केदारमान भण्डारी
स्राेत – विजयलाल डंगाेल
पशुपतिइ यक्व नखःचखः, जात्रात न्यायकी । थन न्यायकीगु नखःचख: जात्रातय्गु थःथ:गु हे महत्व दु । धार्मिक महत्व, ऐतिहासिक महत्व, सामाजिक महत्व आदि महत्वत दु । थन न्याय्कीगु जात्रात अप्वः थें घटना न्यँकँ बाखनय् ऐतिहासिक खँय् आधारित जुयाच्वनी । दँय्दसं तछलागा: अष्टमी भलभल अष्टमी खुनु थन न्यायेकीगु “त्रिशूल जात्रा” घटनाय् आधारित जात्रा ख:। थ्व जात्राया नां न्यनेबलय् महाद्य:या त्रिशुललिसे स्वाःगु थें ताय्फु । वास्तवय् थ्व जात्रा महाद्य:लिसे स्वानाच्वंगु मदु । थ्व जात्रा पशुपतिइ जूगु घटनालिसे स्वानाच्वंगु दु ।
थ्व जात्रायात स्थानीयतयेसं मचाति जात्रा धयावयाच्वंगु दु । तर थ्व जात्रा “त्रिशुल जात्रा” कथं हे अप्वःसिनं म्हस्यू थ्व जात्राया बारे दँयेदसं पिदनीगु पञ्चाङ्ग पात्रोय् नं न्ह्यथनातःगु खनेदु । स्थानीयपिसं “मचाति जात्रा“यात लिपा छु हुनिं त्रिशुल जात्रा धायेगु याना हल ।
थौंकन्हय् थ्व त्रिशुल जात्राक्थं नाँ जायाच्वंगु दु । ज्याथपिसं जक थुकियात “मचाति जात्रा” धायूगु यानाच्वंगु न्यनेदु । मचाति जात्रा न्ह्याःगु भाषा वंशावली न्ह्यथनातःकथं अमर मल्लया ई वि.सं. ११८७-१५८५ दुने जूगु खनेदु । थ्व विषय मेमेगु वंशावली बिस्क बिस्क खँ खनेदु । तर थ्व जात्रा न्ह्याःगु न्ह्यागु हे इलय् जूसां मल्ल जुजुया पालंनिसेँ जूगु खः धइगु सी दु।
मचाति जात्राबारे ज्याथपिसं कंकथं थ्यंमथ्य न्यास: व चाःचू दँ न्ह्यः पशुपति लागा जंगलकथं दुगु ख: । थन थौं थेँ बस्ति मदु । थुज्वःगु इलय् यँय् च्वंगु जामा:च्वं लाखेत वया: थनया मस्त यंकेगु यात । त्वाः, बस्ति लाखेतयगु आक्रमणं ग्यात । छन्हु थनया हालबखर उगु ईया जुजु अमर मल्लया न्हय:ने थ्यंकल । उकिं तान्त्रिक विद्याय् जा:म्ह भुवनेश्वरीया पुजारी मूमि आचा:जुपाखेँ गुताजिकथं खः दय्काः गुकी मुसल, श्रृंखला, त्रिशुल, खड्ग, बली, छुरी, भाला आदि युक्त याना: गुम्ह कुमार कुमारी खटय् तया: तछलागा: अष्टमी खुनु पशुपतिइ् मचाति जात्रा न्ह्याकल ।
उबलय् न्हापान्हापां गुंगू खटय् त्रिशुल जात्रा न्ह्याकूगु न्यनेदु, तर यक्व दँ लिपा स्वंगू खतय् याना: न्याम्ह कुमार-कुमारीतयत त्रिशुल जात्रा यायेगु चलन न्ह्या:गु खनेदु । तर छुं दँ थुखेनिसेँ बज्रछेँ न्ह्याकीगु त्रिशुल जात्रा बन्द जूगु खनेदु । थथे जूगुया हुनिं ईकथं आयस्ता मदुगु व सगागु हे मू हुनिं जूगु सीदु । तर थौं नं परम्परा कायम यासेँ पशुपतिइ गुथियारतय्सं दुःख सह यानाः नं त्रिशुल जात्राया परम्परा न्ह्याकाच्वंगु दु । मचाति जात्रायात गुलिगुलिस्या.कुमार-कुमारी जात्रा याइगु जूगुलिं “कुमारी जात्रा” नं धाय्गु या: ।
