लितँसा (Suffix)

खँग्व:लिउने मजि  मगा:कथं वइगु तँसायात लितँसा धाइ।

थ्व प्यताजि दु:-   १.याक,  २.यात,  ३.सिया,  ४.किसं 

याक :- ज्या याइम जुया च्वनि। गथे :-

ब्वां धेबा बिल। किजां नल।
मामं ब्व बिल।सां घाँय् न्ह्यल।
वं अं हल। 

ब्वां , किजां ,मामं ,सां वं ” बीगु , नय्गु ,बीगु , न्ह्यय्गु व हय्गु ज्यायात। उकिं व ज्या याइपिं ”ब्वां , किजां ,मामं ,सां वं ” यात ‘याक’ धाइ। 

यात :- याइगु ज्या जुया च्वनि। गथे :-

क्वखं ला यन।खिचां जा नल।
मचां दुरु त्वन।पालें कथि ज्वन।

 महानं खुँयात कुन।
छु यन ?, छु नल ?, छु त्वन ?, छु ज्वन ?, छु कुन ? धकाः न्यने बलय्‌ ”ला, जा, दुरु, कथि, खुँ”  जुयाः लिस: वइ । व फुक्कं याकं याइगु ज्या जुया च्वंगु दु । थथे याकं याइगु ज्यायात ‘यात’ घाइ। 

सिया :-थुकिं वया थ्वया (गु ) धकाः थुइके विया च्वनि। गथे ः-

किजाया च्वसासाया दुरु
केहेंया तिसावया ज्या ।
बांलाःमेसिया ख्वाःमिसाया लं

  थन “च्वसा, दुरु, तिसा, ज्या, ख्वा: ,लं ” सुया धाय्‌ बलय् ‘किजाया, साया, केहंया, वया, बांलाःमेसिया , मिसाया ‘ घकाः थुइका बिया च्वनि । उकिं उकियात ‘सिया’ धाइ ।

किसं :-थुकिं ज्या जुया च्वंगु (अन थन ) धकाः थाय् क्यना बिइ । गथे 

न्ह्यसः लिसः
थन तता गन दु ?छेँय् तता दु ।
मचा गन फ्यतुत ?लासाय्‌ मचा फ्यतुत ।
न्यात गन ह्मितल ?पुखुलिइ न्यात ह्मितल |
मि गन च्यात ?भुतुलिइ मि च्यात ।
धः गन दु ?चुकय्‌ धः दु |

धाय्‌ बलय्‌ ‘छेँय्‌, लासाय्‌, पुखुलिइ, भुतुलिइ, चुकय्‘ धइगु लिसः वइ । उकिं “छेँय्, लासाय्‌ पुखुलिइ, भुतुलिइ, चुकय्‌” यात किसं धाइ।

नामय् लितँसा (ज्यान दुगुलिइ लितँसा चिं)

याक (०), ं,नं,सें
यात (०),यात,सित,सियात
सिया या,सिया,किसं
सिकं याके,के,सिके,सियाके

(०) थुगु चिंया अर्थ खँग्वः जक स्वकं धागु खः। (०) चिं दुथाय् लितँसा चिं छुं वइ मखु। 

 

तःम्हय् “त” वइगु नामय् लितँसा चिं

  म्हछि तःम्ह
याक (०),ं,नं त,तसें,तय्सं
यात (०),यात त,तय्त
सिया या तय्
किसं याके तय्के

 

ज्यापु” नामय् लितँसा चिं

  म्हछि तःम्ह
याक ज्यापु ज्यापुत
  ज्यापुं ज्यापुतसें
    ज्यापुतय्सं
यात ज्यापु ज्यापुत
  ज्यापुयात ज्यापुतय्त
सिया ज्यापुया ज्यापुतय्
किसं ज्यापुयाके ज्यापुतय्के

तःम्हय् “त” वइगु आखः मतंगु थथेहे जुइ। 

लापा , खिचा , मचा , बुरा , गथु , अजि , खुँ , धुँ , वेँ , ज्याथ , जिथि , पसल्या , ल्यासे , ल्याय्म

 “मनू नामय् लितँसा चिं

  म्हछि तःम्ह
याक मनू मनूत
  मनुखं मनूतसें
    मनूतय्सं
यात मनू मनूत
  मनूयात मनूतय्त
सिया मनूया मनूतय्
किसं मनूयाके मनूतय्के

तःम्हय् “त” वइगु आखः तना च्वंगु  ब्याकं थथेहे जुइ। 

मिजंः , थकाः , ज्यः , च्यः , भ्वातिं , ध्वं , हँय् , चखुं , गामा , झंगः , बंजाः 

तःम्हय् “पिं” वइगु नामय् लितँसा चिं

  म्हछि तःम्ह
याक (०),ं,नं पिं , पिसं
यात (०),यात पिं , पिन्त
सिया या पिनि
किसं याके पिंके

“किजा नामय् लितँसा चिं

  म्हछि तःम्ह
याक किजा किजापिं
  किजां किजापिसं
यात किजा किजापिं
  किजायात किजापिन्त
सिया किजाया किजापिनि
किसं किजायाके किजापिंके

लिउने आखः मतंगु “पिं” वइगु ब्याक्क नां थथेहे जुइ। 

पासा , तता , दाजु , भाजु , मय्जु , ब्वा , पाजु , निनि , पिंलि मले

“मां नामय् लितँसा चिं

  म्हछि तःम्ह
याक मां मांपिं
  मामं मांपिसं
यात मां मांपिं
  मांयात मांपिन्त
सिया मांया मांपिनि
किसं मांयाके मांपिंके

मंकाः नामय् लितँसा चिं

  म्हछि तःम्ह
याक (०),ं,नं पि,पिसं
यात (०),यात,(इत) पिं,पिन्त
सिया या पिनि
किसं के,याके पिंके









सामान्य मंकाःनामय् तःम्हय् मिसं , मित , मि , मिके , वइ। 
हनाबना दुगु मंकाः नामय् पिसं , पिन्त , पिनि ,पिंके वइ। 

ब्वाय्सुइ लितँसा चिं

 म्हछितःम्ह
याक(०),ं,सें,सियापिं,पिसं
यात(०),सित,सियातपिं,पिन्त
सियासियापिनि
किसंसिकेपिंके

 

“भिं ब्वाय्सुइ लितँसा चिं

म्हछितःम्ह
भिंम,भिंमं,भिंमसें,
भिंमसियां
भिंपिं,भिंपिसं
भिंम,भिंमसितभिंपिं,भिंपिन्त
भिंमसियाभिंपिनि
भिंमसिकेभिंपिंके

थथे हे ज्यानदुगु ब्वाय्सु फुक्कं छ्येले दु। 

बांलाः, सिउ,सः,ब्वं,स्यं,हाकु,तुयु,सियु

Spread the love

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *