राजोपाध्याय् समाजया संस्कार

            प्वाथय् दुम्ह म्ह्याय्मचायात धौ बजि नकःवनेगु चलन दु । मचा बुल धाःसा झिन्हु तक जयबिलि बारेयानाः ब्यंकेगु याइ । थ्व हे दथुइ, मचा बुयाः खुन्हु दु खुन्हु निनिपिं सःताः छैथि याकी । मतच्याकेगु आदि ज्या फुक्कं यायेमाः । झिंनिन्हु खुन्हु नामकरण याइ ।

   अथे हे ‘फलान्नप्राशन’ धका जंको यायेगु चलन दु । म्ह्याय्मचा जूसा न्यालां वा न्ह्य्लां याइ । काय्मचा जूसा खुलां वा च्यालां जंको याइ । थुकिइ पुरोहितयात सःताःकलशार्चन पूजा याकाः मचायात ‘थाय् भू’ नकी । थकालीया ल्हातं जानकेगु, तासयागु लं व तपुलि पुइका, रक्षामाला कोखायेका वहयागु कल्ली न्ह्याकाः, पाजुम्हस्यां बुया ‘स्थान गणेश’ चाहिकेगु आदि फुक्कं यायेमाः ।

           काय्मचा दच्छि, स्वदँ वा न्यादँ वा न्ह्यदँ दइ बले चूडाकर्म यायेमाः । बुस्का व कय्तापूजा (व्रतबन्ध) धका छक्कलं याइ । ‘वुसँखाय्’ नामं हे थुइके फु कि थुकि मचायात दक्कले न्हापाया सँ खाकिगु ज्या जुइ । अर्थात आँगसा (आगंसं) जक ल्यंका सुचुक्क सं खाकी । थ्व हे कर्मय् न्हाय्पनय् नं प्वाःखंकी थ्व ज्या सांकेतिक रुपं पाजुं याइ अले धात्थे सं खाकेगु व न्हापनय् प्वाःखँकेगु ज्या मेपिंसं याइ । थुकिनं थःथिथि, इष्टमित्र सःताः भ्वय् नकेमाः ।

        बुर्हां तयेगु धैगु मेपिं नेवाःतय् कय्तापुजाथें खः । तर, थथेखःयानं छुं भतिचा पाः । कय्ताजक बियां मगागुलिं जुइमाः कय्तापूजा धायेगु पलेसा ‘बुर्हां तयेगु धाइ । छुं दँ न्ह्यःतक काय्मचा च्यादँ दत कि ब्रतवन्ध यायेगु धका मचायात लांं–लातक ब्रम्हचारीया भेषय् आश्रमय् च्वने थेँ याना तइगु खः उकिं खँल्हाबलाया भासं ‘बुर्हां तयेगु’ (ब्रम्हचारी दयेका तयेगु) धाइगु खः ।

        परंपराकथं ब्रम्हचारी तयेगु खःसा थ्व अवधिइ गुन्हुपुन्हि लाकेमाः । उकिं गुन्हुपुन्हि न्ह्यः ब्रतवन्धया साइत स्वयाः बुर्हां तयेगु ज्या जुइ अले गुन्हुपुन्हि सिधल कि हानं साइत स्वया ‘बुर्हां पिकाये’ माः । साइत मदुगु दँ लात धाःसा वैसाखं बुर्हां तया भाद्रय् पिकाये मालेफु । साइत दुसा लच्छि लत्या जक तःसां गाइ । बुर्हां तयेखुन्हु मचायात म्हासुगु तःपा लं थेँज्यागु थःगुहे छाँटयागु लं फिकाः, बिधि पूर्वक होम पूजापाठ यानाः छेँया थकालीपाखें गायत्री मन्त्र दान याकी । मेगु जातया थेँ लुसि थिइकेगु ज्या नं जुइ । अले गायत्री मन्त्र ज्ञाताया हैसियतं बाज्वः (वच्छि–स्वपुकाया) ज्वना नं बिइ । प्यन्हु लिपा वेदारम्भ धकाः वेद पाठ यायेगु अधिकार बिइ नापं मेगु बाज्वः ज्वना नं बिइ । थुकथं पूर्ण रुपं ब्राम्हणं याइगु ज्याया ब्याक्कं अधिकार प्राप्त जुइ । गुन्हुपुन्हि खुन्हु नं तःधंगु यज्ञ यायेमाः । वसिकं न्ह्यः स्नान तर्पण यायेत ब्रम्हचारीयात लँय् सुयातं मथिइक खुसिइ यंके माः (येँया शोभा भगवती, यलया शंख मूलय् व ख्वपया खोंरय्) अनं मुना च्वंपिं देशय् दक्को राजोपाध्याय्त नाप सामूहिक स्नान तर्पण आदि याके धुंका छेँ लित हया ‘श्रावणी कर्म धकाः पूजा पाठ व यज्ञ नापं याइ ।

