काजिमान महर्जन
यलया थीथी जात्रात मध्ये तजिक झःझः धाय्क ज्वीगु यलया बालकुमारी जात्रा नं छगू ख: । परापूर्वकालनिसें न्ह्यानावयाच्वंगु जात्रा थौं स्वयाँ २५-३० दँ न्ह्यःतक थीथी बाजं थाना: लावालस्कर सहित भब्य रुपं न्ह्यानाच्चंगु ख: । तर बाजं खलःयात आयस्ता मदुगु, जात्राय् ल्वापु ख्यापु ज्वीगु आदि थीथी हुनिं थ्व जात्रा थौंकन्हे उलि चहलपहल कथं जुयाच्वंगु मदुसां जात्रा धाःसा जुयाच्वंगु हे दनि । जीवित हे दनि ।
जात्रा चैत्र कृष्ण औंसी अथवा लखुं चःह्रे सतिकुन्हु, घोडा जात्रा खुन्हु ज्वीगु खः । जात्रा प्यन्हु न्ह्य: यल त्याग: त्वालय् अवस्थित द्यःछेँय् द्य:बुलेगु सफा याय्गु ज्या ज्वी । थ्व ज्या थ्वहे द्यःया ‘दाता’त अथवा “द्यःधुवा’त वया: याःवइ । थुवाःत यल तंग: त्वाःया ‘सिम्बालि’ कुनांया श्रेष्ठ खः धैगु न्यनेदु । लखुं चःह्रे खुन्हु द्यःछेँया द्यःपिं (बालकुमारी द्यःया गंछिं ) खतय् तया: क्वछेँय् च्वंगु देगलय् ब्वय्यंकी । देगलय् द्यःपिं ब्वय् यंकेन्ह्यः न्हापा जूसा लायकुलिं जप्रतिनिधिकथं राजदण्ड छपु ज्वना: छम्ह महां वइ । पंचताल बाजा थाना: द्यः ब्वय् यंकीगु ख: । द्यःछेँय् थासं द्यः ल्यहें थने न्ह्य: पुजारी द्यःपूजा याना: द्यः संकाबी ।
अनंलि द्यःया बुँ ज्यानाच्वंपि पिलाछेँ त्वाःया ‘म्याः” कुनांया ज्यापुतयसं ल्यहे थना: खतय् तया: क्वबिया: यंका: क्वछेँया देगलय् ब्वय् यंकी । क्वछेँ यलया नांदंगु छगू पीठ खः । थ्व थाय् यल उपमहानगर पालिका वडा नं.८ स अवस्थित दु । थ्व थाय् यल भोलध्वाखां पूर्व, कोटेश्वर वनेगु चक्रपथया तां पश्चिम, मनोहरा खुसिया दक्षिण व ग्वार्को उत्तर पाखे ला: । बालकुमारी देगःया लिक्क उत्तरपाखे द्योला व नाय् जातिया सी उइगु दिप दु। थनं भचा उतर पश्चिम पाखें मनोहरा वनेगु लँय् ज्यापु व शाक्य बज्राचार्यतय् सी उइगु दिप दु । थ्व देग:या २०० मिटर ति पूर्वरिखे ससुमाद्य:या चिग्वःगु देग: छग: नं दु। थीथी सतः, फल्चा, पुखू, ख्य: दुगु थ्वथाय् धार्मिकया नापनापं छगू सांस्कृतिक स्थल नं खः ।
थौंकन्हे द्य: ब्वय् यंकीबले न्हापाथें लायकुलिं महां वय्गु मयात । पचंताल बाजा नं थाना: वनेगु चलन मन्त । केवल द्यःजक क्वबिया: यंकेगु चलन जुल । मेमेबले क्वाछेँय् बालकुमारी द्य:या पाःलाःत द्यःलात ज्वीगु ख:सा दच्छी छक: द्यःया जात्राया इलय् लखुं चःह्रे व औंसी खुन्हु निन्हु द्यःया खः क्वबीपि पिलाछेँ त्वाःया ज्यापुत हे द्य:पाःला: ज्वीगु खः । थुपिं निन्हु इपिं हे द्यःपा:ला: च्वना: द्यःया सेवा यायगु, सुचुपिचु यायगु, बाहां स्यायगु व द्यःयात यायमाःगु मेमेगु ज्यानं याइ । द्यःयात पूजा याःवइपिं भक्तजनतयसं छाइगु समयबजि, दक्षिणा आदि नं इमिसं हे लानाकाइ ।
