विपेन्द्र महर्जन
नेपाः व नेवाः समाज छगू विवेचना
यल जिल्लाया लेले वनेगु लँय् लाःगु वादे गांया व बज्रवाराही अजिमाया दक्षिण १.५ कि. मि. तापाःगु छगू गां दु । व गां पूर्वपश्चिम ता:हाः जुयाः जवंखवं सँझ्या: छेँया झ्वः दु । सत्याखा छें दुगु थ्व गांया नां खः – प्याङ्ग । थौंकन्हय् थ्व गां चापागाउँ गाउँ विकास समिति वडा नं. ५ दुने लाः । गामय् मुक्कं अप्पां सियातःगु दु । १५x२० फूटगु निगू आँय्पा पौया फल्चा दु । थ्व फल्चा लॅ सिथय् लाः । त्वनेगु लःया लागि तुंत दु, गांया पश्चिमपाखे तःधंगु पुखू दु । पूर्वस्वयाः गामय् दुहाँ वनेवं पश्चिम स्वःम्ह गणेद्यःया देगः दु । उत्तर मोहडागु नासःद्यःया छें दु । थौंकन्हय् थ्व नासःद्यःयात महादेव मन्दिर नालावःगु दु । बुद्धया चीभाः छगः नं दु । थ्व गांया बासिन्दा मुक्कं हे नेवाःत खः । थ्व नेवाःतय्सं न्हापा न्हापा थः त ‘ज्यापु’, ‘सिंह’धाय्गु याः । थौंकन्हय् थुमिसं महर्जन च्वय्गु याः ।
थ्व प्याङ्गया बासिन्दातय्सं ल्हाइगु नेवाः भाय् जुयाः नं काचाक्क थुइका काय् थाकु । ध्यान बियाः न्यन धाः सातिनि थुया वः ।
पुनेगु वसः
थनया मिस्तय् फेशन धइगु पुतुंचीगु मिसालं ह्याउँगु किनारा दुगु हाकु पतासी, तुयूगु गा व जनी चीगु याः । मिजंतय् तपा:लं व सुरुवाः, हाकुगु स्टकोटया चलन । थौंकन्हय् स्कूलय् वनीपिं मिसा मचातय् घांघरी व मिजं मस्तय् कमिज पाइन्ट पुनेगु खनेदया वयाच्वंगु दु ।
प्याङ्ग गांया मिस्तय्सं थःत माःगु हाकुपतासी व गा थःगु हे ल्हातं चले याय्गु तामय् थाय्गु यानावयाच्वंगु दनि ।
ज्या :
थ्व प्याङ्गया बासिन्दातय् मूज्या बुंज्या खयाः नं लाज्याया विशेषता थुमिके खनेदु । थुमिगु लाज्याया विशेषता धइगु पिला, फँ, द्यां, बजिद्यां, कुले, पुसा दुगु द्यांचात, न्यास्व:द्यां (न्या: आकार वःगु सगं ज्वलं धौपति, सिनः पुजाद्यां) आदि पंपाखें दयकेगु थलबलया उद्योग खः । प्यक्वय् बनय् वनाः पं ध्यनाः थलबल दय्काः शहर बजार व गांगामय् वनाः अन्न, सरसामान नाप हिला काय्गु थनया मिजंतय् लाज्या खःसा मिस्तय् बुँइ बना: चाक्वनाः अन्न बूबः, कनि, दुसि सय्केगु ज्या खः । छेँसं च्वनाः लाज्या सनाच्वनीपिं मिजंत मस्त हेकाच्वनेगु नं याः ।
न्हापान्हापा थ्व प्याङ्गया बासिन्दातय्त प्यक्वय् बनय् वनाः पं ध्यना हय्गु अधिकार सरकारपाखें बियातःगु जुयाच्वन । थथे कर मपुसे पं ध्यना हय्गु सहुलियत मल्लकाल, शाहकालय् तक नं दुगु जुयाच्वन । २००७ साललिपा वःगु प्रजातन्त्र सरकारं देय्या वन जंगल सुरक्षाया नामं थ्व सहुलियत मदय्का बिल । अनंनिसें थ्व पंया घरेलु उद्योग न्हनावनाच्वंगु जुयाच्वन । शीप सःपिसं थः केबय् पं पिनाः थौंतक थ्व पंया घरेलु उद्योग न्ह्याकाच्वंगु दनि ।
थ्व प्याङ्गया पंया उद्योगयात थौंया ईयात ल्वय्क न्हूगु धंगं (शीप) छ्यला: उत्पादन याय्फत धाःसा देसविदेसय् तकं बजार काय् फइगु अवस्था सृजना जुइफइगु खनेदु ।
