शिवरात्रिया महत्व
घ्रुवकृष्ण ‘दीप’
शिवरात्रि वा सिलाचःर्हे नेपाःमितयगु लागी छगू तःधंगु घार्मिक पर्व खः । थुकी छुं संदेह मदु। हरेक साल फाल्गुण कृष्ण चतुर्दशी कुन्हु वसन्त ऋतु लिसें अनेकों भाव तरंगत ज्वना झीगु न्ह्योने ध्यंक वैगु थ्व धार्मिक पर्वया तःधंगु महिमा दु ।
शिवरात्रिया अर्थ खः भगवान शंकर अर्थात शिवया तस्सकं यःगु रात्र अर्थात चाह्न । मेगु थ्व पर्व क्यनीगु महत्वपूर्ण ई खः कृष्णपक्षया चतुर्दशी अर्थात चन्द्रमा रहित रात्रि। चन्द्रमायात धन मोहया प्रतीकया रूपय कयातःगु दु। चन्द्रमायागु विषयय् छगू धर्म शास्त्रय् थथे धैतःगु दु-“चन्द्रमा मानसो जातः।” अर्थात थ्व चन्द्रमा धैगु हे छगू हिसावं मनूयागु हे उपज खः। थ्व वाक्ययात प्रतीकात्मक हिसावं बिचाः याना स्वत धाःसा चन्द्रमां मानव मन स्थीर यायेगु सट्टा थ्वैत न्ह्याबलें बिचलित यायेगु हे अप्पो स्वयि । उकें झीसं छुं गम्भीरगु विषयय् अर्थात एकाग्र चित्तं आध्यात्मक चिन्तन-मनन पाखे बांलाक ध्यान तया स्वयेमाल धाःसा चन्द्रमोहयुक्त रात्रियाःत हे उपयुक्त ई मानय यानातःगु खने दु ।
भगवान शिवयागु ध्यानय च्वना भगवानयागु सहीस्वरूप म्हसीकेत झीगु घर्म शास्त्रं ल्यया केनातःगु छगू उपयुक्त ई खः शिवरात्रि। थ्व महान पर्वया उत्पति विषयय् तसकं पुलांगु छगू आख्यान दु।
थ्व आख्यान थथे ख:
“द्य:पिं व दैत्यत जाना: समुद्र मन्थन यायेगु खँ कोछित । कोछिउथें समुद्र मन्थन न॑ जुल । समुद्र मन्थन जुउबले समुद्रया गर्भं आपालं बहुमूल्य बस्तुत-हिरा-मोति-जुहार-पन्ना श्रादि पिहाँवल । अमृत कलश ज्वनात:म्ह धन घान्य व ऐश्वर्य सुखया देवी लक्ष्मी नं पिहाँवल । थ्वया लिपा थ्व सम्पूर्ण संसार छगू निमेषंहे भस्मांभूत यायेगु क्षमता दुगु कालकूट बीख न॑ पिहांवल । अमृत ला सकस्यां लोव॑गु वस्तु हे जुल । अले व सर्वनासी कालकूट बीख जक सुनां थीगु आ: ? प्रश्न वल । थ्व महासंकटयागु समाधान गुकथं यायेगु ? सुनां थ्वैत कः घायिगु ? लुम॑ लुम॑ सकलें त्राहिमाम् जुल। सम्पूर्ण श्रृष्टि हे संहार ज्वीगु भयावह स्थिति स्वये मफया देवाधि देव महादेव भगवान शंकरं व कालकूट बीख थम्हं हे नुना-सम्पूर्ण संसारयात संहार ज्वीगु पाखें सुरक्षित याना बिल ।
भगवानं सम्पूर्ण विश्वया प्राणीपिन्त करूणा तया कालकूट बीख त्वनेत ला थम्हं त्वना बिल । तर थुकिया प्रभाव नं भगवानयात तुरून्त हे लात । बीख त्वना कथुयि जक थ्यने मात्रं हे तसक॑ दाह जुया भगवानयात कथु छकलं हे वचुसे च्वनावल । बीख ल्ह्वयेन मछिन-नुनेनं मछिन । अले भगवानं न्ह्याक्व हे कष्टसां बीख कथुइ हे थाकातल । थुकें याना भगवानयागु छगू नां हे नीलकंठ जूवन ।
