बज्राचार्य समाज
फणिन्द्ररत्न बज्राचार्य
न्ह्यखं:
नेपाल मण्डलया नेवाः समुदायय् दुगु थी थी जात मध्यय् बज्राचार्य संस्कार व संस्कृतिं सम्पन्न दुगू जात खः । बज्राचार्यतसें पालन यानावयाच्वंगु धर्म महायान व बज्रयान बौद्ध धर्म खः । बज्राचार्यं पुरोहित ज्या पूजा पाठ यानाः जय्मांतय्त बौद्ध धर्मय् न्हनाकेयंकेगु यानाच्वंगु खः । स्वयम्भू, विजेश्वरी, वज्रयोगिनी, जनबहाद्यः बुंगद्य: आदि चैत्य व देव–देवतापिं वज्रयानी तान्त्रिक विधिद्वारा प्रतिष्ठापित यानातःपिं खः । जजमानतसें बज्राचार्य तय्त गुरुजु गुभाजु धकाः धायेगु याइ । बज्राचार्यतय् मूल वासस्थान यें यल ख्वप स्वनिगः खः तथापिं बज्राचार्यत नेपाल अधिराज्यया विभिन्न जिल्ला व देश–परदेश थ्यंक नं वना च्वंगु दु ।
नेपाःगाःया उत्पत्तिः
स्वयम्भू महापुराणकथं नेपाःगाः नागवासदह जुयाच्वंबलय् थुकी बुयावःगु पलेस्वानय् उत्पत्ति जुम्ह स्वयम्भू ज्योतिरूप दर्शन यायेत महाचीनं वःम्ह मञ्जुश्रीनं चोवाहाया ल्वहं तछ्यानाः लःपित छ्वयाःथन मनूत च्वने ज्यूगु बस्ती दयेकल । थःनापं ब्वनाहयापिं मनूतय्त थन हे तोताः धर्माकरयात मञ्जुपटन नगरया जुजु याना थकल । उर्वर भूमि व सुन्दर स्थान जूगुलिं उत्तरपाखें मंगोलियन त व दक्षिणपाखें आर्यत वयाः थन च्वंवल । थुपिं निखलसिगु सम्मिश्रणं ‘नेवाः’ जाति दयावःगु खः धयागु विद्वान्तय् धापू दु ।
बज्रयानया उदय :
तिब्बती ग्रन्थय् भगवान बुद्धं बोधिज्ञान प्राप्त याना विज्याये धुंकालि झिंखुगूगु दंय् मद्रासया गुन्टर जिल्लाया धान्यकटक श्रीपर्वतय् मन्त्रयानया धर्मचक्र प्रवर्तन यानाविज्यात धयातःगु दु । सिंहली ग्रन्थय् नं थुकिया बारे च्वयातःगु दु । अतः वज्रयानया जन्मस्थान श्रीपर्वत खः धयागु पुष्टि जू ।
श्री गुह्यसमाज तन्त्रय् वज्रयानया विषयय् च्वयातःगु दु । थ्व न्यागूगु शताब्दियागु धकाः माने यानातःगु ग्रन्थ खः । च्यागूगु शताब्दि थ्यंकाः सिद्धा आचार्यपिसं बज्रयानयात लोकभाषाय् च्वयाः प्रचार यात । थन नेपालय् झिंनिगूगु शताब्दि निसें तिनि बज्रयान दुहां वल धयागु विद्वान्तय्गु विचार दु । य् प्रचलित वज्र विषयक ग्रन्थत मध्यय् श्री गुह्यसमाजतन्त्र, श्रीचक्रसंवरतन्त्र, हेवज्रतन्त्र, व संवरोदय तन्त्र आदि खः ।
बज्राचार्यया इतिहास :
भारतया गौड देशया जुजु प्रचण्डदेव स्वयम्भू ज्योति रुपया दर्शन यायेत नेपालय् वल । स्वयम्भूया लिसें गुह्यश्वरीया दर्शन यानाः शान्तिश्री नामक ब्रम्हचारी जुयाः वज्रचर्या व्रतय् च्वन । ल्वहं व अधां दनाः स्वयम्भू महा चैत्य दयेकल । उत्पात शान्त याःगुलिं वयागु नां शानित कराचार्य धकाः प्रख्यात जुल । वज्रचर्या व्रत पालन याःम्ह शान्तिकराचार्य न्हापांम्ह बज्राचार्य खः । थ्व खँ स्वयम्भूपुराणय थथे च्वया तःगु दु –
