बरेछुइगु प्रवज्या ग्रहण

       मानव समुदायया मचा बुझ्न्ह्यःनिसे सीधुंका:तकया अवस्थाय्‌ याइगु थीथी परम्परागत विधि हे संस्कार ख: । छगूकथं धाय्‌गु ख:सा मनूया जीवनचक्र हे संस्कार ख: । ‘संस्कार’ खँग्व: संस्कृतपाखें व:गु ख: । संस्कृतया ‘सम्‌’ मूल खँग्वलय्‌ ‘कृञ’ धातु व “घञ’ प्रत्यय स्वाना: संस्कार खँग्व: निर्माण जूगु ख: (वज्राचार्य, ११२०: ६) । संस्कार धैगु जीवनयात भिंगु लँय्‌ न्हयाकेत मा:गु योग्यता व अनुशासन खः । सामान्यतया संस्कारया अर्थ शुद्धि, परिष्कार व स्वच्छता धइगु थुइकी । धर्मशास्त्रय्‌ नं ‘संस्कार’ खँग्व: भौतिक, बौद्धिक व आध्यात्मिक जीवन परिष्कृत वा शुद्ध दयकेगु अर्थय्‌ छ्यलातःगु दु (वज्राचार्य, ११२८ :२९) । संस्कारया शाब्दिक अर्थ हे ‘दयकेगु’ वा “निर्माण यायगु” खः । मनूयात पूर्ण संस्कारित याय्गु सामाजिक जीवन हे संस्कृति ख: ।

संसारय्‌ गुलि नं जाति दु फुकसिया थ:थःगु संस्कार, संस्कृति दयाच्चनी । इपिं सकसिनं थ:थ:गु परम्परागत  मान्यता अनुसार धार्मिक, सामाजिक संस्कारत यानावयाच्वंगु दु । थुपिं संस्कारत गुबलेनिसें उत्पत्ति जुल धकाः क्व:छिना: धाय थाकु । महायानी बौद्धधर्मय्‌ वज्रयान सिद्धान्त दुहांवयधुंका: मनू गृहस्थाश्रमय्‌ च्वना: नं निर्वाण प्राप्त याय्फइ धइगु विश्वास जुल । वज्रयानया थुगु दर्शनयात यक्व हे मनूतय्‌सं नालाकाल । फलस्वरूप बौद्धधर्मय्‌ नं मनू बुसानिसें सीबलय्तकया संस्कारया सृजना जुल (वज्राचार्य, ११२८ : १२) । बौद्धधर्मय्‌ नं थ:थ:गु जातकथं संस्कारत दु । बौद्धतय्‌गु दशकर्म संस्कारमध्ये ‘प्रवज्या सम्बर’ वा ‘बरेछुइगु” संस्कार नं मयासेमगा:गु महत्त्वपूर्णगु संस्कार ख: । बौद्धतयगु दशकर्म संस्कार धाय्बलय्‌ गर्भाधान, पुंसवन, सीमन्तोनयन, जातकर्म, नामकर्म, चुडाकर्म, पाणिग्रहण, विवाह, ज्याजंकु व मृत्यु संस्कार दुथ्याइ ।

प्रवज्यायात नेवाभासं ‘बरेछुइगु’ धाइ । ‘बरेछुइगु’ धइगु नेवा: खँग्व: ख: । थुकेया अर्थ ‘बरे दय्केगु” खः । थ्व ‘बरे’ खँग्व: संस्कृतया ‘बन्दे’ (vande) पाखे वःगु खः । ‘बन्धे’ अथवा ‘बण्डे” या अर्थ वन्दना याय्त लायकम्ह अथवा हनेबहम्ह धाःगु ख: । ‘बन्दे’ खँग्व: अपभ्रंश जुया: ‘बरे’ जूवंगु खः । ‘बरे’ धयागु भिक्षु” खः । उकि ‘बरेछुइगु’या अर्थ ‘बरे दय्‌केगु’ भिक्षु दय्‌केगु’ ख: (गेल्नर, १९८८ : ४३) । प्रवजित जुयाः आचरणशील जूसा उम्ह मनू हनाबना याय्‌बहम्ह जुइ (लक, १९७५ : ५) । बुद्धधर्म ग्रहण याना: भिक्षु जुया: बहालय्‌ च्वनीगु जुया: उमित बन्दै वा वन्दना याय्त लायकम्ह धा:गु ख: ।

‘प्रवज्या’ संस्कृत खँग्वः ख: । पालिभाषाय्‌ ‘पब्बज्या’ धाइ । थुकिया शाब्दिक अर्थ ‘सन्यास’ ख: । बौद्धधर्मय्‌ थुकिया अर्थ बौद्धसंघय्‌ दुतिनेगु ख: । त्रिरत्न (बुद्ध, धर्म व संघ) या शरणय्‌ वनेगु ख: । प्रवज्या धइगु बुद्धधर्मय्‌ श्रामणेर, स्थविर, महास्थविर जुइगुया निति न्हापांगु पला: ख:, दीक्षित जुइगु ख: । गुगु संस्कारयात प्रवज्या, बरेछुइगु बाहेक चूडाकर्म, व्रतबन्ध नं धाय्‌गु या: ।