थ्व बाखँ नं झीत छु क्यं धा:सा भगवानं प्राणी मात्रया उद्धारया लागी कालकूट बीख थःगु कथुइहे थाका-भयंकर दाह जुल नं थ: भतिचाहे बिचलित मजूसे संसारयागु रक्षा याना हे च्वन । उकें महाद्योयात मेमेपिं द्योपिन्त स्वया अप्पो लः छायेगु व जलहरि तया लः हायेकेगु ज्या भक्तजनतसें थौंतक याना वैच्वंगुहे दनि । महाद्योयात लः छायेगुया अर्थ ख: भगवानयात बीख॑ पुना जूगु दाह शान्त यायेगु भक्तजनतयगु छगू प्रयास व नापं कृतज्ञता ज्ञापन नं खः ।
थम्हं बीख त्वना सम्पूर्ण श्रृष्टियात संहार ज्वीपाखें संरक्षण याये धुंका भगवान एकदम हर्ष विभोर जुया ताण्डव नृत्य याना बिज्यागु दिन है शिवरात्रि खः धैगु पौराणिक कथन दु। शिवरात्रि कून्हु भगवान शंकर प्रति श्रद्धा भक्ति तया: चा च्वनेफत धा:सा न्ह्याथें जा:गु पाप न॑ मुक्त जुयि धैगु जन विश्वास दु। उकें शिवरात्रि कुन्हु त्वा: त्वालय थ्वचा थ्वचा मस्त मुना छेँखापतिकं चाःहिला “सिलाचा च्वने य:सा सिं छका हिं” धका सिं व मेमेगु हलं ज्वलं मुंकेगु ज्या यायि। तर दुर्भाग्यया खँ-थ्व चलन थौंकन्हें धमाधम ह्ननावना च्वंगु दु।
थ्व चलनं मचांनिसें बुढा-बुढी, ल्यायम्ह-ल्यासे तमामस्यां थ्व शिवरात्रि पर्व मानय यायेगुलियि अज्ज सम्पूर्ण जन समुदाय पाखें तकं गुलि बांलागु कुत: दु धैगु खँ बांताक क्यं । थ्व कुन्हु बह्नि जुलकिं शिवलिङ्ग दुथाय चुकय व चक्कंगु छुं थासय च्वना मिँ च्याका-जःला खःलात फुकं छचा:ख्यालं च्वना मिं पनी। महाद्य: पुज्याइ । अले सुनां सुनां छु छु नयेगु-त्वनेगु ह:गु ख: फुकं सकसितं इना न्हिला न्हिला नइ । गनं गनं भजन कीर्तन नं याइ। थ्व शिवरात्रि कुन्हु देने मत्य: धाइ। देनिपि फुकं पापी जुइ। थ्व कुन्हु बह्नि मिं पना महाद्योयागु ध्यान धुनय जागराम च्वनीपिन्त तःधंगु पुण्य प्राप्त जुया गुगुं प्रकारयागु ल्वच नं थी फैमखु धैगु जनविश्वास दु ।
ध्व शिवरात्रि कुन्हु अपो मनूत पशुपति महाद्योया दर्शन या:वनी । शिवरात्रि कुन्हु पुज्यायेमा:म्ह मूद्यो भगवान पशुपतियातहे मानय यानातःगु दु । उकें द्वलंद्व: हिन्दुस्तानी यात्रीत खास याना साधु-सन्त-जोगीत आपालं नेपालय वया पशुपतिनाथयागु दर्शन याः वै । थथे वैपिं यात्रीतयगु सेवा यायेत सरकारं थन तःधंगु गुथि हे दयेकात:गु दु । शिवभक्त साधु-सन्ततयगु सेवा याये फैगु नं छगू पुण्य हे खः धास्सां छुं पाइमखु ।
अन्तय आ शिवरात्रि कुन्हु चा च्वना भगवान शंकरयागु पूजा-आराधना याये फत धा:सा जीवन सदां याउँक हने दै धैगु विषयय् नेना तयागु छगू पुलांगु आख्यान दु् ।
थ्व आख्यान थथे खः
“छन्हु छम्ह ब्याधा जंगलय शिकार म्हित वंम्हेसित अ:ख:बतु छम्ह जंगली जन्तुं लिना हया त्राहिमाम ज्वीका काचा काचां लिक्कसं च्वंगु छमा सिमा गया: सिमाच्वय थ्यंक वने धुंकातिनि सुरक्षाया सासः ल्हात । उकुन्हु चच्छि है हिंस्रक जन्तुया डरं याना व सिमाया च्वयहे बासं च्वन । चच्छि ग्याना देने मखन। सिमाकचाय जक कुति कुति सना-सिमाहः जक चफुना हे चा फ:प्वीकल। सुथ जुसेंलि सिमां कुहांवल ।अले वहे सिमा कोसं चिकिचाधंगु शिवलिङ्ग छगू सिमाहलं बच्छि त्वःपुया च्वंगु व॑ खन। वहे शिवलिङ्ग महाद्यो दर्शन याना व सरासर छेँय् वन। छेँय थ्यंबले थःगु छेँ विशाल भवनय परिणत जुयाच्वंगु , वया कला मचाखाचा फुकं बांलाना-सम्पन्न सुखी जुयाच्वंगु खना व चकित जुल ।
