गुँला धर्म
प्रा.सुवर्ण शाक्य
नेपा: गा: छगू हलिमय् नां जां:गु धर्मकर्म, गीत, वाद्य संगीत, कला व सीप संस्कृतिं जा:गु सम्पदामय थाय् ख: । थनया पुलांगु नां जा:गु जाति नेवा: ख: । थुगु थाय्यात गथे थ:गु पनं सुरु जूगु ख: अथे हे थौंतक हे सांस्कृतिक व्यक्तित्त्वकथं न्ह्य:ने च्वं वैगु ख: । नेवा:तय् सांस्कृतिक परिचयकथं इमिगु संस्कृति धाय्गु हे आधारभूत धार्मिक जनजीवन ख: ।
‘ नेपा:यात द्य:द्य:पिंगु प्रिय वासस्थान धाइ । अथे हे हलिमय् शान्ति , अहिंसा व करुणा जा:गु धर्म धका: विश्वप्रसिंद्धगु तथागत “शाक्यमुनि बुद्धया शिक्षा, उपदेशयात बुद्धधर्म धका: नाला जीवनपद्धति न्ह्याका वयाच्वंगु नेवा: जातिया धर्म हना मध्येय् गुंलाधर्म छगू विशेष इलय् विशेषकथं हनीगु पर्व जुया वयाच्वंगु दु ।
मनूया जीवनय् भवचक्रकथं न्हि न्ह्यानाच्वनेमा:गुयात वा: मचाय्क हिला: न्हि हनेकथं दछिया दिंयात झिंनिलाय् ब्वथला: लय्लय्पतिकं नख: चख: हना: झ्यातु मचाय्केगु उपायकथं यानात:गु दु । थुज्व:गु झिंनिलाय् झिगूगु लाकथं वइगु गुंलायात धर्ममास धका: नाला हनेच्वने यानावयाच्वंगु ख: ।
इशापूर्व ५८८ पाखें भगवान गौमम बुद्ध मारगणयात त्याका: सम्यकसंबुद्धत्त्व पाप्त या:गुया लसताय् हनाव:गु धार्मिक परम्पराकथंया थ्व गुंलाधर्म ख: ।
स्वनिगलय् यें देशय् ज्योत्तिरुप उत्पत्ति जुगु गोश्रृंग पर्वत स्वंयम्भू स्थानय् वना: बुद्धयात स्मरण याना: पाठ पूजा याना: वाद्य वादन याना: लसता प्वंकेगु चलन दुगु ख: । नेपा:या स्वनिगलय् दुगु सक्वया स्तूप, खास्ति चैत्य व प्यम्ह करुणामय व थीथी बौद्धस्थलया अनुकुल थासय् वना: श्रद्धां उत्सव हना: बुद्धगान यानाकथं उम्ह बुद्धया गुनं थ:पिने उद्धार जुइगु कामनां न्ह्यज्याय्गु थ्व पर्व ख: । मनू म्वाय्त बुद्धया कथं सद्गुणं परिपूर्ण जुइत संकल्प याइगु थ्व ई ख: ।
लछितक थुलं च्वना: , याइगु थ्व धार्मिक ज्याझ्व: ख: । श्रावण शुक्ल पारुनिसें भाद्रशुक्ल पारुतक हनीगुं थुगु महिनायात धर्ममास धका: जोड वियात:गु ख: । झिंछलातक जीवन व्यवहारय् च्वना: यानागु अकुशल पापकर्म, दुष्कर्मयात त्व:ता: पुण्य संचय याय्गु अधिस्थान याय्गु थ्व: महिना जूगु ख: । शील विनयया नियम पालन याय्गु , दानप्रदान याय्गु बौद्ध सम्पदात प्रदर्शन याय्गु , कला, संस्कृतिं जा:गु बुद्ध दर्शन कथंया थ्व महिना ख: ।
सत्य, त्रेता, द्वापर व कलि धइत:गु प्यंगू युग मध्ये अधमगुकथं कयात:गु कलियुगया उदय् जूगु दिं धका: गुंलायात कयात:गु दु । कलियुगय् जुइगु दोषयात निवारण याना: सौभाग्य लाभया लागि धर्मकर्म याय्गुया गुन दुगुलिं झिंनिगू ला मध्ये वया थुगु ला गुनला (गुंला) ख: । व्रत, उपवास च्वनेगु मद्यमास व असत्य वचनयात त्व:तेगु थ्व ई ख: ।