थ्व इलय (बुर्हां तयेबले) ब्रम्हचारीयात बिशेष नियम कथं जीवन हंके बिइ । थाय् दुसा ब्रम्हचारीया निंति नयेगु, द्यनेगु, जाथुइगु थाय्नापं नित्य होम यायेत बिस्कं थाय् बिइमाः । उगु थासय् पिनेयापिं मनूत दुहाँ वने मदु । नि–चि यानाः द्याँलाना च्वंम्ह मनू जक शोधन याना तःगु हलूति हा याना जक दुहाँ वने दइ । ब्रम्हचारी नं थःगु लागां पिहां वःनेत हलूति हा याना जक वनी । न्हि निकः होम याना, न्हि छछाः जक शुद्ध शाकाहारी भोजन याना, ऋषि मुनियागु जीवन हने माः (थुबले निसें द्य बलि बिया नय्गु चलन सुरु जुइ)। थुकथं बुर्हां तयेगु ज्या तच्वकं थाकुगु व मस्त स्कुल वने मखनाः शिक्षाय् नापं लिपा लाइगु कारणं थौं कन्हय् आपास्यां जजमानतय् थेँ छन्हुं हे बुर्हां तयेगु ज्या सिधयेकेगु याना हये धुँकल । खजा छम्ह, निम्ह राजोपाध्याय्तय्सं आतक्क नं परंपरा कथं बुर्हां तयेगु याना च्वंगु दनि । पुलां नं जुइ मफु न्हू नं जुइ मफुपिंस प्यन्हु बुर्हां तयेगु नं याना च्वंगु दु । थथे बुर्हां तये धुंकल कि जजमानयाथाय् वनाः पूजा पाठ यायेगु अधिकार दइ ।

         बाह्रा: तयेगु चलनय् राजोपाध्याय्तय्गु थःगु हे पहः दु । च्वय् वयान याना कथं लां–ला ब्रम्हचारी तयाः बुर्हां पिकाये धुंका कन्हसं निसें प्यन्हु तक बाह्रा: तयेगु याइ । थथे मिजं मस्तय्त बाह्रा: तया तइबले कोथाय् कुना तये म्वाः । निभा स्वये ज्यू खालि निभालय् वने मज्यू अले शाकाहारी शुद्ध भोजन नया च्वने माः । थुकिया शास्त्रीय आधार न्ह्याःगु हे जुइमा थुकि लां–ला छकु कोथाय् कुंकाः च्वना च्वंम्ह मचा बुर्हां पिकाये धुंकाः छक्कलं तोताः छ्वये बले छुं दुर्घटना जुइ धका मचायात विस्तारं स्वतन्त्रता बिइत थुकिं अंकुश तयेत ग्वाहाली याः । उकिं मिजंमस्तय्त बाह्रा: तयेगु ज्या बुर्हां तयेगु ज्याझ्वः नाप हे घाका तःगु खःनेदु ।