थुकथं थन मचाति जात्रा न्ह्याके धुकाः लाखेतयेगु भय चिलावन अले थनया जनजीवनय् शान्ति वल घाइ । थुकथं त्वाः बस्तिया शान्ति सुरक्षाया निति न्ह्याकूगु मचाति जात्राया लिसेलिसेँ छगू सिथं यंकेगु नं खँ थ्व जात्रालिसे स्वानाच्वँगु दु । थ्व सिथं यंकेगु बारे थुज्वःगु खँ न्यनेदु :
उबले भुवनेश्वरी देगलय भूमि आचाजु पुजारी जुयाच्वन । छुन्हु व भुवनेश्वरीइ पा: च्वनाः द्ययनाच्वंबलय् वयात लाखेतय्सं आक्रमण यात । वं नं थःगु तान्त्रिक बलं लाखेयात हमला यात । थुकथं भुमि आचा:जु व लाखेया ल्वापु जुजुं हे सुथ जुल । लाखे बुनाः बिस्युं वन । भूमि आचाजुं लिलिउं लाखेया लिउलिउ वन । तर भूमि आचाजुं लाखे ज्वने मफुत । अनंलिपा व सरासर लाखे च्वनीगु थासय् वनाः अन दुपिं मचाखाचातयेत त्रिशुल तिया: अन्यायीपिनि मस्तयेत थुकथं हे बिजोक जुइ धका: थनया त्वाः, बस्तिइ चाःहिकल । अनंलिपा खः दय्काः मचाति जात्रा न्ह्याकल धइगु खँ बुढापाकापिसं कनी ।
थुकर्थ घटनाय् आधारित मचाति जात्रालिसे मेगु छगू घटना नं स्वानाच्वंगु दु । खँ छु धाःसा, छन्हु भुवनेश्वरीया पुजारी भूमि आचा:जु भुवनेश्वरीया पुजा या: वंगु इलये वया काय् नं लिउलिउ वन । पुजा
क्वचायेका: लिहाँ वय् त्यंबलय् देवी भुवनेश्वरी छ लियने वःम्हेसित बलि ब्यु धाल । पुजारी भूमि आचाजु
देवीया उजं माने याना: थ: हे काय्या बलि बिल । अनंलिपा देवीयाके थः काय् म्वाकाबीत पुजारी आराधना
याःगुलिं देवी धाल, “फल्नागु थासय् अमृत दु कया वा ।” थुलि देवीया उजं कायेधुंका: भुवनेश्वरीया पुजारी अमृत कायेत देगलय् तालं ग्वयाः थः कलाःयात प्यन्हुतक जि मवःतले चायेके मते धका: पुजारी अमृत कायेत वन ।
थुखे छेँय् काय् तंगुलिं भूमि आचाजुया कला: उखेथुखें माला जुल । तर काय् मजूगुलिं खुलदुल जुया: भुवनेश्वरी देग: चायेका स्वल, अन कायया सीम्ह खनाः ख्वयाः हालाः जुल । उखे पुजारी अमृत ज्वना: छेँय् लिहाँ वयाच्वंबलय् पशुपतिइ बाजं थाना: यलपाखे बनाच्वंम्ह जुगि नाप लाना: न्यंबलय् जुगिं भुवनेश्वरी देगलय् काय् स्याना: पुजारी बिस्युं वंगु बांमला:गु बुखँ दु धकाः धासेँलि आ: थ्व अमृत ज्या वइमखु धका: लँय् हे प्वंकाः थ: नं उगु हे ल्वहँतय् दुसुना वन धाइ ।
थुक्थं भूमि आचाजु ल्वहं जूणु थाय् न्हूबानेश्वरया थौंकन्हय्या वीरेन्द्र अन्तरराष्ट्रिय सभा भवनया लँया पश्चिमपाखेया बस्ति दुने संरक्षित अवस्थाय् दु । व थाय्यात पशुपतियापिसं “छपक्कद्व’ धाइ । थ्व हे थासय् भूमि आचाजुं ल्वहं जुयाः सिद्ध जूगुलिं अन दँय्दसं मचाति जात्रा जुइ स्वयां प्यन्हु न्ह्यः व मचाति जात्रा क्वचाःगु प्यन्हु लिपा भुवनेश्वरीया पुजारी गुथियारपिसं पुजा या: वनीगु चलन दु ।