लिपा वं थुल – व च्वंगु सिमा महाद्यःया यःगु बेल वृक्ष जुयाच्वन । अले चच्छिं सिमा कुतुं वनी धका ग्याना देने मखन। थथे देने मखंगु चा शिवरात्रिया चा जुयाच्वन । थथे थःम्हं हे मसीक संजोगं जूवंगु धार्मिक ज्यांहे वयात थुजोगु सुख प्राप्त जूगु जुयाच्वत । अस्तु ।
स्राेत-फणीन्द्र कायस्थ,
नेवार जातिकाे चिनारी
ज्ञां धुकू (सामान्य ज्ञान)
१) महाद्य: या
- मेगु नां :- शिव शंकर
- मन्त्र :- ॐ नमः शिवाय। , शिव शिव
२) नेपालय् दकले पुलांगु शिवलिङ्ग मूर्ति:-
- पशुपतिनाथ।
३) दकले न्हापां लिच्छविकालय् प्यपाख्वा: दुम्ह पशुपतिया शिवलिङ्ग स्थापना या:म्ह जुजु:-
- लिच्छवि वंशया न्हापांम्ह जुजु निमिष्ठांका वर्मा ।
४) थौंकन्हे पशुपति महादेवया देग: दुने च्वंगु प्यपाख्वा: दुगु शिवलिङ्गया मूर्ति स्थापना याम्ह :-
- जुजु धर्म मल्लया राज्यकालय् महामन्त्री जयसिंह रामबर्द्धनं ने.स. ५१५ रिखे स्थापना याःगु
५) यलय् किरातकालीन प्यंगू शिवलिङ्गया नां :-
- १.नलिबुं महादेव
- २.बलिबुं महादेव
- ३.सुलिबुं महादेव
- ४.कुलिब महादेव
६) पञ्चमुखि शिवलिङ्गया नां :-
- १.ईशान
- २.अघोर
- ३.वामदेव
- ४.तत्पुरूष
- ५.सद्योजात ।
७) महादेवया च्यागू रूपया ना :-
- १.सर्व
- २.भव
- ३.रूद्र
- ४.उग्र
- ५.भीम
- ६.पशुपति
- ७.ईशान
- ८.महादेव ।
८) शिव अष्टांग योगया नां :-
- १.यम
- २.नियम
- ३.आसन
- ४.प्राणायाम
- ५.प्रत्याहार
- ६.धारणा
- ७.ध्यान
- ८.समाधि
९) अष्ट वैतराग नामनं प्रशिद्ध च्यागू शिवलिङ्गया नां :-
- १.मणि लिङ्गेश्वर
- २.फणीकेश्वर
- ३.विक्रमेश्वर
- ४.गन्धेश्वर
- ५.कुम्मेश्वर
- ६.कालेश्वर
- ७.गोकर्णेश्वर
- ८.गर्तेश्वर ।
१०) झिंछम्ह अर्थात एकादश महादेवया नां :-
- १.अर्जकपाद
- २.एकपाद
- ३.अहिर्बुध्न्य
- ४.विरूपाक्ष
- ५.रेवत
- ६.हर
- ७.बहुरूप
- ८.यम्वक
- ९.सुरेश्वर
- १.जयन्त
- ११.अपराजित
११) नेपालमण्डलया दुनेलागु ६४ गु शिवलिङ्ग :-
- १.श्री कुशेश्वर महादेव ——रामेछाप ,दुम्जा
- २.श्री भीमेश्वर महादेव —–दोलखा
- ३.श्री काफेश्वर महादेव—–सिन्धुली ,बाह्रबिसे
- ४.श्री कश्यपेश्वर महादेव—–काभ्रे, पाँचखाल
- ५.श्री फटिकेश्वर महादेव—–धुलिखेल
- ६.श्री चण्डेश्वर महादेव—–बनेपा
- ७.श्री धनेश्वर महादेव—–बनेपा
- ८.श्री विकटेश्वर महादेव—–सांगा
- ९.श्री इन्द्रेश्वर महादेव—–पनौती
- १०.श्री भालेश्वर महादेव—–विहेवरा
- ११.श्री गुप्तेश्वर महादेव—–ललितपुर ,भालेश्वर
- १२.श्री तीलेश्वर महादेव—–लेले
- १३.श्री चंपेश्वर महादेव—–लेले
