माधव नारायण धल॑ लिसें स्वस्थानीया बाखं
न्हेथना
डा.बाल गोपाल श्रेष्ठ
दंयदसं मिला पुन्हि कुन्हु सकोय लच्छि ताहाकगु माधव नारायण मेला शुरु जुइ। थो माधव नारायणप्रति देछानातगु धार्मिक ब्रत ख। माधव नारायण हिन्दू द्यो विष्णुया अवतार खः। धलं दनेत नेपाया थीथी थासं धार्मिक आस्था दुपिं मिसा मिजंत शालीनदीया सिथय मुनिइ। सकोय नेवातयगु चोययागु जातं बोति काइगु थो विशुद्ध हिन्दू धार्मिक संस्कार ख। थुकिइ बज्राचार्य, शाक्य, सायमि थज्यागु बौद्धधर्मालम्बीतयगु बोति दइमखु। जबकि दुंइ, नौ, को, भा, छिपा, पुं व गथु थज्यागु जातयापिसं धलं दनेमज्यू यानातगु दु। अथेहे नाय, जोगी, दों, पो थज्यागु जातयात न॑ निषेध यानातगु दु। अथेहे खयत व तामांगत थज्यागु मेमेगु समुदाययापिंत धलं दनेत उत्साहित याइमखु। तर यदि इमिसं धलं दनेत इच्छा क्यंसा, इमित मेपिं सिबे अलग तया धलं दंकिइ। तर आ थो प्रतिबन्धत छुं हद तक लचक जुइधुंकल। तर नं पूरा लचक धासा मजुनिइ। सन २००० य जिं २३ म्ह खयत व निम्ह दुंइ जातयापिं धलं दंगु खना। शुरुइ इमिसं दैनिक यायेमागु संस्कार फुक्क लिसेंनापं चोना यात तर लिपाया संस्कार यायेत मेपिं सिबे अलग देगया लिक्क चोंगु फल्चाय चोना यात। इमित फुक्कंलिसें तया धल दंकल धका खोपया माधव नारायण धलं दंवम्ह मिसां गुनासो यासेलिं इमित अलग तगु ख।
सकोया थो माधव नारायण धलं दनेगु परम्परा गबले लिसें शुरु जुल धका छुं लिखित भों मदु। तर थो परम्परा म्होति नं ४०० दं पुलांगु जुइमा धका अनुमान यानातगु दु। मौखिक कथ नं व माधव नारायण प्रतिष्ठा पुजा (एमपीपी१) या भोंया आधारय थथे अनुमान यानातगु ख। थुकिइ श्रीगंगा रानी अर्थात लानी गंगां माघ ब्रतया पलिस्था यागु धका चोयातगु दु। रानी गंगा खोप॑ सकोय जुजु त्रिभुवन मल्ल देवलिसें सन १५६० पाखे शासन यायेत वगु खनेदु। सकोया इतिहासय गंगा नांया मेम्ह रानीया बारे चोयातगु जिमिसं मखना। उकिं एमपीपी१ य न्हेथना तम्ह गंगारानी व हे माधव नारायण धलं स्थापना याम्ह जुइमा। थो सत्य खसा माधव नारायण धलंया इतिहास म्होति नं ४५० दं पुलां जुइमा ।
सन १९८६ य खोपया हनुमान घाटय नं सकोय थें हे माधव नारायणया धलं शुरु यात। पुजारीलिसे धलं दंपिनिगु कथं खोपय ताई लिपा थो धलं दनेगु ज्या इमिसं हानं सुचारु यागु ख। इमिसं इमिथाय चोनिगु धलं सकोया सिबे पुलां धका दाबी यासें छुंछुं हुनिं तदं तक दिनाचोंगु धका धागु दु। सकोया धलं दनिगु विधि लोवनापुगु जुगुलिं पिने चोंपिं नं थुकिइ बोति कयाचोंगु दु। खोपय चोनिगु धलं॑ न॑ पिने चोंपिंत आकर्षित याये मफु खाली खोपय चोंपिं मिस्तयसं जक बोति कयाचोंगु दु। सन २००० य खोपय धलं दपिंनिगु ल्या १८म्ह जक दुगु ख, इमिं फुक्क मिस्त जक ख।
थुथाय मनुतयसं माधव नारायण व लच्छि तक छेंय छेंय कनिगु स्वस्थानी बाखंया स्वापु दु धका विश्वास यानाचोंगु दु। उकिं हे सकोया शालीनदीइ धलं दंपिसं माधव नारायण व स्वस्थानीया हे धलं दनागु धका धाइ। मनुतयसं स्वस्थानीया धलं छेंय चोना न॑ दनिइ । स्वस्थानीया बाखं कथं मनुतयसं सकोयात नवराज जुजुया राज्य, लावण्य देश कथं कयाचोंगु दु। लच्छि तक धलं दनिपिं शालिनदीइ चोना धलं दनिइ, अथेहे देयया थीथी थासय दोलंदो भक्तजनत सकोय वइ। थुबलय सको तसकं व्यस्त जुइ। सन २००० य भक्तजनतयसं घेबा संकलन याना माधव नारायण स्वस्थानी छम्ह हे ख धका केनेत माधव नारायणया धलं दनिगु शालीनदी लिक्क स्वस्थानी देवीया देग दयेकेगु अभियान न्ह्याका सन २००४ स देग दने कोचायेकुगु ख। माधव नारायण स्वस्थानी छम्ह हे द्यो मखु धासे राजोपाध्याय पुजारी सहित सकोया यको स्थानीयतयसं थो देग तयेत असहमती पोंकुगु ख। इमिगु धापु कथं माधव नारायणया मेला व स्वस्थानी दथुइ छुं स्वापु मदु व स्वस्थानीया बाखं कनेगु लिपा तिनि वगु ख। शालीनदीया सिथय चोनिगु माधव नारायणया धलनय याइगु विधि स्वस्थानी बाखं सिबे तसकं पा। तर माधव नारायणया धलं दनिपिसं नं स्वस्थानीया हे सफुयात पुजा याना न्हियान्हिथं व हे बाखं कनेगु धासा याइ।
राजोपाध्याय पुजारीया कथं लच्छि ताहाकगु माधव नारायण धलं बैष्णव परम्परा कथं दु। थुकिइ न्हियान्हिधं विष्णुया छगू छगू अवतारया पुजा जुइ। माघ महिना माधव नारायणयात देछानातगु महिना ख। शालीनदीं धार्मिक संस्कार याइबलय पुज्याइगुलिं माधव नारायण स्पष्टरूपं विष्णु हे ख। मोनियर विलियम्सया डिक्सनरीइ माधव नारायण धागु कृष्ण व विष्णुया हे मेगु रूप ख धका न्हेथनातगु दु। थुकिइ माधव नारायण शिवया हे छगू नां ख धका न॑ चोयातगु दु मोनियर विलियम्स (१९८८:८०८)। बाखनय माधव नारायण फम्पिइ चोंम्ह व लिपा सकोय चोंपिसं खुयाहगु धका धयातगु दु। थो द्योया मूर्ति श्रीखण्डं दयेकातगु नं धयातगु दु। लिपा मूर्ति चना बंगुलिं उकिया थासय धातुं दयेकुगु धयातगु दु। आयागु ढलौटया मूर्ति ३० सेन्टिमीटरति तजा व २ किलोतिया तौल दु । मूर्तिया ल्यूने सकोया चलाखु त्वा, बाग तुंथिया दातां नेपाल संवत ९९६ मंसिर ६ बुधबा कुन्हु तगु धका पाताय चोया तिकातगु दु। माधव नारायणया बाखनय स्वस्थानीया बाखनय थे द्याेया वर्णन यानातगु मदु । नेवा भासय चोयाततगु न्हापांगु स्वस्थानीया बाखनय पार्वतीया इनापय महाद्याेव॑ स्वस्थानीया ब्रत श्रृजना यागु धका स्पष्ट रूपय चोयातगु दु। उकिइ महाद्योव॑ ब्रतया भोलय पुजा याइम्ह द्यो महाद्यो व पार्वती मजुसें अर्धनारेश्वर वा उमामहेश्वर जुगु धका धयातग दु। न्हापांगु नेवा स्वस्थानीइ स्वस्थानी द्यो धागु जगदीश्वरी धका प्रस्तुत यानातगु दु। उकिइ द्याेया ख्वापा लुंया थे जुगु, सोंग मिखा दुगु, पेपा ल्हा दुगु व सिंह आसन दयेका चोनाचोंम्ह धका धयातगु दु। अथेहे जवपाखेया छपा ल्हातय खडग, मेगुलि वरद मुद्रा, खवपाखेया छपा ल्हातय ढाल व मेगुलिं पलेस्वां जोनातगु धयातगु दु। तर आयागु स्वस्थानीइ द्योया बारे थीथी कथं वर्णन यानातगु दु। सन २००० य माधव नारायणया मेलाया झाेलय स्थानीय चित्रकार भूपेन्द्र श्रेष्ठ स्वस्थानीद्योया रंगिन किपा वितरण यानादिगु ख। उकिइ पलेस्वानय विराजमान स्वस्थानीयात अष्टमात्रिकां चाहिकातगु दु। जवया छपा ल्हातय त्रिशुल, मेगुलिं खडग, खवया छपा ल्हातय चक्र व मेगुलिं वंचुगु पलेस्वां जोनातगु दु । अथेहे गणेश, कुमार, सिंहिनी, ब्याध्रिनीयात पेकुनय तयातगु दुसा, निम्ह अप्सरां स्वांमा जोना चोय बोयाचोंगु चोयातगु दु ।