इहग् मन्त्री महाभिज्ञो बज्राचार्यो महामतिः
समृद्धि सिद्धि सम्पन्नो नभूतो नभविष्यतिः ।। २५ ।।
वज्रयान :
वज्रया अर्थ शून्यता खः । शून्यता ज्ञानयात थुइकाः तदनुसार आचरण यानावनेगु वज्रयान खः । वज्रयानय् मन्त्र व तन्त्रया विशेषता दु । मन्त्र व तन्त्रया खं दीक्षा मदुपिन्त कने व क्यने योग्य मजू धकाः धया तःगु दु ।
वज्राचार्य :
झियासमुच्वय ग्रन्थय् वज्राचार्यया व्युत्पत्ति बिया तःगु दु । वज्रया साधारण अर्थ दुकुलुगु, हिलामवनीगु, मस्यनीगु, तमज्याइगु, मिं मनइगु व फुनामवनीगु खः । वज्रया विशेष अर्थ थुजागु गुणं युक्तगु शून्यता खः । शून्यता नैरात्म्य (आत्मा रहित) खः । आर (पाप) यात तापाकाः धर्मया आचरण याकीम्हयात आचार्य धाइ । वज्र (शुन्यता) ज्ञान कनाः पापपाखें तापाक वनेगु लं क्यनीम्हयात वज्राचार्य धाइ । न्हापा वज्रज्ञानया आचार्यपिन्त जक वज्राचार्य धाइगु खः । लिपा तिनि वज्राचार्य खंग्वः जातकथं चले याःगु खः ।
बज्राचार्यया पर्यायवाची शब्दया प्रयोग :
जात थुइकेत वज्राचार्य शब्द मध्यसे जात थुइकीगु थी थी शब्द छ्यलःतःगु दसु थथ दु –
महावज्राचार्य आनन्द गर्भ १७८
भिक्षुराचार्य सुवर्णाभद्र्र २६१
वज्रघण्ठधारी भिक्षुचार्य–
गंवहाया वज्राचार्य रत्नदेव ३२७
श्रीयंबु थंधु विहाराधिवासी बज्राचार्य शाक्यभिक्षु
उदयब्रम्ह थरपाजु ५१८
झ्वालवहारया बज्राचार्य भिक्षु श्री जयराजजु ५५६
वज्रधराचार्य भिक्षु श्री मेलजु६११
गुतबाहाल७७८
ल्हुगुवाहारया वज्राचार्य हर्षमुनि गुवाहाजु९५४
धननन्द पविधृक्९१७
चर्यागीतिकार पवनपति कुलिशाचार्य
तरुमूल महाविहारया वज्रोद्भवाचार्य रत्नभद्र९३८
पुलांपिं प्रसिद्ध वज्राचार्यपिं –
वाचासिद्धि – सक्क देया ज्ञानाचार्यं माणीशील पर्वतया मरिलिंगय् योग ध्यान यानाः उग्रतारा देवीया दर्शन लासेंलि वाचासिद्धि नामं प्रसिद्ध जुल । वाचासिद्धि व वया काया ज्योतिदेव वज्राचार्यपिसं उग्रतारा खड्गयोगिनी स्थापना यात । थ्वया झय् शंख बांलूगु शंखपुर नगर (सक्व दे) निर्माण जुल)
वन्धुदत्त आचार्य नेपालमण्डलय् वा मवया हाहाकार जुयाच्वंगुलिं ख्वप देशया जुजु नरेन्द्रदेव, यें देश तेबहालया आचार्य बन्धुदत्त व यल देशया किसानि रथचक्र भारतया कामरु कामाक्ष्ँय् वनाः राक्षसकुलय् जन्म जूम्ह लोकनाथयात साधना यानाः नेपालय् हयाः जलवृष्टि यात । लोकनाथ बुंगय् च्वनेगु याःगुलिं बुंगम लोकेश्वर नामं प्रख्यात जुल । तेबहाया पाल्हाद्यः नं थुबलय् स्थापना जूगु खः ।
