थी थी क्याम्पस पिहाँव:गु दँपौ
ल्या दँपौया नां न्हापां पिर्देगु साल क्याम्पसया नां १ जः . ने.सं.१०८३ त्रिचन्द्र कलेज २ कुलां ने.सं.१०९४ पाटन संयुक्त क्याम्पस ३ न्हाय्कं ने.सं. ११०० सरस्वती बहमुखी क्याम्पस ४ मन्द: ने.सं. ११०० पुलचोक क्याम्पस ५ गं ने.सं.११०० कीर्तिपुर बहुमुखी क्याम्पस ६ सँझ्या: ने.सं. ११०० पब्लिक यूथ क्याम्पस ७ सुकुन्दा ने.सं. ११०१ रत्नराज्यलक्ष्मी क्याम्पस ८ स्वनिग: ने.सं. ११०१ नेपाल कमर्श क्याम्पस ९ चकना ने.सं. ११०२ शंकरदेव क्याम्पस १० नील: ने.सं. ११०२ सानो ठिमी क्याम्पस १२ ग्वय्स्वां ने.सं. ११०३ काठमाडौं क्याम्पस १३ त्वलं ने.सं. ११०४ रत्नज्योलि व. मु. क्याम्पस १४ सः ने.सं. ११०४ काभ्रे क्याम्पस १५ आगं ने.सं. ११०५ थापाथली क्याम्पस १६ सुथ ने.सं. ११०४ भक्तपुर क्याम्पस १७ तिसा ने.सं. ११०६ ललितकला क्याम्पस १८ नायखिं ने.सं. ११०७ पिपुल क्याम्पस १९ अमू ने.सं. ११०७ नेपाल ल क्याम्पस २० निभा: ने.सं. ११०७ अमृत साइन्स क्याम्पस २१ त्वा:देवा ने.सं. ११०८ महेन्द्र रत्न क्याम्पस २२ सुसा: नै.सं. ११०८ केन्द्रीय क्याम्पस २३ लूज: ने.स.११०९ हिरालाल क्याम्पस २४ पलेस्वां ने.स.११०९ पद्मकन्या क्याम्पस २५ गुंच्व ने.स.१११० द्यौराली व.मु. क्याम्पस २६ लिधंसा ने.स.१११२ नर्सिङ्ग क्याम्पस २७ लू निभा: ने.स.१११४ ई.अ.सं. पश्च्चिमाञ्चल क्याम्पस २८ सगं ने.स.१११८ शहीद स्मारक कलेज
लोककासा
लोककासा वज्रमुनि बज्राचार्यस्राेत-रवि शाक्य कासा विश्वया हरेक देशय् थः थःगु हे कथंया दु । कासाया ज्या मनयात याउँकेगुजक मखसें न्याइपुक्क न्हि छ्याय्त, बौद्धिकस्तर बृद्धि याय्त व शारीरिक क्षमता अप्वय्केत नं आवश्यक । नेवाःतय् दथ्वी नं थःगु हे कथंया कासाया विकास जुयाच्वंगु दु । १ म्हसीका संसारय् फुक्क देसय् थःगु दे कथंया कासात दु थें नेवाःतय् नं थःगु हे मौलिक कासात दु । हरेक देया थःगु आर्थिक, सामाजिक, सांस्कृतिक पहिचान उगु देया भाषा, साहित्य, कला, संस्कृति, कासापाखें बियाच्वनी थें नेवाः समुदायया आर्थिक अवस्थायात नं उगु थासय् म्हितीगु परम्परागत कासापाखें स्पष्ट जुइ । कासा धालकि मनयात न्ह्याइपुकेत काय्गु वा छ्याय्गु साधन कथं परिभाषित या छं । गथे लासा धालकि लाय्गु साधन धैगु सीदु । अथे हे कासा धाय्बलय् काय्गु कयाः म्हितेगु खः । सामान्यतया कासाया नां थाय्या नां कथं, उगु कासाय् हालीगु म्येया न्ह्योनेया झ्वःपाखें, वस्तुया नां कथं तयाः तःगु खनेदु । परम्परागत कासाया विशेषता धैगु हे ध्यबा त्याके बुकेगु सिबें नं न्ह्याइपु छ्याय्गु, जीवनयात मचाय्क न्ह्योने छ्वय्गु खः । थःगु थासय् हे उपलब्ध जूगु सामानयात कासाया माध्यम दयेकेगु खः । स्थानीकरण यानाः यंकेगु हे नेवाः कासाया विशेषता जुगुलिं थाय् कथं व हे छगू कासाया नां पानाः च्वंगु खनेदु । सामान्यतया कासा धाय्बलय् कासाय् निश्चित नियम दय्माः । कासाय् ई व थाय् निश्चित जुइमाः । कासापाखें कासामितय्सं न्ह्याइपुकूगु जुइमाः । कासां शारीरिक, मानसिक, बौद्धिक छुं विकासया नितिं ग्वहालि याःगु जुइमाः । ई मचाय्क छ्याकेगु कासाया मू विशेषता खः । कासाया शुरुवात सम्बन्धी लिखित प्रमाण मदुस अनुमान कथं मानययाके चेतनाया विकास नापं कासाया नं प्रचलन वल जुइमाः । १.२ कासाया वर्गीकरण १.२ कासाया वर्गीकरण कासा न्ह्याइपुकेगु लागी, मचाय्क दिं छ्वय्गु लागी छ्यलीगु जुगुलिं उपयुक्त ई थाय्, मौसम, उमेर, लिङ्गया आधारं विभिन्न कथं कासायात ब्वथले छिं । १.२.१ लिङ्गया आधारय् कासाया ब्वथला कासा फुक्कसिया लागी वरावर खः । अथेखःसां कासा म्हितूगु आधारं वा कासाया आधारं मिसा व मिजंयात ब्वथलेगु कासात नं परम्परागत लोक कासाय् दु । थौंकन्हय् मिसा व मिजं समान धाःसां शारीरिक रुपं समान खनेमदु । प्रकृतिं हे मिसापिं मिजंसिबें मिसा कमजोर खनेदु । तर न्हापाया समाजय् मिसापिं छेँया ज्याय्, भुतू ज्याय् ब्यस्त जुइपिं, मिजंत शारीरिक बलया ज्या याइपिं कथं म्हसीया च्वंपिं खः। थथेहे परम्परागत कासाय् नं मिसात म्हितीगु कासा व मिजंत म्हिती कासा कथं ब्वथला तःगु दु । उकिं सामान्यतया मिसात म्हितीगु कासा मिजंत म्हिती मखुसा, मिजंत म्हितीगु कासा मिसापिं म्हिती मखु । म्होजक कासा मिसा व मिजं ब्वथलेगु दुसा, सामान्यतया मेगु कासात फुक्क हे बिना लिङ्गया भेदभाव म्हितेगु याइ । मिजंत जक म्हितीगु वा मिसात जक म्हितीगु धकाः म्हिते हे मज्यू धैगु मखु । अप्वःयानाः जक म्हिती मखूगु खः । ई छ्याय्गु लागी तः पुले धुंकूपिं, बाज्यः वने धुंपिं बुढात नं न्हाइपु छ्याय्गु लागी कासात म्हितेगु याः गथे पचिस वा थर्कि म्हितेगु, नखःचखः वलकि जू म्हितेगु, पासा म्हितेगु, तास म्हितेगु आदि । गुगुं कासात मचा उमेरय् म्हितेगु मयाः । तास म्हितेगु धाःसा मचात नं म्हितेगु याः । गबलें गवलें थौंकन्हे मिसात नं म्हितेगु याःसां न्हापायापिं मिसामचात धाःसा तास म्हितेगु याःगु खनेमदु । थुकथं लिङ्ग, उमेरया आधारं कासा म्हितेगु यात ब्वथले छिं । थुगु कथं मिजंत म्हितीगु, मिसात म्हितीगु व मचात म्हितीगु कासा दसुया रुपय् सामान्य म्हसीका थुकथं दु । १.