रोजी श्रेष्ठ
झीसं न्हापा न्हापा अप्पो धयाथें तता-केहेपिन्सं ल्हा: तुती सूर्दः, चन्द्रमा, ‘झंग:पन्छि,स्वां, सिमा, सिमाह:, सिमाकचा आदि थीथी कथंया बांबांला:गु बुट्टात वाउँक वचुक च्वयातइगु खनावइच्वनागु ख: । अझ गुलिं गुलिं मिजंतयसं नं च्वकेगु या: । थुकियात भीथाय् लां च्वकेगु अथवा लां च्वयात:गु घायगु चलन दु । अथेहे पिनेपिने तराईपाखे, थुकियात (गोडना गोडाइ) घाइ । न्हापा न्हापा ला झीथाय् विशेष यानाः नेवाःतता-केहेंपिनि थ्व छगू कथंया फेशन थेंहे जुयाच्वंगु ख: । तर थौंकन्हय् ज्यापुनी तता व तताःजुपिन्सं जक थथे थःगु ल्हाःतुति व विशेष यानाः पिलाक्वय् लां च्वयातःगु झीसं खनाच्चना । मेमेपि नेवाःनीतयसं थथे च्वय्गु मयाय् धुंकल । तराईपाखे व इण्डियापाखे धाःसा थ्व चलनया व्यापकता दहे दनि । थ्व चलन गथे गुकथं जुयावल धयागु खँय् परापूर्वकालय् जगत्जननीदेबी पार्वती दक्कले न्हापां च्व चलन दयकूगु धयागु छगू बाखं प्रचलित जुयाच्वंगु दु ।
देबी पार्वतीया लय्ताः वइबले नं तस्सक हे लय्ताइगु व तं वलकि नं मिखां हे छुँ मखनीगु प्रलयकारी जुइगु स्वभाव झी सकसिनं बाखनय् न्यनातइगु हे दु । अथेहे छन्हु देवी पार्वती छु जुया: खः तस्सक हे लयतानाच्वंगु दिन जुल । वनविहार याना: कैलाशपर्वतय् लिहां बिज्या:म्ह महादेव देवी पार्वती लय्तानाच्वंगु खना: महाद्य: थः न लय्ताल । देवी पार्वती लय्तागुया रहस्य मस्यूसां पार्वती लय्ताइगुलिं है जगत्या नं कल्याण जुइगु जुया: देवी पार्वतीयात फक्व नं अप्पो लय्तायकेगु मन तुना: महादेव सदां थ: नापसं तुं च्वनीपि देवगणतय्त सःता थथै आज्ञा यानाविज्यात – देबी पार्वती लयतानाच्वंगु खना: जितः नं तस्सक लयता:वल । देवी पार्वतीयात अझ लय्ताय्के फुसा जगतया तःधंगु कल्याण जुइ । अयजुया: देवी पार्वतीयात अप्पाे लय्तायकेत थन छगू तःधंगु लय्ता:भ्वय्या आयोजन याय्माल । स्वंगू लोकया नं देवदेवी, अप्सरा, वाद्यवादक सकसितं ब्वनाः हर्षोलासया वातावरण दय्की । महाद्य:या आज्ञा न्यना: देवगणत नं अतिकं लय्लय्ताया: न्हापां कैलाशपर्वतयात स्वर्गलोक स्वया: नं बालाक झःझ: धायकल । अन स्वंगू लोकया सकल देवदेवी व अप्सरागणत दक्वसिथासं खवर थ्यंकल । चयप्यता मिष्ठान्न भोजन व बांबाला:गु भिभिंगु आपालं आपाल न्हून्हूगु फलफूलया नं व्यवस्था यात । अनेक कथंया धूप दीप च्याका: सम्पूर्ण कैलाशपर्वत सुगन्धित जुइकल ।
देवाधिदेव महाद्य:या निम्तो जूगुलिं सकल देवदेवी छम्ह थे छम्ह बांबाला:गु तिसा वस: पुनाः झ:झ: धायका: थ्यंकवल । वखुनु दिनय् कैलाशपर्वत अमरावती स्वया: नं झःझः धाल । देवदेवीगणत सकसित स्वयं महाद्य: पार्वती हे लसकुस यानाः आशन ग्रृहण याकल । स्वंगू लोकयां सकल देवदेवीगणत भेला जुइवं अन गीत-संगीत व नृत्य शुरु जुल । गुम्हं भजन कीर्तनय मगन जुल, गुम्हं अप्सरातय्गु प्याखं स्वय्गुली मगन जुल । गुम्हं थःथवय् खँ ल्हाय्गुली व्यस्त जुल, गुम्हं नयत्वनेगुली भुले जुल । थुकथं न्ह्यैपुगु वातावरणय् कैलाशपर्वत गुंजायमान जुयाच्चन । आखिरय् थ:थ:गु आश्रमय् लिहांवनेगु इच्छा मजूइक मजुइक नं ई यक्व वनेधुकूलि ज्वलिंज्व: देवदेवीत छथ्व: निथ्वः याना: लिहां वनेगु क्रम शुरु जुल ।