थथे द्यः ब्वय् घुंकाः लखुं चह्रे खुन्हु चान्हय् द्यःथुवा: सिम्बालितय्सं बालकुमारी द्य:या न्ह्यनेच्चंगु होम गालय यज्ञशाला दय्का: होम याना: प्यम्ह दुगु स्याय्मा:गु व हाथ्वँ हाय्काः समय नयमा;गु चलन दुगु खँ नं न्यनेदु । थथे चापुजा ज्वीन्ह्यः बालकुमारी देग: न्ह्यःने भजन फल्चाया ल्यूने त्रयोदशी खुनु हे स्वाइगु योसिँ चह्रे खुनु बहनी लाय्कुलिं हइगु पुजा याना: भ्याःचा छम्ह बलि बिया: पुजा क्वचायकेमा:गु चलन दु।
औंसी खुन्हु अथवा घोडाजात्रा खुन्हु सुथंनिसें बालकुमारीद्य:या थाय् म्वःम्व: भक्तजनत वया: पुजा याःवइ । न्हिनय् यलया त्वाःत्वालं मनूत बालकुमारी ससुपुजा वइ । थ्वःथ्व: मुना: ख्यलय् च्वना: भ्वय् नइ । ससुपुजाया अन्तिम न्हि जूगुलिं मेगु दिनय् ससुपुजा मवपिं थुगु दिनय् वनेगु याइ ।
न्हिनय् ३,४ बजेति जुल कि लायकूपाखेँ खड्ग पाछाया छत्रं क्वीका: जोगी बाजा म्वाःलि प्वीम्ह न्ह्यःन्ह्यः तया: लाय्कू प्रतिनिधि वइ । लायकूपाखें घोडा जात्राया लागी सल छम्ह बियाहइ । थ्व सल बल्खु त्वाःया “च्यः’ कुनांया ज्यापुतय्सं गयावइगु ख: । थ्वहे सल गयाः बालकुमारी देग: स्वचाः चाःहिली । अनलि अनहे च्वंगु तःब्यागु लँय् उखे थुखेँ ब्वाकी । स्वकुमित सकसिनं हाःहू याइ । सिथि पुइ, लापा थाइ थुगुकथं मनोरञ्जन याइ । थुकियात हे घोडा जात्रा धाइगु ख: । थुकियात कांम्ह सल ब्वाकीगु नं धाइ । तर वास्तवय् कांम्ह सल ब्वाकीगु मखु मिखा दुम्ह खंम्ह सल हे ब्वाकीगु ख: । थ्व सलयात अय्ला: त्वका: हैगु धैगु हुइना, भुइना नं दु तर अथे मखु ।
सलयात नं च्यःतय्गु गुथिपाखेँ स्वांमा: क्वखाय्का:गुथियारयातथे हे ब्व छब्व न्ह्यच्याका: नकेगु याइ । भ्वय् धासेलि थ्वँ, अय्लाःया सलिंचात दैगु स्वभाविक हे जुल । मनूतयगु हूल दुथाय् सल हैगु व सकसिनं हाःहू याइगु, गुलिसिनं न्हिप्यं ज्वना: सालीगु, अझ गुलि सिनं ला सलयात आलुपिन वा च्वाउँगु वस्तु समेत स्वीगु याइगुलिं सल ग्याना: उखेथुखें ब्वाय् वनीगु ख: । अले सल गया: वइ्म्ह मनू नं सल गय्गु अनुभव मदुम्ह जुया: सलयात नियन्त्रणय् तय् मफैगु आदि थीथी हुनिं कांम्ह सल धाइगु जक ख: धाथें कांम्ह मखु । न्हापा थ्व सल ब्वाकीपिं वल्खुत्वा:या च्यःत खःसा थौं कन्हे थ्व ज्या सरकारं छ्वयाहइम्ह छम्ह सिपाहिं नं याइगु जुल । थ्व ज्या याय्त बियातःगु आयस्तां ज्या चले याय्मफयावःगु व जात्राय् ल्वापु ख्यापु जुया: घाःपाः नयमाःगु अवस्था वइगुलिं थुजोगु ज्याय् मनूतय्गु मन मदया: लिचिला वंगु खनेदु ।