छ्यनय्‌ च्वंगु आङ्गसायात “चूडा’ धाइ । थ्व संस्कारय्‌ चूडा ध्यनीगु जुया: चूडाकर्म धा:गु ख: । बरेछुइम्ह मचायात बुसानिसेंया सँ न्हापां खाका: बौद्ध शिक्षादीक्षा बिया: ‘भिक्षु” याइगु जुया: थ्व संस्कारयात चूडाकर्म धाःगु ख: (वज्राचार्य, ११२८ : १०४) ।

थ्व ‘चडाकर्म’ वा ‘बरेछुइगु’ धइगु वज्राचार्य, शाक्य, बुद्धाचार्यपिनि मचाबू ब्यंकेगु, मचाजंकु यायधुंकाःया मयाःसेंमगा:गु संस्कार ख: । जातित्व रक्षाया लागि जक मखु कुलधर्म रक्षाया लागि नं चूडाकर्म याय्‌मा:गु ऐतिहासिक परम्परा दु । थुलिजक मखु मनुष्य जीवन सार्थक याय्त पालना यायमा:गु पञ्चशील, दशशील समेत कयाः बुद्धत्व प्राप्त जुइगु मार्गतक नं थ्यंकेफइगुलिं थ्व च्‌डाकर्म संस्कारया यक्व महत्त्व दु । चूडाकर्म याय्‌गु धइगु हे बुद्धधर्मया अनुयायी जुइगु ख: । प्यन्हु जक जुसां भिक्षु जुयाः बुद्धधर्म पालना याना: थ:गु धर्म व जातीय अस्तित्व ल्यंकेत दय्कातःगु कर्मविधि ख: । थ्व छगु जातया विशेषता नं ख: । बरेमछुतले वया जात दइमखु । अथेजुया: बरेमछुतले वया चिपनिप ल्या: तइमखु । उकि बरेछुइगु धइगु छगू वयस्कताय्‌ दुहांवनेगु विधि नं खः धाय्फु ।

‘बरेछुइगु’ चलन बौद्ध परम्पराकथं वज्राचार्य, शाक्य व बुद्वाचार्य जातिइ जक खंनेदु । तुलाधर, कंसाकार, चित्रकार, ताम्राकार, महर्जन, डंगोल आदि मेगु जातयापि बौद्ध हे जू्‌सां कयतापुजा याइ । न्हापा जातपातया भेदभाव मदुगुलिं न्ह्याम्हेसिनं नं प्रवज्या कायज्युगु खनेदु । थुकिया दसुकथं यँया थाय्‌मदु त्वाःया प्यंग:थामय्‌ च्वंपिं ज्यापु जातियात बरेछुनाः ‘फुबरे’ धाय्गु चलन थौतक नं दनि । जयस्थिति मल्लया पालय्‌ जात अनुसारया ज्या ब्यूसांनिसें थ्व छगू कल परम्पराकथं याय्‌मा:गु कर्म जूवन । दशकर्म मध्येयागु छगू संस्कार जूवन । अथेजुया: प्रवज्या धइगु शाक्य वज्राचार्य व बुद्धाचार्यपिसं जक यायज्यूगु, मेपिं बौद्ध धर्मावलम्बीपिसं याय्‌मज्यूगु कर्म थें जुइधुंकल ।

बरेछुइगु परम्परा गुबलयनिसें न्ह्यात धैगु खँया आधिकारिक प्रमाण लुइकेमफुनि । स्वयम्भू पुराणय्‌ न्हयथनातःकथं क्षमावती नगरया ‘ क्रकच्छन्द बुद्ध (ऐतिहासिक मानव बुद्धपिं मध्ये प्यम्हम्ह बुद्ध) संसार उद्घार याय्गु झ्वलय्‌ थायथासय्‌ वना: धर्मोपदेश बियाच्वंगु जुल । थ्व हे इलय्‌ नेपालय नं वया: स्वयम्भूया दर्शन यात । अन च्वंगु शंखोदक पर्वतय्‌ च्वना: (प्रवज्याव्रत’ धारणा याना: सम्यकसम्बुद्धया शासनय् बोधिज्ञान लायफइगु खँ कँसेंली क्रकुच्छन्द बुद्ध थ: नाप वःपिं शिष्यपिंमध्ये गुणध्वज व्राम्हणया नेतृत्वय्‌ ४०० म्ह ब्राम्हण ब अभयानन्दया नेतृत्वय्‌ ३०० म्ह क्षेत्री फुक्क याना: ७०० म्ह शिष्यपिंन्त क्रकुच्छन्द बुद्ध ‘सिद्धिपुच्व’ धयागु शंखोदक पर्वतय्‌ सँ खाका: चूडाकर्म या:गु जुल (वज्राचार्य, ११०३ : ३७) । बौद्ध इतिहासय्‌ मेगु प्रमाण मलूतले न्हापांगु प्रवज्या याःगु थाय्कथं थ्व हे सिद्धिपुच्वयात मानेयाय्मा: ।

वयांलिपा प्रचण्डदेवया प्रवज्याबारे नं स्वयम्भू पुराणय्‌ न्ह्यथनात:गु दु । जुजु प्रचण्डदेव गौड देसं स्वयम्भूया दर्शन या:वःगु ख: । थुबलय्‌ जुजु प्रचण्डदेवं गुरु गुणाकरयात थ: प्रवजित जइगु इच्छा प्वंकल । गुरु लय्तायाः प्रचण्डदेवयात प्रवजित याना: ‘शान्तश्री’ धकाः नामाकरण यानाबिल (वज्राचार्य, ११०३ : २३३) । शान्तश्री प्रवजित जक जूगु मखसे दकलय्‌ न्हापाँ देखा काःम्ह नं ख: (लक, १९८५ : २५६) ।

थुकि शाक्यमुनि बुद्धसिबें न्हयः हे क्रकुच्छन्द बुद्ध, कनकमुनि बुद्ध आदि बुद्धपिं बौद्धधर्मया प्रचार यायांवय्धुंकूगु खनेदु । थ्व हे झ्वलय्‌ थ: शिष्यपिन्त प्रवजित याःगु खनेदुकथं नं शाक्यमुनि बुद्धसिबें न्हय: हे प्रबजित याय्‌गु परम्परा दयधुंकल धइगु सीदु । गौतम बुढ् राजदरवार त्याग यानावंबलय्‌ थःथम्हं हे आङ्गसा ध्यना: चडाकर्म यानावंगु खँ ललितविस्तरय्‌ उल्लेख जुयाच्वंगु दु (वज्राचार्य, १०९८ : १३२) । थुगु ग्रन्थय्‌ न्ह्यथनातःकथं सिद्धार्थ गौतम राजदरवार त्याग यायधुंका: चैत्य दय्‌काः चूडाकर्म याःगु खः । चूडाकर्म यानाः चीवरवस्त्र धारण यात धयात:गुलि उबलय्निसें चूडाकर्म याइबलय्‌ चीवरवस्त्र पुनेमाःगु परम्परा दु धैगु सीदु ।

थनं वया: शाक्यमुनि बुद्ध बुद्धत्व प्राप्त यायधुंकाः दकलय्‌ न्हापां वाराणसीया ऋषिपतन धयागु मृगदावनय्‌ वना: न्याम्ह भद्रीयपिन्त धर्मदेशना यात । थुपिं न्याम्ह जाना: भिक्षुसंघ स्थापना यात । थुकि भिक्षुसंघया स्थापना जुइन्ह्यः हे पंचवर्गीय भिक्षुपिन्त बौद्धधर्मया ज्ञान बोध याकूगु धइगु सीदु ।

संघया विकासक्रम
संघ धायबलय्‌ छुं नं पुचः, संगठन अथवा समुदाय वैगु थुइकी । बौद्धधर्मय्‌ संघया अर्थ भिक्षुतय्‌ नियम पालना याना: संगठित जुया: बुद्धया आचार बिचार, सिद्धान्तयात अनुशरण याय्त दयकातःगु पुच: ख: । गौतम बुद्ध बुद्धत्व प्राप्त यायधुंकाः दकलय्‌ न्हापां न्याम्ह पंचभद्रीय कौण्डिन्य, वप्प, भद्दीय, महानाम व अश्वजीत (अस्सजि)पिंत धर्मदेशना यायुधुंका: थुपि न्याम्ह व भगवान बुद्ध नापं याना: खुम्ह जाना: न्हापांगु बौद्ध संघ दयकगु खः ।

बुद्धया महापरिनिर्वाण ईपू ४८३ वैशाखपुन्हिखुन्हु ८० दँया उमेरय्‌ कुशीनगरय्‌ जूगु खः । बुद्धया परिनिर्वाणया स्वलालिपा भिक्षुपिनिगु न्हापांगु संगायना जुल । उगु संगायनाय्‌ भिक्षुसंघया लागि बुद्ध दय्कूगु नियमया बारे सहलह जुल । बुद्धया उपदेशयात भिक्षु आनन्द छसीकथं प्रस्तुत यात। बुद्ध परिनिर्वाणया १०० दँलिपा प्रगतिशील व परम्परागत याना: निगू विचारधाराया भिक्षुपिनिदथुइ मतभेद खनेदत । ईपू ३८३ स परम्परावादी भिक्षुपिनि निक्व:गु संगायना जुल । उपि परम्परावादीत बुद्ध धाःगुली छु हे परिवर्तन मयाःसे नियम पालन याइपिं थेरवादी जुल । प्रगतिशील भिक्षुत थेरवादीसिबें यक्व दु । उमिसं बिस्क हे संगायना यात । यक्व भिक्षुपिं दुगुलिं उमित महासांघिक धाल । थुकथं बुद्धया परिनिर्वाणया १०० दँलिपा भिक्षुसंघ थेरवाद व महासांघिकय्‌ विभाजित जुल । महासांघिकपाखें हे महायान सम्प्रदायया विकास जुल ।