स्वस्थानी बाखं
नेपालय उत्पत्ति जुगु स्वस्थानी हिन्दू बाखं ख। थुकिइ गुकथं छम्ह ब्रम्हु मचा नवराज लावण्य देया जुजु जुल धका कनातगु दु। नवराज थ मां गोमाया लच्छि ताहाकगु स्वस्थानी ब्रतया पुण्यया हुनिं जुजु जुगु ख । थो बाखं दकले पुलांगु ल्हातं चोयातगु सफू सन १५७३ या ख गुकिइ गोमा मयजु व वयकया काय नवराजया बारे चोयातगु संस्कृतया १४८ श्लोक दु। आतक लुगु बाखं मध्ये थो दकले चिहाकगु ख। सन १६०३ य संस्कृतयात भाय हिला नेवा भासय चोयातगु न्हापांगु नेपालभासां चोयातगु बाखं लुगु दु। अथेहे सन १८१० य खय भासय भाय हिलातगु न्हापांगु स्वस्थानी बाखं लुगु दु। स्वस्थानीया नाटक मैथली व हिन्दीभासं नं दु। तर थो बाखं कनेगु परम्परा धासा नेवा व खयतय दथुई जक दु। नेपाल जर्मन पाण्डुलिपि संरक्षण परियोजनां व्यक्तिगत रूपय तयातगु स्वस्थानीया ६२६ थीथी संस्करणय दुगु पाण्डुलिपियागु माइक्रोफिल्म दयेकुगु ख (१९७० निसें १९९०)। लिपा यको ल्या खागुलिं थो परियोजनां ज्या दिकगु ख (तमोट १९९१:५) | सन १८८९ य दकले न्हापा स्वस्थानीया छापे यानातगु सफू पिहांवगु ख। लिण्डा लिटिसं स्वस्थानीया बाखं व ब्रतयात कया छम्ह मिसाया दृष्टिं बृहत अध्ययन यानादिगु दु। वयकलं भाजु अच्युतानन्द राजोपाध्यायं नेपालभासां चोयातगु स्वस्थानीयात अंग्रेजी भासं हिलादिगु दु। इल्टिसं थम्हं नं स्वस्थानी व माधव नारायणया धलं नितां छताजि हे खंकादिगु दु (इल्टिस १९८५ व १९९६:३०४ निसें ३२०)। अथेहे मेम्ह विद्धान जेसिका भान्ताइन ब्रिकेनहोल्टज मयजुं स्वस्थानी धलंया अध्ययन याना विद्यावारिधी कयादिगु दु। गुगु सफू कथ॑ न॑ पिदने धुंकुगु दु (२०१८) मेरिएन्डरसनं थगु सफुतिइ स्वस्थानीया ब्रतयात माधव नारायण ब्रतलिसें भिन्नता मक्युंसें चोयादिगु दु। वयकलं माधव नारायणयात महादेव नारायण जक मखु हरिहर कथ॑ न॑ प्रस्तुत यानादिगु दु। स्वस्थानीइ स्कन्द पुराण, पद्म पुराण, शिव पुराण, लिङ्ग पुराणया बाखं तयातगु दु। नेपामितय दथुइ लोकप्रिय जुगु स्वस्थानीया बाखनय सोंगू मुबो दु।
- न्हापांगु बोय मधु कैटभ दैत्यया संहारलिसें ब्रम्हाण्ड संसारया उत्पत्तिया बारे वर्णन यानातगु दु।
- निगूगु बोय शिव सत्यदेवी व पार्वतीया बाखं तयातगु दु ।
- अथेहे सोंगूगु बोय गोमयजु व वया काय नवराजया बाखं दु।
स्वस्थानीया बाखं सफू पतिकं बिस्कं बिस्क॑ दु। सच्छि पेज सिबे कम निसें ४०० पेज॑ मल्याकया नं सफू दु। स्वस्थानी बाखंया न्ह्याइपुस्से चोंगु पक्ष धयागु नेपागालय दुगु अल्याख द्यो व देगतय वयान हे ख | छुं छुं स्वस्थानी बाखंया सफुतिइ बौद्धधर्मया बाखं, शाक्यमुनीयात मूपात्र दयेकातगु नं दु (इल्टिस १९८५:४६ निसें ४९) । स्वस्थानी व माधव नारायण ब्रतया भिन्नलता बाहेक छगू समानता नं दु व ख निगुलिं ब्रत छगू हे महिनाय चोनिइ । थो हे संयोगं नं जुइमा निगुलिं ब्रतयात छगू हे कथं कयातगु जुइ ।
सन २००४ य न्हुगु प्रयोग कथं गुलिं भक्तजनतयसं सकोय स्वस्थानी माताया पगोडा शैलीया देग पलिस्था यागु दु । अबले यकोसिया माधव नारायणया महिमा पा जुइ धका आलोचना न॑ यागु ख ।
शालीनदीया भौतिक विशेषता
माधव नारायण ब्रत चोनिगु थाय, नारीखुसि वा शालीनदी छगू धार्मिक स्थल ख । थो सको देयया ८०० मिटरति पूर्वपाखे दु। बज्रयोगिनी देग लिपा सकोय नांजागु थाय शालीनदी ख। स्वस्थानी बाखनय थो थाययात पृथ्वीया तसकं पवित्रगु थाय धका वर्णन यानातगु दु। माघ महिनाय थन मेला जुइ। दंयदसं सलसं मिजं मिस्तयसं लच्छि तक माधव नारायणया धलं दनिइ ।
शालिनदीया पश्चिम किनाराय खुसि कुहां वनेत लोहतं सियातगु दु। दंयदसं, मनसुनया इलय लोहं फुक्क फिं तोपुइ। मेला शुरु जुइ न्ह्यो धार्मिक मनुतयसं व फुक्क हे सफा याइ । खुसि सिथय हिन्दू द्योतयगु यको हे मूर्ति तयातगु दु। गथेकि गणेश, जल नारायण, बासुकी नाग, महाद्याे, सत्यनारायण, हनुमान, सीताराम, बद्रीनारायण, नवराज व चन्द्रावतीया लोहंया मूर्ति तयातगु दु॥ खुसिया दक्षिणपाखे घाट दयेकातगु दु । घाट लिक्क, सिइपिनिगु थथिति, पासापिं अस्थायी रूपं चोनेत फल्चा दयेकातगु दु। सकोय चाेंपिं व जख लागाय चोंपिं मनुतयसं शालीनदीयात पवित्र गंगाया रूपय कयातगु दु। खुसिया भचा चोय मेगु नं अज्यागु हे उद्देश्यं दयेकातगु थाय दु । फल्चाया उत्तरपाखे धलं दंपिंत धलं जोछि लच्छि तक मुनेत खाली थाय दयेकातगु दु। अन मि पनेत यको मि च्याकेगु मिगा तयातगु दु। उकिया पूर्वपाखेया अंगया दथुइ माधव नारायणया आसन दु। मेला जोछि माधव नारायणया मूर्ति थन हे तइ। आसनया जवय व खवय पाखेया अंग नाप॑ दुतपित याये जिइक लंपु दयेका तगु दु । घलं दनिगु थायया उत्तर पूर्वपाखे अष्टमात्रिका लिसें ब्याध्रिनीया तीर्थ दु। अष्टमात्रिकाया उत्तरपाखे लोहंया सरस्वतीया मूर्ति दु। मिजंपि धलं दंपिं चोनेत चुक॑ २५ मीटरति चोय चोंगु धलंपु डांडाय छतजाया मि पनेगु थाय, छपा लुखा व दक्षिणपाखे निपा झ्या दुगु छेंय दयेकातगु दु। थन हे मेला जोछि माधव नारायणया मूर्ति चा छ्यायेत तइ । धलंपु सतया लुखापिने भजन हालेत खाली थाय तयातगु दु। सतया दक्षिण पूर्वपाखेया ध्याकुंचाय धलंपु द्योया लोहंया मूर्ति तयातगु दु। अथेहे सतया पश्चिमपाखे शिखर शैलीया छतजाया शिवदेग दुगु चुक दु। चुकय हनुमानया मूर्तिलिसें च्यागू शिवलिङ्ग दु। थो थाययात शिवपुरी नं धाइ । थो थाय चोना सिनावंपिं शैवसाधुत थुना अन्तिम संस्कार यागु थासय हे थो च्यागू शिवलिङ्ग तयातगु धका जित जानकारी ब्युगु दु। साधुतयत धका थन नितजाया छें दनातगु दु । कम्ति नं छम्ह साधु थो छेंय स्थायी रूप॑ चोना वयाचोंगु दु। व साधुं शिवया नित्य पुजा याना वयाचोंगु दु। थुकिया बापत वयात गुथि संस्थानं मासिक भत्ता कथं नसा व हुन्डी बियाचोंगु दु। थीथी अवसरय सकोय चोंपिं मनुत पाखे इमित भिक्षा नं विदगु यानाचोंगु दु। चाहिला जुइपिं साधुत नं थन वया थो सतलय थ यको ई तक चोना वनिई। थुथाय ३ म्ह साधुत थन चोनाचोंगु दु ।
नक्शा १२ नादि शालीनदी क्षेत्रया स्वरुप
१ माधव नारायणया आसन, २ सत, ३ सत, ४ सत, ५ सत्यनारायण, ६ हनुमान ७ सीताराम, ८ शिवलिक्, ९ गणेश, १० घलम्पुसत, ११ सरस्वती, १२ हनुमान १३ नर्मदेश्वर शिवदेग, १४ गणेश, १४ नन्दी, १६ शिव बावा कुटि, १७ गौशाला, १८ अखण्ड ज्योति देग, १५ वघलं सिमा कोय विष्णुया मूर्ति २० गोरखनाथ, २१ भैरव, २२ गणेश, २३ भीमसेन देग, २४ भैरव, २५ सरस्वती, २६ गणेश, २७ भिंदो सत, २८ नाथ बावा कुटि, २९ विष्णु देग, ३० नागदेवता, ३१ नवराज ३२ चन्द्रावती, ३३ बद्रीनारायण । ३४ बासुकी नाग, ३५ स्वस्थानी देग | (छु दं न्ह्यो दयेकुगु)
