९. ज्यानाखँग्व: (Formation of Words)
इस्वरानन्द (मूलुखा) स्राेत –रवि शाक्य खँग्वः नेपाल भासाय् स्वकथं दय्के दु । १. मायासुं ज्यानाः २. न्ह्यलि, खँग्वः व तसाँ ल्वाक छ्यानाः ३. खँग्वः खँग्वः चिना । १.ज्यानाग्व: (Verbal Formation) मायासुं ‘ सा, सि, सु, पु, पू(पुलि),’ तँसा तयाः ज्याना तःगु व यासुया गुगुं व (Tense ) पाखें तप्यंक क्वहां वःगुयात ज्यानाग्वः धाइ । तँसा तयाः ज्यनाग्वः ‘सा’ ( याय्गु भाब वा बस्तु ) – ‘ये , ने’ वइगु तिस्सःगु मायासुइ ‘सा’ तयाः कासा,कुसा,चुसा,च्वँसा,ज्वँसा,नसा,पुसा,पुँसा,हिँसा,थासा,ध्वासा,हुसा,लासा,हासा । ‘ये’ बिये – बिसा चिये – चिसा गिये – गिसा दाये – दासा त्याय – त्यासा ल्यये – ल्यसा च्वये – च्वसा च्याये – च्यासा तये – तसा न्वाये – न्वासा किये – किसा क्वाये – क्वासा प्याये – प्यासा म्वाये – म्वासा ब्वये – ब्वसा बुये – बुसा ल्यये – ल्यसा ल्वाये – ल्वासा धाये – धासा थिये – थिसा ‘ने’ क्यने – क्यँसा ग्यने – ग्यँसा ज्वने – ज्वँसा च्वने – च्वँसा छ्यने-छ्यँसा त्वने – त्वँसा तने – तँसा तुने – तुँसा फ्वने – फ्वँसा थने – थँसा लने – लँसा धने – धँसा ह्वने – ह्वँसा पने – पँसा यने – यँसा पुने – पुँसा थिने – थिँसा ब्वने – ब्वँसा मिने – मिँसा कुने – कुँसा ‘सि‘ ( जुइगुया भाब) “ये’ वझ्गु तिस्सःगु व ‘ह’ दुगु मायासुइ “सि” तनाः गसि, दसि, हिसि, न्यासि, ताये-तासि दाये-दासि बुये-बुसि म्हाये-म्हासि चाये-चासि गये-गसि न्हये-न्हसि व्वये-त्वसि ग्वये-ग्वसि प्याये-प्यासि न्ह्याये-न्हासि ब्वये-ब्वसि ज्वये-ज्वसि बुये- बुसि ‘सु’ (याःगु बा जुउगु भाब) ‘ये,ले’ वइगु तिस्सःगु व “ल, ह’ दुगु मायासुइ “सु’ तनाः |कासु ,बिसु, न्हिसु, नसु, ग्यसु, तासु ‘ये’ किये-किसु गिये-गिसु त्वये-त्वसु ब्वये-ब्वसु म्वाये-म्वासु ल्यये-ल्यसु नियो-निसु ब्वाये-ब्वासु हिये-हिसु ल्वये-ल्वसु पाये-पासु पिये-पिसु लिये-लिसु ल्वाये-ल्वासु ‘ले’ हिल्ले-हिसु पिले-पिसु निले-निसु नाले-नासु म्हिते-म्हिसु माले-मासु हाले-हासु ह्वले-ह्वसु ज्यले-ज्यसु प्वले-प्वसु कुले-कुसु हुले-हुसु बुले-बुसु न्हिले-न्हिसु ‘पु’ (जुइगुया भाब बा पहः) ‘ये, ने वइगु मायासुइ ‘पु’ तनाः दिपु, नपु, न्वापु, ल्वापु, तँपु, कँपु, न्यँपु, तुँपु ‘ये’ कापे-कापु च्वये-च्वपु छ्याये-छ्यापु ख्याये-ख्यापु थाये-थापु चाये-चापु ल्यये-ल्यपु स्वये-स्वपु स्वाये-स्वापु म्वाये-म्वापु ल्वाये-ल्वापु ध्बये-ध्वापु थ्वये-थ्वपु घाये-घापु ‘ने’ त्वने-त्वँपु च्वने-च्वँपु