       थ्व चलनं मिसामस्तय्त अःपुल । छाय्धाःसा काय्मचायात प्यन्हुजक तयेधुंकुगुलिं मिसामस्तय्त नं च्यान्हुजक तयां गाका हल । अर्थात न्हापा राजोपाध्याय् समुदाय्लय् ब्याक्कं बाल बिवाह जुइगु खः । अर्थात् न्हापा राजोपाध्याय्तय् ‘इहि’ यायेगु चलन मदुगु खः । अले धर्म शास्त्रय् धया तःकथं न्हापांगु रजस्वला (थिइमज्यू) जुइ सिकं न्ह्यः बिया छ्वइगु खः । लिच्वकथं भातः दये धुंका जक मिसात बाह्रा च्वनीगु जुल । उकिं भातःम्ह प्यन्हु बाह्रा च्वने धुंकूम्ह जुइगुलिं मिसाम्ह च्यान्हुं गाः याना तःगु खः । भातःम्ह दइगु जूगुलिं बाह्रा पिकाइगु ज्या भातम्हपाखें हे याकी । थौं कन्हय् बाल बिवाह बन्द हे जुइ धुंकूगुलिं इहि यायेगु चलन नं शुरु जूगु दु । अले न्हापांगु रजस्वला जुइका तिनि बाह्रा  तयेगु याइ । थः न्हयाःबलय् बाह्रा तयेगु चलन मदु ।

       न्हपा इहि याये म्वाःगु जुगुलिं राजोपाध्याय् बिवाह संस्कारय् यज्ञ–होम व कन्यादान नं यायेमाः । मेगु खय्ँ भचा–भचा मेगु जात नाप ज्वःलाः । गथे कि निगुलिं परिवार सन्तुष्ट जुया ब्याहा यायेत तयार जुलकि मिजं पाखेँ ग्वय् बिइगु धकाः ग्वय् नापं सौभाग्यया सगं व थिथि मरि–चरि, सिसा–बुसा, दुरु, न्या, आदिया कु  हे ज्वनाः बिउ वनी । मिसायागु छेँय कु  ब्वयाः थःथिति इष्ट–मित्रतय्गु न्ह्योने मिजंया छेँया थकालीं मिसा पाखेंयाम्ह थकालीयात ग्वय् लःल्हानाबिइ । ग्वय् कायेधुंका छेँया नकिनं ‘ग्वय् कु  खय् तया हःगु संग मिसामचा (भम्चाजुइम्ह) यात बियाः ‘ग्वय्’ बिइगु ज्या कोचाइकी । ‘ग्वय्’ कालबिल जूगुया अर्थ ब्याहा जुइगु पक्का जुल धयागु जुइ । छुं जुया ब्याहा जुइ मफुत धाःसा ‘ग्वय्’ लित बिइमाः धयागु धारणा प्रचलनय् दु । दुरुदाया बिइगु , नकेब्वनेगु नं याये माः ।

         लिपा थःत पाय्क परे जूगु इलय् साइत स्वयाः कन्या दानया दिं कोछिइ । कन्यादानया प्यन्हु न्ह्यः मिजं पाखेँ कल्यां न्ह्याकेगुया कु  छ्वइ । ‘कल्यां’ धयागु ल्हातय् चुरी थेँ न्ह्यायेगु लुँयागु तिसा खः । थ्व तिसानापं मरि–कसि, सगं नापं थिथि मरि–चरिया कु  छ्वइ । थ्व कुइ वःगु सगं कयाः मरि –कसि तछ्याना थुकि दुगु लड्डु थिथि द्योतय्त छायेगु व परिवारया दुजःतय्त इना बिइ । थ्व कुइ वःगु मर्हि  छुँ भचा कोकानाः ल्यंका तयेमाः । छाय्धाःसा लिपा हानं कु  सँप्याके बले लित बिया छ्वये माः ।

      कन्यादानया छन्हु न्ह्यवः ब्याहा याइपिं मिसा व मिजं निम्हस्यां थःथःगु छेँय ‘दुसः’ खुन्हु पिथ पूजा याना चायाम्ह अलिंद्य धका अमूर्त मूर्ति दयेका पूजा यायेमाः । अनलि मनूया धिकः अनुसारया हाकः तयार जुइ कथं छ्यनय् छपु कथि व तुतिइ छपु कथि तयाः छपु कथिं मेगु कथि तक कचिकां दयेका तःगु कुम्ह का चाःहिका (थ्व क्रियायात दुसःका वायेगु धाइ) दुसः का दयेकी । लिपा थ्व कायात हलू छिनाः म्हासुकी । थ्व सुका कन्हेय खुनु कन्यादान धुंका याइगु जगिं कलाभातयात नापं चाहिकी बले थःथःगु दुसःका कोखायेका निगुलिं का छगु जुइक गथः चिना बिइ । भम्चा दुकाइ बले नं थ्व दुसःका कोखायेगु यायेमाः ।

        दुसःका वायेगु सिधयेका ‘थाय् भू’ नं नके माः । ‘थाय् भू’ नये सिधयेका कलःवाय् धुंकल कि दुसःयागु ज्या कोचाइ । लिपा मिसापाखेँ मिजंयात ब्वनेमाः । ज्वना छज्वः ग्वय् नाप ध्येबा छगः नं तया मिजंयात कन्यादान काःवा धकाः ब्वंके (निमन्त्रणा) छ्वये माः । थुकथं कन्यादान यायेत मिसा पक्ष पूर्ण रुपं तयार जुइ धुंकुगु दु धयागु खँय् आश्वस्त जुइ धुंकाः जक मिजंम्ह कन्यादान काःवनीगु खः ।

      कन्यादान खुन्हु मिजंम्हं वने सिकं न्ह्यवः साइतयागु ई बिचाःयानाः सिन्ह, ईहि पर्सि, मू लं, म्हासुगु ‘वह लं’ बिइके छ्वइ । वहे सिन्ह थकाली नकिंनं मिसायात सिन्हं छायेकी, थ्व क्रियायात ‘सिन्दूरारोहण’ धाइ । कन्यादान याइबले मिजं पाखेँ बियाहःगु वह लं फिना मिसा वनेमाः । तर थौं कन्हय् भम्चा जुइम्ह्यात जिक्को (श्रृंगार) समाः याका हयेगु चलन दुगुलिं म्हासुगु ‘वह लं’ फिकेगु चलन तनाः वनाच्वंगु दु ‘झुल्चा’ धाःगु सुकां थाना तइगु तपुलि जिक्को चिगो याना सपतय् सां पुइगु चलन धाःसा दनि ।

         कन्यादानया साइत सुथसियागु जुया च्वनी उकिं स्याः न्यापिं पासापिं व नाता–गोतातय्गु चिधंगु जन्ती ज्वना ब्याहायाइम्ह मिजं मिसाया छेँ वनी । बौम्हं कन्यादान बिइगु याइ । बौ मदुम्ह मिसा जुल धाःसा मामं अथवा छेँया मेपिं दुजः मध्ये छम्हय्स्यां कन्यादान बिइ । कन्यादानया प्रक्रिया भचा ताःहाकः हे जुइ । मिजं नं मिसायात सिखः कोखायेकेगु व मेमेगु तिसां तिकेगु ज्या थन हे जुइ ।

          अनंलि मिसा व मिजं निम्हसित होम याकी सिन्हं नं छायेकी । च्वय् न्ह्यथनागु दुसःका निम्हसितं कोखायेका दुसःका स्वानाः गथः चिइ, अले यज्ञया परिक्रमा याकी । यज्ञया ज्या सिधयेका मिजंयात भोजन (जा) याकी । भातया चिपः कलाःम्हसित नकी । थुलि धुंका तिनि भम्चा पित बिया छ्वयेत तयार जुइ ।

          थुके मिजंया छेँय् अनुकूल ई स्वयाः, ब्याहा याइम्ह मिजंयात मिसाया छेँ हे तयाः, जन्ती न्ह्याकी । वास्तवय् धात्थेंयागु जन्ती थुगु इलय् तिनि जुइ । बाजा थाकाः जन्ती थ्यंक वल कि तिनि ब्याहा याइम्ह मिजंयात जन्ती वंपिंःनाप तयेयंकी । अनंलि ग्वय् सायेकेगु ज्या जुइ । मिसा व मिजंयात छथाय् फेत्तुकाः छेँया दुजपिं व फुकीतय्सं कोसः तया मिसायाके ग्वय् काइ । मां–बौ बाहेक दक्कोसिनं ग्वय् कायेधुंका कलाःभाःत निम्हसितं छगु हे ‘थाय् भुई’ सब्जं (सह–भोजन) धकाः फलिं बजी (मह्रि नं दइ) या सात्विक भोजन याकी । कलः वायेका निची यानाः बौ नं ‘ज्वाला न्हाय्कं’ व मामं ‘सिन्हम्हू’ कोसः तयाः ग्वय् काइ ।