घोडा जात्रा सम्पन्न जुलकि बालकुमारीद्य:या जात्राया प्रकृया न्ह्याइ । द्य: जात्रा याइगु ख: बालकुमारी द्यःया न्ह्यःने च्वंगु मण्डलय् दिकातइ । द्यःपिन्त ल्यंथनाः खतय् तय् धुंकाः लायकूपाखे पुजा याना: हाकुम्ह दुगु छम्ह बलि बी । थथे बलि बीम्ह दुगुया छ्याें पूजारी(कर्माचार्य )यात वनी । अले तुति प्यपा व गःप: छपु द्यःख: क्वबीपिं ज्यापुतय्त बीगु चलन दु । थुगु पुजा सिदलकि द्यःजात्रा न्ह्याइ ।
द्यःया जात्रा न्ह्याइबले बालकुमारी देग:या दक्षिणरिखेच्वंगु अत:लँ जुयावनी । अथेधैगु थाैंकन्हे चले जुयाच्वंगु बालकुमारीद्य:या थाय् वनेगु मूलं वनीगु मखु । ससुतंचा क्वय् च्वंगु जग्गा, फल्चा थ्यनकि गुइत: त्वा:या धिमेखल: लँ स्वःवयाच्वनी । अननिसें काहांबाजा, नायखिं बाजा, ढोलक, म्वाःलि आदि बाज नाप नाप गुइतःत्वाःया.निग: धिमे नं समावेस जुया: दिनिदिनि मिंक बाज थाना: प्याखं हुला: रहर बहर याना: लस्कर सहित जात्रा न्ह्याइ । जात्रा पिंछेँ, पिलाछँत्वाः जुयावनी । त्यागःत्वालय् थ्यनकि बालकुमारी द्य:या द्यःछँक्वय् ख: दिकी । सर्वसाधारण मनूतसेँ पुजा याइ । सकसिनं थ:थःगु गच्छे भाकल कथं पुजा याना: द्य: दर्शन याइ । थुगु इलय् त्याग:त्वाःया लाछी च्वना: धिमेखल: धिमे थाना: प्याखं हुलाच्वनी । प्याखं हुले मन दुपिं न्ह्याम्ह वना प्याखं हुलाच्वनी ।
प्याखं हुले मन दुपिं न्ह्याम्ह वना: प्याखं हुलेगु याइ । थुगु हे इलय् लाय्कुपाखेँ वइम्ह राजप्रतिनिधिं गुइतःत्वा:या धिमेखल:यात लाय्कुपाखें बीगु यानातःगु दाँ छमो बी । गुइत:या धिमेखल:यात मेमेपिन्तथें बुँ मब्यूसें ध्येबा बियातःगु ख: । न्हापा न्हापा धिमेखल:यात बुँ काय्लाकि दाँ काय् धका: न्यंबले दाँ काय्गु फाइदा खना: दाँ काय् धका: कयात:गु व आःतकनं छमो हे जक दाँ बियातःगु खँ न्यनेगु दु । त्यागलय् पुजा सिदलकि अनं ख: ल्यहें थनाहया: त्याग: त्वाःया हे मेगु थाय् चब्व धैगु थासय् पुजारीया छेँक्वय् दिकी । अन पुजारी थःणु छैँपाखे पुजा याइ । अनया पुजा सिदकि हकत्वा: जुया: धालाछेँ यंकी ।