नेपालय प्राचीनकालनिसें हे भिक्षुसंघया अस्तित्व दुगु खँ थीथी अभिलेखपाखें सीदु । ई. ४६४ स भिक्षुसंघ स्थापना जुगु खँ उल्लेख जुयाच्वंगु दु । अथे हे ई. ६०६ निसें ६२२ तक महायान भिक्षुसंघ धकाः थीथी अभिलेखय्‌ उल्लेख जुयाच्वंगु दु । ई ६०६ निसें ६७९ या अवधियात भिक्षुसंघया च्वन्हया:गु अवस्था धाइ (वज्राचार्य, ११३२ : ३७) । थुकथं प्राचीन नेपालय बौद्धसंघय्‌ महायान सम्प्रदायया भिक्षुसंघ, महायान भिक्षुणीसंघ, महासांघिक भिक्षुसंघ आदि अस्तित्वय्‌ वयधुंकूगु खनेदु ।

संघय्‌ दुहांवनेत प्रवजित जुइमा:गु परम्परा न्हापानिसे+ दुगु ख: । संघय्‌ दकलय्‌ न्हापां प्रवेश जूम्ह यशकुमारया बौ ख: (वज्राचार्य, ११२०:६) । वयांलिपा यशकुमार गृहस्थी त्याग याना: काषायवस्त्र धारण याना: प्रवजित जगु खः । अनंलि वया १४ म्ह पासापि नं प्रवजित जुल । प्रवजित जूपिं ६०म्ह दयुधुंका: बुद्धं इमित छम्ह-छम्ह भिक्षु छथाय्‌-छथाय्‌ वना: धर्मप्रचार या:वनेगु भाला बिल । धर्म प्रचार याय्‌गु झ्वलय्‌ सुं नं प्रवजित जुइ मंदुसा वयात शाक्यमुनि बुद्धयाथाय्‌ हया: प्रवजित याइगु जुयाच्वन । थ्व व्यवस्था यानाः तापाकनिसें वय्‌माःपिन्त थाकुल । थ्व खँयात वाःचायकाः बुद्धयाथाय्‌ वय्म्वाय्क भिक्षुपिं थःम्हेस्यां हे प्रवजित यानाबीफुगु अधिकार बिल । थथे याःबलय्‌ भिक्षुसंघय्‌ प्रवजित जूपिं यक्व दत । थुगु हे परम्पराया लिच्व: व ह्युपाःया रूपकथं नेपालमण्डलया बौद्ध समाजय्‌ नं काय मस्तयत बुद्ध-धर्म-संघय्‌ छ्वय्‌गु अलग्ग हे विधि व परम्परा दत । लिपाजूलिसे प्रवजित याय्‌गु नियम, संघय्‌ दुतिनेगु विधि थाय्‌ अनुसार परिवर्तन जुयावन (वज्राचार्य ११३०:६८) । बौद्ध सम्प्रदायपिनि थ:थ:गु संघपाखें थ:थःगु विहारय्‌ प्रबजित जुइगु व्यवस्था जुल ।

बिहार नेपालमण्डलय्‌ विहारत गुबलय्निसें स्थापना जुल धकाः क्वःछिना: धाय्‌थाकु । नेपालय् १,००० दँन्ह्यः हे १,५०० बिहार, उपविहार व चैत्यत दुगु खँ व्हेनसाङ्गया यात्रावर्णनय्‌ उल्लेख जुयाच्वंगु दु (वज्राचार्य,१९८९:६७) । वंशावलीकथं न्हय्म्हम्ह किराती जुजु जितेदास्तीया इलय्‌ गौतमबुद्ध नेपा: व:बलय्‌ थायथासय्‌ चैत्य, विहार स्थापना जूगु उल्लेख दु । थ्वकथं स्वय्‌गु खःसा नेपालय्‌ विहारया परम्परा ईपू खुगूगु शताब्दीतक यंकेफइ । अथे – हे झिप्यम्हम्ह किराती जुजु स्थुंकोया इलय्‌ अशोक नेपा: वःगु व वया म्ह्याय्‌ चारुमतिं दय्कूगु चारुमति बिहार दय्‌क्‌गु खँ वंशावलीइ दु। यदि थ्वयात ऐतिहासिक प्रमाणकथं काय्‌गु खःसा अशोकया इलंनिसें विहार परम्पराया अस्तित्व दयधुंकुगु धायफइ । तर थुकेया पुरातात्विककथं गनं उल्लेख जूगु खनेमदु । न्हापा विहार धैगु शिक्षादीक्षा बीगु अध्ययन केन्द्र ख: । वज्रयानी परम्पराकथं विहार धैगु बौद्ध धर्मया धार्मिक ज्या पुजा यायगु नापनापं संघयात ल्यंकातयगु निति वज्राचार्य, शाक्य व वज्राचार्य कुलया कायपिन्त दीक्षित याय्‌गु (बरेछुइगु) निति छयलातःगु खनेदु । नेपा:दुनेया विहारत स्वयबलय्‌ वज्रयानीकथंया स्वयम्भूया शान्तिपुर विहारयालत न्हापांगु विहार धकाः मानेयानातःगु दुसा थेरवादकथं विहारया अवधारणा शाक्यमुनि बुद्धं बुद्धत्व प्राप्त यायधुंका: विकास जूगु खः (वज्राचार्य, ११२९ : १२) । अथेहे नेपालमण्डलय्‌ बुद्धशिक्षा धर्मदेशना जूगु विहार (बाहा:) मध्ये दकलय्‌ न्हापांगु बिहार सक्वया “गुंबिहार’ खः ।

      प्रवज्या न उपसम्पदाया लागि भिक्षुपिं जक च्वनाः ध्यानया अभ्यास यानाच्वनीपिं भिक्षपिं च्वनीगु थाय्‌ महाविहार ख:सा बज्रयान विधिकथं संचालन जुइगु बाहा: खः । अथे खःसां नं सामान्यतया विहारय्‌ स्वगुंलिं यानया प्रतिनिधित्व जुयाच्वंगु दइ । बाहाःया आगांछेँया क्वय्‌ छेली च्वंगु क्वाःपाःद्यःया गर्भगृह श्रावकयानया प्रतीक खः । बिहारया गुम्बाय्‌ तयातइगु लोकेश्वर महायानया प्रतीक खः । आगंकोथा बज्रयानया प्रतीक खः (गोल्नर, १९८७ : ३०२) । अथे हे स्वयम्भूया प्रतीककथं क्वाःपाःद्य:या न्ह्यःने च्वंगु चैत्यय्‌ अष्टशील धका: बाेधिचर्या महायानकथं पारमिता पूर्ण जुइगु शिक्षा बीगु ख:सा वज्रयानकथं बाहाःया आगमय्‌ चर्या, योग, तन्त्रमन्त्र, सम्यकसम्बाेधि ज्ञान बीगु खः (वज्राचार्य, ११२८:१९) । थुकिं नेवाः बौद्धतय्सं श्रावकयान, महायान व वज्रयानयात नापनाप छ्यालाच्वंगु स्पष्ट जु । बौद्धधर्मय्‌ विहारया यक्व हे महत्त्व दु । यँय्‌ बरेछुइगु महाविहार १८ गू दु । यलय्‌ नं यक्व बाहा:बहील दुसांनं बरेछइगु मुख्य १८गू हे जक महानबिहार दु (लक, १९८५:२१) । थुपिं महाविहारय्‌ नं गनं बज्राचार्य जक बरेछुइगु चलन दुसा गनं शाक्य नं नाप बरेछुइगु चलन दु । शाक्यपिं जक बरेछुइगु महाबिहारयात “बही’ धाइ । ख्वपय्‌ शाक्य व वज्राचार्यपिं नापं बरेछुइगु बिहार छगू हे जक प्रसन्नशील महाबिहार ख: (शाक्य, ११२० : २३) ।

बरेछुइगु विधि

       प्राचिनकालनिसेें बरेछुइगु परम्परा दःसां थ्वबारे लिखित प्रमाण मदुगुलिं उबलय्‌ गुकथं बरेछुइगु ख: धकाः धाय्थाकु । मध्यकालय्‌ वया: कुलदत्त आचार्यया क्रियासंग्रह ग्रन्थ सम्पादन जूगु जुल (गोल्नर, १९८८ : ४३) । थुगु ग्रन्थय् प्रवज्याविधि नापं मेमेगु पुजाविधि, वास्तुशास्त्र आदि विषयया उल्लेख जुयाच्वंगु दु । नेपालमण्डलय्‌ मध्यकालनिसें प्रवज्यासम्बर या विधिविधान थ्व हे क्रिया संग्रहया आधारय्‌ जुयाच्वंगु खनेदु । लिपा मेमेगु संस्कृत व नेपाललिपिं च्बयात:गु थ्यासफूत नं यक्व हे खनेदत । थुपिं सफुली न्हयथनातःगु न्हापाया प्रवज्याविधि व थौंकन्हय्‌या प्रवज्याविधिइ यक्व पाःगु खनेदु ।

