मदन तण्डुकार
सकल नेवाःतय् थीथी जात सभ्यताया प्रतिक खः । स्वनिगःया सर्वाङ्गिण अादिवासी नेवाः समाजया ख्यलं पूवंःनिगु विस्कं संस्कार देय्या साँस्कृतिक धराेहर व सम्पदा जुयाच्वंगु दु । स्वनिगःया नेवाः संस्कृति राष्टया नितिं वैभवशाली खः ।
परापूर्व इलंनिसें नेपालमण्डल स्वनिगःया अादिवासी खुसः (तण्डुकार) जातिं यायेमागु थीथीसंस्कार मध्येय् फटकिवाता पूजा दकलय् च्वय् लाः । थ्व छगू माैलिक संस्कृतिया वैभवशाली गाैरवगाथा खः । धाथें चिन्तन मनन यायेत हे खः सा थ्व फटकिवाता छगू नागमणि तत्व खः स्वयम्भू महाचैत्यया दकलय् च्वय्या सर्वबुद्ध महामुकुट उष्णषि चुडामणि धकाः दैविक नामं लाेकंह्वा । दँया चाैलाथ्व नवमी (चैत्र शुक्ल रामनवमी कुन्हु कर्म काण्ड पुवंकाः पूजा न्ह्याकेमाःगु बसाधं पुलागुं संस्कार खः । थ्व नाप स्वापू दुगु अाख्यान लुमंकेबलय् खुसः वशंयाः निम्ह अात्मसंयमि तताकेहेंया ज्वः मदुगु धर्म कर्मया लिच्वलं चुलागु वरदान धाःसा छुं पाइमखु । उपिं निम्ह सुथ न्हापा क्वखं निलः हाचा मगायेक शुद्ध जुयाः नित्यस्नान यानाः ज्याेतिरूप भगवानया दर्शन यायेत वनिगु जुयाच्वन। थ्व मिस्तय्त उगु तःजिगु भक्तिभाव खना द्यवं नं छक्वः क्वथीक स्वयेगु मनतुनाः छज्वः नागराज तिपू उत्पत्ति यानाः न्हिन्हिं उपिं वइगु लँपुइ त्वःताबिल । निम्हँ तःकेहेपिं न्हापा लिपा थें सुथन्हापा स्वयम्भू महाचैत्यपाखें वंबलय् गोपुच्छ पर्वतया च्वय् थहाँ वने मफयेक लँ खने हे मदयेक नागतय्सं लँपु उखेथुखें पना बिल । निम्ह तःकेहेपिं लँ माःजुल । छथाय् उमिसं तुयूगु छगू ग्वारा खना: कुत यायां लिपा ज्योतिरुप भगवानया न्ह्यने थ्यंकः वन । उमिसं थःपिंस नापसं यंकूगु वहे तुयूगु बस्तु (आ. या फटकिवाता) द्य.यात छात । भगवानं तसकं लसताया: उगु नागमणि थ:गु छ्यनय् तयाबिज्यात ।
तःताकेहें निम्हेसितं मोक्षवर दान बी धइगु इश्वरया वाणी न्यना: तताम्ह जक न्हापालाक्क भगवानया न्ह्यने थ्यंक: वंगुलि द्यवं याक:चिगु जक पूजा फयाबिमज्यात । भगवान थम्ह हे केहेम्ह गन थ्यन धकाःमाः बिज्याःबलय् क्वय् लँपु दथुइ नापलाना: अन हे पूजा कयाबिज्यात: । व हे थासय् लिपा चैत्य निर्माण जूगु आ: तक दनि । अनंलि च्वय् थ्यंका: हानं तताम्हेसिगु नं पूजा ग्रहण यात । वयां न्हापा गुँ पर्वत क्वय्या लागा ब्याक्क पूक्क चाःहिलेमाःगु जूगुलिं ग:चा: हिलेगु धाःगु खः । नागमणि सिलेज्या याःगु पुखुयात मणि सिगा: धाल ।
थौंकन्ह्यया इलय् तकं फटकिवाता विचा: गुथि तण्डुकार खलकं मदिक्क न्ह्याका वयाच्वंगु दु । व नागमणि फटकिवातायात दुग्यंक पहल म्वाका तयेत राष्ट्रिय संस्कृतिपाखें फुगु चा:गु तिब: बीमा:गु दु । न्हापा विदेशीतय्सं कुदृष्टि तया: महाचैत्य व स्तुपया च्वय् वनेगु कुत: यायेधुंकुगू जुयाच्वन । उकिं सम्बन्धित लागां लिपाया लागि सतर्क जुया: वा: चायके माःगु खनेदु ।