२.१.१ मिजं कासा १.२.१.१ मिजं कासा बल वा भकुंग्वारा, गुच्चा, माकः पुला कासा, ख्याःग्वारा, देगः कासा, कबर्दि, कथि कासा, सल कासा, ग्वंगः कासा, जुजु कासा, पानदश वा तकुमलु कासा आदियात विशुद्ध मिजं कासाया रुपय् काछिं । मिजंत जक हे म्हितीगु कासात मध्ये दसुया रुपय् क्वय् बियागु दु । १.२.१.१.१ खिपः साला : म्हितीगु कासा ख्यलय् पिने च्याम्ह झिम्ह सिवें अप्वः मनूत च्वनाः निगू पुचः दय्की, बराबर ल्याखं कासामित इना: काइ । थुगु कासाया लागी बल्लागु छपु क्वातुगु खिपः दै । उगु खिपःया दथुइ छगू चिं तयातःगु दै । निथ्वः मनूतय्सं उगु खिपःयात थःथःगु थासय् सालेगु कुतः याइ । गुगु पुचलं सालाः थःगुपाखे काय्गु याइ । चिंयात आधार दयका चिं नं पिने थ्यंक सालाः काय्फूगु पुचः त्याःगु जुइ । थ्व कासा नितान्त शारीरिक बलनाप स्वापू दूगु कासा खः । १.२.१.१.२ ग्वंगः कासा थ्व सामान्यतया येँयाया जःखः म्हितीगु, वनं मिजंतय् दथुइ म्हितीगु कासा खः । थुकी छम्ह माखा दै उम्ह माखायात छचाखेरं ग्वंगःत वयाः गय्त तयार जुयाः च्वनी । माखायात पाः च्वनाः च्वनीम्ह दै । उम्ह पाः च्वनाः च्वनीम्हेसिनं मखंक मेपिं ग्वंगःत वयाः माखायात गया: वनी । उगु हे इलय् माखा पाः च्वनाःच्वनीम्हेसिनं थी फत धाःसा उम्ह ग्वंगः माखा जुइ । थुकथं माखा व ग्वंगः जुयाः म्हिते माःगु वा भच्चा अश्लिल थें ताइगुलिं मिसात थुगु कासा म्हितेगु याइमखु । अथे हे ग्वंगः कासायात कक् फाइट नं धाय्गु याः । ग्वंगःत ल्वाइबलय् गथे ल्वानाः हि हे वःसां त्वती मखु । अथे हे मबूतले हे ग्वंगः ल्वाय् थें ल्वाइगु जुगुलिं थुगु कासायात ग्वंगः कासा धाःगु खः । थुगु कासा म्हितेगु लागी छकू ख्यः माः । मिजंत जक म्हितीगु थुगु कासाय् प्रत्येक कासामिपिं छचाः ख्यरं च्वनी । छपा तुतिं चुयाः छपा तुति थकयाः उगु तुतियात छपा ल्हाः तं ज्वनी । मेगु छपा ल्हाःतं मेगु ल्हाःया लप्पाय् ज्वनी । दक्वसिनं थःथःगु थासय् च्वनाः तयार जुइवं कासा शुरु जुइ । कासा शुरु जुइवं छम्हेसिनं मेम्हेसितः ब्वहलं घ्वाय्गु याइ । लप्पाय् ज्वनाः तःगु ल्हाः संकाः मेम्ह कासामियात ग्वंगः नं पां दाय् थें मेम्ह कासामियात दाइ । थथे दाय्वं कासामि ग्वतुलेगु नं जुइ । अथे जूसां तुति ज्वनाः तःगु ल्हाः त्वः मफीत धाःसा बूगु जुइमखु । घ्वात्तु घ्वाइबलय् बल्लाः म्हेसिनं बः मलाः म्हेसित यक्व सास्ति याय्गु याइ । कासाया अन्तय् कासामिं मेपिं कासामिया ल्हाः त्वःफीक फुक्कसित घ्वाय् फत धाःसा उम्ह कासामि त्याःगु जुइ । १.