२००४ य शिवपुरी चुकया पश्चिमपाखे स्वस्थानीमाताया देग स्थापना यागु दु । थो देग नेपाया शैलीया खुकुं दुगु प्यागोडा शैलीइ दयेकातगु दु । सोयेबलय तसक॑ यइपु । देगया पश्चिमय विष्णुया रूपय पुजा याइगु वंघल सिमा दु। सिमा कोय विष्णुया लोहंया मूर्तिलिसें भैरव व गोरखनाथया न॑ लोहंया मूर्ति दु। पश्चिमपाखेया चुकय सत दु। भीमसेन, द्रौपदी व गणेशया लोहंया मूर्ति दुगुलिं थो चुकयात भिन्द्यो चुकं नं धायेगु या। अथेहे थन गणेश, सरस्वती, सूर्य व चन्द्रया नं मूर्ति लिकाये मजिक तयातगु दु। वांदाद्योया देग वने म्हापिंत थन वांदाद्योयात सालातगु दु। सरस्वतीया मूर्ति नं थन चुकय सालातगु दु। चुकया पश्चिमपाखे, अश्वमेध यज्ञ यायेगु थाय दु। थन माधव नारायण ब्रतया अन्तिम चान्हय अश्वमेध यज्ञ याइ । दक्षिण पूर्वी कुंचाय विष्णुया पौ मदुगु देग दु। जीर्ण अवस्थाय दुगु थो देग १९९९ य पुनर्निर्माण यागु ख । देगया उत्तरपाखे नितजाया सत दु। थन कानफत्ता जोगीया त्यपु चोना वयाचोंगु दु। इमिसं सतया न्ह्योने चोंगु क्यबया रेखदेख याना न्हियान्हिथं बज्रयोगिनीयात स्वां छाया वयाचोंगु दु। थो त्यपुयात गुथि संस्थानं भत्ता बियातगु दुसा सकोय चोंपिसं भिक्षा नं बिइगु यानाचोंगु दु । सन १९९१ य अश्वमेध यज्ञ याइगु थासं उत्तरय लच्छि ताहाकगु कोत्याहुति महायज्ञ यागु दु। थो यज्ञ सकोय चोंपिं हिन्दू धर्मालम्बीतयसं गोसा गोगु ख | होम याये धुंका इमिसं महायज्ञ यायेत शिवपुरी चुकया उत्तरपश्चिमय स्थायी होम याइगु देग दयेकल । देगया दथुइ तधंगु होम याइगु थाय दयेकगु दु। अखण्डदीप च्याकेत व देगया रेखदेख यायेत ब्राम्हण पुजारी छम्ह अन तयातगु दु ।
माघव नारायण ब्रत व उकिया विघि
माधव नारायणया मेला शुरु जुइगु लच्छि न्ह्यो निसें सकोय तयारी न्ह्याइ । न्हापा ठेकेदार धर्मदास स्यार्वा नं न्ह्याका चोंगु माधव नारायण ठेका गुथिं थो ब्रतया व्यवस्थापन याइगु ख। तर आ थुकिया ज्याखं बज्रयोगिनी गाविसं सोयाचोंगु दु । गाविसया अध्यक्ष गोविन्द धौबजिया कथं गुथि संस्थानं वयकयात सन १९९९ निसें लच्छिया मेला न्ह्याकेत ५०,००० तका बिया वयाचोंगु दु । तर थो धेबा ब्रतया फुक्कं धार्मिक ज्याखं यायेत तसकं थाकु । न्हापा न्हापा मेलाय बोति काइगु तसकं म्हो जुइगु ख तर आ भक्तजनतयगु ल्या अपोगु दु । फलस्वरूप मेलाया आम्दानी नं अपोगु दु। आ गुथि संस्थानपाखे नं वइगु धिबां नं अपोगु दु। लच्छिया ब्रतया दकले अपोगु खर्च धलं दंपिंत खीर नकेगु, धलंपु सतयात आवश्यक सिं उपलब्ध यायेगु, साबा दुजया व ब्रम्हुयात बिइगु शुल्कय वनिगु ख । गाविसया अध्यक्ष मेलाया संचालन बांलाक व ब्यवस्थित रूपं जुया वनिगुलिइ आशावादी जुयादिगु दु।
थो मेलाया मू ज्याखंत थुकथ॑ दु:
- १ दकले न्हापां नासद्योया पुजा व मेलाया लच्छि न्ह्यो योमरि पुन्हि कुन्हु मेला जोछि हालिगु भजनया अभ्यास याइगु।
- २ मिला पुन्हिया पेन्हु न्ह्यो नासद्योया हाकनं पुजा याइगु
- ३ ब्रतया अन्तिम तयारी, मिला पुन्हिया छन्हु न्ह्यो चि भोय नकिगु, राजोपाध्याय पुजारीपाखें जल बिइगु।
- ४ मिला पुन्हि कुन्हुं लच्छिया मेला शुरु, ब्रत चोनिपिस॑ चिं तोतिइगु, न्हिनय चाया पुलांगु भाराकुरा दायेगु, नेवातयगु छेँखा पतिक व शालीनदीइ स्वस्थानीया बाख॑ कनिगु
- ५ न्हियान्हिथं लच्छि तक धलं दनेगु।
- ६ माधव नारायणया मूर्तिलिसें धलं दंपिंत परदेश यात्रा याकिगु ।
- ७ अश्वमेघ यज्ञ याइगु व माधव नारायणया मूर्तियात राजोपाध्याय पुजारीया छेँय बल॑पुलिइ लित यंकिगु।
- ८ मिगा पुजा याइगु व ब्रत कोचायेकिगु ।
- ९ सिला चरे बलय कुन्हु सकल धलंदंपिं सकोय वया महाद्यः ध्वाकाय नाप लायेगु, मि च्याकीगु अले सर्प, चखुं, न्या व दुगुया छ्योंयात साधुकोलामय होम यायेगु ।
न्हापांगु नासद्यो पूजा
न्हयम्ह सावातयगु छगूपुचलं लच्छि धलंदनिबले अभिभावकयागु भूमिका म्हितइ। थुपिं न्हयम्हं स्यस्य जातयापिं, थीथी बिनां दुपिंजुइ, गथेकि—स्यार्वा, गिरी, किपारां, पिखा, हांथां, धों, पाईं आदि। थुकुन्हु थुपिं न्ह्यम्हसितं माधवनारायण गुथिं म्हतिं म्हतिं ३०० तका व धोती छत्वा छत्वा बिइ।थोया नापं नारांद्योयात छायेहइगु सकतां इनाकाये दु। गवलें म्हतिं १०– २० दो दांतक खावयेय।
धलं दनेत यायेमागु निचि
मिलापुन्हि छन्हुन्ह्यो लुसिधेना मोल्हुइ (मिजंतय सँ, दाह्री नं खायेमा), चिभोय धका घासा जोरय याना भोयनयेमा अले माधवनारायण द्योयात किसलि छाना द्योब्रम्हुयाथाय जल कयावयेधुंका धलंदंपिं बाहेक सुयातनं थिइमजिल।धलंपुलिइ मिच्याकेत गुंबहालंमिपुसा हयेमागुलि छुंजुया व मिसितधासा हाकन सावातयसं अनलंहेमिपुसा हया मिच्याकेमा धाइ।
थुकुन्हुहे बहनी माधवनारायण द्योगुथिया (छगु इलय बज्रयोगिनी गा।वि।सं। नं जिम्मा काल) दुःजःत बुढापाकात अले सावातदकों व लंपुलिइ मुना धलंदनिगु जोछिया नितिं द्योया तिसाल्यया धलपतिइ तिसा यानां चोया सावातयत लल्हाइ।बहनीसिया ८ ताईलय द्योजोनिम्हेसित माधवनारां द्योलल्हाइ अले कजियाछेँ थेंका कजिनीं थगुछेँया मूलुखाय पूजायाना दुकायेधुंकाालिं द्योबो व छेँबोतया थपिं, अले सावात व द्योजोनिम्हेसितनं अनहे चिभोय नकिइ। अले बाज्यायातनं भोयबोतया द्योबोनं तया बलंपुलिइ बिइयंकिइ। उलिज्या सिधयेका सावा, कजि व द्योजोनिम्ह मोल्हुया बाज्यायाथाय जल कया द्योजोना धलंपुलिइ वनी।थुकुन्हुनिसें धलंदंपिं मिजंत धलंपुलिइ संद्यनेमाल नापं अमिसं १०८ गदुगु रुद्राक्षमा कोखाना जुइसा मिसापिसं ह्याउँगु वसजक पुनगु याइ।
अपसं चोंतले अपिं सुनानं चिभ्या नयेमजिल। लाकां न्ह्याना चोंपिं, अले झंग, जीवजन्तु सुयातंहे थिइगु याइमखु। धलंदनेत धासा मिसातय जुसा इहियाये धुंकुगु जुइमा धासा मिजंतय जुसा कय्तापूजा यायेधुंगु जुइमा धैगुदु।चिधिकम्ह मचादुपिं मांपिसं मचानापं जोना नं धलंदनेदु, अले वमचायात धलंमचा धाइ। धलंदनेबले मिसातय महिनावारी जुलधासा धलंदंपिं सुयातंनं थिइमज्यु अले धलंदंकिइबले अपिं बिस्कंहे चोयफलचाय चोनेमा।अश्वमेधयज्ञ कुन्हुनं अथे पनधासा अपसं चोंगु पुवनिइमखु धायेगु याइ।