         म्ह्याय् मचायात ‘लक्ष्मी’ भापिइगु हुंनि जुइमाः मेपिनि थेँ तप्यंक म्ह्याय्यात पित बिया छ्वइ मखु । छेँनं पिहांवने सिकें न्ह्यवः छ्यली वा चुकय् पिचा छगुलि वा जायेक तयाः म्ह्याय्यात (भम्चीत) व पिचाय् फेत्तुका मिजंनं ताय् ह्वयेका तोता बिइ । थुलि यायेधुंकल कि म्ह्याय्मचा पक्षयापिंस थिइ मज्यू धाइ । अलय् मिजंपक्षं ब्वना हयातःम्ह ‘दोको मिसां’ भम्चित थना यंकिगु खः । तर थौं कन्हय् मेपिनिगु देखासिकि यानाः पाजुम्हं बुयाः मोटर चाःहुइका मोटरय् फेत्तुका बिइगु याना हया च्वंगु दु ।

       भम्चा पित बिइ धुंका, गणेद्योया न्ह्योने सार्वजनिक थासय् च्वना निगुलिं पक्षया दथुइ विचाःखँ ल्हायेगु ज्या नं यायेमाः । मिजं या छेँया पिखालुखां निसे थकाली नकिं नं लसकुस याकाः दुने यंकल कि उखुन्हुया ज्या सिधइ ।

        कन्हय् खुन्हु ‘सँ प्याकेगु’ या ज्या जुइ । ‘कल्यां न्ह्याकेगु’ धकाः मिजं पाखेँ छ्वया तःगु कुइ दुगु मह्रि चरि मगाः मचागु तनाः सौभाग्य संग व व ‘मरि–कसि’ नापं तयाहइ । उखुन्हु होम याना भातं कलाःयात माक्को श्रुंगार याकेगु ज्या जुइ । मरि–कसि तछ्यानाः कसिंपिहां वःगु मरि (लड्डु) द्योयानापं थःथितिपिन्त इना बिइ । थुकथं सँप्याकेगु ज्या याइबले यागु छता न्ह्यइपुसे च्वनीगु खँ न्ह्यथने बहजू ।

      वास्तवय् भम्चां म्हासुगु सुकां थानातःगु ‘झुल्चा’ धाःगु तपुलि थःछेँ निसें पुनावःगु दइ व तपुलि भातम्हस्यां चुसा पां लिकया स्वकमि तय्थाय् पाखे वाँछोया बिइ । व ‘झुल्चा’ लाना काइम्हसिया ब्याहायायेगु पाः वइ वा होताः चुलाइ धयागु विश्वास याना तःगु दु । तर व्यवहारय् ब्याहा याःम्ह मिजंसिकें कोकालिम्ह मिजं दुजः नं लाना काइ । अथे हे ब्याहा याःपिं निम्हतिपू यज्ञ कूण्ड चाहिलीबले किजा केँहेँपिंस लँ पनाः ध्येबा फ्वनीबले नं हायेका हा–हू याना न्ह्यइपुकेगु चलनदु ।

        सं प्याकेगु ज्या सिधया नं ब्याहा यागु ज्या झ्वः ल्यं दयाः च्वनी । दिग्पूजा याये सिमधःतले निम्हतिपू नं आमय् भ्या नये मज्यू धाइ । उकिं मिजंपाखेँ नकीगु भ्वय्, सामान्य कथं दिग्पूजा सिधयेका जक नकेगु याइ । मखुसा कर्पिसं भ्वय् नयाच्वंगु पुलु पुलु स्वयाः थपिं निम्हतिपूया जक आमय् भ्या मदुगु शाकाहारी भ्वय् नयाः च्वने माली ।

      उकिं भ्वय् नके सिकं न्ह्यवः दिग्पूजा याना भम्चित दिग्द्योयाथाय् दुकायेगु ज्या जुइ । आगं पाः थें राजोपाध्याय्तय् दिग्द्यो नं पाः । ख्वपय् राजोपाध्याय्तय्गु दिग्द्यो ख्वपय् सल्लाघारीइ दुसा, यलय् ब्याक्कं खलःतय्गु दिग्द्यो पुन्चलि खः । येँ, वंगः छेँ यापिनि इचंगुइ खःसा मखं छेँया दिग्द्यो नरलय् (धुम्बाराही) दु । यलय् राजोपाध्याय् मध्ये फम्पि खलःतय् कुमारी दुतिइगु ज्या छगु नं याये माः । दक्षिणकाली लागाय् लाःगु कुमारी द्ययाथाय् दिग्पूजाय् थेँ पूजा यानाः दुतिइ ।

