मोहनि नखः खः
पूर्ण ताम्राकार
झीसं दँय्दसं हनाच्वंनागु नखः मध्ये छगू मोहनि नखः खः । गैर नेवाःतय्स॑ मोहनि नखःयात ‘दशैँ वा ‘बडा दशैँ धायेगु यानाच्वंगु दु । मोहनि छाय् व गुबलेनिसें हनेगु यात धयागु खँ संस्कृतिविज्ञ व संस्कृति बारे च्वसु व सफू पिंथना च्वंपिंसं बांलाक्क प्रकाशने हयेमाःगु खः । नेवाःतय्सं दच्छिया छक हनीगु नखःचखः व संस्कारबारे इलय् ब्यलय् थीथी च्वसु पिदनाच्वंगु दु, ग्वःगुमछि सफू नं पिदने धुँकल।
अप्वः थें च्वसु व सफुतिइ मोहनि नखः गुकथं हनी, नेवाःतय्सं ग्वन्हु तक्क छु छु यानाः थ्व नखः हनी धयागु खँय् जक्क लिकुनाच्वंगु खनेदु । मोहनि नखबारे प्रायः च्वसुइ छगू हे खँया पुनरावृत्ति जुयाच्वंगु खँके थाकु मजू, नखःया बारे सोध खोजयाना न्हुगु खँ सम्प्रेषण यायेगु कुतः तक्क नं जूगु खंके थाकु । वहे छगू खँ जक्क लिसा लिसा कयाः धयाच्वनेगु व च्वसु च्वया पिथना च्वनेबलय् चिपगु क्वँय् जक चुचु प्याका तये थें जुइ ।
थौं तक्क मोहनि नखःबारे पिदंगु अप्वः थें च्वसुइ झीसं मोहनि नखः हनेगु क्रमय याना च्वनागु, खनाच्वनागु व न्यना तयागु खँय व धार्मिक व परम्परागत अन्धविश्वासय् जक्क केन्द्रित जुयाच्चंगु दु । धार्मिक अन्धविश्वास मुक्त जुइगु कुतः मयातलय् व थुकि मुक्त मजूतलय् धाल्थें खःगु सत्य व तथ्यगत खँत पितहये फइमखु, अन्ततः थौँया इन्टरनेट व रोबोटया युगय् न सलंसः दँ पुलांगु लैपुया तुँछि झी गुबलें पिहां वये फइमखु ।
थ्व खँ वाचायेका नेवाः नखःचख,. व संस्कृतिया बारे च्वसा न्ह्याका च्वंपिंसं च्वमिपिंसं वैज्ञानिक दृष्टिकोणयात कसि दयेका झीगु नखःचखः व संस्कृतिया बारे उलाबीगु कुतः जुइमा: |
मोहनि नखः छाय् हनेगुयात धयागु बारे थौं नं धार्मिक अन्धविश्वास मुक्त जूगु खँ सम्प्रेषण जुयाच्वंगु मदुनि । थीथी धार्मिक पुराण व ग्रन्थय् च्वयातःगु धकाः पार्वती दुर्गा जुयाः महिषासुर दैत्ययात स्याःगु, चामुण्डा देवी चुण्ड दैत्ययात स्याःगु, रामं रावणयात स्या:गुया लसताय् मोहनि नखः हनेगु यानाच्वंगु खँँ म्हिग: धयाच्वन, थौं नं व हे खँ लिसा कयाच्वन । इतिहासया पाना पुइका वन धाःसा धार्मिक पुराण व ग्रन्थय् धयातःथे याःगु द्यः व दैत्यया खँ गनं नं ब्वने खनीमखु | थ्वबारे मानव समाज विकासक्रम ढुवालेबलय् नं झी पूर्वज आदिम मानव गुफाय् च्वना जीवन हने धुँकाः लिपा जंगलय् च्वना जीवन न्ह्याका च्वंबलय् तक्क धर्म, धर्मशास्त्र व धेबाया कल्पना तक्क नं उबलेया आदिम मनूतय्सं याये मफुनि ।
