ह्याउँथ्वँ थुइगु प्रविधि

नेपाःया राजधानी येंस्वयां करिब ७ किमी दक्षिण-पश्चिमय्‌ लाःगु, समुद्र सतहस्वयां ४,४६४ फीट च्वय्‌ लाःगु गां ख:पांगा । पांगाया पूर्वपाखे च्वबहा:, पश्चिमय्‌ नगां उत्तर पाखे ऐतिहासिक नगर किपू लाःसा दक्षिणपाखे चम्पादेवी ला: गुकियात ‘धिलाच्व’ धकाः नं धा: । अप्व: याना: नेवाःत च्वनीगु पांगाया पुलांगु नां ‘ श्रीशंखापुर’ ख: । नेवा:त न्ह्याथाय्‌ च्वंसां थःगु कला, संस्कार, संस्कृति, प्रविधियात क्वात्तुक कःघानाच्वंगु दइ । पांगांय्‌ च्वंपि नेवाःतय्‌ नं थःगु हे कथंया कला, संस्कार संस्कृतिलिसें प्रविधि दु । व हे प्रविधिदुनेया हयाउँथ्वँ थुइगु प्रविधि थ्व च्वसुइ न्ह्यब्वयत्यनागु दु।

ह्याउँथ्वँ युइत माःगु सामानया धलः

• १. हाकुगु जाकि स्वफा (३ पाथी)
• २. झिफा न्ह्यंगु फोसि छग्वः
• ३. पुसाया लागि भ्यग: वा उकियात ल्वःगु मेगु छुँ बाता
• ४. पोहाय्‌गु निति पोतासि
• ५ . जाकि सिलेत तःग्व:गु बाता छगः
• ६. पोतासिदुने जाकि मवाकेत पौया लिपिचा
• ७. पोहिंसा (पोतासि व फोसिया दथुइ हिनेत ताःहाक:गु काप:बाला)
• ५.बजि (द:सा हाकुगु वाया बजि फछि, मदुसामेगु बजि जूसां ज्यू)
• ९. ह्याउँथ्वँ थुइत करीब ३ कु लः न्ह्यंगुचाया त्यप छग्वः
• १०. ल: प्यकु न्याकु
• ११. त्यप दिकेगु लागि सुयागु प्यचा
• १२. चायागु ब:चा छग्वः
• १३. च्याकेगु नितिं सिँ, सु वा छवालि

 जाकिमना

ह्याउँथ्वँ थुइगु निति जाकिमनाया आवश्यकता जुइ । उकिं न्हापलाक्क जाकिमनाया म्हसीका न्ह्यब्वय्‌ । जाकिमना धैगु छुं हे रासायनिक वास: मछ्यःसे छेँय्‌ हे दय्कातइगु छगूकथंया वास: ख: । थ्व मना ह्याउँथ्वँ अथवा कताथ्वँ थुइगु लागि मदय्‌कं मगा: । ताइचिन जाकिया वायात हाकुकाः कुतिवानाः मना दय्‌कीगु खः । वा हाकुकेगु लागि बुँइ वा लइगु इलय्‌ दाया: हायाव:गु वा उतगलय्‌ (वा हाय्‌ धुंकूगु सु ) दुने तया: वामां त्वपुया: खुन्हुनिसें च्यान्हुलिपा लिकया: पाय्‌गु याइ । थ्व हे हाकुगु वापाखें कुतिवानाह:गु जाकि हाकुसे च्वनी । थ्व जाकियात पोहायाः मना सुइगु याइ । क्वय्‌ मना सुइगु प्रविधि न्ह्यब्वयत्यना ।

