१.माआख: (Vowel )
| अ | आ | इ | ई | उ | ऊ |
| ए | ऐ | ओ | औ | अं | अ: |
नेपालभासाय् मूगु माआख: खुग: जक दु। गथे-
| अ | आ | इ | उ | ए | ओ |
| * | ा | ि | ु | े | ो |
| क | का | कि | कु | के | को |
लिउने छुं आख: तना च्वंथाय् जक
| अ: | आ: | ई | ऊ | ऐ | ओ | अं |
| : | ा: | ी | ू | ै | ाै | ं |
| कः | काः | की | कू | कै | काै | कं |
छ्यलेवं गाः।
मेथाय् सकभनं च्वेयागु हे खुगः माआखलं चाय्के । नवाय् थें च्व नं च्वय् । गथे —
चिहायक नवाय्थाय् ( ह्रस्व )
| अ | – | न,व,छ,सल,मत |
| आ | (ा) | ला,जा,मा,जा,हा |
| इ | (ि) | सि,जि,मि,छि,हि |
| उ | (ु) | कु,सु,छु,भु,दु |
| ँ | – | खँ,कुँ,लँ,लुँ,धुँ, |
ताहाय्क नवाय्थाय् ( दिर्घ )
| अ | (ः) | कः,लः,जः,स:घ: |
| आ | (ाः) | काःसाःह्लाःजा:भा: |
| ई | (ी) | की,झी,मी,पी,सी |
| ऊ | (ू) | कू,भू,मू,जू ,धू |
| ं | – | लं,स्वां,पं,कां,सुं |
लितँसा चिं (:) व (य् , इ ) च्वना वइथाय् तंगु आख: लुया वइ। छाय् धा:सा व चिं मूगु खँग्वलय् जक च्वनि। गथे –
लः—लख॑,लखय्
ध:—धलं, घलय्
काः—कालं, कालय्
झ्याः—झ्यालं, झ्यालय्
जः—जलं, जलय्
खः-खतं, खतय्
खाः—खालं, खालय्
प्वाः—प्वाथं, प्वाथय्
की -किलं, किलय्
मी—मिच, मिचय् .
जू—जुलं, जुलय्
भू—भुलिं, भुलिइ
धी—धिक॑, घिकय्
पी—पिकं, पिकय्
धू—धुलं, धुलय्
पुखू—पुखुलिं, पुखुलिइ
ध:—धलं, घलय्
काः—कालं, कालय्
झ्याः—झ्यालं, झ्यालय्
जः—जलं, जलय्
खः-खतं, खतय्
खाः—खालं, खालय्
प्वाः—प्वाथं, प्वाथय्
की -किलं, किलय्
मी—मिच, मिचय् .
जू—जुलं, जुलय्
भू—भुलिं, भुलिइ
धी—धिक॑, घिकय्
पी—पिकं, पिकय्
धू—धुलं, धुलय्
पुखू—पुखुलिं, पुखुलिइ
धूकू—धुकुतिं, धुकुतिइ
सफू—सफुलिं, सफुलिइ
पौ—पलिं, पलिइ
नौ—नलिं, नलिइ
ल॑—लनं, लनय्
त॑—तमं, तमय्
स्वां—स्वानं, स्वानय्
दां—दामं, दामय्
नकिं—नकिनं, नकिनय्
गां—गामं, गामय्
सफू—सफुलिं, सफुलिइ
पौ—पलिं, पलिइ
नौ—नलिं, नलिइ
ल॑—लनं, लनय्
त॑—तमं, तमय्
स्वां—स्वानं, स्वानय्
दां—दामं, दामय्
नकिं—नकिनं, नकिनय्
गां—गामं, गामय्
२.बाआख: (Consonant)
नेपाल भासाया थःगु पहः कथं बाअखः नीखुगःजक
| ति | धों | ति | धों | ति | |
| क | ख | ग | घ | ङ | कथुं |
| च | छ | ज | झ | ञ | न्यतालं |
| त | थ | द | ध | न | वां |
| प | फ | ब | भ | म | म्हुतुसिं |
| य | र | ल | व | नायुस | |
| स | ह | कथुं |
ति (तिस्स:)—धों(धोंस:)