ब्वने-ब्वँपु फ्यने-फ्यँपु सने-सँपु छिने-छिँपु भिने-भिँपु गने-गँपु ‘पू’-‘पूलि’ (याय्गु व जुइगुया भाब बा बस्तु) ‘आ’ दुगु ‘ये’ वइगु मायासुइ ‘पू’ तनाः घापू, दापू स्वापू, न्हापू, ल्हापू वाये-वापू द्याये-द्यापू घ्वाये-ध्वापू हायेद्वापू थाये-थापू फ्याये-फ्यापू थ्याये-थ्यापू थ्वाये-थ्वापू न्वाये-न्वापू चाये-चापू ब्वाये-ब्वापू नाये-नापू च्याये-च्यापू ग्याये-ग्यापू छाये-छापू ज्याये-ज्यापू ख्याये-ख्यापू घ्वाये-ध्वापू व्छाये-व्छापू ग्वाये-ग्वापू ‘छि’- ( क्व, माक्व) जक बा फुकंया अर्थय् ) ‘ये, ने, ले” वइगु मायासुइ ‘छि’ तनाः काछि, किछि, गिछि, माछि, खँछि, न्ह्यँछि. ‘ये’ ‘ने’ चाये–चाछि न्यने- न्यँछि तुये-तुछि ल्यने- ल्यँछि बुये-बुछि ब्यने-ब्वँछि धाये-धाछि च्वने–च्वँछि थाये-थाछि तुने-तुँछि स्वये–स्वछि नुने-नुँछि गाये–गाछि पुने -पुँछि ल्हाये -ल्हाछि कुने-कुँछि ‘ले‘ नाले–नाछि पाले–पाछि बुले–बुछि वाले–बाछि हिलि-हिछि ‘क” ( याइमुया भाब, याइम (गु) ) भाब अर्थय् ‘क’ तयां तुं छ्यले दु । ब्वाय्सुइ छ्यले बलय् ‘क’ तनाः लिफुति (: ) च्वनि । उकिया लिउने ‘म’ बा ‘गु’च्वं वइ। ‘आ’ दुगु ‘ये, ले,’ वइगु यासुइ ‘क’ तयाः ल्हाक, थाक, याक, ख्याक, ग्याक, चाक, व्छाक, ज्याक, फाक्क; प्याक, स्याक, हाक, पाक, न्वाक, घाक, काक, ध्वाक, च्वाक, लाक, म्वाक, स्वाक, धाक, च्याक (शुगुं गुगु ने” लि’ निता क’बःगु नंढु। ) ‘अ’ (चिनागु) दुगु ‘ये’ ‘ले’ वइगु यासुइ ‘क’ तनाः ख्यक, ख्वक, च्वक, छ्यक, थ्वक, ल्ह्वक, ब्वक, ल्वक, स्वक, ज्यक, त्यक, ध्वक, न्यक, ह्यक, व्वक, ह्वक ( गुगुं गुगुं ‘ये’ ‘ले’ निथिकय् सं ‘क’ वःगु दु। ) इ. उ दुगु ‘ये’ ‘ले’ यासुइ ‘क’ तयाः किक, गिक, जिक, तिक, लिक, थिक, निक, पिक, फिक, बिक, मिक, सिक, हिक, कुक, खुक, चुक, छुक, जुक, तुक, नुक, फुक, बुक, लुक, न्हुक, थुक (थुकिइ नं गुलिं गुलिं ‘ये, ले ‘ निथिकय्सं “क’ वःगुदु ।) यासुं क्वहाँ वःगु “ना’ (याय्गुया भाब) याकेगु अर्थय् ‘के’ वइगुलि जक । ‘क’ तनाः. ज्यानागु खँग्वः थें यासुं क्वहां वःगु खँग्ब: नं ब्वाय्सुइ छ्यले दु। ‘आ’ दुगु ‘ये’ वइगु यासुया न्ह्यवय् जि जिं लिसे वइगु यासु ( मायासुइ ‘ना’ तना:) ख्याना, ज्याना, ल्वाना, च्याना, चाना, थाना, त्याना, ब्वाना, ल्हाना, याना, फ्वाना, द्याना, ध्वाना, च्वाना, ख्वाना, ग्वाना, छ्याना, लाना, पाना, स्याना, व्हना, ‘ना’ (याय्गु’बा याःगुया भाब) ‘ने’ वइगु “अ, इ, उ” दुगु मायासुइ ‘ना’ तनाः (जि, जिं -लिसे वइगु यासु) :- अ– कना, नना, फ्वना, हना, बना, स्वना, म्हना, क्यना, धना, फ्यना, थना इ– चिना, घिना, खिना, छिना, हिना, भिना, मिना, तिना, उ– कुना, छुना, तुना, मुना, नुना, धुना, पुना, दुना । ‘न’ (ं) (जूगुया भाब) ‘ने’ वइगु ‘अ’ दुगु मायासुइ ‘न’ (ं) तनाः (व, वं लिसे न्ह्यवय् वइगु यासु), पं (पन), द्वं (द्वन), प्वं (प्वन) थकने थकं लि-ब्वने लिब्वं लि-गने लिगं ल-हने लहं उ-जने उजं स्व-नने स्वनं त्वे-कने त्वेकं ल्हा-पने ल्हापं क्व-ह्यने क्वह्यं हा-पने हापं थ-ह्यने थह्यं द्या-पने द्यापं क्व-न्हने क्वन्हं छ्या-पने छ्यापं दु-दने दुदं न्ह्य-थने न्ह्यथं ‘ला’ (याय्गु बा याःगुया भाब) ‘ले’ वइगु “अ, आ, इ, उ” दुगु मायासुइ ‘ला’ तयाः (जि, जिं लिसे वइगु न्ह्यवया यासु) :– अ–ग्यला, छ्यला, ग्बला, व्हला, न्यला, ज्यला, ब्वला आ– चाला, छाला, म्हाला, माला, हाला, वाला, पाला,फाला, काला, इ– सिला, चिला, हिला, न्हिला, तिला, थिला, म्हिला उ– कुला, छुला, हुला, बुला, उला, गुला, चुला, तुला, पुला,सुला । ‘या’ (याय्गु बा याःगु भाब) ‘ये’ वइ्गु “अ, आ, इ, उ” दुगु मायासुइ “या’ तयाः (जि, जिं, लिसे वइगु न्ह्यवया यासु) :– अ– ब्वया, फ्वया, न्ह्यया, ध्वया, स्बया, ख्वया, थ्वया आ- बाया, चाया, ताया, फाया,
८. याताजि (Quality of Verb Pattern)
याताजि ( ‘याक’ लिसे यासु गन, गथे च्वना वइ, व यासु छ्यलाय्.स्वया । आः व खँपु ज्याय्कथं ग्व:ताजि दु, व स्वे।) नेपाल भासाय् यासुं भराय् ब्याक अर्थ कत्ता:। उकिं खँपु छ्यला कथं ग्वःताजि दु, व थन छता छतायात ब्वया स्वे। ब्याक्कयां नमुना न्ह्यवय् बिइ । छाय् धाःसा उकिइ यासुया बांलाक ख्वाः सिइ दया वः। याताजि १;छथी ‘यात’ काइगु यासु। थुगु क्वथाचाय् छथी “यात” ( “यात’ वइगु ) कया: छ्यले दुगु यासु बःचा हाःगु खँपुइ छ्यला स्वे । क्वथा -ल्या १ ( याताजि १) याक । यात । यासु माकलं । झीत । हयकालइमिसं | छिमिसं । पिल्हुतभाजुपिसं। भौपिन्त | बेफलभ्वातिनं । मचातय्त । म्हितकलब्वां | रामचित । सःतललमिं | माजुयात । व्छनखुं । कपजापिन्त। स्वफ्यात १. यात काइगु यासुया ब्याकय् लितँसा चिं (ं)वइ। २. यात नां बा मंकाःनां जुइ ।३.ह्याबलें ज्यान दुगु ‘यात’ जुया च्वनि। ४. मेगु नं थुगु पहःगु यासु थुकथं हे खँपुइ छ्यले फु।५ . याताजि ३. या क्वथाय् नं छ्यले दु। छथी यात (०) काइगु थुगु क्वथाय् छथी “यात (०) कयाः छ्यले दुगु यासु बःचाहाःगु खँपुइ व्वयास्वे । Toggle #2 Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. Ut elit tellus, luctus nec ullamcorper mattis, pulvinar dapibus leo.