प्याङ्गया बासिन्दातय् मेगु लाज्या खः मेय् लहीगु, मेय्पाखें गोबर साः दकेगु व दुरु खुवा दयकेगु याः । दुरु अप्वः दःसा थौंकन्हय् बजारय् मी यंकेगु याः ।
नसात्वंसा
प्याङ्गया नेवाःतय् नसात्वंसा मेगु थासय्या नेवाःतय् थें खयाः नं छुं भचा फरक दु । मार्सि, मसिनु जाकिया जाय् दुसेचुं ल्वाकछ्यानाः नय्गु चलन थ्व प्याङ्ग गामय् दु । थ्व बारे न्यनेकने यानाबलय् छु सिल धाःसा थथे यानाः नय्बलय् ताउतक्क नय् पिमत्याः, फूर्ति नं दु । वनजंगलय् वनेबलय् धाय्साथं नय्गु जोरय् याय् मखनेफु । उकिं थथे न्ह्यागु नसाय् ल्वाकछ्यानाः नय्गु खः । थ्व जिमि चलन जुइधुंकल ।
न्हापा न्हापा थ्व प्याङ्ग गां सफा धाइ, थनया मनूतय् न्ह्यःने लाःथाय् फोहर याय्गु चलन दु । प्रत्येक छँय् तल्लापत्तिं च:बि दु । आः नं थ्व चलन दु । छ्यली छथाय् मुना च्वनीगु चः बि चा जुयावनेधुंकाः साःया ज्या काय्गु नं याः धइगु खँ न्यना ।
गुथि / संस्कृति
थ्व प्याङ्गगामय् प्यंगू गुथि दु (१) अच्चा गुहाङ, (२) भुगुहाङ, (३) ता गहाङ (४) पद्म गहाङ । थ्व प्यंगू गुथिया परिवारनाप जक परस्पर म्ह्याय्मचा इहिपा जुइ । छगू गुथिया परिवारनाप नाता मलाः सा इहिपा जुइमखु ।
थुपिं सांस्कृतिक चाडपर्वया धनि खः । बय् बासुरीया नापं खिं आदि बाजं थाः । धिमय् मथाः । धिमय्- थाय् मज्यूगु बारे प्याङ्गया माहिला महर्जनं थःगु च्वसु “प्याङ गाउँका गामल्ल र केही संस्कृति” थथे उलाब्यूगु दु । बजि ल्हुइगु उगः कोखानाः धिमे थाय्गु नक्कल याःबलय् उगलं ल्हाना: मनू सीगुलिं धिमे मथाय्गु चलन वःगु खः धाइ ।
संगु :
प्याङ्ग गांया वास्तविक नां संगु खः । पंया सन्दुक प्याङ्ग दय्कीगु थाय्या नामं लिपा वयाः थ्व थाय् संगुया नां प्याङ्ग जुयावंगु खँ दु । संगु धालकि यक्वसिनं मसी धुंकल ।
मृत्युसंस्कार :
सीसा प्यन्हुं लःचा, झिन्हु खुसि दुथाय् खुसी वा लःया मुहान दुथाय् अन हे वना: म्व: ल्हुयाः दू ब्यंकेगु याः । झिनिन्हुं घःसू विधि नं याय्माः तर घःसूया पुरेत ज्यापु (महर्जन) तय्सं याइगु चलन । थथे पुरेतया ज्या याइपिं महर्जनया परिवारयात कर्माचार्य धाइगु चलन तर लत्याया श्राद्ध धाःसा नेवा: ब्रम्हू (द्य: ब्रम्हू) पुरेत तया: ज्या यानावःगु दु । थौंकन्हय् लत्याया नामं १३ न्हु कुन्हु (स्विन्हु) लत्या याना वर्खि त्वःते ज्यूगु चलन नं दु ।
थ्वहे संगुनांया छथ्वः प्याङ्गमि (महर्जन) तय् धाःसा गुभाजु (बज्राचार्य) पुरेतपाखें घःसू, लत्या व श्राद्ध याय्गु चलन दु ।
थ्व प्याङ्गमितय् महाद्यः यात कूलद्यः माने याय्गु चलन दु । मेमेगु नेवाः ज्यापुतय् थें नासःद्यः माने याः । धिमे थाय्गु चलन थन मखना । नासःद्यःयात बाजं व प्याखंया गुरुया रुपय् मानय् यानावःगु दु । (चरसुन्दर महर्जन)