वज्रपाद वज्राचार्य – काभ्रे जिल्लाया पनौतिइ च्वंम्ह वज्रपाद वज्राचार्य येंय् विष्णुमतिइ जप ध्यान याना च्वंबलय् आकाश मार्गं विद्याधरी देवी वयाः दर्शन बिल । थ्व वज्रपाद वज्राचार्यं तान्त्रिक विधिकथं आकाशयोगिनी विद्याधरीयात उदयगिरि पर्वतय् स्थापना यात । विहार छगू नं दयेकल ।
शाश्वतवज्र वज्राचार्य – मन्त्रसिद्धिमहाविहार (सबल बहाः) या शाश्वतवज्र वज्राचायं कलिगत वर्ष ३८२२ आकाशमार्गं ब्वयावःम्ह महाकालयात साधना यानाः तुनिख्यलय् स्थापना यात । जमलय् लुयावःम्ह जनबहाद्यः (आर्यावलोकितेश्वर) कनकचैत्य महाविहारय् स्थापना यात । जनबहाःद्यःयात मत्स्येन्द्रनाथ धाइ ।
कलिगत वर्ष ३८२५ स शाश्वतवज्र वज्राचार्यं भारतया कामरू कामाक्ष् साधना यानाहःम्ह नवलिंग भद्रकाली (नःलिंदः) व लुंमधि (भद्रकाली) धकाः प्रसिद्ध जुल । शाश्वतवज्रया सन्तानपिं अद्यापि महाकालया पुजारी व जनबहाद्यः व लुंमधिया गुरुजु जुयाच्वंगु दु । शाश्वतवज्र बज्राचार्यं १७ गू तान्त्रिक सफु व ५ पु चर्यागीत चिनावंगु दु ।
वाक्वज्र वज्राचार्य – थंहिति मैचीपुरमहाविहार (क्वाबहाः) या वाक्वज्र वज्राचार्यं काशी देशय् वनाः अन याम्ह महाचैत्य साधनाद्वारा नेपालय् हया थ“हितिलिक्क नःद्यलय् स्थापना यात । काशीं हःगु जुयाः थ्वयात काशीस्वयम्भू धायेगु यात । लिपा तक्ष्ँबहाःयाम्ह समन्तभद्र वज्राचार्यं काशीचैत्यया ल्वहंया मूर्ति लिकयाः धल्खतया मूर्ति तयाः जीर्णोद्वार यात । वाक् वज्र वज्राचार्य रचना याःगु महायानी बौद्ध ग्रन्थ ५ गु व चर्यागीत ४ पु दुगु जुल ।
परमादिवज्र वज्राचार्य – थंहिति मैचीपुर महा– विहार (क्वा बहाः) या परमादिवज्र वज्राचार्यं नागार्जुन वनया धिकेपाकुइ योग ध्यान यानाः थ्वया क्वसं गुह्यश्वरी स्थापना यात । थ्वयात फुलवारीया पुलां गुह्यश्वरी धाई । परमादिवज्र वज्राचार्यं ७ पु चर्यागीत चिनाथकूगु दु ।
रत्नवज्र वज्राचार्य – थंहिति रत्नकेतु महाविहार (झ्वाबहाः) या रत्नवज्र बज्राचार्यं योग साधनाद्वारा रत्नवृष्टिया मुहूर्ता लुइकाः थुगु विहारय् रत्न वा गाकल । रत्न थुनाः चैत्य दयेकल । झ्वाःपाःद्ययात रत्नया तिसांतीका तल । रत्नयागु झ्वाःदुगु विहार जुयाः झ्वालबाहा र धायेगु यात । रत्नवज्र वज्राचार्यद्वारा रचित बौद्ध ग्रन्थ ७ गू व चर्यागीत १६ पु दु ।