२.२.२ मिसा कासा १.२.२.२ मिसा कासा छेलिबाकुं, घ्वाइँ कासा, यकं धाला, साइँ कासा, खिपः कासा आदियात विशुद्ध मिसा कासा कथं काछिं । मिसात जक म्हितीगु कासायात दसुया रुपय् क्वय् न्ह्यब्वयागु दु । १.२.२.२.१ खिपःकासा खिपः कासा याकःचांनिसें न्याम्ह, खुम्ह न्याक्व नं म्हितेज्यू । खिपःया ग्वहालि कयाः खिपः निपा ल्हाः तं संकाः संकुगु खिपः या तालय् तुति ल्ह्वनाः दुहाँ वनेगु याइ । खिपःया ग्वाहालि कयाः म्हितीगु कासा जुगुलिं थुगु कासायात खिपः कासा धाःगु खः । ल्हाः च्वःलिसे तुति ल्ह्वनेगु नं च्वय्काः खिपः दुने खिपतं
नेवा: थर
नेवा: थर स्राेत – राेशन श्रेष्ठ जि पाजु मंगलकृष्ण श्रेष्ठं छन्हु जिके न्यनादिल । ‘नेवार थर कतिवटा छ? तिमीलाइ थाहा छ? जिं अन्दाज याना धयाबिया – ‘होला नि, १२५, १५० वटा जति ।’ पाजुं छगू नोटबुक लिकया क्यनादिल । ‘ल हेर, २५० वटा यहिं छ । यो त जम्मै श्रेष्ठहरु मात्र हो । अरु त मैले संकलन गरेकै छैन ।’ ओ हो, उलिमछि? जि अजु चाल । सररर ब्वनास्वया ‘हेँय्जु, फैजु, माकजु’ जित: न्हिलेवल । ‘किन हाँसेको?’ ‘यस्तो नि मान्छेको थर हुन्छ? यो जनावरको नाउँ हो कि?’‘हैट लाटा । हामी नेवारको यस्तै हुन्छ । यस्तो कुरामा हाँस्नु हुँदैन । मानिस चिन्नलाइ थरी थरीका थर राख्ने तरीका हाम्रो पुर्खाले बनाए । त्यो बेला उनीहरुले के सोचेर बनाए हामीलाइ थाहा छैन । तर हाँस्नु हुँदैन है ।अरु चीज ठिकै छ, जनावर नै किन राखेको? सुन्दा नि गाली गरेको जस्तो लाग्छ । मन परेन मलाइ त ।’ थ:त नुगलय् छु ताल अथे हे प्याच्च धायेगु मचा पह क्यना जिं थथे हे धया । ‘सबै कुरा त हामीलाइ नि थाहा हुँदैन । तर हामी नेवारको पहिला देखिको चलन छ कि, मान्छेको आनीबानी जनावरसित दाँज्ने । तिमीलाइ जात: के हो थाहा छ? जात: भनेको हामी नेवारको मात्रै हुन्छ । तिम्रो पनि छ, मेरो पनि छ । त्यसमा पनि तिमीलाइ जनावरसित दाँजेर लेखेको हुन्छ । तिमी कस्तो मान्छे भनेर त्यो जात: हेर्यो भने ठ्याक्कै थाहा हुन्छ ।’ थ्व खँ न्यना जित: जिगु जात: स्वयेत आय् बुल । अनं लिपा छु जुल, लिपा कने । तर थौं कनेत्यनागु खँ छु ख: धा:सा जनावर, पशु या नामं बियात:गु नेवा:थर मयेयकिगु, वा हेबाय् चबाय् यायेगु भावं स्वयेगु धयागु गलत ख: धका जिं थुल । अबलय निसें नेवा: थर न्हूगु न्यन कि ध्यान बियेगु बानी जुल । दच्छि न्ह्य: छगू सन्दर्भय् थी थी नेवा:थर या खँ पिहाँ व:बलय् पासा विजु कर्माचार्य जुं करीब २०० थर संकलन ब्वया दिल । व धलखय् यक्वसिनं थ:थ:पिन्सं स्यूगु ‘थर’ न्ह्यथनादिल । जिं स्यूगु करीब ४००-५०० ति थर थ्व हे धलखय् दुतिना । थी थी थासं थी थी पासापिन्सं दुतिनाह:गु धल:यात आख:ग्व: कथं अल्सि मचासें मा:हना विजु जुं न्ह्यब्वयादिल । थौं तक थ्व धल: द्व:छि मयाकं यक्व दयेधुंकल । १० क्व: स्वया नं अप्व: परिमार्जन यायेगु ज्या विजु जुं याना दीगु दु । यक्व थासय् थ्व धल: ‘शेयर’ जुयाच्वने धुंकुगु दु । थुकें मगा मचा: बाकि दये फु । मालेबलय् अ:पुक स्वयेत जिइक जिं न थन तये हया । धल: थथे दु । छिगु ‘थर’ लुयामवल धा:सा क्वय् कमेन्टय् च्वया दिसँ न्हाँ । धल: थथे दु । 1) अइया (Aiya), 2) अगस्ति (Agasti), 3) अदुवा (Aduwa), 4) अनामनि (Aanamani), 5) अमात्य (Amatya), 6) अवा (Awa), 7) अवाचा (Awacha), 8) अवाल (Awal), 9) अवाले (Awale), 10) आगञ्जा (Aaganja), 11) आचाजु (Aachaju), 12) आचार्जु (Aacharju), 13) आचार्य (Aacharya), 14) आनन्ददेव (Aanandadev), 15) आलुद्वारे (Aaludware), 16) आलुबाज्या (Aalubajya), 17) आन्त (Wanta), 18) आलुबञ्जार (Aalubanjar), 19) उखा (Ukha), 20) उजांथाछें (Ujanthachhen), 21) उदास (Udas), 22) उपाध्याय (Upadhaya), 23) उराय् (Uraye), 24) उलक (Ulak), 25) कंसाकार (Kansakar), 26) कःछें (Kachhen), 27) कःमि (Kami), 28) कःसिध्वं (Kasidhwon), 29) ककुमदु (Kakumadu), 30) कक्षपति (Kakshapati), 31) कछिपति (Kachhipati), 32) कताः (Kataa), 33) कतिला (Katila), 34) कपतग्वः (Kapatagwo), 35) कपाली (Kapali), 36) कब्बु (Kabbu), 37) कयप (Kayapa), 38) कय्ंप्वाः (Kaynpwaa), 39) कय्ति (Kayti), 40) कर्माचार्य (Karmacharya), 41) कवां (Kawan), 42) कवाङ् (Kawang), 43) कवे (Kawe), 44) कसः (Kasa), 45) कसजु (Kasaju), 46) कसपाल (Kaspal), 47) कसलवट (Kasalawat), 48) कसाः (Kasaa), 49) कस्ति (Kasti), 50) कांद्यः (Kandya), 51) काः (Kaa), 52) काःमि (Kaami), 53) काकि (Kaki), 54) काचि (Kachi), 55) कामि (Kami), 56) कामिचाखुं (Kamichakhun), 57) कायस्थ (Kayastha), 58) कारञ्जित (Karanjit), 59) कार्की (Karki), 60) कालु (Kalu), 61) काल्सिं (Kalsin), 62) कासि (Kasi), 63) कासिछ्वा (Kasichhwa), 64) कासुला (Kasula), 65) किजु (Kiju), 66) किपारां (Kiparan), 67) किबाछें (Kibachhen), 68) किमिसुकु (Kimisuku), 69) किमिसुकु वायेथा (Kimisuku Wayetha), 70) किलंनः (Kilanna), 71) किलम्बु (Kilambu), 72) किलाः (Kilaa), 73) किलाछें (Kilachhen), 74) किवानायो (Kiwanayo), 75) किसि (Kisi), 76) किसिकिइ (Kisikiee), 77) किसिजु (Kisiju), 78) कुचुमनि (Kuchumani), 79) कुछ्यें (Kuchhen), 80) कुटु (Kutu), 81) कुटुव (Kutuwo), 82) कुतुवजु (Kutuwaju), 83) कुथु (Kuthu), 84) कुमाइ (Kumai), 85) कुम्पाखा (Kumpakha), 86) कुम्ह (Kumha), 87) कुम्हाः (Kumhaa), 88) कुलु (Kulu), 89) कुलुजु (Kuluju), 90) कुश्ले (Kushle), 91) कुसाथा (Kusatha), 92) कुसि (Kusi), 93) कुस्मा (Kusma), 94) कै (Kai), 95) कैतिजु (Kaitiju), 96) कैल्हं (Kailhan), 97) कोख (Kokha), 98) कोङा (Konga), 99) कोजु (Koju), 100) कोण्डा (Konda), 101) कोतांचा (Kotancha), 102) कोपराखि (Koparakhi), 103) कोपुं (Kopun), 104) कोलांनसिं (Kolannasin), 105) कोलाछिपति (Kolachhipati), 106) कौ (Kau), 107) कौले (Kaule), 108) क्यातु (Kyatu), 109) क्व (Kwo), 110) क्वय्नः (Kwayna), 111) खचरा (Khachara), 112) खड्गी (Khadgi), 113) खत्री (Khatri), 114) खपे (Khape), 115) खमू (Khamoo), 116) खम्बु (Khambu), 117) खयगुलि (Khayaguli), 118) खयरगोलि (Khayaegoli), 119) खर्बुजा (Kharbuja), 120) खाँकि (Khaki), 121) खांसः (Khansa), 122) खाइजु (Khaiju), 123) खाईतु (Khaitu), 124) खाखः (Khakha), 125) खागि (Khagi), 126) खाताखो (Khatakho), 127) खानिबञ्जार (Khanibanjar), 128) खानिवा (Khaniwa), 129) खायमली (Khayemali), 130) खिंजु (Khinju), 131) खिंजेउ (Khinjyeu), 132) खिंसिं (Khinsin), 133) खिउंजु (Khiunju), 134) खिचा (Khicha), 135) खिचाखी (Khichakhi), 136) खिचाजु (Khichaju), 137) खिचुलु (Khichulu), 138) खिञ्चिति (Khinchiti), 139) खितिबखु (Khitibakhu), 140) खिनावसाहु (Khinawasahu), 141) खिप्वाः (Khipwaa), 142) खिमबञ्जार (Khimbanjar), 143) खिमु (Khimu), 144) खिमुरु (Khimuru), 145) खिम्बाजा (Khimbaja), 146) खुंजु (Khunju), 147) खुखुनसिं (Khukhunasin), 148) खुजु (Khuju), 149) खुतिखाता (Khutikhata), 150) खुपा (Khupa), 151) खुपाचिं (Khupachin), 152) खुपानसिं (Khupanasin), 153) खुलिमुलि (Khulimuli), 154) खुसः (Khusa), 155) खुसु (Khusu), 