्वाकेगु परम्परा दु । थथे रथ ल्वाकेबलय् रथयात्राय् संलग्न मनूतयूसं प्यखें अबिर ह्वला: अन च्वंगु वातावरण हे विशेष जुइ । उन्मत्त भैरबया खतं ल्यूनें इन्द्रेश्वर महाःद्यया रथं न्ह्य:नें भद्रकालीया रथयात ल्वाकीगु परम्परा थःथम्हं तुं द्यःपिनि यौनक्रिडा जूगु व खने मदय्क धकाः अबिर ह्वलीगु किंवदन्ति दु । किंवदन्ति पनौतीया थ्व जात्रा सम्बन्धि छ्गू ब्यागलं किवदन्ति दु । किंवदन्ति कथं परापूर्वकालय् महाःद्यवं श्री कृ्ष्णया चरित्र स्वय्गु विचाः याना: यक्व कलाःपिं मध्ये थःत छम्ह बिइत आग्रह यात । कृष्ण द्यवं क्वथाय् च्वंम्ह छम्ह यःम्ह यंकेत अनुमति बिल । जब महाद्य: प्रत्येक क्वथाय् स्वस्वं वंबलय् दक्व कृष्णद्यः नाप च्वनाच्वंगु खन । व खना: महाद्य: कैलाश लिहां वनाः दक्व खँ माता र पार्वतीयात कन । महाद्यया खँ : न्यना पार्वती ६४ योगीनी रुप धारण याना कामातुर जुया: महाद्यःयात लिना छ्वल । व रुप खना महाद्यः ग्याना: पनौतीया त्रिवेणीस्थित खुसी गुप्त सुलाच्वन । सुलाच्वंगु थासय् ६४ योगीनी पार्वती पियाच्वन । थ्व पार्वतीं जित: त्वःती मखुत धकाः , महाद्य: उन्मत्त भैरव रुप धारण यानाः पार्वती न्ह्यःने बिज्यात । योगीनी रुपी पार्वती त्व:ताः भद्रकालीया रुप हिला: रोसी खुसी सिथय् बिस्युं वनी। थथे बिस्युं वनीगु झ्वलय् पनौतीया लाय्कु डबुलिइ थ्यंकाः उन्मत्त भैरव भद्रकालीयात ल्यूने स्वकः सम्भोग याय् धुंकाः भद्रकाली शान्त अवस्थाय् वल । थःगु यौन चाहना पुरा जुइधुंकाः भद्रकालीं भैरवयात थःगु वास्तविक स्वरुपय् वया: सम्भोग याय्गु इच्छा ‘ प्रकट याइ । हान न्ह्य:नें भैरव महाद्य:या वास्तविक रुपय् वया: पुनः ; स्वक सम्भोग याइ । थथे याना: पनौतीया रथ ल्वाकीगु जात्रा सिधय्धंका: बहनी चिराग च्याका: जात्रा याना: पुलिसपाटी तयातःगु ब्रम्हायणीयात लसकुस याइ । ब्रम्हायणीयात रथय् तया: जात्रा याना: बजारय् चाःहिका: द्य:छेँय् दुकाइ । वहे खुन्हु बहनी न्हापांगु दिनय् बलि बिउगु म्येय्या ला दय्का “बल भ्वय्” नइ। अले