सुरतवज्र वज्राचार्य – असन सुरत श्री महाविहार (तक्ष्ँबहाः) याम्ह सुरतवज्र वज्राचार्यं गुह्यश्वरीदेवी साधना याना ऋद्धिसिद्धि प्राप्त यात । भूलश्री महाविहार (भुवहाः) स मूल चैत्य स्थापना यात । वज्रयानया दर्शन दुगु १२ पु चर्यागीत रचना यात । ल्हासा वनाः अनया तोताला लामाजुयात प्रभावित यात । लामाजुं गंक नं नेपाः लिहां वः बलय् जयंवाछली चचा चिनाः हाला दुंत मदयेक हे ब्रम्हा पुत्र नदी पार यानावल । सुरतवज्र वज्राचार्यं ल्हासाय् च्वनाः नेपालय् थःगु छेंमिं नःगु स्यात धयागु किंवदन्ती दु ।
जीवनचन्द्र वज्राचार्य – सुरतवज्र वज्राचार्यया काय ने.सं. ६११ स ख्वपदेशया जुजु राय मल्लं सःतूगु लिं थःगु आगमय् च्वंम्ह वज्रदेवी ज्वनाः ख्वपय् चतुर्वर्ण महाविहार दयेकाः अन हे च्वनेगु यात । जीवचन्द्र वज्राचार्यं ३ पु चर्यागीत चिनाथकूगु दु ।
लीलावज्र वज्राचार्य – लायकू तरुमूल महाविहार (सिखोंमूबहाः) या लीलावज्र वज्राचार्यं ये“देया जुजु लक्ष्मी नरसिंह मल्लया पर्यायय् काष्ठमण्डप दयेकल । नापं सिल्यंसतः, सिखो“मूबहाः व चैत्य नं दयेकल । थ“हितिया तग्वःगु चैत्य लीलावज्र वज्राचार्यं दयेकूगु खः । धाइ । काष्ठमण्डप शब्द पाखें थौंकन्हय्या काठमाडौं शब्द दुगु खः । लीलावज्र वज्राचार्यया रचना बौद्ध ग्रन्थ २ गू व चर्यागीत ३ पु दु ।
जामन: गुभाजु – झःने मणिसिंह महाविहार (मुसुंबहा) या मञ्जुवज्र वज्राचार्यया कुनां जामनः गुभाजु खः । जामनः गुमाजुं तान्त्रिक विद्याद्वारा भुतिसलय् इन्द्र जाल कानाच्वंम्ह चटकीयात निष्फल यानाविया थःगु विद्याया चमत्कार क्यन धयातःगु दु । मञ्जुवज्र वज्राचार्यया रचना ग्रन्च ३ गू व चर्यागीत छ पु दु ।
बसोबास :
बज्रँचार्यतय्गु मुख्य बसोवास ये“, किपू, सक्क, यल थिमि व ख्वप खः । थन च्वंपिं वज्राचार्यत समय समयय् स्वनिगलं पिहां वनाः भोजपुर, चैनपुर, धनकुटा, धरान, हेटौंडा, वीरगञ्ज, पोखरा, तानसेन, बुटवल, नारायणघाट व नेपाल अधिराज्यया मेमेगु जिल्लाय् नं वना च्वनाच्वंगु दु । थ्वया अतिरिक्त अमेरिकाय् वनाच्वंपिं वज्राचार्यत नं गुलिखे दयेधुंकल । बज्राचार्यत थःगु विहारं पिने न्ह्याथाय् वंसां च्वंसां थःगु हे विहारय् वयाः चूडाकर्म याः वयाच्वंगु दु । पुइ“ आचागू देआचागू थें जागु जन्मय् छकः पाःलाः वइगु गुथि पाः फयेत थःगु कुलछे“य् वयाच्वंगु दु ।
जनसंख्या :
च्वय् उल्लेख जूगु फुक थासय् च्वंपिं वज्राचार्य तय्गु जनसंख्या कायेगु ज्या मजूनि ।
वज्राचार्यत चूडाकर्म यायेधुनेव संघय् दुथ्वाइ । फुक विहारयागु संघयात सवंसंघ धाइ । थःथःगु विहारया थकालियात चक्रेश्वर धाई । चक्रेशवर मध्वय् थकालिम्हयात मूल चक्रेश्वर धाइ । कान्तिपुरया प्यंगू पुई झिंच्यागू विहारया संघल्याः थथे दु –