थ्व इलय् धर्मवाद्यया नामं नेकू प्वीगु, धा:, दमखिं थाय्गु अथेहे छुस्या: , भुस्या: व ता: थाना: मनूया सुषुप्त अवस्थायात जागृत याइगु ख: । थथे गुंलां नौ बाजा थाय्गु नवग्रन्थ ब्वनेगु, नौ प्रकारया बुब: नय्गु व गुजू लं फीगु आदि याना: ‘शारीरिक मानसिक सन्तुलनय् च्वना: सन्तोषमय जीवन हनेकथं जुयाच्वंगु दु । धार्मिककथं तामाङ ” शेर्षा व सँय्तसें नं थ्व गुंला पर्वयात मानय् या: । अय्ला नेवा:या संस्कृति जीवन पद्धति न्ह्यानाच्वंगु थुगु याय् थ्व पर्व नेवा:या हे छगू धर्म परम्परा जूगु दु । गुंलाभरि शुद्ध, स्वच्छ मन, वचन व कर्मया प्रतिपालन याइगुलिं तन मनं लगयज्वीगु याइगु ख: ।
अथे धइगु झिगुलिं इन्द्रिय अर्थात् मिखा, न्हाय्, न्हाम्पं, म्हुतु, म्ये अले ल्हा:, तुति, यौनाङ्ग, शरीर व चित्तयात होसपूर्वक वशय् तया: च्वनेगु ख: । थुगु हे मुंलाय् दूने पवित्रगु नख: चख: लानाच्वंगु दु | बासुकी क्षेत्रया नामं थुगु थाय् नेपालमण्डल धका: नां जा । थन व्यवहारय् हनीकथं अल्पबृष्टि, अनावृष्टि, अतिवृष्टि, उत्पातवृष्टि, खाण्डवृष्टि व घनघोरवृष्टि मजुसें सुवृष्टि जुया: सहकाल जुयाच्वनेमा धका: नागपूजा याइगु नागपञ्चमी ख: । श्रावण शुक्ल अष्टमी खुन्हु यल पन्ध्रा जुइगु ख: । वास: कथं क्याति त्वनेगु गुंपुन्हि ख: । सांस्कृतिक प्रदर्शनी बुद्धविहार भ्रमण याय्गु श्रावण कृष्ण द्वितीया मतया: ख: । जन्मदाताया गुण लुमंकेगु भाद्रकुष्ण औंसी झबुया ख्वा: स्वय्गु ख: । व्रत पुवंकेगु भाद्र कृष्ण पारु नुफ्यनेगु याना: सदा कालं’ स्वस्तिया कामना याना: लसता भ्यय् याय्गु आदि थुबलय् हे जुइगु ख: ।
थुज्व:गु कथंया विशेषतायात क:घाना: छगू इतिहास हें क्वबिया: परम्परा हना वयाच्वंपिं आचरंण शूद्धिपाखे तापाना वनाच्वन ला धैथें थौंया परिस्थिति खनेदु थें जुयावयाच्वंगु दु ।
अन्धपरम्परा व उखेथुखेया लहैलहैलय् जुया: धात्येंया ज्ञान गुणपाखें निवृत्त जुयावनाच्वन ला धइगु नं थौं आभास वयाच्वंगु खनेदु । थ:गु गौरवमय जातित्वया आत्मनिर्भरतापाखे तापाना: कर्किया भरय् पर्व संस्कृति हनेगु थें नं जुयावयाच्वंगु खनेदु । लछितक हनाव:गु व्रत उपवास गुबले क्वचाइ थें लछितक सेवन मयासें च्वंगु मद्यमांस नय् त्वनेगु दिं गुबलय् वइ थें धका: अधैर्य जुया: पारुभ्यय् न्याम्का: तन्न अय्ला: त्वने ला धैथे या:गु प्रवृत्ति खनेदयावयाच्वंगु दु । बौद्ध बाजं थाना: नं अय्ला:या सुरय् प्याखं ल्हुइगु, तिंतिं न्हुइगु, होहल्ला याय्गु विकृतपना ब्वलनावयाच्वंगु दु ।
पारु भ्यय् ला मानौं लिपा वइगु झिंछलाया पाप दुराचार न्ह्यकया: बुद्ध शिक्षाया विपरित मद्यमांसया पर्वकथं हनीगु थें जुलला धाय्थाय् दयाव:गु दु । धर्मप्रतिया होशहवास हे गुमय् जुजुं वनाच्वनला‘ धै थें जू । लछितक हंगु ब्रत ला छन्हुं हे भंग याय् थें जूगु नं वा: चाय्के मफैच्वंगु दु ।
थुज्व:कथं जुया: नं बुद्धदर्शनया गौरव धयाच्वंगु दु , प्यम्ह मनूया न्ह्य:ने पर्व हना धका: बुद्ध धर्मया हाँकधांकया स: थिनाच्वंगु दु । थुज्व:कथंया अधोगामी विकुतिपाखे ध्यान तया: गुन दुगु ला गुंलापर्वयात न्हापाया आशय थें तुं पुन:प्रतिष्ठा (Rehabilitation ) काय्म याय् गुकथं पला: न्ह्याके मालाच्वंगु दु । नेपा:या गौरव थुलं तय्त , बौद्ध जनजीवनया नमुना ब्वय्त गुँलापर्व थें या:गु नख: पर्वया अस्तित्व जोगय् याय्गुली सजग जुइ मा:गु खनेदु ।