जाकि मना सुइगु लागि छन्हुन्ह्यः हाकुगु जाकि चकंगु बाताय्‌ तया: फ्वय्मा: । जाकि मांबुल धाय्‌वं पोतासिदुने लिपिचा तया: फुक्क जाकि उकीदुने तयाबीमा: । फोसी ल: छकु तयाः न्हापा हे क्वाकातय्माः । ल: क्वाना: हा वलकि प्याःगु जाकि दुगु पोतासि ल्ह्वनाः फोसि देछुनाबीमा: । पोतासि देछुइधुंकाः पोहिसा प्याकाः पोतासि व फोसिया दथुइ हा मज्वय्क क्वात्तुक हिनाबीमा: । भ्यग: अथवा बाता छगःयच्चुक सिलाः पोतासि क्वपुसां पुइका: पुसातयाबीमा: । पोतासिं ख्वबि महा:तले मिँ एकनासं च्याकातय्‌मा: । ख्वबि हाल धाय्वं पोतासि ल्ह्वनाः चकंगु बाताय्‌ ल: तया: बच्छि बूगु हाजा प्वंकाबीमा: । थुबलय्तक हाजा बछि जक बुइधुंकी । पलख अथें तया: हाकनं लिपिचा तया: सिलागु जाकि पोतासि तुं तय्‌गु पुसा तय्‌गु न्हापा थें तुं ख्वबि महाःतले मिँ च्याकाच्वनेमा: । हाजा थिया: स्वय्बलय्‌ नाइसे च्वन, पू मथातकि पोतासि ल्ह्वनाः चक्कंगु । बोराय्‌ (जाकि बोरा चकंका सुयातःगु) ख्वाउँकेगु लागि खिनाबीमा: । हाजा ख्वाउँलकि जुइम्वाःगु कोथाय्‌ सफा जुइक बँ इला: गंकात:थाय्‌ ख्वाउँगु हाजा तया: चकंकाबीमा: । करिब १ / १.५ इञ्चया बः जुइक छचालिं उतिग्यंक खिनाबिया: द्य:ने सफागु सु तया: त्वपुयाबीमा: । सुया द्यःने चकंगु बोरां त्वपुयाबीमा: । करिब खुन्ह-न्हयन्हुतक फय्‌ मवय्‌क त्वपुयातय्‌मा । थ्व ज्यायात ‘मना सुइगु’ धाइ । न्ह्यन्हुलिपा मना क्ववयाच्वनी । उकथं क्वव:गु मना थनेत न्हापां बोरा, सु लिकया: छसीकथं मना थनायनेमा: । छुं जुयाः मना पाँय्‌ चिनाच्वंसा छ्यानाबीमा: । थुकियात हे जाकिमना धाइ । मनायात निभालय्‌ स्वयक पाय्‌मा । थथे मना निभालय्‌ पाय्बलय्‌ प्याःगु हयाउँमल्ता च्याग्व: झिग्वः नं तया: पायगु याइ । मल्ता तया:मना पातधाःसा पाय्‌गाःगु (मना स्वगु) नं सीकेफइ, यदि मल्ता गनधा:सा मना नं स्वल धकाः सीकेमाः । मना पाय्बलय्‌ मेपिनि मिखा मबनेमा धका: नं मल्ता तय्गु याइ । मना स्वय्क पायधुंकाः गंगु क्वनय्‌ पुसा बांलाक तयातइ । मना सुइगु उपयुक्त ई श्रावण-भाद्र ख: । कताथ्वँ, ह्याउँथ्वँ थुइत जक जाकिमना छ्यली । ह्याउँथ्वँ कताथ्वँ साधारतया दच्छिया निक: थुइगु याइ । आश्विन कार्तिक बुँज्याया लागि थुइसा मंसिर पुष चिकुलाया लागि थुइ । तर मना सुइगु ज्या साउन भाद्रं जकयाइ, व हे मना लिपा छ्यली ।

ह्याउँथ्वँ

थ्वँ जक धाय्वं झीसं अप्व: याना तुयुगु थ्वँ लुमंकि । तर ह्याउँथ्वँ धाय्वं ह्याउँसे च्वंगु साःगु, भचा त्वनेवं इकुसे च्वनीगु थ्वँ धका: म्हसीकी । ह्याउँथ्वँ कताथ्वँया द्यःने वा कताथ्वँया क: क्वसीवं खनेदइगु खः । अय्नं ह्याउँथ्वँया लागि ग्व:गु जाकिमना, हाकुगु जाकिया हाजा थुया: कताथ्वँ थें हे थुयाः ह्याउँथ्वँ दय्‌केगु याइ । ह्याउँथ्वँ दय्‌केगु अ:पुगु विधि क्वय्‌ न्ह्यब्वयत्यना ।