फटकिवाता पूजा कुन्हु न्हापा लाक्क क्वय् चैत्ययात पूजा देछाई । अनंली महांचैत्य परिसरया पश्चिम अभिताभयात न्हापा पूजा याई । व धुंका गुभाजु पुरोहित नापनापं गुथियार खल: स्वाहाने त्वाथलं महाचैत्यय् थहां वनी । दकलय् च्वय् छत्रया क्वसं कलश त्वपुयातःगु सर्वबुद्ध महामुकुट उष्णषि चुडामणियात हे फटकिवाता धका: मनन् याई । तपुगु खिप:या ग्वहालिं अन च्वय थ्यंका: धर्म कर्मया विधि विधान कथं उकिया हे बुसाधं पूजा याइगु ख: । थ्व धुंका द्यःया प्रसाद धका: च्वैनिसें चतांमरि ह्वलेमा:गु चलन दु। व चतांमरि लाना: नये फत वा मस्तय्त नके फत धाःसा भाग्य भिनी धाइ ।
फटकिवाता बिचा: गुथि खल: निगू थी थी क ब्याग: ब्याग: जुया: ब्वथलाच्वंगु ख: । तताया ज: खल: व केहेंया ज: खल: धका: निगू हे पुचलं बिचा: संस्कार याइगु ख: । ततापाखेया बिचा: गुथि खल:यात केहेँया विचा: गुथि खलकं कतिला: पुचः नं धायेगु या: खनि । तर थ्व छगू ख्यालि खँ जक जुइफु । अथे हे न्हापा पूजाय् वनिगु पूचःयात यें लागायापिंसं फयप्वाः त्यू वपिं धका: न्यंकीगु जुयाच्वन । खय्त ला फयप्वा: त्यू वनेमा:गु छगू बिस्क रहस्यं जाःगु संस्कार ख: ।
पं हेमराज शाक्यया श्री स्वयम्भु महाचैत्य ग्रन्यय् फटकिवातायात कयाः थायथासय ब्याख्या यानातःगु दु । उकी स्वयम्भु महाचैत्य जिर्णोद्धार ज्याय् जुजु भाष्कर मल्लया पूर्ण सहायता दुगु खँ न्ह्यथंसें न्यास पिकायवलय् पञ्चविशति शूत्रकां पिखाद्यो, तराद्यो, गुलतुकि, चकू, योसिं फटकिवाता एवं छत्र थ्यंकनं हिनेमाल धका च्वयात:गु दु । (पेज २२२) । अथे हे ने.सं. ८३० आषाढ शुक्ल तृतिया कुन्हु फटकिवाता क्वकायेत स्वम्हेसिनं विधि थें कलश पूजा याइ । शान्तिपुरीस॑ लयसेवा ज्वलं पूजा समयचक्र सहित यायेमा: उगु इलय् रक्तवृष्टिया उत्पात जूगु खँ नं ग्रन्थय् च्वयात:गु दु ।
रितिथिति गुथिया सूचि ६२ कथं स्वयम्भु महाचैत्यया दकलय् सकलय् च्वय् च्वंगु सर्वबुद्ध महामुकुट उष्णीष चूडामणियात स्थानिय भासँ फर्किवाता धाइगु जुयाच्वन । उगु फर्किवाता प्रतिष्ठा याःगु न्हियात लुमंका: विधि कथं बुसाधं याइ । थ्व न्हि चैत्र शुक्ल नवमी ख: ।
उकुन्हु शाक्य सिं विहारय् पं हेमराज शाक्यजुयात नापलाना थुकिया बारे न्यनेकने याना वयकलं थ्व ज्या शतप्रतिशत तण्डुकार खलकं न्ह्याका वयाच्वंगु खँ कनांदिल । छम्ह बुराम्ह ज: स्व. उजिरमान तण्डुकार पाखें मुनागु ल्या:चा:या आधारय् उगु रितिथिती गुथिया सूचि दयेकागु ख: धयादिल । विश्व सम्पदाय् दुथ्या:गु स्वयम्भुई फटकिवाताया बुसाधं नं लानाच्वंगु निश्चय नं झि सकसियां लागि लसताया खँ ख:।
फटकिवाता तण्डुकार समाजया संस्थापक पूर्व भाजू श्याम बहादुर तण्डुकारं कनादी कथं थुइकेबलय् फटकिवाताय बिषकटलर चिदंया: ख्यें बांलूगु ९” ता:हाक: ग्वःया पञ्चरश्मितेजं झलमल्ल धाय्क विराजमान जुया च्वना बिज्यात । थौंया आ: तकनं स्वयम्भु महाचैत्यया दक्व सिवय् च्वय् छत्रं कवय् कलशया दुने शोभायमान जुया अंगुलि भिम्पू मोति पञ्चरत्न छुइथें वो नागमणि बाताय् छुना तःगु जूगुलिं फटकिवाता धका: धर्म कर्म संस्कृतिया ख्यलय् लोकं ह्वा: ।
स्वयम्भु महाचैत्यय् फटकिवाता पूजा विधि
विश्व सम्पदाया धलखय् ला:गु नांजाःगु स्वयम्भू महाचैत्यय् तण्डुकार (खुस:) तय्सं याइगु छगू विशिष्ट पूजा ‘फर्टकिवाता बुसाधं चौलाथ्व नवमि (रामनवमि) कुन्हु तःजिक क्वचाई । खुस: जातिया निम्न त:केहेंपिनि सन्तानं याइगु थ्व पूजाया थ:गु हे कथंया महत्व दु ।