मिलापुन्हि
सुथन्हापांया ज्याझो सुथन्हापां शंखपुयेत ल्ययातम्ह मनुखं सुथयपेताईलय देय न्यंक शंखपुया धलंदंपिं मिसातयत थंवनिइ ताकि दकोंईलय हे म्वल्हुयेत खुसिइ थेनिइ। धलंदंपि दकों मुनेधुंकालि द्योजोनिम्हेसिनं खुसिइ द्योहइबले लंय हेदर्शनयाइपिं मुनाचोनी। थथे म्वल्हुयेगुज्या सुथसिया खुताईन्ह्यवहे याये धुंकीइ।तर परदेश वनावयेधुंका धासा यकोहे लिबायेयो।धलं दंपिंसकसिनं द्योयात जलछायेधुंका द्यो जोनिम्हं कजियात द्योलल्हाइ अले सावातयसं शंख व तिंछु थालकिं कजिनं द्योयात स्वकतक लखय थुनिइ नापं धलंदंपिसकसिनं खुसिइ मोल्हुइ । मिसातयसं छ्यँजक मोल्हुइ धासा मिजंतय म्हनापं ल्हुइमा।अले कजिं द्योयातआसनय तयेयंकिइ, मिजंतयसं खुसिनिसें दुंदनाद्योतयथाय थेंक वनेमा।थुकुन्हु न्हापालाक्कथेना द्योयात थिइफुम्हेसिनं लच्छितुं देय चाहिलिइबले न्हापालाक्क वनेदइ। मिसातय धासा म्वल्हुइधुनेवं जलछाया मिपंवनिइ।धलं दंपिंन्हिं न्याक मोल्हुइमा धासांमेगु पेक पंचस्नान जकयाना सिधयेकी।
हरेशिवरमाध हालेगु
थो लच्छि सुथन्हापांस कोयचोंपिं ज्याथलिसें ल्यायम्हमचात थेंक नारीखुसिइ धलंदंपिं मोल्हुइधुंका हरेशिवहालेगु वा माधहाला ल्याहादेशय वनेगु चलन दु।अपिं धलंकोध्वाकांदेशय दुहांवना चलाखुत्वालय चोंगु महालक्ष्मीद्यो चाहिला साखामहाद्योयाथाय वनाअन दकोंद्योगत चाहिला माधहालेगुको चायेकी।
स्वस्थानी सफू पुज्यायेगु
धलं दंपिं चोनिगु नारिया दक्षिणपाखये स्वस्थानीया सफू न्हिथंबोयातइ।न्हापा चांगुया भट्ट नेवा ब्रम्हुं नेपालभाषां चोयातगु सफू बोनिगु खसा भट्ट नेवा ब्रम्हुं वयेगुत्वतुगुलिं आखय ब्रम्हुयात ज्याब्यूगु दु।खय ब्रम्हु जुगुलिं नेपालभाषां चोयातगु सफूवंबोनेगुयाये मफु।वंहे अन धलंदंपित इनयेहइगु न्ह्याग्गुनं संकल्पयायेगु याइ। स्वस्थानी सफूया पुज्यायेगु ज्यानं भक्ततयसं याइ।
धलंदंकेगु
धलंदंकेगु ईतेलकिं कजिनिं द्योया तिसा सिलिइ अले सावातयसं तिसातिइकि वयांलि राजोपाध्याय ब्रम्हुं पूजायायेगुज्या न्ह्यज्याकिइ।धलंदंपिं सकसिनं पञ्चस्नानयाना पूजाया नितिं तयार जुइ। मिसापिसं धलं पिचाय सकतां पूजा जोलं चुलाकात गुदइ धासा मिजंपिसं छगूटिनया बट्टाय । ब्रम्हुं सिलबोना पूजा न्ह्याकिइ। पूजायाइबले न्ह्यागुसां छगू छासां माध माध धायेमा। मेगुईलय नं सकसिनं माधवनारायण धका जप याना थयात शुद्धयानागु भापिइ।थथे माधवनारायण द्योया धलंदनेगु धइगुहे सकतां त्यागयाना वया गुहेशरणय वनेगुख। उकीं शुद्धमनं छु फ्वन वपुवनिइ धइगुविश्वास दु।सुनानं खिसिक्कयात वा मनय लोभ, लालस वा मेपिनिगु मभिंगु सोचेयात धासा द्यवं सजाय बिइ धइगु धापूदु।
देय चाहिलिगु
धलं दनेसिधय्वंहे देशय दुहांवना देयन्यंक चाहिलेगु चलन दु।थुकिया नितिं मिजंज्वःलाका, छम्हेसिनं सहस्र धाराजोना व मेम्हस्यां बंय ग्वारातुला अले मिसापिसं लथलय जल तया देयया १०८ थासय जल हायेका माधवनारायण धाधां वनेमा। माधवनारायण द्योजोनिम्हेसिनं म्हुतु तपुया द्योजोना वनेमा। वंदेय चाहिला कजिया छें द्यो दिकेमधुंतले सुयातनं नुवायेमज्यु। नायो व सावातयसं शंखपुया, तिंछुथाना १०८ थाय दिका धासा कजिं रुमालय स्वां तया द्यो दर्शनयावपिंत स्वां ब्युब्युं वनिइ। थुकिं देशय चोंपिं सकलस्यां द्योयात मानेयागु भापिइफुधासा देगपतिं दिना द्योद्योयात चाहिका यंकिगु धासा छायख धायेथाकु।
भाराकुरा दायेगु
मिलापुन्हिकुन्हु त्वापतिं मनुतयसं सुथंनिसें चाया गुपुलांगु भाराकुराःत पचिनातइ।अले माधवनारायण द्योथथाय त्वालयथेनकिं कथिंदाया तछ्यायेगु याइ। थथे हे भाराकुरा तछ्यायेगु चलन स्वनिगया फुकंथें नेवा वस्ति खनेदु।थुकुन्हुहे हनुमानध्वाकाय चांगुनारायण द्योयाप्रतीक कलश हयेगुचलन नंहातलें दु।न्हापा न्हापा चांगुनारायण द्यो वनारसया नितिं नेपा त्वःतावनेत्यंबलय मनुतयसं दोबातय थथे भाराकुरा तछ्याना ब्युगुलिं अलछिन जुइधका नेपा त्वःतामवंगु विश्वासं थौंतकनं मिलापुँिन्हकुन्हु थोचलन न्ह्यानावगु खनेदु।
पालंयायेगुवद्यनेगु
न्हापां गुन्हिंहे धलंदनिपिसं छछा वाय निछा नयेगु धइगु क्वःछियेमा।छाय्धासां उकुन्हु गोक नल, लच्छितुं वकहे नयेमा। धलंदंपिसं बिस्कंहे कोथाय शुद्धयाना सुनानं मथिइक पालं जोरेयाना नयेमा। थुगुबखतय अमिसंजा, ह्यागुंलैं, यलयपल, पालु, बजि, घ्यो, चाकु, दुरु, तु, कयगु, तरुल, आमली, सुन्तला बाहेक मेगु नयेमज्यु।पालं यायेबले नयेगुलिइसं वा मेमेगु नयेमज्युगु छुं खनकिं नुमवासे चिइका मेगुहे जोरेयाना नयेमा। अले बहनी थ चोनाथाय स्वस्थानीया बाखं नेना द्यनेमा। मिजंत धासा छेँ पालंयाना धलंपुलिइ द्यंवनेमा।धलंदनियबले थिइमतेपिं थिलकिं नं मोल्युया जल कालकिं तिनि चोखोजुइ। धलंदंपसं पुज्यायेत, नयेत, द्यनेत अलग खलग हे वस पुनेमा।
धलंदंपिंत नयेगु, वस्त्र इनेगु व द्योयात तिसा छायेगु
भक्तजनतयसं लच्छियंकंहे थगुमति तयागु पुवनेमा धका धलंदंपिंत थीथी नयेगुजोलं, धेवा, वस्त्र आदि इनेहइपिं शालीनदिइ थेनाचोनी। गुलिंसिनं माधवनारायण द्योयात थिथि तिसा लं तिइकेनं हयाचोनी। गथेकि– किकिंपा, सिख, पलेस्वां आदि। थथे धलंदंनिपिंत काय मदुपिसं योमरि छुना वा कचिकंइने हईपिंनं दइधासा थ सौभाग्यवती जुइमा धका समाजोलं छायेहइपिंनं उलिशं दयाचोनी।
थथेमाधवनारायण द्योयात छाइगु धेबा, नसा, वस्त्र धासा सावातयसं भागं थछि इनाकाई धासा तिसायात धलपतिइ छायेहम्हेसिया नां चोयातइ। अले थोलिपा द्योब्रम्हुयात जिम्मा बी। न्हापा शनिवार, श्रीपञ्चमी, लगला सप्तमी, एकादशी, अले सिधइगु पुन्हिकुन्हु जक यकोभीडजुइगु तर थौंकन्हे संचारमाधेम–रेडियो, टि।भिं। प्रचार प्रसार यकोजूगुलिंयाना नं द्योदर्शनयावइपिं, धेबा, नसा, वस्त्र छावपिं दयदसं यकोहे अपोयावगुदु। १९८९ सनय ‘तिलहरी’ नांगु संकिपालं यानानं सकोया थो ब्रतयात स्वस्थानीब्रत धका यको प्रचार जुलधाइपिं नं दु।
द्योबोयेगु
माधवनारायण द्योयात सकोया पुलांगु लाय्कुया जुजु दबुलिइे सावा, कजि व द्योजोनिम्ह वना घौछि अनसंतया बोयेगुयाइ।दबुलिइ धासा द्योजोनिम्ह बाहेक मेपिं सुंनंथाहांवनेमज्यु धइगु मान्यता दु।अनंतपेंक माधवनारायण गुथिया नायोया छेँयंका पुज्याइगु चलन दु। अनंलि छक सावानायो (तिंछु थाइम्हेसिया) या छेँ यंकानं पुज्याइ। थोनिकलं याइगु ज्यायात द्यो बोयेगु धाइ।
लगला सप्तमी