बाहा:बहिली थ:थ:गु नियम

        न्हापा बरेछुइबलय्‌ मचा प्वाथय्‌ दुगु ईनापं याना: ७ दँनिसें १२ दँया दुने बरेछुइमा:गु चलन दु। थौंकन्हे मचा ५ दँनिसें १२ दँया दुने बेजोर वर्षय्‌ बरेछुइगु चलन दु । अथेनं थ:थ:गु विहारया नियमकथं फरक-फरक दु । यलया यशोधर महाविहारय्‌ ३ दँ निसें ७ दँया दुने बरेछुइगु चलन दु (वज्राचार्य, १११३ : ८४) । येँया ब्रम्हचक्र महाविहारय्‌ ७ दँनिसें १६ ‘ दँतकया दुने बरेछुइगु चलन दु (शाक्य, ११२९ : ४८) । बरेछुइपिं मध्ये थाकुलि छम्ह जक जोर वर्षय्‌ लाकेमज्यू । थ्वया नापं बरेछुइपिं काय्मस्त जंक्व जक सिधःपिं जूसां ज्यू। नेवाः संस्कार संस्कृतिया ताःचा सफुली न्हयथनातःकथं ७ दँनिसें ११ दँया दुने बरेछुइमा:गु चलन दु । यलया हिरण्यवर्ण महाविहारय्‌ ५ दँ दतकि जक बरेछुइगु परम्परा दु । बरेछुइगु चलन नं गनं बहालय्‌ याक:-याक: बरे छुइसा गनं सामूहिक बरेछुइगु चलन दु । बाहा:बहिली थ:थ:गु नियम दयाच्वनी ।

पञ्चशील बीगु ज्या

       बरेछुइगु संस्कारया अर्थ जीवनभर गृहस्थीइ मच्वंसे भिक्षु जुया: व्रम्हचर्य पालना याय्‌गु खः । तर गृहस्थीइ च्वनेमा:पिंसं जीवनभर भिक्षु वा चीवर पुने थाकुइगुलिं प्यंगू अवस्थायात कया: प्यन्हुया दुने क्वचाय्कात:गु ख: । वानप्रस्थ आश्रमय्‌ दुहांवनेगु हिसाबं थुके आर्य संस्कृति नालातःगु खनेदु । थन बोद्धधर्मया शिष्य जुयावनेगु मूलुखा धैगु हे चुडाकर्म ख: । बुद्धया आर्यअष्टाङ्गिकमार्ग अनुशरण याय्त गुरुं प्रवज्या काइम्ह शिष्ययात “अहमित्थनामा यावत्जीवं बुद्धस्य शरण गच्छामि”” धाय्‌की । थुकिया भाव “हे नाथ ! जि जीवनभर प्राणीपिंमध्ये उत्तमम्ह बुद्धया शरणय्‌ वने” धाःगु ख: । थ्व वाचा याय्धुंका: गुरु पञ्चशिक्षा (पञ्चशील) बीगु ज्या याइ ।

(१) न्यापांगु न्हि : ग्वय्दां तय्‌गु

     बरेछुइगु निश्चित जुइधुंका: बरेछुइ प्यन्हुन्ह्यः सुचिनिचि याना: सम्बन्धित विहारय्‌ ग्वय्दां तय्मा: । ग्वय्दां तय्‌गुया मतलब बरेछुइगु पक्का जुल धइगु अर्थ खः, निमन्त्रणा बीगु ख: । क्वाःपाःद्यः, बुद्ध,धर्म,संघ,मूलाचार्य,उपाध्याय, ५ म्ह थकालिपिन्त निमन्त्रनाकथं ग्वाः,ग्वय, स्वां, धुपाँय्‌, मत नैवद्य पञ्चोपचार पुजा याना: “थ्व निमन्त्रणा स्वीकार याना: जिमित प्रबजित यानाबिज्याहुँ” धका: बरे छुइपिं मस्तय्सं ग्वय्‌, ग्वाः किसली छाय्‌गु खः । यलया यशोधर महाविहार बुबाहालय्‌ धाःसा थ्व ग्वयदां तय्‌गुयात ”थ्याबरेछुइगु” धका: धाइ । बरेछुइ न्ह्यः हे संघय्‌ नां दर्ता याय्कथं बाहाःया कायमस्तय्गु नां निदँय्‌ छक्व: दुथ्याकेगु चलन दु । थथे थ्याबरे छुइबलय्‌ मंका:कथं याइधा:सा थ:त पायछिगु इलय्‌ साइत स्वयाः थःथः बरेछुइगु चलन दु । 

(२)छ्वयलाभू (क्षौरकर्म)