थ्व पूजाया प्यन्हु न्ह्यवनिसें पूजा यायेमाःपि सकलें शुद्ध जुया: च्वनेमा । पूजा कुन्हु अपसं च्वनेमा: । दकलय् न्हापा केहें मय्जुपाखेंया गुथियारपिसं तथागतया प्रतिक कथंया चिग्व:गु चैत्यय् पूजा न्ह्याई । फर्टकवाताया बाखं कथं भगवान दकलय् न्हापां अन हे केहेंम्हेसिया पूजा फयाबिज्या:गु ख: । उगु इलय् तता मय्जुपाखेया गुथियारपिं सकलें च्वय स्वयम्भु महाचैत्यपाखे पियाच्वनी । क्वय्या पूजा सिधयेका: च्वय् स्वयम्भु महाचैत्यपाखें पूजा शुरु जुई । थुकी तताकेहें निखेरया विचा: गुथिं ब्वति का:गु ख: । उगु इलय् खुस:तय् विशेष सांस्कृतिक ज्वलं काहा: बाजं पुया: स्वयम्भु महाचैत्ययात स्वक्वः चा:हिलिगु ख: ।
पूजाय् ल्वहंचामरि, चतांमरि आदि देछायेगु ज्या जुई । छिन्नवस्त माता भगवति अजिमाया ३२ ता अजिमाया क्वखा (वस्त्र) देछायेगु ज्या नं जुई । स्वयम्भु महाचैत्यया त्रियादश भूवन च्वय् सर्वबुद्ध महामुकुट उष्णषि चुडामणि फटकिवाता यात पूजा पूवंकेत तताकेहेंया निगुलिं बिचा: गुथि खल:या जःपिं महाचैत्यया च्वय् थाहांवनिगु ख: । बुसाधं पूजाया विधि कथं अनं चतामरि ह्वलिगु ख: । उगु चतामरि लाना: नयेफत धाःसा स्वास्थ्य व भाग्य भिनी धाइगु आत्मविश्वास दु ।
अनलि मेगु विशिष्टपूजा शान्तिपुरय् न्ह्याइगु शान्तिपुर पूजा खः । न्ह्यानाच्वंबलय् पूरोहित गुरुजु झिनिताया चचा हालेमा:गु नियम दु । थ्व सकतां पूजाआजा पूवकेधुंका क्वय् चौरय् च्वना, समय्बजि नयेगु ज्या जुई । न्हापा थ्व समयबजि नयेगु ज्या थौंकन्हयया बारुदखाना दुगु थासय् जुइगु ख: । आ: मेथाय् याये मालावन ।
स्वयम्भु व करुणमयलिसे खुस:तय् विशेष स्वापू दुगु खनेदु । भाजु बुद्धाचार्य शाक्यं बुंगद्यः सम्बन्धी सफुली थथे च्वयादिगु दु – बुंगद्य:या रथ सालिभाय् याइपिं ज्यापुत छता प्रकारया अब्लेयागु जाकि तण्डुल(तसला) या नामं प्रख्यात जुल । उपिं ललित ज्यापुया सन्तानत धका: थौं तकं माने यानातःगु दु । थाैंकन्हय् तण्डुकारतय्त खुस: धयातल । उमिसं बुंगद्य:यागु रथ सालेगु मयायेकं सुनां नं साले मज्यूगु न्हापाया परम्परा ख: । उपिं बुंगद्य:या रथय् थहां वनेमज्यू धयातल । बुंगद्यया रथया तले ललित ज्यापू च्वनाच्वंगुलिं थ: आजु हाचांगाई धकाः रथय् थहां मवनिगु जुयाच्वन । दच्छिया छक्व: यंलागा (असोज कृष्णपक्ष) औंसी कुन्हु झतापोल त्वालय् ललित ज्यापुया नामं थौं तक नं तण्डुकारतयसं श्राद्ध याना वयाच्वंगु दु । ललित ज्यापुया नामं ता:हाकःगु धंकात:गु ल्वहंयात दच्छिया छक्व जन्मन्हि धका: सिथिनख: कुन्हु यःमरि लुना: बुसाधं न्यायेकात:गु दु । बुंगद्य:या रथ सालिगु जात्राय् न्हापालाक्क शुरुइ हे हाम्वःकिलं क्वकया: रथ न्ह्याकेबलये कम्भेश्वरया खुस:तय्सं द्य:खः मसायेकं मेपिंसं साले मज्यूगु परम्परा आ:तकं दनि।
थुकथं न्हापा आदिकालंनिसें हे नेपालय् नेवा: जाती खुस:तय्सं थ:पिनि सांस्कृतिक अस्तित्व क्यना वयाच्वनेधुंकूगु प्रष्ट जू ।
( संस्थापक पूर्व न्वकु श्याम बहादुर तण्डुकार नाप जूगु खंलाबलयाया लिधंसा)