माधवनारायण धलंदंनिगु झोलय थो न्हिं छगू महत्वया दिंनं ख। थुकिया छन्हुन्ह्यव चान्हे सावातयसं सकव देया दोबातय दोबातय नाग, विष्णु, त्रिशुलया किपापाफिं चोका तइखि।थुकिया माने कन्हयकुन्हुंया सप्तमी जात्राया नितिं त्रिशुलया सुचिनिति यायेगु ख।सप्तमीकुन्हु न्हापां द्योम्वल्हुकेधुनेवं छेँखापतिं सकोया मिस्तय्सं थछेँजःपिं सकसियागु नामंमत चुइकेगु याइ। थो मत सिन्ताया सिंकाय कपाय हिला घ्यलय बुला दयेकिगु ख। थथेमतचुइकेबले छेंजःपिनिगु ल्वय नं चुइका यंकिइ धइगु भलसा काइ। थुकुन्हु धलंदंके धुंका देय चाहिलेगु ज्या न्ह्याइ।न्हापा लिपा स्वया थुकुन्हु विशेष जुइ छायधासा बँय तुला वनिपिं न्हपालिपाथें थत गुलिन्ह्याःउलि जक मतुसें देयन्यंक तुंतुला वनेमा। तुलेतअपुइकेत लंय सुकु, वा मेमेगु ख्वातुगु कापःलाना ग्वाहालि याइपिं नं दइ।
अथेहे सहस्रधारा जोनिपिसंनं उकीयात झझधायेक समायानायंकीइ धासा मिसापिसं झझधायेक दोपता वा मेमेगु ह्यांगुबस्त्र व तिसा तियावइ।थुकुन्हु द्योकुबिइत धासा मेपिंहे पेम्ह मनुत तइ।द्योकुबिइम्ह व कजिंनं थुकुन्हु सहस्रधारा जोना देय चाहिलेमा।सावातयसं धासा न्हापालिपाथेंहे भजन हाला शंखपुया तिंछुथाना वनिइ। नापं हरेशिवहालिइपिंनं बाजा थाना चाह्युवनिइ। थुकुन्हु पन्तिं, भोत व नालांनं यको भजनहालिपिं व जात्रास्वइपिं वइ।न्हापा न्हापा नेवा जुगितयसं बाजं थायेगु या।अमिसं द्योमोल्हुकिइबले नं बाजं थायेगुयासां थौंकन्हे थो चलन तनेधुंकल।
सिलाथोया नवमीकुन्हु बहनी माधवनारां गुथिं ब्रम्हुयात खीर थुइकेबिया धलंदंपिंस कसितखुसि सिथय तया नकेगुयाना तगु दु।थथे नकिइबले दकोसिनं छकलं चिपंथिइमा। छम्हदनकिं मेपिसं नयेमजिल सकलें दनेमा।थथेहे मेपिसंनं नकेगु मनसुवा दुसा अथेहे सुचिनिचियाना नकसां ज्यु।
परदेशवनिगु
थिंलाया त्रयोदशीकुन्हु धलंदंकेसिधय्का सकोया उत्तररिखेयागुंइचोंम्ह ह्याउँख्वामाजु बज्रयोगिनीया दर्शनयावनेमा। थथेवनिइबले सावाबाहेक धलंदंपिं दकोंमिजंत म्हदुंदना वनेमा। थथेयानावनेबले छन्हुंमफइगुलिं कन्हेकुन्हुल्यंदकोथासय नंअथेहेयानावनेमा।ह्याउँख्वामाजु, म्हासुख्वामाजु, चिभाद्यो, गुंःगणेद्योयाथाय सहस्रधारांजलछायेमा।
द्योजोनिम्हेसिनं माधवनारायणद्योयात ह्याउँख्वामाजुया न्ह्यनेछ्यँकोछुइबले सावातयसं शंखपुयेगु व तिंछुथायेगुयाइ। थथे यायेगु निम्हद्योतयत दंय छक सांनापलाकेगुख धाइ।पालाम्हगुर्जुं स्वां व जलबिइधुंका माधवनारायणं ह्याउँख्वामाजुया व जोगेश्वरया देगनं चाहिलिइ।सावा, कजि व द्योजोनिम्ह चोय म्हासुख्वामाजुया द्योगलय धासा दुहांवनिइमखु।अन लं ल्याहांवया दकोंसाखामहाद्यो ध्वाकाय मुना जलकायातिनि देशय दुहावने दइ।थथे बज्रयोगिनीया महत्व माधवनारायणया धलंदनेगु स्वयांन्हापालिसेंहे दुगु खनेदु।सकोदेयया स्थापना बज्रयोगिनींनं हे यागु खधइगु विश्वासदुगुलिं परदेश वनेन्ह्यव थनवया थगुज्या सुथांलायेमा धका फोनेगु यानातगु जुइमा गुलिस्यां धाइ।
गोलदेय वा पशुपति वनेगु चतुर्दशीकुन्हु गुंबहालंल्याहांवया पालंयाना बहनीसकोदेशं १४ किलोमिटर ति तापाक्क चोंगुपशुपतिइ वनाअनया सतलय बाय चोंवनिइ।थथे तापलये वनिइबले धलंदंपिंत शालीनदी स्वस्थानीब्रत सेवासमितिं ग्वाहालियाइ। थथे पिनेवनिइबले नारांद्योयात डालाय तया कोविया यंकिइ।कन्हेकुन्हु सुथे मोल्हुया माधवनारायणद्योयात खुसिसिथय चोंगु चिचाधंगु द्योगलय तया पलख भक्तजनतयत दशंनयाके बियालि धलंदेकेगुज्या न्ह्याकिइ।धलंदंतले सुयातनं अन थिइकेबिइमखु। थुकुन्हु गोलदेशय चोंम्ह राजेपाध्याय बाज्यां सकोयाहे विधिकथं धलंदंकी।अनंलिचलंपाखाय यंका पालं याकिइ।अन सलंस मनुत माधवनारायणद्यो भाग्यायेत व नयेगु इनेत पियाचोंगु दइ।
पालं यायेधुंका माधवनारायणद्यो नारायणहिति, जमल, असं, वतु, हनुमान ध्वाकाजुया यें २२ कि मि। दक्षिणय चोंगु फम्पु शेषनारायणयाथाय वनाबाय चोंवनिइ। नारायणहिति दरवारय धासा सन १९८९ निसें दुमछ्वगुलिं पिनंहे शंखपुया द्योथेंगु सुचं बियावनी। हनुमानध्वाकाय धासा सरकारी मनुतयसं अझं पुज्यायेगु यानि।थुकथं माधवनारायण द्यो पशुपतिया दर्शन याना जुजुयात आसिका बिया फम्पुइ वाये चोंवनि।
फम्पुया यात्रा
घण्टौं न्यासिवना फम्पुइथेनालिं अन शेषनारायणया फल्चाय वाय चोना सुथन्हापां मोल्हुया अनयाम्ह राजोपाध्यायं धलंदंकि। मेमेथाय थें थन नं धलं दंपिंत नयेगु, धेबा व मेमेगु वस्तु इनेहइपिंदया चोनी। थननं सकोयथें माधवनारायणद्योयात देश चाहिकेमा। थुबले द्यो बाज्याया छेँनं दुकाया पुज्यायेमा। अनं यलया शंखमुलय थेंका पालंयाइ। थन नं धलंदंपिंत नयेगु, धेबा व मेमेगु वस्तु इनेहइपिं ग्वाः ग्वा वया चोनी।अले ख्युंसेचोंसानं १५ किलोमिटर न्यासिवना सकोय थेंका भौध्वाकाय मुना जलकया तिनि बायचोंवनि।फम्पुयाम्ह बाज्याया धापूकथं माधवनारायणद्यो न्हापा अनयाम्हख अले सकोय्च्वंपिसं खुयायंकुबले लियायंकुबले बागमती खुसि छिइधुंकगुलिं दंय छक अन लितयंकेमागु शर्तय सकोय छ्वयाहगु ख।तर थुके छु गुलि सत्यतादु धाये थाकु।
पन्ति यात्रा
सिलाथो तृतीया कुन्हु पालं यायेधुंका ३० कि.मि. दक्षिण लागाय चोंगु पन्तिया इन्द्रेश्वर महाद्योथाय वना बायचोनी।सुथय त्रिवेणी खुसी मोल्हुया इनेहगु कायेधुंका कजिं धलंदंकि। विधि बांलाक मवल धासा सावातयसं ग्वाहालि याइ।अले पालंयायेत नाला व भोदेया दथुइ लागु बगरय वनि। थननं धलंदंपिंत नयेगु, धेबा व मेमेगु वस्तु इनेहइपिं अथेहे दयाचोनी।थन नालामीतयसं निचियानादुरुदायेका त्वंके हयेगुयाना चोंपिं नं दु। थथे परदेश वनिबले धलं दनिपिसं पुण्य कमे यायेगु ल्याखं नं वनिगु सीदु।
चांगु यात्रा
सिलाथो एकादशी ९भीमएकादशी० कुन्हु निक धलं दंका पालंयाना चंगुइ वनि। थो पेम्ह नारांद्योतमध्य छम्ह ख। अनचोंग पुखु कारणवश स्यनावंगुलिं वहेथासय थल छगलिलकया धलं दंपिनि मोल्हुइगुभाय याइ। धलं दना सकोय ल्यांहा वया भौध्वाकाय मुना छेँवना पालं याइ।थथे चांगुवना अनयानं विष्णुयात मानेयागु भापि फइ।
परदेशवनेगुया महत्व
परदेश वनेगु खंयात कया मनुतयगु ब्यगलं ब्यागलं हे धापू दु।पशुपतिया मदयावने धुंकुम्ह भिष्म ज्वालानंद राजोपाध्यायया धापूकथं माधवनारांद्यवं थगु तिसाया रुपय बासुकि नाग कोखायातगुलिं वहे बासुकीनागया मूर्तिदुगु थास्यवना वयागु दर्शनयायेत वइगु ख।थथे परदेशवनिबले बासुकीनाग नापंया गुस्वापुन्हू धाःयाका तयेगु ख। तर वंथाय पतिकं बासुकीनाग मूद्यो धासा मखु।छाय्धासां नारांद्योयात अनयंकिबले बासुकी नागयात उलि वास्ता याइ मखु।