उगु लसताय् गोण्ड देवता नं उपस्थित जुयाच्वंगु जुल । यक्व लिबाय् धुंकूगुलिं गोण्ड देवता नं थःगु आश्रमय् लिहां बनेत गाेण्डदेवीयात पियाच्वंगु जुल । तर गोण्डदेवी मेमेपिं देवीतलिसे उगुंथुगु खँ ल्हायुगुली व्यस्त जुयाच्वंगु जुया गोण्डदेव थःत पियाच्वंगु वं सिहेमसिल । गोण्डदेवी थःपाखे स्वःसा बनेनु धकाः इशारा याय् धका; गोण्डदेवं स्वया: नं च्वंगु ख: । स:ते ला धाःसा नं सांगीतिक वातावरणय् खलल वइगु जुया: सःते न॑ मछिन । सुयातं सःतके छ्वय् धाय्त नं सकलें थःथ:गु ध्यानय् मस्त जुयाच्वंगुलिं सुयातं धाय् नं मछिन । आखिरय् थ: हे बना: ब्वनाहय्माल धका: देवीपिं सकले मुना: खँ ल्हानाच्वथाय् हुलय् वना: थ: देवीयात गोण्डदेवं ल्यूने व्बहलय् तीजक ल्हा: तल । गोण्डदेवं उलि छु यात, अन छगू तःंधंगु हे मखुथें जुल । गोण्डदेवं थः देवी धका: ल्हा: तःम्ह ला गोण्डदेवी सखुसे देवी-पार्वती हे लाचाच्वन । थःगु ब्वहलय् थथे सुनां ल्हा: तल धका: पार्वतीं लिफ: स्वःबले थःगु पाखें तधंगु भूल जूगु ताय्का: गोण्डदेव मछाला: ख्वाः ह्याउँसे च्वंकल । देवी पार्वती तम मि जुयाः तत: ग्वय्क मिखा कनाः जिगु म्हय् थथे ल्हा: तय्गु आँट छंके गनं वल ?’ धकाः वा्क्क छित ।
देवी पार्वतीया रुप खना: ग्याना: क्षमा फ्वसेँ गोण्डदेव धाल -‘जिं सीक चाय्क थज्यागु अपराध यानागु मखु महादेवी ! जिं खा: मखना, सकलें देवीपिन्स छगू हे धंगया तिसा वस: तियातःगुलि ल्यूने स्वयूबले जिगु मिखाय् थःहे देवी धका: ल्हाः तयागु, भूलं छःपिन्त स्पर्श : याय्लात । जित: थःहे पुत्रवत् सम्झे जुया: क्षमा याना: बिज्याहुं महादेवी ! थथे धया विन्ति यात नं : देवी पार्वतीया त॑ कमला: । थुगु घटना यानाः सांगीतिक वातावरण नं स्तब्ध जुल । सकलेँ उखेपाखे हे मुंवल । सकसिगुं मिखा उखेपाखे हे जूवल ।
थुखेर सांगीतिक वातावरण अवरुद्ध जुया: मेगु हे हल्ला जूगु कारण महादेवं मसिया: नन्दीभृङ्गीतयके ‘छाय् छु जुल’ धका: न्यनाबिज्यात । नन्दीभृङ्गीया पाखें अन जूगु खँ न्यनालि ‘गोण्डदेवं थज्याःगु अपराध ला याइमखु ‘ धयाथें मनय् तया: पार्वतीपाखे विज्या:बले गोण्डदेवं नं ‘थःगु भूल क्षमा यानाब्यू’ धका: ग्या:पहलं ल्हाः ज्वजलपा याना: देवी पार्वतीया पाली भोपुइत्यंगु खना: महादेव देवी पार्वतीयात सम्झै याना: धयाविज्यात-‘म्वाल देबी ! गोण्डदेवं याय् धका: याःगु मखु, थःगु गल्ती स्वीकार याना: क्षमा नं फ्वनाच्वंगु दु । हाकनं देवीगणपिं सकसिनं धारण यानातःगु वस्त्र आभूषण नं ज्व: हे लाःगु व समा:ज्वलं नं ज्व: हे लाःगु जुया ख्वाः मखंक ल्यूनें जक खनीबलय् न्ह्याम्हेसित नं भ्रम जुइफु । अथेजुया: गोण्डदेवयात क्षमा यानाव्यू धका: महादेवं देवी पार्वतीयात सम्झे बुझे यासेलि देवी पार्वतीया नं तं क्वलानावन । लिपा गाण्डदेवया