जंगली युगं कृषि व पशुपालन युगय् हिला वनेवं सामुहिककथं नये, त्वनेगु व च्वनेगु व्यवस्था, मानव समाजया उत्पत्ति जुल । उबलय् समाज व गाँया नायः वा थकालि जुयाच्वपिंस थपिनिगु स्वार्थ पूवंकेत मनूतय्त काल्पनिक द्यःयाबारे अनेक भ्रम बिइगु शुरू यात । थ्वया जःखः इ्लंनिसें मूर्ति पुजा यायेगु प्रारम्भ जुल ।
लिपा जूलिसे थीथी द्यःया आकार प्रकारया सृजना जुजुं वन | थुकथं द्यवं मनूया सृष्टि याःगु मखुसे मनुखं द्यःया सृष्टियात । थ्व खँ सचेत व चेतनशील लेखकवर्ग न्हापां थुइके फयेमाः । थुकिं जक झीगु नखः चखःया विश्लेषण धार्मिक अन्धविश्वास मुक्त जुइ, वैज्ञानिक विचाः व दृष्टिकोणयात पाचिने फइ । थुकिं जक झीगु नखः चखःया विश्लेषण सत्य व तथ्यगत जुइ, ब्याक्क मनूतय्गु मिखा चायेका बिइफइ !
थीथी शक्तिपीठया द्यःया उपासना याना शक्ति आर्जन यायेगु, थःगु मनोकांक्षा पूवंनीगु, छँय् धन सम्पत्ति प्राप्त जुयाः सुख शान्ति जुइ धयागु धार्मिक अन्धविश्वास व अन्धपरम्पराय् दुनाः मोहनि बलय् विशेषयानाः अष्टमि व नवमि खुन्हु बलिपुजा यायेगु ‘यानाच्वन । बलिपुजाया क्रमय् मोहनि बलय् अबोध लाखौं पशुपंछीतय्त बलि बियाच्वन । वास्तवय् थथे बलि बियाः नला सुइगुं मनोकांक्षा पूवंगु, नःला सुयागु छेँ धन सम्पत्ति दुहाँ वयाः सुख शान्ति जूगु खँ थौतक्क नं ला झीसं न्यनागु हे दु, न ला झीसं खंगु हे दु, न ला झीसं अथे जुल धाःगु थौं तक्क गनं ब्वने खंगु हे दु । थ्व ला मनूतय्त कां यानातःगुंया चिं खः । थौंया युगय् बलिपुजा यानाः पशुपंछीया बलि बिइगुया अर्थ हिंसा व हत्यायात तिबः बियाः च्वनेगु खः, मानव असभ्यता व बर्बरतायात ब्वयाच्वनेगु खः, संस्कृतिया नामय् मनूतय्सं थःत पशुत्वया परिचय बियाः च्वनेगु खः, थ्व सभ्य व सुसंस्कृत मानव समाजया निति कलंक खः |
धात्थें ला संस्कृति नं मानव सभ्यताया उपज खः । मानव समाजया उत्पत्ति लिपा हे संस्कृतिया संरचनाया आकृतित बुलुहुँ सृजना जुजुं वःगु ख: | ‘संस्कृति’ शब्दया साधारण अर्थ ख: मानव समाजय् शुद्धगु संस्कार दयेकेगु खः | मानव मात्रया भिं जुइगु, हित जुइगु, कल्याण जुइगु तातुना हे मानव समाजया विकास क्रमय् थीथी. सामाजिक संस्कार, परम्परागत रितिथिति, विधि व्यवहार सिर्जना जुजु वंगु खनेदु ।