गुथि संस्थानं मचाति जात्रा यायेत खर्च ब्यूसां ईकथं माक्व खर्च निकासा मजूगुलिं दँय्दसं मचाति जात्रा न्यायके थाकुयाच्वंगु गुथियारपिसं धाइ । मचाति जात्रा यायेत कुमार-कुमारी चूलाकेत नं म्हिग: थें अःपु मजू । थौंकन्हय् मस्त बीत अभिभावकपिं माने मजू, माने याके तसक थाकु । थुज्व:गु हुनिं याना: थौंकन्हय् त्रिशुल जात्रा याय् थाकुया वनाच्वंगु सम्बन्धित मनूतयसं न्यंकेगु या: ।
मचाति जात्रा जुइगु दिं सुथ न्हापां बत्सलेश्वरीइ च्वंगु मंगलेश्वरी, बज्रघरया भुवनेश्वरी व जयबागीश्वरीइ तान्त्रिक विधि विधानकथं बलि बियाः पुजा यायेगु चलन दु । लिसेँ ख: कुबीपिसं मचाति जात्राया खः मिले यायेगु, दयकेगु व छायेपीगु ज्या याइ । थुक्थं सनिलया ४-५ बजेपाखे भुवनेश्वरी देगलं जात्रा न्हाकीबलय् कुमार-कुमारी तइगु त्रिशुल गोप्यरुपं जात्रा जुइगु थाय्थासय् थ्यंकी । अनंलिपा कुमार-कुमारीयात छायेपिया: खतय् तयेत त्वपुनाः यंकी अले खतय् तय् धुंकाः त्वपुयातःगु काप: लिकाइ । न्हापां बत्छलेश्वरीच्वंगु जयमंगला व बज्रघरं मचाति जात्रा न्ह्याइ । भकुन्टोल जुया: भुवनेशवरी देग:पाखे थ्यनेवं भूमि आचाजुया कायेया कृतिम सीम्ह दयेकाः खतय् छायेपियातःगु सीम्ह पशुपतिया विशेततय्सं कुबिया: मचाति जात्राया लिउ लिउ यंकी ।
अथे यंकूगु लँ न्ह्य:ने भुवनेश्वरी पुजारी गं गाना: न्यासी वनी । अनंलिपा बालकुमारी जुया: जयबागीश्वरी थ्यनी । जयबागीश्वरी नं उगु हे इलय् छगू हे खतय् कुमार- कुमारी याना: स्वम्ह तयात:गु खः ल्ह्वनी अले जयमंगला, बजरघरं हःगु खःया लिउलिउ यंकी । थुकथं नवाली टोल, ताम्रेश्वर, सिफलध्वाखा जुयाः सिफःपाखे वंगलसिमा लिक्क छेँ लिउनेया क्यब चाःहिका: हाकनं सिफलध्वाखा, ताम्रेश्वर, नवाली टोल, जयबागीश्वरी, मछिन्द्र गणेश, दथु टोल, कुँछेँ, पाचाटोल, लगनलाछी टोल, पशुपतिबजारय् च्वंगु भिद्य: देगःया न्ह्य:ने भुवनेश्वरी देग: लिक्क थ्यनी । जयमंगला व बज्रघरपाखेँ हःगु खः भुवनेश्वरी भजन टोल जुया: बज्रघरं ल्ह्व:गु मचाति जात्रा बज्रघरय् हे क्वचायेकी सा जयमंगलां न्ह्याकूगु मचाति जात्रा जगमंगलाय् थ्यंका: क्वचायकीगु चलन दु । थुकथं हे जयबागीश्वरी न्ह्याकूगु मचाति जात्रा भुवनेश्वरी बालकुमारी जुया: जयबागीश्वरी थ्यंका: क्वचायेकी ।