थोखंय धासा सकोय दीम्ह मदयावने धुंकुम्ह सुरेन्द्र राजोपाध्यायया धापू धासा पा। वयकया धापूकथं परदेशवनिगु धयागु अनया द्योतयत मान तवंगु ख। तर वनेत थुपिंथाय हे छाय ल्यगु ख धका धाय अपुमजु।तर न्ह्याम्हनं द्योतयगु थगु थासं पिने यंकिगु चलन मदु।थथे नारांद्योयात परदेश यंकिगु कारण उकीया महिमा प्रचार यायेत यानातगु धका नं अनुमान यायेफु।
व्रत सांज्ञ रअश्वमेध यज्ञ
थो यज्ञ दकले लिपांगु न्हिंया चान्हे धलंदनेगु कोचायेकेत याइगु ख। थो यज्ञयात अश्वमेधयज्ञ धासा नं यज्ञविधि चोयातगु सफूतिइ धासा थुकियात‘ कुसंदीयज्ञ’ धयातगु दु।सुरेन्द्र राजोपाध्यायया धापूकथं थथे यज्ञयाना अश्वमेधयज्ञ धागुया कारण अश्वमेधयज्ञया थेंहे महिमा दयेकेत व प्रचार यायेत जुइमा।
अश्वमेधयज्ञया विधि
चोय न्ह्यथनागु शालिनदीया विष्णुया चिधंगु पौमदुगु देगया न्ह्यनेचोंगु चकंगु ख्यलय थो अश्वमेधयज्ञ याइगु ख।उकीयात यज्ञमण्डप धायेगुया इतरथोख्यो धासा चलंचा चुइका चिको जुजुं वनाचोंगु दु। १९९९सनय बज्रयोगिनी गा।वि।स। नं थुकियात बचे यायेत तारया जालि चिना ल्वंहया पखा दना बिल।यज्ञ ख्युंकालिजक न्ह्याकि। उकिं धलंदंकिम्ह ब्रम्हु, वयाकाय अले ग्वाहालीयाइपिं निम्ह जोशीत दइ। बाखं कनिम्ह खयब्रम्हु अनचोंसा वया ज्याधासा छुं दइ मखु।यज्ञमण्डपया दथ्वीलाक्क जोशीनं पेकुंलाक्क ४० पा कचिअपां होम यायेगु थायेदयेकी उकीया पश्चिमय १ मिटर हेमपाक्क कजि व कजिनी चोनिगु थाय दयेकी अमिगु ल्युने सावात चोनी अले यज्ञया चाकछि सुकुबाला लाना मेपिंसकल धलंदंपिं चोनी। धलंदंपिंस कसिनं कोतलय पूजा जोलंतया धकिं निपातय मेमेगु मागु पूजा जोलंत तया हइ।
यज्ञया चाकछि जोशी व बाज्यापिं पेम्हचोना होमया ज्याझो न्ह्याकि।माधवनारां द्योयात धासा छुं ज्यातसिमधतले विष्णुया देगलय पर्दातया खनेमदयेका तइ।देगया कोय्सं कचि अपां तया इन्द्र व जुजुया प्रतीकया रुपय कलश थापना याइ। यज्ञ सिधयेका थो कलश यज्ञया आसिका भापिया न्हापासा जुजुयाथाय यंकीगु चलन।थो कलशयात चाकछि अष्तमातृका भापिया च्याग कलश व निग कलश शिव व शक्तिया रुपय थापना याना तइ। यज्ञमण्डलया पेखेकुनय पेंग कलशनं तइ। अले दक्षिण–पश्चिमपाखय झिग कलश झिगूदिशाय चोंपिं द्योत भापिया थापना याइधासा १०८ ग कलश उत्तरपाखय तइ। थिपिं दकों कलशय पुँतयसं धार्मिक चिंत चोयातगु दइ। उकी जल, न्याः ताहाः पञ्चपल्लव व ह्याउँध्वांयेनं तयातइ। इन्द्र कलशय धासा स्वताः रंगदुगु चिक्चाःधंगु कुसा व ह्याउँध्वांयेतया उकीयात चायागु सलिचां तोपुया उकीया द्योनय प्यागुनैंक्या तइ। अथेहे शिव व शक्तिरुपी कलशय नं स्वतारंगया ध्वाये तइ। होम यायां थुपिंदकों कलशतयत पुज्याइ।अले पूजा सिधयालिं थथितिपिंत स्वां बिइबले आसिकाया रुपय लल्हाइ।
अले छम्ह बाज्यानं पञ्चगव्य (कस्ति, सौ, साघ्यो, सादुरु, साधौ) ल्वाकछ्याना पूजा सारजाम व धलंदंपिं सकसितं जलथें हाहायाना चोखोयाना बिइ।अले बलिपूजा धका समयबजि– ला, न्याः, खेँ आदि० तया‘ भूत–प्रेत’ पन्छेयाइ।यज्ञमण्डपया दक्षिणपाखय हाकुगु कुसादयेका बलिपूजाया द्यनये तइ।थुकियात यमराजया पूजायायेगु नं धाइ। थो पूजालय जक ला मदयेकमगा तर यज्ञया मेमेगु विधिलय धासा म्वाः। जोशी व बाज्यानिम्हसिनं सिल ब्वंब्वंयातलय मेम्ह बाज्या नं जज्ञलय मिच्याका चाकछिं पसुका हिनालिं सुकुन्दा नं च्याकिइ।
अले मिगाया द्यनय तिंपंयात्रिखुट्टि तया चोकाचाय चिधंगु प्वाःदुगु सिजःया बाताय घ्योतया नाया मिखय लावनिगु यानातइ।अले ३२ ता वस्तु होमविधि दगुसफूतिइ स्वसों मिइदुइ। थथे याना चोंतलय दकले न्ह्यने छम्हेसिनं बँपुया मेम्हेसिनं किग ह्वलायंकी धासा कजिनं शिव व शक्ति रुपया कलश जोना, अले कजिनीं कलश थिइक शंयताँचाछपु जोना न्ह्यने– न्ह्यने ल हायेका यज्ञमण्डप स्वक चाहिका न्हापाया थासय हे तइ।अले नारांद्योयात पिनेहया यज्ञमण्डप स्वचाहिका लसकुस याइ।
मण्डपय दुकाया लियागु बाताय तुइगु कापतं तोपुया तइ।अले विधि ब्वंब्वं छम्ह बाज्या व कजिनीनं चायागुथलचां ल लुया द्यो मोल्हुकी।थथे यायेगुयात मातृका स्नान धाइ। अले कुश, ओषध, गंगाजल, धौ, कस्ति तया मोल्हुकी।अले कजिनीनं लसकुस पूजायाना तोपुनातगु कापः लिकया सिन्ह, स्वां छाना पुज्याइ। थुकियात गर्भधारण पूजा धाइ। थज्यागु पूजा बाह्रापिकाइबलय नं सिन्चुछायेका याइ तर मो धासा ल्हुकेम्वाः।
अले बातां लिकया मण्डया दथ्वीयंका जातकर्म, नामाकरण, निष्क्रमण, फलप्रासन, अन्नप्रासन, चुडाकर्म, वतुकरण, दिक्षाप्रदाण व विवाहकर्म याइ।थोयात दशकर्म विधी नं धायेगु या।थुलियायेधुनेवं होमयायां दशकर्म क्रियाया सिल बोनी। थुबले हे स्वनिगलय व सकोया बज्रयोगिनी व सालिखुसि दुपिं हिन्दु व बौद्घमधर्म लिसे स्वापूदुपिं द्यो देवीतयगु नां काकां होम याइ।थुकियातदेशापातीहोमनंधाइ।थनया होम सिधयालिं मू जोशी व ब्रम्हु कजि नापं धलंपुलिइ वना अनया मिगालय नं थथे हे होम याइ।थन होम यायेसिधयेधुंका मू ब्रम्हुनं वंगलसिमाया ह व किग निग निग कजि व सावायात लल्हाइ। थो अमिसं थपिनिछ्यन यतइ। अले होमय घ्यो लुइत तगु थलय चोंगु मोहनी सावातयत तिका लच्छि त्यागयागु चिजंविजं मुक्त जूगु घोषण यानाबिइ।अले यज्ञ कुण्डलय ल्याँहावना धलंदनेगु ज्या याइ।
पूजा सिधयेकालिं जोशी व बाज्यायात निस्ला व दक्षिण बिइ।थथे बिइबले मू बाज्यायात दक्षिणा व धेवानापं वस्त्र छतानं अप्व बिइ। यज्ञ सिधइगु ईलय धलं दंपिंसकसिनं धलंदंतलय छ्यलेगु यागुछता न्ह्यागुसां वस्त्र वा कापःघ्यलय बुला होमयाइ। अले होम कोचायधुंका खरानी भचामुना तिइ। नापं पसुका, स्वां, सिन्ह नं तिइ। थुगुईलय माधवनारां द्योयात सुनां मचायेक बलंपुलिइ द्योबाज्याया छेँ ब्वाकेयंके धुंकिइ।धलं दंपिमिसातयगु मुख्य प्रसाद धासा अमिसंहे छुयाहगु १०८ ता अक्षता मरि ख।उकीइ १०० ग थपिसंहे पालं यायेबले नइधासा ८ ग थम्ह भात वा काययात नकि। अले ब्याहा मजुनिपिं जुसा वयात्वाय काययात, वनंमदुसा थगुमनंतुनागु पुवनेमा धका खुसिसं चुइका छ्वइ।यज्ञ सिधयेकालिं धलं दनिपिसं त्वाय चिनेगुनं याइ।अनंलि थथगु छेँ ल्याँहावना पालं याना द्यनिइ। यज्ञअप्वःधइथें सुथसिया ४–५ ताईलय तिनिं कोचाइ।
अश्वमेघयज्ञया महत्व