थ्व कथं झीसं हनाच्वनागु परम्परागत संस्कार व संस्कृति नं द्यवं दयेकूगु मखुसे मनूतय्गु चिन्तन मननं उपज जूगु खः । मनुखं दयेकूगु ऐन, नियम व विधानय् हिलासु हयेज्यूसा मनुखं हे दयेकूगु संस्कार, संस्कृति झी दक्वसितं जिइकेत, झीत छिं कथं माःकथं हिलासु हये मज्यू धयागु छु हे खँ मदु | झीगु संस्कार व संस्कृति न्हंके मज्यू धयागु खःसा द्यःया थाय् जीवित पशुपंछीया हे बलि बिइमाः धयागु मदु । पशुपंछीया पलेसा ख्यँ छायेगु, पशुपंछीया प्रतिककथं फलफूल, लैं, प्वलःचा, भुइफसि छाया: पाले ज्यू | बौद्धमार्गीपिंस॑ थ्व संस्कार म्हिगः म्हीगनिसें न्ह्याकाच्वंगु दु । यथार्थय् थ्व हे धात्थेया मानव सभ्यता खः । थुकिं हे मानव समाजय् शान्तिया लकस ब्वलंका तयेफइ |
मोहनि नखः थीथी जाति थःगु परम्परा व संस्कार कथं हनेगु या: । नेवाःतय्सं मोहनिया विजया दशमियात चालं धाइ । थ्वकुन्हु नःलास्वां चह्रे खुन्हु प्यूगु नःलास्वाँ क्वकायेगुया नापनापं अष्टमि खुन्हु स्वंगु ज्याभः, वा, जाकि, थापिं ज्याःगु फुक्क ज्वलं नित्यपुजा यानाः क्वकायेगु याइ । थ्व खुन्हु हे छेँया थकालिं भ्वछिंसितं ह्याउँक अबिर जाकिसिन्हः, मोहनि सिन्ह: व पुजा सिन्हः तिकाः सुवाः बिइगु याइ, भ्वछिं च्वनाः द्यःया प्रसाद नये त्वंने याइ | थ्वयां लिपा यँया त्वाःत्वालय् जक मखुसे दोलखा, ख्वप, किपू, त्वालय् नं पायाः पिहाँ वइ, थ्वइत खड्ग जात्रा न धायेगु याः ।
चालं खुन्हु नेवाःतय्सं याइगु थें याःगु विधि संस्कार मेमेगु जाति याये म्वालेफु । अय्सां छेँया थकालिं जःपिं सकसितं ह्याउँगु जाकि सिन्हः तिका: सुवाः बिइगु, भिंतुना द्यःछायेगु संस्कार मोहनि नखः हनीपिं दक्व जातिया ज्वःलाः । छेँ नं तापाक्क पिने वनाः च्वंसां जःपिं दक्व: नापलानाः छेँया हामा वा थकालिया ल्हातिं कपालय् सिन्ह: तिके बियाः सुवाः कायेगु चलनं परिवार दुने पुनःमिलन जुइ, परिवार दुने थःथवय् असिम प्रेम व सद्भाव ब्वलंका बिइ । उकिं मोहनि नखःयात पुनःमिलनया दिं व सद्भावया नखः नं धायेगु याः |
थुकिं थःथवय् दुगु राग, द्वेस, कलहया अन्तयाना बी । थुकिं थःसिबे थकालिपिन्त हनाबना: तयेमाः, थुमिगु सुवाः फयाकयाः थःगु जीवन सुथां लाकेत अनुशासित जुइमाः धयागु भावना ब्वलंका बिइ । थुकिं झीत सामाजिक रूप छप्पं छ्धी यायेत तिबः बिइ | थ्वहे मोहनि नखःया सकारात्मक पक्ष खः । बलिपुंजाया नामय् हिंसा यायेगु, माःछि स्वयाः अप्व: खर्च यायेगु, विलासिताय् दुनाः थःगु लच्छि निलाया कमाई छन्हु निन्हु फुकेगु मोहनि नखःबलय् जुइगु नकारात्मक पक्ष खः | मोहनि नखःया बांलाःगु पक्षयात नालाः कयाः नकारात्मक पक्षयात हाकुतिना छ्वयेमाः । थुकिं हे झीगु नेवाः संस्कृति परन्तु तक्क म्वाकाः तयेफइ ।