- १४.श्री रामेश्वर महादेव—–टीकाभैरब
- १५.श्री कालेश्वर महादेव—–तुंगगाउँ ,लेले
- १६.श्री नटारंभेश्वर महादेव—–मकवानपुर,महादेवटार
- १७.श्री उदारकेश्वर महादेव—–काठमाडौँ ,फ़र्पिङ्ग
- १८.श्री गोपालेश्वर महादेव—–फ़र्पिङ्ग
- १९.श्री चंपेश्वर महादेव—–मकवानपुर ,चित्लाङ्ग
- २०.श्री उन्मत्तेश्वर महादेव—–मकवानपुर ,टिस्तुङ्ग
- २१.श्री नन्दिकेश्वर महादेव—–मकवानपुर ,टिस्तुङ्ग
- २२.श्री गोखुलेश्वर महादेव—–मकवानपुर ,टिस्तुङ्ग
- २३.श्री पाण्डुकेश्वर महादेव—–मकवानपुर ,टिस्तुङ्ग,पालुङ्ग
- २४.श्री कूटेश्वर महादेव—–मकवानपुर ,चिसापानी खर्क
- २५.श्री अशितेश्वर महादेव—–मकवानपुर ,चिसापानी , ब्यासी
- २६.श्री भैरवेश्वर महादेव—–नुवाकोट ,देवीघाट
- २७.श्री ब्रम्हेश्वर महादेव—–धदिङ्ग ,कविलास
- २८.श्री स्कन्देश्वर महादेव—–नुवाकोट ,सलागु
- २९.श्री शतरुद्रेश्वर महादेव—–काठमाडौँ ,शिवपुरी
- ३०.श्री काकेश्वर महादेव—–काठमाडौँ ,गागलफेदी
- ३१.श्री मणिचूडेश्वर महादेव—–साँखु ,मणिचूडडाँडा
- ३२.श्री जोगेश्वर महादेव—–साँखु ,गुबाल
- ३३.श्री नारायणेश्वर महादेव—–साँखु ,लब्सीगाउँ
- ३४.श्री जोतिलिंगेश्वर महादेव—–साँखु ,लब्सीगाउँ
- ३५.श्री रत्नचूडेश्वर महादेव—–महादेव पोखरी ,नाला
- ३६.श्री बागीश्वर महादेव—–बागेश्वर ,भक्तपुर
- ३७.श्री कीलेश्वर महादेव—–बागेश्वर ,चाँगु
- ३८.श्री बाल्मीश्वर महादेव—–बागेश्वर ,हनुमानघाट
- ३९.श्री मंगलेश्वर महादेव—–बागेश्वर ,हनुमानघाट
- ४०. श्री विमलेश्वर महादेव—–बागेश्वर ,सिपाडोल
- ४१.श्री अनन्तलिंगेश्वर महादेव —–बागेश्वर ,गुण्डु
- ४२.श्री विश्वरूपेश्वर महादेव—–तासिगल ,ललितपुर
- ४३.श्री सोमलिंगेश्वर महादेव —–तासिगल ,लुभु
- ४४.श्री गोभराटेश्वर महादेव—– तासिगल ,लुभु
- ४५.श्री भृंगेश्वर महादेव—–तासिगल ,सुनाकोठी
- ४६.श्री त्रिलिंगेश्वर महादेव—–तासिगल ,बहालुखा
- ४७.श्री कृपितेश्वर महादेव—–तासिगल ,मंगलबजार
- ४८.श्री सर्ब्बेश्वर महादेव —–तासिगल ,कुम्भेश्वर ,ललितपुर
- ४९.श्री गोलोकेश्वर महादेव —-नैकाप ,काठमाडौँ
- ५०.श्री चंडन भरोटेश्वर महादेव —-नैकाप ,मातातीर्थ
- ५१.श्री यक्षेश्वर महादेव —–नैकाप ,इचंगु
- ५२.श्री चण्डिकेश्वर महादेव —-टोखा
- ५३.श्री धम्मेंश्वर महादेव—-चपली
- ५४.श्री गोकर्णेश्वर महादेव—–गोकर्ण
- ५५.श्री कोटिलिंगेश्वर महादेव—–ललितपुर ,शंखमुल
- ५६.श्री वाणेश्वर महादेव—–काठमाडौँ ,वाणेश्वर
- ५७.श्री ज्ञानेश्वर महादेव—–काठमाडौँ ,ज्ञानेश्वर
- ५८.श्री पव्ब॑तेश्वर महादेव —–ग्वल
- ५९.श्री जलेश्वर महादेव—–गुह्येश्वरीघाट
- ६०.श्री गुह्येश्वर महादेव—–गुह्येश्वरी
- ६१.श्री किराटेश्वर महादेव—–पशुपति ,मृगस्थली
- ६२.श्री भस्मेश्वर महादेव—–पशुपति ,ग्वल
- ६३.श्री भुवनेश्वर महादेव—–पशुपति ,ग्वल
- ६४.श्री रूद्रगारेश्वर महादे—–पशुपति ,ग्वल