“ङ,ञ,न,म,”-न्हासं नं पालाक थ्वया च्वनि।
“ङ”-कथु व न्हासं,
“ञ”-न्यता: व न्हासं,
“न” वा व न्हासं ,
“म” म्हुतिसि व न्हासं।
मे थतुइका थक्वं थ्वके मा:गु “ट, ठ, ड, ढ, ण, श, ष” व न्यतालं मे काका:पिकाय् मा:गु “श” नेवा: भासाय् मदु। उकिं नेपाल भासाय् च्वेयागु नीखुगः जक बाआख: छ्यलेवं गाः । कतःभासं दुहां वःगु खंग्वलय् न॑ “ट, ठ, ड, ढ, ण, श, ष” गनं हे मछ्यले। गथे-
मोतर, मास्तर, कोत, धंग, सेंथ, गनेस, आसा, देस, सीर्सक, संघर्स, सोसन, सासन, , भासन, भासा, आकास, देस…।
“ङ”-कथु व न्हासं,
“ञ”-न्यता: व न्हासं,
“न” वा व न्हासं ,
“म” म्हुतिसि व न्हासं।
मे थतुइका थक्वं थ्वके मा:गु “ट, ठ, ड, ढ, ण, श, ष” व न्यतालं मे काका:पिकाय् मा:गु “श” नेवा: भासाय् मदु। उकिं नेपाल भासाय् च्वेयागु नीखुगः जक बाआख: छ्यलेवं गाः । कतःभासं दुहां वःगु खंग्वलय् न॑ “ट, ठ, ड, ढ, ण, श, ष” गनं हे मछ्यले। गथे-
मोतर, मास्तर, कोत, धंग, सेंथ, गनेस, आसा, देस, सीर्सक, संघर्स, सोसन, सासन, , भासन, भासा, आकास, देस…।
‘ब’-‘व’
ब–म्हुतुं क्वज्वइ बलय् ‘ब’ जुया वइथाय् सकभनं ‘ब’ हे च्वय् । गथे-
बलचा, बाखं, बेलि, बुँ, बुन्हि, बिखू ,बिकः, (थें) बिबेक, बिस्व, बिस्वास, बाताबरन, बिद्या, बिनय, बिस्नु ‘व’ जुया वइथाय् सकभन॑ “व” हे च्वय् । गथे-
वने, वाले, वल, वात, वइ, वाइ ।
ब–म्हुतुं क्वज्वइ बलय् ‘ब’ जुया वइथाय् सकभनं ‘ब’ हे च्वय् । गथे-
बलचा, बाखं, बेलि, बुँ, बुन्हि, बिखू ,बिकः, (थें) बिबेक, बिस्व, बिस्वास, बाताबरन, बिद्या, बिनय, बिस्नु ‘व’ जुया वइथाय् सकभन॑ “व” हे च्वय् । गथे-
वने, वाले, वल, वात, वइ, वाइ ।
३.चिना आख: (Joined Letter)
| ‘य’ | लिसे | क्य | ख्य | ब्य | ल्य |
| ‘व’ | लिसे | क्व | ख्व | ह्व | ल्व |
अथेहे नेपाल भसाय् ‘ह’ लिसे नं आख: चिनेगु या: । गथे —
‘ह’ लिसे ‘न’ चिनाआख:
| न्ह | न्हा | न्हि | न्ह्य | न्ह्या |
| न्हकु | न्हाय् | न्हिसु | न्ह्यपु | न्ह्योने |
‘ह’ लिसे ‘म’ चिनाआख:
| म्ह | म्हा | म्हि | म्ह्य | म्ह्या |
| म्हगस | म्हासु | म्हिते | म्हुतु | म्ह्याय् |
‘ह’ लिसे ‘र’ चिनाआख:
| ह्र | ह्रा | ह्रि | ||
| त:ह्रं | अह्रा: | अह्रिं |
‘ह’ लिसे ‘ल’ चिनाआख:
| ल्ह | ल्हा | ल्हि | ल्हु | |
| ल्हाये | ल्हुति | ल्होंपा | ल्हुकु |
‘ह’ लिसे ‘व’ चिनाआख:
| ह्वने | ह्वाचु | ह्वालु | ह्वान्तां |