     ग्वयदां तया: कन्हय्‌खुन्हु छ्वयलाभू जुइ । थ्व धैगु कर्मकाण्डया पूर्वाङ्ग (first part of life-crisis rite ) ख: । छ्वयलाभू याना: कर्मया प्रथम शुद्धि भोजन ( The first purifying feast of a ritual ) याय्गु खः (गेल्नर, १९८८ : १०७) । थ्वखुन्हु बरेछुइपिं मस्तय्‌ निनि, पाजुनापं सःताः च्याता घासा तया: सनिलय्‌ छ्वय्‌लाभू याइ । छ्वयलाभूया दिनय्‌ ग्वाहालि याइपिं व मदय्कं मगाःपिन्त सःता: पक्का याय्कथं थ्व परम्परा न्ह्याकात:गु ख: । निगू पक्षया समान प्रतिनिधित्व जुइकथं बरेछुइपिं मस्तय्‌ मांपाखें नं, बौपाखें नं निनि व पाजु तय्‌गु चलन न्ह्याकातःगु खनेदु ।

(३) दुसःक्रिया (दुसल क्रिया) 

बरेछुइ छन्हुन्ह्य: अथवा ग्वयदां तया: स्वन्हु दुखुन्हु दुस: क्रिया जुइ । थ्वखुन्हु कलशपुजा याना: बाहा:या थकालिं लुँ चिना: आङ्गसाय्‌ घाकेगु याइ । थ्वखुन्हुनिसें बरेछुइपिं मस्तयसं ला, अय्लाः, थ्वँ, छ्यंगूलाकां बारेयाना: चिभ्याः नापं बारे यायमा: । थुकिं याना: बरेछुइम्ह मचाया शुद्धिकरण जुइ । 

(४) बरेछुइगु प्रक्रिया (प्रबज्या ग्रहण)

          दुस:या कन्हयखुन्हु अथवा ग्वय्दां तया: प्यन्हखुन्ह मुख्यगु बरेछुइगु विधि याइ । बरेछुइपिं मस्तयत विहारय्‌ हया: बिधिवतरूपं बरेछुनाः भिक्षु . (बन्दे) याइगु खः । क्वा:पाःद्यःया न्ह्यःने च्वनाः संघया थकालिं आःजु स्थविरपिनि न्ह्यःने च्वनाः शिष्य गुरुयाके थ: प्रबजित जुइत पंचशील, , अष्टशील काय्गु याइ । थ्व धैगु काय, वाकशुद्ध यानाः त्रिरत्नया शरणय्‌ वनेगु खः । , बरे छुइपिं मस्तय्त तुतिं माय्‌ क्यय्की । थ्व यागुया उद्देश्य मस्तय्‌के दुगु क्लेश व पापयात माय्‌ नी थें नियाः नाश याय्‌गु ख:। 

       थ्वधुंकाः नौ नं आङ्गसा बाहेक फुक्क सँ पाचुक खाकी । उगु सँ निनिम्हेसिनं फयाकाइ । बरेछुइगु संस्कारया थ्व आङ्गसा ध्यनेगु क्रिया तसकं महत्त्वपूर्णगु विधि खः । परम्परागत धारणाकथं बोधिसत्व वया: प्रवज्या काइपिनिगु आङ्गसा चाःवइ । लौकिक नियमकथं निनिया भा:तं आङ्गसा चाइगु परम्परा दु । येँय्‌ अप्व: यानाः बरेछुइबलय्‌ मूलाचार्य गुरूजु वा पंचस्थविरपिंसं आङ्गसा ध्यनेगु याइ । यलय्‌ निनिया भाःतं आङ्गसा ध्यनेगु प्रचलन दु ।आङ्गसायाल ब्रम्हया उर्ध्वमूल हा धका: मानेया: । ब्रम्हयात ‘आराम’ धाइ । उकिं चुडायात ‘आङ्गसा’ धाःगु ख: । 

     अधोमूल कामेन्द्रिय ख: । बुद्धं अधोमूलयात त्याग याय्‌त “उर्ध्वमूल’ आङ्गसा ध्यना: प्रवजिल जूगु ख: । थुकिया मतलब निषय-वासना व स्वर्गभोग नापं त्याग यानाः माेक्षमार्ग नालाका:गु धइगु थइकी । उकियागु हे आदर्श कया: शाक्य व बर्जाचार्यपिनि म बरेछुइबलय्‌ आङ्गसा ध्यनीगु ख: (राजवंशी, ११०८  : ४७ ) । आङ्गसा ध्यनीगु व मेखलाबन्धनपाखें मुक्त जुइगु हे गृहस्थ व जाति बन्धनपाखें मुक्त जुइगु ख: । थ्व आङ्गसा ध्यनकि नेवा: परम्पराकथं छेँय्‌ दुहांवनेमज्यू धाइ । उकिं प्यन्हुलिपा ख्येँय्‌ सगं बियाः छेँय्‌ दुकाइगु खः । थ्वया मतलब गृहस्थीइ दुहांव:गु जुल ।

