बुँज्या
बुँज्या काजीमान डंगोल स्रोत- रवि शाक्य नेवाः अर्थतन्त्र बुँज्याय् आधारित खः । उद्योग बन्द ब्यापारया विकास मजूनिगु इलं निसें नेवाःत बुंज्याय् आश्रित खः । थनया थी थी भाषा, धर्म, संस्कृति व जातजातीया मनूतय्सं नं थःथःगु थासय् थःथःगु कथं बुंज्या यानाच्वंगु दु । १. म्हसीका १. म्हसीका नेपाः छगू कृषि प्रधान देय् खः । थनया अर्थतन्त्र कृषी आधारित अर्थतन्त्र खः । उद्योग धन्दा, बन्द व्यापारया विकास मजूनिगु व वैकल्पिक सीप व लजगाःया ब्यवस्था जुइमफुनिगु हुनिं देय्या ७९ प्रतिशत नेपाः मित आःतकनं कृषि पेशाय् हे आश्रित जुयाच्वंगु दु । थनया थी थी भाषा, धर्म, संस्कृति व जातजातीया मनूतय्सं थःथःगु थासय् थःथःगु पहः, प्रविधिं बुंज्या यानाच्वंगु दु । स्वनिगलय् नेवाःतय्नं बुंज्या याय्गु थःगु हे पहः व विधि दु । सीप व प्रविधि दु । थ्व हे सीप, प्रविधि स्वनिगःया गैर नेवाःतय्सं नं नालाः अनुशरण यानाच्वंगु दु । थौं स्वयाः ४४/४५ दँ न्ह्यःतक नेवाःतय्सं परम्परागत रूपं थःगु प्रविधिकथं बुंज्या यानावयाच्वंगु खः । सन् १९६० * च्वमि बुंज्या सम्वन्धी विज्ञ खः । या दशकय् अर्थात् १९६५ / ६६ पाखे उत्पादन बृद्धि याय्गु तातुनां हरितक्रान्तिया अभियानकथं झीथाय् नं विदेशी उन्नत जातया बीउ बीजन, रासायनिक साः, तथा कीटनाशक विषादी आदि कृषि सामाग्रीत दुहांवया: छ्यलाबुलाय् वल । अनंनिसें झीगु मौलिक बुंज्या प्रविधी ह्यूपाः वल । ल्हाः तं पालीगु बुँ ट्राक्टरं पालीगु जुल । ल्हाःतं दाइगु वा मेसिनं दाइगु जुल । साःगाः, नौगाः, गःसाःथें ज्याःगु जैविक तथा प्रांगारिक साःतय्गु पलेसा यूरीया, एमोनियम सल्फेट, कम्प्लेक्स, डि.ए.पि. आदि रासायनिक साः प्रयोग याय्गु जुल । ल्वय्, की नियन्त्रणया नामय् परम्परागत सूर्ति, धुस्वां, निम, त्यबू आदि जडिबुटि बनस्पतिया छ्यलाबुलाया थासय् थी थी रासायनिक बिषादित प्रयोगय् वल । अप्वः उत्पादन क्षमता दुगु विदेशी बीउ बीजन वसेंलि थःगु परम्परागत स्थानीय जातया पुसा न्हनाः वन । पुवा, दुराज, तःग्वः मार्सि, चीग्वः मार्सि, स्वला मार्सि, झर्वा, थापाचिनिया आदि जातया वापुसा स्वय् हे मखना वन । साइकल, ट्राक्टरं उत्पादित वस्तु वा, छ्व, कंनि, आलु आदि ल्ह्यइगु जुसेंलि खमू म्वाःलाः वन । थुकथं झीगु कृषि प्रविधी परिवर्तन वल । नेवाःतय्गु थःगु मौलिक सीप, प्रविधि छु खः धैगु तक नं न्हूगु पुस्तां मसिया वन । न्हूगु कृषि प्रणालि दुहां वसेंलि छखे उत्पादन वृद्धि जूगु खनेदुसा मेखे झीगु वातावरण स्यंकल । चायागु गुणस्तर व उर्वराशक्ति -हास यात अलय् मनूतय्गु स्वास्थ्यय् नं नकारात्मक लिच्वः लाकल धैगु खँनं बय्बय् जुया वल । थौं कन्हय् दिगो कृषि – विकासया अवधारणा वयाच्वंगु दु । थुकी मनूतय्गु ध्यान आकर्षित जुयाच्वंगु दु । दिगो कृषि-विकास धैगु हे रासायनिक मलखाद, रासायनिक बिषादित प्रयोग मयाः से जैविक तथा प्रांगारीक साः, जैविक बिषादि हे प्रयोग यानाः याय्गु बुंज्या प्रणाली खः । वास्तवय् झीगु बुंज्याया प्रविधि धैगु नं अज्याःगु हे खः । थ्व नाप ज्वःलाःवः । नेवाःतय्गु कृषि-प्रविधिइ मेपिंनाप ज्वः मलाःगु थःगु हे मौलिकतां जाःगु उल्लेखनीय प्रविधित दु । स्वनिगलय् नेवाःतय् सावाय्केगु अर्थात् गोरु जोतय् याय्गु चलन मदु । न्ह्याक्व बुंपाले माःसां कू ज्वनाः ल्हातं हे पाली । सुरुङ्ग म्हुयाः जमिन तःलं कंचा कयाः साः तय्गु सुयां मदुगु प्रविधि खः । बुरांज्या याय्गु थःगु हे पहःयागु प्रविधि खः । थः पिनिगु कृषि उत्पादन ल्ह्ययाः यंकेया लागि दोखमू, साः कुबुइत भाडाखमू कुं कुबुइत अलय्, बुँइ वनेत माःगु लबःकवः बजि ज्वलंया थलबल, लःथल, थ्वँथल आदि थी थी थलबल कुबुइत चौखमू धकाः सामान अनुसारया थी थी प्रकारया खमू छ्यलेगु नेवाःतय्गु बिस्कं प्रकारयागु चलन खः । तर स्वनिगलय् तिब्रगतिं जुयाच्वंगु शहरीकरण, सडक, भवन तथा आवास निर्माणया हुनिं झीगु बुंज्या योग्य जमिन मदया वनाच्वंगु दु । बुंज्या याय्गु ज्या म्हो जुजुं वनाच्वन। समय परिस्थिति अनुसार झीगु जीवनशैली नं परिवर्तन वयाच्वंगु दु । ईब्य:या आवश्यकता कथं नेपाली व अंग्रेजी भाषा सय्के माःगु जुल । स्कूल, क्याम्पसय् नं थुपिं भाषां हे शिक्षा काय् माःगु व थुपिं भाषातय्गु विकासं नेपालभाषाय् प्रभाव लाकाच्वंगु हुनिं नेपालभाषा ल्हाय्गु हे म्हो जुजुं वना च्वगु दु । नेवाः नेवाः दथ्वी नं नेपालभाषां खँ मब्यानाच्वंगु व छँय् छँय् तकनं मचातय्सं नेपालभाषा मल्हाइगु अवस्था ब्वलना वल । थज्याःगु अवस्थाय् झीगु बुंज्या प्रणाली व बुंज्या प्रविधी प्रयोग जुइगु व वनाप स्वापू दुगु परम्परागत नेवाः खँग्वःत समेत मसिया वनीगु स्वभाविक खः । बोलचाल प्रचलनय् मवइगु जुल । छु दँ लिपा लोप हे जुयावनीगु निश्चित दु । उकिं झीगु परम्परागत व मौलिक नेवाः बुंज्या प्रविधि व वनाप स्वानाच्वंगु थी थी खँग्वःत फयांफक्व लुमंकेगु संरक्षण याय्गु तातुनां थन उल्लेख याय्गु कुतः याना च्वना । २. वा बाली २. वा बाली वा पीगु ज्या निगू प्रकारं याइ (१) धुलय् पीगु (२) लखय् पीगु । धुलय् पीगु वःलावा खःसा लखय् पीगु लखवा खः । धुलय् पीगु वःलावा तप्यंक वाग्वः हे पीगु खः । थुकी वापुसा तयाः पुवाचा ब्वलंका च्वनेम्वाः । लखवा अथवा लखय् पीगु वायात न्हापां वा पुसा तयाः पुवाचा ब्वलंका: तिनि लिपा बुँइ यंकाः पीगु खः । थुपिं निगू प्रकारया पीगु ज्याय् याय्माःगु थी थी ज्या व प्रविधि पाःगु जुयाः थुमिगु बिस्कं बिस्कं हे वर्णन याय्गु आवश्यक जू । २.१ वला वा थ्व वा सुक्खा मौसम चैत्र बैशाख पाखे पीगु वा खः । लः आपाः म्वाःगु जातया वा खः । अथे जुयाः धः मदुगु लखं मलाःगु ज्यायाय् थाकुगु सुक्खा टार खाःगु ख्वातं लागाय् पीगु याइ । थ्व वा ह्याउँ – ह्याउँ हाकु – हाकु धाइ । थुकीया जाकि ह्याउँ-ह्याउँ धाइ । थ्व वा विशेष याना बजि ल्हुइत प्रयोग याइ । थुकीया बजियात वलाबजि धाइ । वलाबजि प्वाःयात नीगु फु क्वातुइगु तागत दुगु बजि धकाः नेवा समाज मानय् याना तःगु दु । अथे जुयाः मचाबूपिं मिसातय्त थ्व बजि नकी । थ्वसरा धैगु वानं धूलय् पीगु खः । गुलिसिनं थ्ववा पीगु याइ । छं जुया वलावाया पुसा मन्त धाःसा लखय् पीगु पुवा धैगु वा नं वला यानाः पीगु याः । तर, वलावा लखय् वा पीमज्यू धैगु मान्यता दु । २.१.२. दाय्पुले याय्गु वलावा वा पीत याय् माःगु खन- जोतया ज्यायात दाय्पुले याय्गु धाइ । धुलय् पीगु वा जुयाः चा नचुकेमाः । अथे जुयाः वलावा पीत तः कःमछि पाले दाय्गु-३३३-याइ । खालिगु बुँइ हकि थुकय् न्हापांगु पालेगुयात प्वंपाः पालेगु धाइ । अथे हे खः दाय्गु अर्थात चा तछ्याय्गु ज्या यात प्वंपाः दाय्गु धाइ । थथे प्वपाः दायेधुंका निकःगु खुसी व हे म्हाकियात हाकनं पालेगु याइ । थुकीयात माथं पालेगु धाइ । थथे पालीबलय् न्हापा दुगु तिक्व ल्हानावनी । प्वंपाः पालीबलय् चा पालाः काःगु ब्वतिक्व व पालाकाःगु चा तःगु ब्व म्हकि जुइगु खः । माथं पाली बलय् व हे म्ह