156) खुसुजु (Khusuju), 157) खें (Khen), 158) खेंखोला (Khenkhola), 159) खेंधौमाकु (Khendhaumaku), 160) खोंजु (Khonju), 161) खोखलि (Khokhali), 162) खोजु (Khoju), 163) खोतेजा (Khoteja), 164) खोत्ति (Khotti), 165) खोसिं (Khosin), 166) ख्याः (Khyaa), 167) ख्याजु (Khyaju), 168) ख्वँ (Khwon), 169) ख्वँउजु (Khwaunju), 170) ख्वपय् (Khwopay), 171) ख्वाखः (Khwakha), 172) ख्वाखलि (Khwakhali), 173) ख्वालापाला (Khwalapala), 174) गंगोल (Gangola), 175) गःछें (Gachhen), 176) गःसि (Gasi), 177) गज्यजु (Gajyaju), 178) गथु (Gathu), 179) गने (Gane), 180) गनेजु (Ganeju), 181) गनेश (Ganesh), 182) गपि (Gapi), 183) गमला (Gamala), 184) गमाल (Gamal), 185) गरद (Garad), 186) गरूद (Garud), 187) गलु (Galu), 188) गल्जु (Galju), 189) गवाजु (Gawaju), 190) गांबञ्जार (Gambanjar), 191) गांसि (Gaansi), 192) गाइँ (Gain), 193) गाइंजु (Gainju), 194) गाइंसि (Gainsi), 195) गाइजु (Gaiju), 196) गारु (Garu), 197) गिरि (Giri), 198) गुभाजु (Gubhaju), 199) गुमाञ्जु (Gumanju), 200)
नेवाः खंग्वः धुकू
नेवाः नसाः
चय्प्यता घासा (८४ ब्यञ्जन) :- १.पालु (तानातःगु पालु कू) २.म्वाःबुइ (मुस्या वाला) ३.वः (वःलय् धौ बुलेगु)४.कःसूबुइ (माय् वाला) ५.माय्बुइ (माय् वाला) ६.खय्पि(फसियागु कुचाकुचा)७.चय्पि (फसियागु कुचाकुचा)८. चःगुलि ९.सनांघासा(फर्क नातःगु)१०.धौ घासा(लैंचुलाः धौलय् वालेगु) ११.पालु घासा(पालु चुलाःधौलय् वालेगु) १२.कःसू वः१३.लाग्वः १४.भुतिबुइ (भुति वाला)१५. लापि१६.दुला(लै ध्यनाः मनाः हलू तयाः वालेगु) १७.हिंला (हिं तयाः वालेगु) १८.पंला(छ्वय्लाः धौ व पाउँ तयाःवालेगु)१९.न्ह्यपु पंला(वाउँ म्हुकं धौ तयाः वालेगु) २०खाइ पंला(सःपू त्यानाःधौलय् वालेगु) २१.सःपू पंला(सःपू त्यानाःधौलय् वालेगु)२२.जँला छज्वः(छैगू निकू वालेगु) २३.सालु छ्वय्ला(छ्वय्ला प्यकू तयेगु) २४.छ्याला(सिंके, सःपु तयाः दयेकेगु)२५.बुल्ला (कः तयाः दयेकेगु) २६. खोपुला छज्वः (मेय्छ्यंया भौख्वाः) २७. धन्वंतरी (सर्वेषधि)२८. सुपालु (गंगु पालु) २९.मेय्छ्यं पु ३०. सकि म्हुकं(अजि कः तयाः वालेगु)३१. ला बजि (ला मनाः पःकां वालेगु) ३२.हाम्वः ला(ला त्यानाः हाम्वलं वालेगु) ३३.कय्गु ला(ला त्यानाःकयेगुलय् तयेगु)३४. संन्या खुना ३५. तरुं चम्या (तरुं मनाः दयेकेगु)३६. लईं भुजा (लैंया भुजेली)३७.