आङ्गसा ध्यनेधुंकाः ४ म्ह थकालिपिसं प्यंगू समुद्रया ल: दुगु अंपचां लुना: अभिषेक बी । गथे प्रचण्डदेवयात प्रवजित याना: ‘शान्तिश्री’ धका: न्हूगु नां त:गु ख: अथे हे ब्ररेछुम्ह मचायात नं बुद्ध धर्मनाप सम्बन्धित छगू नां छुनाबी । अनंलि बुद्ध शासनय्‌ च्वनाः दशशिक्षापद ग्रहण याकी । थ्वधुंकाः शिष्ययात चीवर, गुलपा:, शिशिलाकु, क्वाःपाःलाकां लःल्हाइ । चीवर गनं म्हासुगु व गनं ह्यांगु रङ्गया खनेदु । यलय्‌ म्हासुगु चीवर खःसा येँय्‌ ह्यांगु रङ्गया चीवर पुंकेगु चलन दु । 

       चीवर धारण यायधुंका: शिष्ययात छ्यनय्‌ म्हासुगु सिन्हलं स्वस्तिक चिन्ह च्वयाबी । थ्व चिन्ह बुद्धपिनि आशिर्वादया प्रतीक ख: । थुकिया मतलब विजय ख:। थनं द्यःया फलंनिसें न्ह्यह: पलेस्वाँ तया: पलेह:पतिं ग्वय छग:, लवं छफ्व: तया: क्वाःपाःलाका ‘ न्ह्याका: न्हय्पलाः छिकी । थ्व न्हय्‌पलाः छीकगुया अर्थ ‘सप्तपादप्रतीक’ अर्थात्‌ भगवान बुद्धया जन्मया प्रतीक ख: । थ्वखुन्हु बुद्धशासनय्‌ दुहांवनेगु भावं भिक्षुचर्या अनुसारं देजला वना: लाय्‌कुली ग्वय्दां तइगु ख: । अले दानपार मिताया सिद्धान्तकथं ‘फंबाधा छुइगु’ धकाः दान बीगु याइ । पाप क्लेश दमन जुल धइगु भावनां थःगु आत्मा परिशुद्ध जूगु भाःपिया: ल्वहंमाय्‌ माय्‌ नीकी (शाक्य, १११५ : ५)। 

थ्व बरेछुइगु संस्कार याय्धुंका: प्रवजित मचायाके ५ गू चीज परिपर्वन जुइ धैगु धारणा दु । 

(१) नां परिवर्तन
(२) ज्या परिवर्तन
(३) वस्त्र परिवर्तन
(४) मन परिवर्तन
(५) च्वनेगु थाय्‌ परिवर्तन । 

थ्वयां कन्हयखुन्हु बरेछूपिं मस्तयसं भगवान बुद्धं भिक्षा काःवं थें म्होतिं न्हय्‌खा छेँय भिक्षा काःवनेमा:गु चलनकथं पाजु, निनि व थःथितिपिंथाय्‌ भिक्षा काःवनी । 

चीवर क्वकाय्‌गु विधि

          बरेछुना: प्यन्हु दुखुन्हु भिक्षाटन याय्‌गाकाः “च्व: क्वकायगु’ धकाः कलश पुजा याना: शील धारण याना: चीवर त्वकेगु याइ । थुकिया अर्थ प्रवज्याव्रत व भिक्षुचर्या त्याग यानाः हाकनं गृहस्थीइ प्रवेश जूगु ख: । अले शीलवान्‌ बौद्ध वस्त्र त्याग याःसां बौद्ध हे जुइ धकाः स्थविरपिंसं उपदेश बी । 

       थथे प्यन्हुजक भिक्षु जुइगु धइगु जीवनया प्यंगू ई ब्रम्हचर्याश्रम, गृहस्थाश्रम, वानप्रस्थाश्रम व सन्यास आश्रमया प्रतीककथं कयातःगु ख: । हिन्दूतय्‌ व्रतबन्ध संस्कार याइबलय्‌ गायत्री मन्त्र ब्वना: हिन्दूया प्रतीक ‘जनै’ लःल्हाइसा बौद्धतय्‌सं बरेछुइबलय्‌ बोधिसत्वया ‘ओम मणि पद्ने हुँ’ मन्त्र ब्वनी । दीक्षा बीबलय्‌ चक्रसम्बर व चण्डमहारोषण मन्त्र ओम ‘आ हुँ चण्डमहारोषण हुँ फट्‌ स्वाहा’ धकाः बी । थथे चीवर क्वकायधुंका: बरेछुइगु विधि क्वचाइ । 

      थुकथं बौद्ध शासनय्‌ उपासकया रूपय्‌ प्रवज्याव्रत लाभया लागि याइगु थ्व न्हापांगु बौद्ध संस्कार चूडाकर्म खः । बौद्ध शिक्षा कयाः दीक्षित याना: संसारयात हे भिंगु लँपु क्यनीगु जुयाः बरेछुइगु संस्कारया आपालं महत्त्व दु। थुकिया हरेक दर्शन सीका: थुइका: ज्याखँ याय्फत धाःसा संस्कार हनागुया प्रयोजन सार्थक जुइ्‌ ।