दसु (Sign of Apocope)
दसु (Sign of Apocope) लिउने आखः तनि हे धइगु मदु । तर आखःतना च्वं थाय् दसु ल्यना च्वनि । छु छु तनेवं छु दसु ल्यना च्वनि व सिइके। १. ‘न’ ‘म’ व ‘ँ’ इंफुतियां लिउ ‘त, थ, ल’ तना च्वं थाय् चय्फुति ‘ ं ‘ दसु ल्यना च्वनि । ‘न’ तंथाय् लन लं मिजन मिजं छ्यन छ्यं स्वान स्वां बाखन बाखं बान बां नकिन नकिं चिन चिं मिन मिं ‘म’ तंथाय् तम त॑ माम मां दाम दां ताम तां नाम नां इफुतियां लिउ ‘त’ (ँ त) तंथाय् भेाँत भेां क्वँत क्वं ल्वँहत ल्वं ख्बँत ख्वं इंफुतियां लिउ ‘थ’ ( ँ थ ) तंथाय् क्वँथ कं पँथ पं जँथ जं स्वँथ स्वं इंफुतियां लिउ ‘ल’ ( ँ ल ) तंथाय् क्वँल क्वं घ्वँल ध्वं फ्वँल फ्वं ग्वँल ग्वं साभेाँल साभेां २. ‘अ, आ’ या लिउने “च, ज, स’ तंथाय् तुतिपाला “य्’ दसु ल्यना च्वनि । ‘च’ तंथाय् क्वँच क्वँय् सँच सँय् पाँच पाँय् ग्वाँच ग्वाय् ख्वाँच ख्वाँय् ल्वच ल्वय् ‘ज’ तंथाय् बनज बनय् भ्वज भ्वय् ‘ख’ तंथाय् फस फय् थास थाय् हँस हँय् बास बाय् कँस कँय् मास भाय् ३.अ, आ’ या छिउने मेगु आखः तंयाय् लिफुति (ः) दसु न्यना च्वनि । ‘अ’ तंथाय् वासल वासः घलक घलः लख लः आखल आखः कत कः खल ख: पसल पसः भवल भवः ‘आ’ तंथाय् नेपाल नेपाः निभाल निभा: कलात कलाः जात जाः पात पाः झ्याल झ्या: ४. ‘ति’ लि’ तना च्वंथाय् ‘उ’ दसु ल्यना च्वनि । ‘ति’ तंथाय् भति भउ धुकुति धुकु पति पउ फिपुति फिपुउ कुति कुउ ‘लि’ तंथाय् पलि पउ धुलि धुउ भलि भउ सफुलि सफुउ नलि नउ दापुलि दापउ भुलि भुउ कुलि कुउ ५. ‘इ’ या लिउ ने छुँ आख; तंथाय् ‘इ’ दसु न्यना च्वनि | किल किइ मिच मिइ धिक धिइ पिक पिइ सिक सिइ ६, ‘उ’ या लिउने छुँ आखः तंयाय् ‘उ’ दसु ल्यना च्बनि | घुल घुउ म्हुल म्हु जुल जुउ मनुख मनु न्हुल न्हुउ
२.न्वसु (Pronounciation)
‘य’ व ‘व’ नेपाल भासाय् ‘य’ व ‘व’ माआख: बाआख: नितां आखलय् दुथ्या: । उकिइ ‘य’ ‘ए’ लिसे सत्तिक लाइ । गथे —- बाआख: + ‘य’ चिना: ए(े) क + य क्य के ख + य ख्य खे ल + य ल्य ले ब + य ब्य बे थ + य थ्य थे छ + य छ्य छे ह + य ह्य हे स + य स्य से ‘व’ ‘ओ’ लिसे ज्वलिंज्व: । बाआख: + ‘व’ चिना: ओ क + व क्व को ख + व ख्व खो ग + व ग्व गो घ + व घ्व घो ज + व ज्व जो स + व स्व सो थ + व थ्व थो ल + व ल्व लो ‘व’ व ‘ओ’ नितां नेपाल भासाय् चिहाय्क नवाइ । उकिं ‘व’ व ‘ओ’ निगलय् थःत छिंगु छ्यले दु । ( कथुं नवाय् थाय् ‘व’ जुइ । म्हुतुसिं नवाय् थाय् ‘ओ’ (ाे) जुइ । ) “य् , य” व “ए , ऐ” ‘अ’ व ‘ए’ या दथुइ चिनागु ‘य’ वइ । गथे —- अ + य = ऐ अ + य चिना: ए क + य क्य के ल + य ल्य ले ब + य ब्य बे स + य स्य से ‘अ’ व ‘ऐ’ या दथुइ तुतिपाला ‘य्’ लिउने वइ । गथे – अ + य् = ऐ अ + य् चिना: ऐ क + य् कय् कै ह + य् हय् है न + य् नय् नै ल + य् लय् लै ‘आ’ व ‘ऐ’ या दथुइ तुतिपाला ‘य्’ लिउने वइ । गथे – आ + य् = ऐ अ + य् चिना: ऐ का + य् काय् कै हा + य् हाय् है जा + य् जाय् जै सा + य् साय् सै म्हुतुं पिहाँ वइ थें आख: झ्व : अ य ए अय् आय् ऐ व ओ क क्य के कय् काय् कै क्व को च च्य चे चय् चाय् चै च्व चो त त्य ते तय् ताय् तै त्व तो भ भ्य भे भय् भाय् भै भ्व भो ल ल्य ले लय् लाय् लै ल्व लो लिउनेया ‘बा’ व ‘मा’ आख: बाआख: नेपाल भासाय् लिउनेया ‘बा’ आख:यात न्ह्योनेयागुलिं साला: नवाइ मखु । गथे – दाल, माल, वन, कित, थित, मत, सल, बुत, बुल, गन, थन, अन, माआख: लिउनेया माआख:यात न्ह्योनेयागुलिं साला:(काचाक्क) नवाइ । गथे – १.अयां लिउ ‘इ’ लाइ बलय् ऐ (ै) थें नवाइ । कइ कै गइ गै नइ नै २.’अ’यां लिउने ‘उ’ लाइ बलय् औ (ाै) थें नवाइ । भउ भौ पउ पौ नउ नौ ३.’इ’यां लिउने ‘इ’ लाइ बलय् ई (ी) थें नवाइ । किइ की धिइ धी बिइ बी ४.’उ’ यां लिउने ‘उ’ लाइ बलय् ऊ (ू) थें नवाइ । धुउ धू न्हुउ न्हू सफुउ सफू ५.’इ’ यां लिउने ‘उ’ लाइ बलय् ‘य’ चिनागु ई (ी) थें च्वंक नवाइ । गथे – जिउ ज्यू सिउ स्यू लिउ ल्यू (नवाय् बलय् उथें उथें च्वंसां ‘ज्यू ,स्यू ,ब्यू ‘ मच्वसे ‘जिउ ,सिउ ,बिउ ‘ च्वे बांला: ।) ६.’उ’ यां लिउने ‘इ’ लाइ बलय् ‘व’ चिनागु ई (ी) थें च्वंक नवाइ । गथे – जुइ ज्वी खुइ ख्वी लुइ ल्वी (नवाय् बलय् उथें उथें च्वंसां ‘ज्वी, फ्वी,ल्वी ‘ मच्वसे ‘जुइ, फुइ, लुइ ‘ च्वे बांला: ।)
१. आख: (Alfphabet)
इस्वरानन्द (चलँचा)स्राेत ः रवि शाक्य (अनलाइन) १.माआख: (Vowel ) १.माआख: (Vowel ) अ आ इ ई उ ऊ ए ऐ ओ औ अं अ: नेपालभासाय् मूगु माआख: खुग: जक दु। गथे- अ आ इ उ ए ओ * ा ि ु े ो क का कि कु के को लिउने छुं आख: तना च्वंथाय् जक अ: आ: ई ऊ ऐ ओ अं : ा: ी ू ै ाै ं कः काः की कू कै काै कं छ्यलेवं गाः। मेथाय् सकभनं च्वेयागु हे खुगः माआखलं चाय्के । नवाय् थें च्व नं च्वय् । गथे — चिहायक नवाय्थाय् ( ह्रस्व ) अ – न,व,छ,सल,मत आ (ा) ला,जा,मा,जा,हा इ (ि) सि,जि,मि,छि,हि उ (ु) कु,सु,छु,भु,दु ँ – खँ,कुँ,लँ,लुँ,धुँ, ताहाय्क नवाय्थाय् ( दिर्घ ) अ (ः) कः,लः,जः,स:घ: आ (ाः) काःसाःह्लाःजा:भा: ई (ी) की,झी,मी,पी,सी ऊ (ू) कू,भू,मू,जू ,धू ं – लं,स्वां,पं,कां,सुं लितँसा चिं (:) व (य् , इ ) च्वना वइथाय् तंगु आख: लुया वइ। छाय् धा:सा व चिं मूगु खँग्वलय् जक च्वनि। गथे – लः—लख॑,लखय् ध:—धलं, घलय् काः—कालं, कालय् झ्याः—झ्यालं, झ्यालय् जः—जलं, जलय् खः-खतं, खतय् खाः—खालं, खालय् प्वाः—प्वाथं, प्वाथय् की -किलं, किलय् मी—मिच, मिचय् . जू—जुलं, जुलय् भू—भुलिं, भुलिइ धी—धिक॑, घिकय् पी—पिकं, पिकय् धू—धुलं, धुलय् पुखू—पुखुलिं, पुखुलिइ धूकू—धुकुतिं, धुकुतिइ सफू—सफुलिं, सफुलिइ पौ—पलिं, पलिइ नौ—नलिं, नलिइ ल॑—लनं, लनय् त॑—तमं, तमय् स्वां—स्वानं, स्वानय् दां—दामं, दामय् नकिं—नकिनं, नकिनय् गां—गामं, गामय् २.बाआख: (Consonant) २.बाआख: (Consonant) नेपाल भासाया थःगु पहः कथं बाअखः नीखुगःजक ति धों ति धों ति क ख ग घ ङ कथुं च छ ज झ ञ न्यतालं त थ द ध न वां प फ ब भ म म्हुतुसिं य र ल व नायुस स ह कथुं ति (तिस्स:)—धों(धोंस:) “ङ,ञ,न,म,”-न्हासं नं पालाक थ्वया च्वनि। “ङ”-कथु व न्हासं, “ञ”-न्यता: व न्हासं, “न” वा व न्हासं , “म” म्हुतिसि व न्हासं। मे थतुइका थक्वं थ्वके मा:गु “ट, ठ, ड, ढ, ण, श, ष” व न्यतालं मे काका:पिकाय् मा:गु “श” नेवा: भासाय् मदु। उकिं नेपाल भासाय् च्वेयागु नीखुगः जक बाआख: छ्यलेवं गाः । कतःभासं दुहां वःगु खंग्वलय् न॑ “ट, ठ, ड, ढ, ण, श, ष” गनं हे मछ्यले। गथे- मोतर, मास्तर, कोत, धंग, सेंथ, गनेस, आसा, देस, सीर्सक, संघर्स, सोसन, सासन, , भासन, भासा, आकास, देस…। ‘ब’-‘व’ ब–म्हुतुं क्वज्वइ बलय् ‘ब’ जुया वइथाय् सकभनं ‘ब’ हे च्वय् । गथे- बलचा, बाखं, बेलि, बुँ, बुन्हि, बिखू ,बिकः, (थें) बिबेक, बिस्व, बिस्वास, बाताबरन, बिद्या, बिनय, बिस्नु ‘व’ जुया वइथाय् सकभन॑ “व” हे च्वय् । गथे- वने, वाले, वल, वात, वइ, वाइ । ३.चिना आख: (Joined Letter) ३.चिना आख: (Joined Letter) ‘य’ लिसे क्य ख्य ब्य ल्य ‘व’ लिसे क्व ख्व ह्व ल्व अथेहे नेपाल भसाय् ‘ह’ लिसे नं आख: चिनेगु या: । गथे — ‘ह’ लिसे ‘न’ चिनाआख: न्ह न्हा न्हि न्ह्य न्ह्या न्हकु न्हाय् न्हिसु न्ह्यपु न्ह्योने ‘ह’ लिसे ‘म’ चिनाआख: म्ह म्हा म्हि म्ह्य म्ह्या म्हगस म्हासु म्हिते म्हुतु म्ह्याय् ‘ह’ लिसे ‘र’ चिनाआख: ह्र ह्रा ह्रि त:ह्रं अह्रा: अह्रिं ‘ह’ लिसे ‘ल’ चिनाआख: ल्ह ल्हा ल्हि ल्हु ल्हाये ल्हुति ल्होंपा ल्हुकु ‘ह’ लिसे ‘व’ चिनाआख: ह्वने ह्वाचु ह्वालु ह्वान्तां