सिउला म्हुंक (सियू म्हुकं) ३८. वाउँ म्हुकं ३९. कुनुःबुँ४०. सिमलबुँ ४१.धौबुँ ४२. ब्याः (बेल) ४३. खालु तुका (खालु) ४४. छिकिछिकिबुँ ४५.चिम्हुकं४६.धालेबुँया धाले ४७.किमिला (चुँला) ४८.धौ४९.तःसि कुचा ५०.सुन्तला ५१.तु५२.ग्वः पःमाय्(ग्वःगु मनागु पःमाय्)५३.ग्वः भुति (मनातःगु) ५४.मू वाला (मू वालातःगु)५५.पाउँ हि(हिक्वाःलय् पाउँ तयाःदयेकेगु) ५६.तरुल ५७.चाकु पिपि (पिपि खुना)५८.लइसि ५९.पी गुलि (पिपि धे) ६०.खें वाला६१.न्या पुका ६२.स्वंःपुका ६३.सें पुका६४.गुलि पुका ।६५.मूला (तःखाः) ६६.ऐथ्या मरि६७.यःमरि (लोहँचा मरि) ६८.लोँ मरि ६९.लाखा मरि७०.मथ मरि ७१.गुल मरि ७२.तौला ग्वारा (हाम्वः ग्वारा)७३.ज्वः पस्ता ७४.दुरु मरि(साया दुरुयागु बयुति मरि) ७५.चप्पा ग्वारा मरि७६.तुकंचा७७.पलःचा ७८.पाउँ७९.फसिपु वाला ८०.सकि भुजेली८१.सतबय्सि८२.भोचा पासि (भ्वासा पासि) ८३.चतांमरि८४.तुसिपु वाला | खुइप्यता मरि (६४ मरि) १.लाखामरी २.ऐथामरी ३.मथमरी४.सतबतामरी५.गुलमरी ६.अनरसा ७.जोपस्तामारी ८.टुक्रा ऐथामरी९.निकमरी १०.जिपस्तामरी ११.मल:मरी १२.त:मरी१३.च मरी १४.चतांमरी १५.जा: मरी १६.इलांमरी१७.योमरी १८.गोजामरी १९.ल्ह्वंचामरी २०.लकामरी२१.म्हुचामरी २२.खेलुमरी २३.लुकामरी २४.पन्च पक्वा:मरी२५.दांछितामरी २६.पुरीमरी २७.ईकालड्डु २८.प:कालड्डु२९.हाम्व: लड्डु ३०.अक्ष्यतामरी ३१.स्या:बजी गोजा ३२.जा गोजा ३३.सतु ३४.सतुमरी ३५.खाजामरी ३६.छुचुंलड्डु३७.चाकुमरी ३८.तकिंमरी ३९.माय् व: मरी ४०.मू व: मरी४१.क: सू व: ४२.मूसू व: ४३.पलनय् थाना व: ४४.बाता व:४५.लापी व: ४६.ला व: ४७.खें व: ४८.आलु व:४९.छुचुंमरी ५०.घ:मरी५१.क:निमरी ५२.भसंमरी५३.दुसी मरी ५४.च्वकिमरी ५५.च्यातामरी ५६.ग्वारामरी५७.सेलमरी ५८.म्हासुमरी ५९.प्यारामरी ६०.ख्वातुमरी६१.द्यो:चा मरी ६२.देग: मरी ६३.दरुपी मरी ६४.मिक्स चतांमरी नेवाः भोयया नं सांस्कृतिक तजिलजी दु | भोय नं त:गु प्रकारया दु १.बजिभोय२. समयभोय३. गुथिभोय४.मरिभोय आदि | थुपिं बाहेक अलग्ग थिथिकथं तयेमा:गु भ्वय्ब्वया किसिम व नां :- १.आगंब्व २.सिकिब्व ३.द्यो:ब्व ४.लक्ष्मीब्व ५.नास:ब्व ६.अजिमाब्व७.गुरुजुब्व ८.दुसमय्ब्व ९.गंलाय्ब्व १०.घनचक्रब्व ११.छेंब्व १२.गुरुब्व१३.ख्य:ब्व १४.पा:ब्व १५.भारीब्व १६.सुलिंब्व १७.सुवाःब्व १८.थयेकेब्व१९.थाय्भुब्व २०.सबुजंब्व २१.जूजंब्व २२.कल:ब्व स्रोत ;- (१). सिक्किमको यात्रा परिकारको मात्रा -गणेशराम लाछि (२).नेवाः – रेवती रमणानन्द श्रेष्ठ ३.चित्रकार समाज मू छेँ