धालाछेँय् प्रधानतय्गु मूलुखा न्ह्यने ख: दिकी । अन प्रधानतयगु गुथिपाखेँ पुजा याइ । पुजाय् हँय् छम्ह बलि बी । थ्व पुजा सिदय्का: अन हे लिक्कसं च्वंगु लाछी खः दिकातइ । धिमेखल:त धिमे थाना: प्याखं हुलाच्वनी । अन खः दिकातइबले द्यःथुवा: सिम्बालितय्संप पुजा याःवइ । थुगु पुजाय् योमरी ल्वीमा: । दर्शकतपाखेँ ह्वलाहइगु योमरी लाना: काय्फत धाःसा काय्मचा दइ धैगु जनधारणा दु । थुगु योमरी बाहेक मेगु छग: योमरी गुइतःया धिमेखलःयात बी । मेगु छग: द्यःया खः क्वबीपिं भ्याःतय्त बीसा छग: चचा हालीपिं भिन्छेँबहाःया बज्राचार्यपिंन्त बीगु खः । थुगु प्रकारं प्यंग: योमरी ल्वीमाःगु चलन दु। थुपिं योमरीत कूछि जाकिचुंया दय्केमा:गु चलन दु। उकिं योमरी भचा तःग्व: हे ज्वी ।
धालाछेँय् द्य: दिकातइबले भिन्छेँबहा:या वज्राचार्यपिसं चचा हालेमाःगु व प्वंगा पुयाः पञ्चतालबाजा थाय्मा:गु चलन दुगु खः तर थौंकन्हे थ्व चलन मदेधुंकल । थथे धालाछेँय् पुजा सिदलकि गुइतःत्वा:या धिमेखल: लिहां वनी । अले धालाछेँनिसें पिलाछेँत्वा:या धिमे थाना: वनी । जात्रा अनंलि नुग: उबाहा:, थपा:, थैना, चाःबहा: हौग: जुया: मंग:या काती दबुली ख: दिकेयंकी । थथे जात्रा न्ह्याइबले थायथासय् ख: दिका: पुजा फफं वनी । काती दबुली लायकुपुजा ज्वी । चाकःमत छ्वय्की । बाहां (हँय्) छम्ह स्याइ । पता: छाइ । थन द्यः थ्यनीबले सिकबहिद्य: (चामुण्डा) हया: बालकुमारीद्यः नाप लाकेमा:गु चलन दु । थथे नापलाकीगुयात द्यःपिं ल्वाकीगु धाइगु चलन दु । मंग:या लायकूलागाय् सिकबहीद्य: ल्वाकेहइगु धाःसां गुवलें गुबलें लायकूलागाय् मजूसे मेथाय् हे नं ज्वीफु ।
मंगलय् लाय्कु पुजा सिदलकि तिलायक्क, वल्खु, न्यउँत जुया: कृति सौग: त्वाःया पुजा फइ । कृति सौगलय् द्य:पुजा याना: समे इनाबीगु चलन दु । अन नं पुजा सिदलकि द्यः चःपतत्वा:पाखे यंकी । अनलि सःक्व त्वालय् थ्यनकि चंकि त्वा’या चिपालुतयगु गुथिं द्यः पुजा याइ । थुगु पुजाय् न बाहां स्याइ । अनंलि सुबहा: भिन्छेवहा: दुपा: जुया: द्यःयात त्यागलय् यंकी । त्यागलय् सिद्धिलक्ष्मीया देग: ल्यूने थ्यनकि आचाजुतय्गु पुजा ज्वी । तर थ्व पुजा थौंकन्हे दिनावने धुंकल । थ्व पुजा धुंका: द्यःयात त्याग:या द्यःछेँ क्वय् दिकाः दुपा: त्वा:या ॥भैल:’ कुनांया ज्यापुतय्सं लसकुस याना: दुत यंकी । द्यःपिन्त यथास्थानय् विराजमान याना: बाचा: इलय् जात्रा क्वचायकी ।
जात्रा थुगु कथं न्ह्यानाच्वंगु ख: । तर थौँकन्हे आयस्ता मगानावंगु, जात्राय् ल्वापु ख्यापु जुयाच्वनीगु थीथी हुनिं जात्रा बुलुया वनाच्वंगु दु । पुलांगु रितिथिती थौंकन्हेया मनूतय्गु नुगः क्वमसाःगुलिं झीगु संस्कृति न्हना: वनीगु अवस्था ब्वलनाच्वंगु दु । थुकियात संरक्षण याना तय्गुली सकसिनं वाःचाय्के माःगु दु ।