पाखें भ्रमवश गुगु गल्ती जुल उकी थःपिनिगु नं छुं भतिचा गल्ती दु धैगु खँ महसुस यानाः गोण्डदेवयात क्षमा ब्युसें धयाविज्यात ‘झीगु समवस्त्र, समआभूषणया कारणं झीगु शरीरय् नं समता खनेदैगु स्वभाविक हे ख: । थज्याःगु गल्ती भ्रमबश थौं गोण्डदेवयापाखेँ जुल, लिपा मेमेपिनिगुपाखेँ नं जुइफु । अथेजुया: झी सकसिनं हे थःथःगु म्हय् छगू छगू फरक प्रतीक दय्कातल धाःसा लिपा लिपा गबलेँ नं थज्यागु गल्ती दोहरे जुइ मखु ……’
देवी पार्वतीया सुझावयात अन उपस्थित जुयाच्वपिं देवीगणत सकसिनं यःताय्कल । अले वखुनु हे गोण्डदेवया ल्हाःतं दकले न्हापां देवी पार्वती थःगु म्हय् लां च्वकेगु शुरु यात सा मेमेपिं उपस्थित देवीगणत सकसिनं नं थःथःगु म्हय् थःत यःयःगु प्रतीकचिं च्वकावन । लिपा दक्व मिस्तयसं थथे च्वकेगु यानाहल । देवी पार्वतीयापाखें शुरु जूगु थ्व लां च्वय्गु चलन उबले जनफाः त्वपुक वस्त्र धारण यायगु चलन मवःनिबलये जनफातय् जक च्वय्गु व च्वकेगु चलन जुयावइच्वंगु ख: । लिपा कालान्तरय् मिस्तय्सं थःथःगु इच्छाकथं जनफा:या लिसेँं शरीरया मेमेगु ब्वय् नं लप्पाय्, नाडी, देल्हाःतय्, पिलाक्व जाय्क जाय्क नं च्वकेगु व च्वय्गु चलन छगू कथंया फेशनया रुपय् हे विकसित जुयावल ।
शुरु शुरुइ मिस्तय्सं जक थथे लां च्वकेगु चलन दयाच्वंगु ख:सा नं लिपा विस्तार विस्तार मिजंत नं थुकी आकर्षित जूगु खनेदु । मिजंतयसं थथे च्वकेगु याःसा नं ल्हाः जाय्क, तुति जायक व म्हग: जाय्क च्वकेगु मयासे गुलिसिनं थःगु नाडी चिकचाधिकय्क ल्ह्ययाच्वम्ह कृष्णद्यः (वालगोपाल) छम्ह च्वयातःगु खनेदु , गुलिसिनं अथेहे नाडी दना: वाँसुरी पुयाच्वंगु कृष्णद्यः नं च्वयातःगु खनेदु । लिपा लिपायापिं मिजंतय्सं अथे स्वां व द्य: च्वेकगु मयासे थःगु ना च्वकातःगु अप्पो खनेदयावल । आःबया: मिजंतयसं थथे लां च्वकेगु चलन हे मदयावने धुंकल । मिजंत जक मखु झीगु नेवाःसमाजय् ज्यापुनी तता-केहेँ व तताःजुपिन्स॑ जक थथे थ:गु ल्हा:तुती लां च्वकेगु यानावयाच्वंगु भचा भचा खनेदनि । मेमेगु जात- जातिया मिस्तय् थथे च्वकेगु चलन आ: नं भचा भचा ल्यनाच्वंगुदनि । अथेहे नेपाया तराईपाखे थुकिया व्यापक प्रचलन जुयाच्चनतिनि ।
पासादे भारतय् गोण्ड धयागु छगू अलग्ग हे जाति दु । इमि थ्व चलन आ: नं न्हापा न्हापा थें हे अनिवार्य जुयाच्बंगु दु । भारतय् मेमेगु जात-जातियापिं मिस्तय् नं थथे लां च्वकेगु चलन आः नं झीथाय् स्वया: अप्पो हे जुयाच्वंगु खनेदु । अन च्वपिं गोण्डतयसं हे थ्व ज्या यानावयाच्वंगु जुल । भारतीय गोण्डत छक्व: निक्वः झीथाय् नेपालय् नं चाःह्यू बयाच्वंगु दु । थुकिया छगू वैज्ञानिक मान्यता छु नं दु धाःसा थथे थःगु म्हय् गनं नं लां च्वयातय् धुनकि इमिसं टी.ए.बी.सी. इन्जेबशन कायम्वा: धैगु खँ नं न्यनेदु । थ्व थन न्हापा न्हापा न्यनातयागु खेँ जुल । गोण्डतय्सं ला थौं-कन्हे नं शरीर पर गोडाइ करनेसे कुष्ठरोग नही लगेगाजी, ये देवी पार्वतीका वरदान है’ धाय्गु आःतक नं मत्वःतूनि ।