थो यज्ञ ३३ कोति द्योतयत बोना व भूतप्रेतयातनं नका लय्तायेका कोचायेकिगु ख। थो यज्ञ धलं दनिपिनिगु जक मखसे संसारय दकों प्राणीतयगु कल्याण जुयेमा धका नं याइगुख।थो यज्ञया मूःविशेषता धइगु माधवनारांद्योयात मनुजुनिइथेंहे दशकर्म याकिगुख। थोज्या दकों कजि व कजिनीयात याकेबीगु ख। थज्यागु ज्या (दशकर्म) न्ह्याम्हनं द्योयात दंय छक वा झिंनिदंया छक वा मेगुविशेष पूजाबलय यायेगु याइ। गथेकि, सकोयाम्हहे ह्याउँख्वामाजुयात झिंनिदंया छक लंपुंछायेकिबलय नं दशकर्म याइ धासा म्हासुख्वामाजुयात धासा न्हूम्हदयेकीबलय वा स्यंसांजुइबले ल्हानेज्या जुइगुझोलय गबलेंगबलेंयाइ। येंया करुणामययात नं थथेहे दयदसं छाना दशकर्म पुवंकइ।थथे यायेगु धइगु उम्हद्यो व देवीया पुर्नजम्ह याकेगु ख।सुरेन्द्र राजोपाध्याय बाज्याया धापूकथं माधवनारां द्योयात थथे यायेमागु कारण धासा थोलच्छि बाहेक मेगु ११ झिंछलाबलंपुलिइ सुनांनं मथिइक तइगुलिंख।अले लच्छि सकसिनं थिइगु जुया अपवित्र जुइगुलिं चोखो याना जक द्यो छेँयंकेत यायेमागु ख।
सुरेन्द्र बाज्याया हे धापूकथं थो यज्ञया मेगु आज्जु धइगु थोपृथ्वीसं प्राणीतये गुजीवन न्ह्याकेत मागु वा, अन्न अले दैवी विपत्तिं संसारयात बचय यानातयेया नितिंनं ख। होमंवइगुकुंखं वइगु प्राकृतिक विपत्ति, भुतपे्रतयात बिसिके छ्वयेत ग्वाहालि याइ।धलंदंपिनिगु नितिं थो यज्ञकोचालकिं जक थगु आज्जुपुवनिइ धइगु विश्वास दु।थो यज्ञ कुन्हु धलंदंपिं मिसात सुयां थीमजिया पनधासा मनंतुंगुपुवनिइमखु धाइगु धापू दु।अप्वसिनं विश्वासयाइ कि थथे जुगुधइगु धलंदंतलय उम्ह मिसांछुंमखुगु ज्या यात वा मतिइजकनं तलधासानं द्यवं वयात सजांय ब्युगुनं धायेगु याइ। होमय न्ह्यागुजुसां वस्त्र च्याकेगुया अथं बलिबिइगुख।थुकियात थम्हंथतहे होमय दुबिना वम्ह प्रजापति लिसेदाना स्वयेफु।
सुन्दरीघाटय मोल्हुइगु
यज्ञ सिधयेका सुथय धलंदंपि दकों साखामहाद्योयाथाय मुना सुन्दरीघाटय मोल्हुया थथगु छेँवना मिगा पूजाया नितिं जोरय याइ।थोकुन्हुं हरेशिव हालिपिंसंनं थो दंयात कोचायेकी।
मिगापूजा
लच्छियंकं थपिसं मिपनेगुयाना तगुमिगालय पुज्याना भोय मनःतलय धलंदंगु ज्या कोचाइमखु धाइ। अले लच्छि बारय यागुचीजय छुंनंबारय यायेम्वाल।कजि व सावातयसं धासा दकोंमुनाछकलं पुज्याइ।कजिनं धासा सालीखुसि नापंचोंगु बाराही दुगु छम्ह बलि बिइमा।थो दुगु गुथिं बिइगु ख।अले दुगुया छ्यँच्याकुथला सीकाभोय नयेमा। सीया जवगु मिखा नारांद्योयात छाइ, देपागु कजियात लल्हाइ अथेहे जवगुन्हाय्पं सावानायोयात, देपागु न्हाय्पंम्ये नायोयात, न्हाय जोशीयात, जवगु वाकाधि, देपागु वाकाधि व म्यउमेरया ल्याखं छसिकथं मेमेपिं सावातयत बिइ। भोय बोनापं सितयानारांद्योयासालीखुसि चोंगु आसनय छाइ।
थुलिज्या कोचायेवं छेँवया सगँ कयालि धलंदंपिसं माधवनारां द्योयाप्रसाद थथितिपिं व त्वालय चोंपिं सकसित सिलाचरेन्ह्यवतक इने ज्यायाइ।थयात पालंब्युपिंसकसितं कलशतया स्वां बिइमा।अले सिलाचरेकुन्हुं भोय नयेत नं बोनी।अले उकुन्हु अमिसं धलंदंपिनिगु मनंतुनागु पुवनेमाधका सगँनं जोरय याना लल्हायेहइ।
सिलाचरे
सिलाचरे महाद्योमानेयाइपिनिगु नितिं बिशेष न्हिख। थुकुन्हु सकोय छेँखापतिकं सिंमुनाहया त्वापतिं गणेद्योया न्ह्यने मिच्याका महाद्योयात लुमंका कनिमुस्याछाना सकसियां इनानइ। गुलिंला चच्छिजागरामनं चोनी।छेँखापतिंनं मकलय मिच्याका पुज्याना कनिमुस्या छानाजागराम चोनिपिंनं दइ।
सकोय थुकुन्हु माधवनारां द्योयालच्छियंक धलंदंपिंमनुत साखामहाद्योयाथाय मुना चच्छिजागराम चोनी।थोकुन्हुं कजि व सावात जाना साधुकोलांया अष्टमातृकाया (ब्रम्हायणी) न्ह्यने सर्प होम याइ।न्हापा न्हापा थुकियात मागुदकों जोलं ठेकेदारं याइधासा थौंकन्हे कजिनंहे याइ।वयात सावातयसं ग्वाहालि याइ। न्हापासा येंया कर्माचार्यं आचाजु वया सर्प होमपूजा याइगु ख तर व मवसेलिं चांगुयाछम्ह नेवा भट्ट ब्रंम्हुं थोज्यायायेगु यात।वंनं तोतुसेलिं थौकन्हे सकोयाछम्ह गुभाजु यातआचाजुया ज्यायाकेगु यानातगु दु।
सर्प होमपूजा बहनीपाखय न्याकिइ।पूजा वनिबलय लंय नापलापिसं किग व दक्षिणानं तनाबिइ।न्हापा न्हापासा मखंत्वाचायतक्क जुगी बाजंपुया व नायतयसं नायखिंथाना वइगुख तर थौंकन्हे बाजामंत।साधुकोलांया अष्टमातृका पुज्यायेबलय दुगु बलिबिइमा अले मिच्याकाहोम याना व अनस्याम्ह दुगुया छ्यँ, सर्प छम्ह, न्याछम्ह व चखुंछम्ह होम याइसा मेपिं सर्प छम्ह, न्याछम्ह व छम्ह चखुंयात तोता बिइ।
न्हापा न्हापा गुथिं छम्हद्यलाया परिवारयात सर्पहयेगु जिम्मा बियातगुख तर अकिसं व ज्यातोतल। सर्पलुइकेमफइबले सर्पमदयेकहे ज्याकोचायेकी।थथे पूजा कोचायेकालिं सिन्ह व स्वां सकसितं इनिइ अले दुगुया बोकंतया समयबजि इना नइ।अले दुगुया म्ह छेँयंका बहनी सावातयत सताभोय नकिइ।अले चान्हे साखामशाद्यकय वना जागराम चोनी।थोहे धलंदनिपिनिगु दकले लिपांगु मुनाज्या जुइ। अले सुथय अनलं बज्रयोगिनीयाथाय पुजा वना थथगु छेँ ल्याहांवनी।
कोचायेकाखं
माधवनारायणया धलं दनिगु सकोदेया बज्रयोनिया जात्रायाल्यू तचोकं महत्वया पर्वख। थथे माधवनारां द्योया धलंदनिगु खोपय नं दुसां सकोदेयाति अनयात महत्व ब्युगु खनेमदु।माधवनारां द्योया धलंदनिगुयात स्वस्थानीबाखंलिसे स्वापुतयाहगुखनेदुसां थुपिनितां ब्यागलं हे ख।अध्ययनयाझोलय छुसिल धासां थो निगु धलंदनिगु ज्या छकलंपालावगुलिं जक छगू हे थेंखनेदुगु ख।
थुथाय न्हापा गब्लें मनेना कथं माधवनारायणं हे स्वस्थानीया धलं दनिगु ख धका तक नं धायेगु यानाहगु खनेदत । उलि जक नं मखु सको गुंबहाया ह्याउंख्वामाजुरबज्रयोगिनीयात हे स्वस्थानी माता धायेगु थेंक तसकं काल्पनिक खं ल्हायेगु नं यानाहगु खनेदत । थज्यागु छुं प्रमाण व आधार मदुगु मनगढन्त खं ल्हाना जुइगु सुयातं मलो ।थज्यागु आधारहीन अप्रमाणीत अले मनगढन्त खं ल्हाना मनुतयत दिगभ्रमित यायेगु ज्या सुनानं यायेमज्यु ।
सकोयात लावण्यदेय लिसेस्वाकेगु लिपा प्याहांवगु स्वस्थानी सफूति जकदु। तर दकले न्हापांगु स्वस्थानी सफूति व लिपायागु पुलांगु सफूति थो खं चोयातगु गनं मदु। अथेहे न्हापाया स्वस्थानी सफूति सालीनदीखं गनं नं मदु।सकोयाखुसियानां पुलांगुनां नारायणीख अले सकोमीतयसं थुकीयात थौंतकनं नारीखुसिजक धायेगुया।सालीनदी व नारीखुसि छताहेख धायेगु आधारनं उलिक्वातु मजू।