       सू मरिः मेगु जातय् मदुगु चलन छगु नं न्ह्यथने बहजू व खः ‘सू मरि’ इनेगु । ‘सु मरि’ बास्तवय् चिकनय् छुना तःगु पुरि खः । निपा ‘सु मरि’ देतना तया सुकां चिनां मरिया दथुइ भुयू सिंन्ह तिकाः ब्याहा याइम्ह मिजं पाखेँ थःथितितय्त म्हं छज्वःया ल्याखँ इनेमाः । तर थौंकन्हय् थ्व चलन तोते धुंकल । ब्याहाया ब्याक्कं ज्याझ्वः सिधयेका छें जःपिनिगु प्रतिमूर्ति कथं कापःयागु कतांमरि त तयाः पूजा यायेगु चलन दुगु खः । थ्व ज्यायात ‘झिल्चा’ ब्वयेगु धकाः धाइ । कतांमरि दयेकेगु झंझटं यानाः थौं कन्हय् सुनानं थ्व ज्या मयाये धुंकल । थ्व ज्याय् पुजा याइपिं आचाजुत नं मदये धुंकल ।

जिलाजं दुचायेकेगुः जिलाजं दुचायेकेगु चलन नं दु ।

          राजोपाध्याय्तय् ज्याःजंको यायेगु चलन नं दु । न्हय्गु दशक ( न्हय् दँ–७० ) न्हय्ला, न्हयन्हु, न्हयगु घडि न्हयगु पला आदि ज्योतिषय् दुगु ईया इकाई पुला च्याया इकाईखय् हाईगु इलय् छुँ अनिष्ट मजुइमा धकाः कामना याना न्हापांगु ‘जंको’ भीमरथारोहणया भिंगु धार्मिक ज्या यायेगु परंपरां यानातगु जुइमा । थ्व जंकोबले मेपिनि थेँ हे यज्ञ यायेगु, खतय् तयाः छय्–छुइपिसं सालेगु, म्ह्याय्पिसं ताय् अवीर ह्वलेगु याइ ।
         निक्वःगु जंकोयात ‘चन्द्ररथारोहण’ धाइ । स्वकोगु जंको च्यागु दशक, च्यादँ, च्याला व च्यान्हु दु खुन्हु याइ । थुब्लेयागु रथयात देवरथ वा महारथ नं धाः । थुकिइ रथय् तयाः चाहिके सिधल कि जंको याःम्हय्सित रथनापं भ्यालं दुतकाइ । प्यकोगु जंको सच्छि दँ थ्यनिगु इलय् दिव्यरथय् तया याइगु खः । न्याकोगु जंको सच्छि व च्यादँ, च्याला व च्यान्हु दयेका याइ । थुब्लेयागु रथया नां महादिव्य रथ खः ।

         अन्तिम संस्कारया खँय् कुता दयेका शवयात्रा न्ह्याकिगु खः । बाजा नं तयेगु चलन दु । दशक्रिया च्वनेगु ‘लोचा’ न्हय्न्हुमाँ या चलन नं दु । ख्वपय् न्यान्हुमा तयेगु चलन दु । झिन्हुं ब्यंकेगु, झिंछन्हु घःसू नं यायेमाः । झिंनिन्हु खुन्हुं धाःसा थःगु हे कथं यागु पाक श्राद्ध याइ । मेगु झिंस्वन्हु यागु श्राद्ध व मेमेगु ब्याक्कं ज्या मेपिं नेवाःत विशेष यानाः स्यःस्यःत नाप ज्वलाः । दच्छिइ छक मनू सीगु तिथि खुन्हु श्राद्ध नं यायेमाः । थुकथं संस्कारत, अववादयात तोताः दक्को नेवाः चलननाप ज्वः लाः ।