थुकथं हे भुवनेश्वरी देगलं पिकाःगु भूमि आचाःजुया कायेया कृतिम सीम्ह भस्मेश्वर जुयाः राजराजेश्वरी घाटय् चवंगु किराटेश्वर शिवलिंग दुगु घाटं बागमतीइ चुइका: भुवनेश्वरी लिहाँ वयेगु याइ । थुकथं लिहाँव:पिन्त अन शुद्ध यानाः दुकायेगु ज्या क्वचायेकाः न्हाचः कृत्रिम लाख दुगु खतय् तःगु भूमि आचाजुया कायेया छ्यंकथं अथवा शिव लिंग नं धायेगु याःगुयात भुवनेश्वरी देगलय् दुकाइ ।
जात्रा क्वचाय्का: कुमार- कुमारीयात खतं क्वकयाः गुथियारपिनिगु छँय् छँय् यंकी । नेवाः परम्पराकथं चयेप्यता घासा तःपाःगु लप्तेय् ब्वयाः कुमार-कुमारीपिन्त भ्वय् नकी । अनंलिपा गुथियारपिसं नं भ्वय् नइ । तर थ्व मचाति जात्राय् त्वा:-त्वालय् सुनां नं भ्वय् नय्गु चलन मदु । उकि थ्व जात्रायात कयाः बुढापाकापिसं धायेगु या: – मचाति जात्राय् खिचातक द्यां लाइ ।
थुकथं त्रिशुल जात्रा क्वचाःगु कन्हय् खुनु अर्थात् तछलागा नवमि खुनु भुवनेश्वरी देगःया गुथियारतय्सं भुमि आचाजुया काय् सीगु झिंछन्हुया घ:सू संस्कार यानाः शान्ति स्वस्ती याइ । गुथियारत सकलेँ जाना: घःसू भ्वय् नय्गु चलन दु।
मचाति जात्रा क्वचाःगु चान्हय् भुवनेश्वरी देगलय् च्वंगु शिवलिंगयात गन गन त्रिशूल जात्रा याःगु ख: उगु उगु हे थासये चाःहिकेगु चलन दु ।
मचारति जात्रा नेवाःतय्सं तान्त्रिक विधिविधानकथं न्ह्याकावयाच्वंगु दु । थ्व जात्रा न्ह्यासांनिसेँ मिजं व ज्याथपिसंतक शहरिया मिस्तयेत न्ह्यःने ला:थे म्हुतु ल्हाना: व याय् थ्व याय् धाइ । मिजंतय्सं ल्हाःल्हातय् सिमाया कचा ज्वना तइ । म्हुतु ल्हाल्हां सिमाकचा संका: धाइ – दांछिया लप्ते पालप्ते…. ।
थुकथं म्हुतु ल्हाःगु अर्थ थुइकेत स्वयाबलय् न्हापान्हापा भूमा भूमा (भुवनेश्वरी माइ) जक धायेगु या: । लिपा लिपा जक म्हुतु ल्हायेगु याःगु खः । थुकथं हे सुनां भूमि आचाजुया कला: शहरिया जूगु व वं यानाः भूमि आचाजु व वया काय् सीगुलिं शहरिया मिस्तयेत म्हुतु ल्हाःगु खः धाइ । न्ह्यागु हुनि म्हुतु ल्हाय्गु चलन वःगु जूसां शहरिया मिस्तयेत नानाकथं न्ह्यःने ला: थे म्हुतु ल्हाइगुलिं थ्व सचाति जात्राय् शहरिया मिस्त म्हो हे जक स्व: वइ । त्वाःया मिस्तयेसं नं नानाकथं म्हुतु ल्हाइगु जूगुलिं मचाति जात्रा हइबलय् प्रायः सुलाः सुलाः स्वइ । तर थुकथं म्हुतु ल्हायूगु चलन पक्का नं बांला:गु मखु । उकिं धर्म परम्पराया मर्मज्ञपिसं म्हुतु ल्हाय्गु भाषाय् सुधार याना: थ्व जात्रायात अझ बांलाकेगुपाखे बिचा: यायमा: । लिसेँ मचाति जात्राया संरक्षण व सम्वर्द्धन यायेत सम्बन्धित निकायं ईकथं आर्थिक व्यवस्था याना बी मा: ।
(च्वमि श्री पशुपतिनाथ येवक संघ, पशुपति क्षेत्रया नायः जुयादी )