थौंकन्हे मनुतयसं खुसिया जःख चोंगु ल्वहँयातनं पुज्यायेगु अले गुलिं ल्वहंयात नवराज महाराजधका धायेगु थेंकनं यानाहगुदु।थो फुक्कं न्हूगु स्वस्थानी सफूतिइ लिधंसायदयेकाहगु काल्पनीक ज्याख।जिमिसं सिइक खंकहेतिनि थथे दयेका हगु खगुगु सोंगू दशकहे पुलां मजुनि। खुसिसिथय चोंगु नवराज भापिया पुज्यानाहगुल्वहंयात सन १९९६ तक सुनानं पुज्यागु खनेमदु।सन १९९७ लय व ल्वहँनाप बुंदुम्ह छम्ह मनुखं स्वस्थानी बाखनय चोंम्ह नवराज धका प्रचारयाना थगु आम्दानीया स्रोत दयेकल।अथेहे खुसिया दथ्वीचोंगु बासुकीनागयात अनपाचोनिम्ह कान्फट्टाजोगीनं हरिहरधका प्रचारयाना उकीयात थगु धेवाकमेयायेगु लंपु दयेकुगु दु।खुसिं २०० र ३०० मिटर ति दक्षिणपाखेचोंगु ल्वहंयात नवराजया श्रापलाम्ह कला चन्द्रावतीयागु ख धाइपिंनं दु।
थौंकन्हे खुसिइ क्वांहावनेगु त्वाथया नापं न्हुगु दयेकुगु स्वस्थानीया द्योगलं माधवनारां द्योया महिमा तनावनी धका च्युता कयाचोंपिंनं गुलिहं दु।छायधासा थोलच्छि सकसियागु छेँ स्वस्थानीया बाखं कनिगुलिं माधवनारां द्यो अप्वसिनं म्हसिइमखु। तर न्हापा ल्हातं चोयातगु सफूजक दुबलय नेवातयगु छेँजक कनिगु स्वस्थानी धासा थौंकन्हे खसभाषांन छापय याइगु व रेडियो अले टेलिभिजनय नं बाखं कनिगु जुगुलिं थुकिया यको प्रचारजुगु ख।
न्हापा वैष्णव धर्म मानेयाइपिं वैष्णव व शिवयातमानेयाइपिंसं थत शैवधर्मावलम्बी धया थथगु धर्मयात फरककथं काइगु।छम्हं मेगुधर्ममानेयाइपिंत सहहेमयाइगु जुयाचोन। थयागु वातावरणहे दुगुईलय माधवनारां द्योया धलंदनिगु चलन न्ह्यागु खनेदु।थोखं माधवनारां वस्वस्थानी धलंदनिगु विधि दुवाला स्वयेबलय प्रष्टजुवइ। थुपिं नितांलय यकोहे पागुखं दु।सको, खोप, पशुपति व फम्पिइ धलंदंकिपिं राजोपाध्याय बाज्यापिसंजक मखसें सकोमीदकोसिनंहे थोनितां धलंदनिगु बिस्कं बिस्कं हे खधाइ।
स्वस्थानी बाखं न्हापानिसें बिस्कंकथं हे वर्णन जुजुं वगु खनेदु।दकले न्हापांगु स्वस्थानी सफूतिइ प्रष्टकथं धयातगु दुकि उकी हनेमापिं द्योत मेपिंसुँहेमखसें शिववपार्वती जक ख। उकींमनुतयसं निम्हसियागु बाम्ह बाम्ह दुगु मुर्ति लुमंकी। अथेजुसां स्वस्थानी धायेबले मुकं छम्हदेवी वा जगदीश्वरी ख धाइपिंनं दु। तर माधवनारायण धयाम्ह विष्णुया छगूरुप ख अथे जुगुलिं व द्योजक ख देवी मखु। थन धलंदंकीबलय स्वस्थानी बाखंकनिगु अले माधवनारायण द्योया पूजानं छकलं याकिगुलिं मनूत अलमलय जुयेफु।
थिपिं नितां धलंदनेगु गबलेलिसें न्ह्यज्यागुख धका सिइके मफु मदुनी।थोहे झोलय मयजु लिन्दा इल्टिसंसन १९८५ या थगुसफूति माधवनारांयात बाम्ह महाद्यो अले बाम्ह नारांद्यो जुगुलिं महादेव नारायण धकाचोयातगु दु।अथे जुसां सकोय व खोपय निथाय तुं पुज्याइम्ह माधवनारायणद्योया मूर्ति धासा विष्णुया थेंजक हेचों बाम्हमहाद्यो अले बाम्ह नारांद्यो कथं मदु।
चोयन्ह्यथनाथेंनेपालय माघ लच्छि विष्णुया छगू रुप माधवनारायण पूजा यायेगु चलन न्हापालिसें दु।विष्णु वा नारांद्योया थज्यागुमूर्ति सकोया ध्वंलाध्वकाय नंदु।अथेजुगुलिं माधवनारायणयात महादेव नारांधायेगु पायछि मजु।
माधवनारायण द्योया लच्छि धलंदनिपिं छगू हुल छथायसं चोना जुइतर स्वस्थानीया धलं छेँ छेँसं दकों बारय याना लच्छि धलं दनिपिंनं आपा दु।सकोया नारीखुसिइ धलं दनिगु विधिलय माधवनारांया नां कायेगु वयातहे जक तचोकं मानेयायेगुयाइ तर स्वस्थानीया नां धासा गनंहे मदु। थो धलंदनिइबले सकोदेय चाहिला देगपतिं सहस्र धारां जलहायेकेगु तधंगु विशेषता ख।उकीसं लगला सप्तमीबलय यागु ज्याझोझं थाय थासय यापिंमनु तयेगु नुगसाला हइ।तर स्वस्थानीया धलंदनेगुलि अथे चाहिलेमागु सहस्र धारा हायेकेमागु छुंहे मदु।
धलं दंकिम्ह बाज्या व सावातयगु धापू दुकि माधवनारांद्यो सिक्कहे भिंम्ह द्योख छायधासा वं थ भक्ततयसं न्ह्यागु फ्वंसा नं वरदान बिइ।विशेषयाना थो धलंदनिइबले इहिपामजुनिपिंत इहिपा जुइकाबिइ, मचात मदुपिंत मचात बिइ धइगु विश्वास दु। उलिजकमखसें धलंदंपिंत केगु, फलफुल, वस, धेबा आदि इनानं थम्हंमनंतुनागु पुवनि धाइपिं उलिहं दु।
थौकन्हय थो मेलाबलय सकोदेशयजक मखु देशंपिने चोंपिं अझं भारतंवयाचोंपिनिगु नितिं धेबाकमेयायेगु लंपुजुया ब्यूगु दु।थन चिचिधंगु पूजा जोलं मिइगु पसलिसें ततधंगु कौलायायेगु पसतकनं तइपिं दु।थथे चियापसतइपिसं न्हिं द्वंलंदोतकादां कमेयाइ।थोबाहेक थन म्हाइपुछ्यायेत अनेक मनोरंजनयागु ज्या क्यना धेवाम्हइपिं आपाखया वयाचोंगुदु।अथेहेथौंकन्हेबोनेकुथि, अलेगुलिंल्कब, खल, पुचलंअलेगुलिंयाकचां ९थथगुबुंइ० गाडिपार्किङ्कया व्यवस्थायाना नं आम्दानीयाना चोंगु दु। थोहे ईलय स्थानीय सामाजिक संस्थातयसं थपिनि ज्याझोत न्ह्याकेयानितिं चन्दा म्हयेगुनं यइपिं दु।थोल्याखं थो मेला सकोय्च्वंपिनिगु नितिंवरदानहे जुयावया चोंगु दुधासां ज्यू।
थोमेलाय थीथी थासं मनुतवइगु अले द्योयातनं देशंपिने चाहिके यंकिगुजुगुलिं धार्मिक संजालया मू थाय नाला कायेफइ।थथे मनुत पाखेँ जक मखसें सरकारया पाखंनं नारांद्योयात सम्मान ब्युगु खनेदु।छायधासाफम्पुइवनिगुझोलय हनुमानध्वाकाय सरकारीपूजायाइ।खयतझीगुदेशय जुजुदुबलयजुजुयातगुलिस्यांनारांद्योयारुपय नंमानेया।तरअथेसांजुजुयातनंथम्हंदेय चलेयायेगु ज्यासुथांलाक्क न्ह्याकेत नारांद्योया आसिका मा धइगु धापुदु। जुजुयाकय नारांद्योया अंश दु धासां वं नारांद्योयात मानेहेमयासें थगु राजकाजया ज्या न्ह्याके धासा फइमखु।माधवनारां द्योयात नारायणहिति राजदरबारय दुःमकागुलिं जुजु नं उकीया मू पुलेमागु ख धइगुनं धापू दु।उकींयाना माधवनारायण द्योयात साधारणमनुखंजक मखु जुजुथेंकनं मानेमयासें मगाधाइ।माधवनारायण द्योयात परदेश यंकिइबले वयाशक्ति व महिमानं मेमेपितनं म्हसिके बीतख धाइ।
सकोमितयसं बज्रयोगिनीया जात्रायात दकले तधंगु जात्राकथं नालाकासां माधवनारायणया मेलायानं तचोकं महत्व दु । छायधासा उकी यको मनुतयगु ध्यान सालेफुगु दु, गुकिंयाना लच्छिहे जूसां आपालं मनुतयगु रोजगारीया लंपुनं चुलागुदु। थुपिं निगुं जात्राय छुपा धासा न्हापांगुलि पुजारीगुभाजु जुइअले देशय दकोंजातयापिं नेवातयसं बोतिकायेफइ धासा लिपांगुलि राजेपाध्याय पुजारीजुइ अले दकों जातयापिं नेवातयसं बोतिकाये खनि मखु। उकींयाना थो नेवातयगु बिस्कं पहदुगु जात्रा ख गुकिं हिन्दु, शैव, वैष्ण व बौद्घ धर्मया मनुतयदथुइ परस्पर कालबिलया हिलाबुलाया अनुमान याये फइ।
——कोचाल—— ं