थुकिया लागि आवश्यक सामान च्वय्‌ न्हयथना थें हे ख: । छन्हुन्ह्यः चक्कंगु बाताय्  सफागु लः तयाः हाकुगु वाया जाकि फ्वय्‌मा: । फ्वय्‌ गाय्‌वं पोतासि लिपिचा तया: छग्व: थलय्‌ द्यःने दिकाः प्याःगु जाकि फुक्क पोतासी तय्‌मा: । थ्वस्वयां न्ह्यः फोसी ल: छकु तया: क्वाका: उकी द्यःने देछुइमा: । फोसि व पोतासिया दथुइ पोहिंसा प्याका: हा मज्वय्क छचाःखेरं क्वात्तुक हिना: द्य:नेपाखे बाता वा भ्यगः क्वपुसां पुइका: तयाबीमा: । मिँ एकनासं च्याका च्वनेगु, पोतासि त्वपुयागु बातां ल: पिहांवय्का पलखलिपा मिँ म्हो याना: पोहिंसा लिकया: पोतासि ल्हवनाबीमा: । ह्याउँथ्वँ थुइगु त्यपयात ल: दायाच्वंगु फोसी यच्चुक सिला:क्वपुसां पुइका: गाक्क हाय्‌मा: । थुगु इलय्तक बा बूगु (बच्छि बूगु) हाजा न्हापाया चकंगु बाताय्‌ लः तया: हाकनं फ्वयाबीमा: । त्यप हाय्गात धाय्वं न्हापा थें तुं पोतासि लिपिचा तया: बाताय्‌ फ्वयागु जाकि तया: ल: दाःगु फोसि देछुनाः पोहिंसा प्याकाः पोतासि व फोसिया दथुइ छचालिं हा मज्वय्क हिनाबीमा: । पोतासिया द्य:ने बाता क्वपुसां पुइकातय्‌मा: । मिँ एकनासं च्याकातुं तय्‌मा: । हा वया: पुसा तयागु बातां ल: (ख्ववि) महाःतले, ल: हाःगु खनेवं पुसा लिकयाः हाजा थियास्वय्‌मा: । नाइसे च्वनकि पोतासि ल्हवनाबीमा: । थ्वस्वयां न्ह्यः न्हाच: बा बूगु जाकि सिलागु (फ्वयागु) क्वाःलखं त्यप सिलाः क्वपुसां पुइका तय्‌गु हाजा बूगु पोतासि ल्हवनेवं ल: दाःगु फोसि वहे त्यप क्वपुसां पुइकाः गाक्क हाय्बीमा: । फोसिं ल्ह्वनागु हाजा दुगु पोतासि यंका: छगू चकंगु बोराय्‌ हाजा प्वंकाः ख्वाउँकेत खिनाबीमा: । त्यप हाय्गातकि मिँ च्याकेगु दिकाः त्यप प्यचालय्‌ दिकाबीमा: । न्हाचः ख्वाउँकागु हाजाय्‌ जाकिमना फछि, बजि फछि तया: बांलाक वालावाला यानाः निपा ल्हातं संकाबीमा: । संकेगातकि प्यचालय्‌ दिकातयागु त्यपय्‌ मनालिसे वालातयागु हाजा फुक्क क्वफाना: ल: छकु व बाकु तया: संकाबीमा: । फय्‌ मज्वय्क काप: न्वकू तया: पुसा तयाः त्यप छग्वलं त्व:पुक भांग्रां भुनाबीमा: । थथे भांग्रा भुनाः करिब १५ न्हु दय्‌काः पुसा उलास्वयबलय्‌ थ्वँ दासिवइ । थ्वँ दासिवयधुंका: न्हिं छक्वः कथिं संकाबीमा: । त्व:पुयातःगु भांग्रा नं लिकाःसां छुं पाइमखुत । लिपा जूलिसे दासि वःगु म्हो जुइ । दासि वःगु च्यान्हु झिन्हु दय्वं थ्वँया कः फुक्क क्वसिया: द्य:ने ह्याउँक ति वःगु खनेदइ । थथे ह्याउँक ति वःगु खनेदुगु हे ह्याउँथ्वँ ख: । ह्याउँथ्वँ खनेदय्‌वं संकेगु दिकूसां जिल ।

ह्याउँथ्वँ वय्त चायागु बःचा तया: वय्‌गु याइ । थुकिं हयाउँथ्वँ लिसें क: वइमखु । चायागु बःचा त्यपय्‌ दुछ्वया ख्वला छग्वलं वया काय्गु खः । लिपातकं तयातल धाःसा अझ कडा जुइ । ह्याउँथ्वँया लागि जक ग्वःथुइगु जुया थुकी वक्व ह्याउँथ्वँ वयाकाःसां ज्यू । थथे फुक्क थ्वँ वयाकायधुंका: ल्यंदुगु क:अय्ला: काय्त छ्यःसां ज्यू । ह्याउँथ्वँयात खाःया सिसी फय्‌मज्वय्‌क पुसा तया: बांलाक तयातःसा दच्छिनिदँ तःसां सवा: स्यनीमखु, लिसें रङ्ग नं झन्‌ दुकुसे ह्याउँसें च्वनी । काचाक्क स्वयूबलय् Red wine थें च्वनी । ह्याउँथ्वँ मात्रा मिलय्याना: त्वंसा छगूकथं वास:या ज्या याइ । मेगुस्वयां कडा जुइगु कारणं भचा जक त्वंसां ताउतक लगय् जुइय: । उकिं त्वना मच्वंपिंसं त्वनकि तसकं लगय् जुइय: । चिकुलां थुयातःगु थ्वँ सिलाच:ह्रे खुन्हु ह्याउँथ्वँ क्वकाय्‌गु याइ ।

चिकुलां ह्याउँथ्वँ क्वकया: गणेद्य:(जलविनायक, कार्यवनायक व पकनाजलय्‌) छाययंकेमा: । गणेद्य:लिसें मेपि थ्वँ त्वपिं द्यःपिन्त नं ह्याउँथ्वँ छाय्‌गु या।