थःनेपुई
१.झ्वाबहाः १९४
२.झ्वाबहाः १२८
३.ध्वाकाबहाः६४
४.गंबहाः २५
जम्मा ४११
दथुपुई
५.तक्षबहाः१६६
६.इतुंबहाः४४
७.जनबहाः५६
८.मूबहाः१४४
९.मखंबहाः१९९
१०.सबलवहाः१७३
११. तेबहाः २२
जम्मा ८०४
लायकू पुई
१२. सिखोंमू बहाः ३२०
झ्वःनेपुई
१३. ओमवहाः १७०
१४. इकुबहाः ८५
१५. लगंबहाः ११०
१६. मीखाबहाः २३
१७. मुसुंवहाः (क) १११
१८. मुसुंबहाः (ख) ३०
जम्मा ५३९
सर्वसंघ ल्याः १८५७
मिसात व मचात (अंदाजी)३०००
येंदेया बज्राचार्य मिल्पाः४८५७
भाषाः
बज्राचार्यतसें ल्हाइगु भाय् मेपिसं ल्हाइगु भाय् स्वयाः छुं भति पाः । साधारण भाषाय् नये–त्वने, वये–वने, च्वने–धाये, न, त्वं , वा, हुं , च्वं , व मान तयेबलय् भपादिये, त्वनादिये, झाये–झाये, च्वनादिये–धया दिये, उजं दयेके धाइ । वज्राचार्यतय् थःथः खँ ल्हाइ बलय् व उमित जय्मांत व मेपिसं धाइबलय् मपा बिज्याये, त्वनाबिज्याये, बिज्याये, भपा बिज्याहुँ , विज्याहुँ , धयाविज्याहुँ , उजं दयेका विज्याहुँ , धायेगु याइ ।
शिक्षा :
बज्राचार्यपिनिगु ज्या पूजा पाठ यायेगु जूगुलिं प्रजातन्त्र न्ह्य: वज्राचार्यपिन्त मचांनिसें देवनागरीलिसें प्रचलित नेपाललिपि, कर्मकाण्ड, चचा आदि अनिवार्यरूपं स्वनेगु याइ । गुलिं वज्राचार्यपिसं संस्कृत भाषाया अध्ययन यानाः पण्डित जुयाः बाखंकने फयेकइ । गुलिस्यां ज्योतिष वैद्यक या अध्ययन याइ ।
प्रजातन्त्रलिपा पूजा पाठया ज्यां जक जीवन निर्वाह मजूगुलिं श्री ५ या सरकारया शिक्षा प्रणाली अनुसार शिक्षा बीगु यात । डाक्टर, इञ्जिनियर, प्रोफेसर, प्रशासक जूपिं वज्राचार्यपिं दत । मिसातय्त समान शिक्षा बीगु यात ।
पेशा :
बज्राचार्यतय्गु पेशा जय्मांतय् थाय् पूजा पाठ यानाः दान दक्षिणा कयाः जीवन निर्वाह यायेगु खः । उलिं जक मगाःगुलिं न्हापा बु“ज्या याःपिं नं वज्राचार्यपिं दु । गुलिस्यां संस्कृत भाषा ब्वनाः पण्डित जुयाः थाय् थासय् बाखं कनेगु याइ । मःभ्व“तय् संस्कृत व नेपाल भाषाया सफू च्वयेगु ज्या नं याइ । व्यापार यायेमत्यः धकाःमयाः । छापाखाना वसेंलि ल्हातं सफू च्वयेगु ज्या दित । छापा खानाय् वनाः प्रेस मजदूरया ज्या यायेगु यात ।
वज्राचार्यतसें १९९० साल तः भुखाया लिपा सरकारी जागीर नयेगु व प्राइभेट जागीर नयेगु नं यानाहल । निजामती सेवाय् सचिव तक सेवा याःपिं दत । प्राविधिक सेवाय् डाक्टर, इन्जिनियर, फरेष्टर, प्राध्यापक, न्यायाधीश, विशेषज्ञ आदि ज्या याःपिं दत । वज्राचार्यत राजनीति पार्टीइ ज्या संपिं मदुगुलिं सांसद व मन्त्री जूपिं वज्राचार्य खने मदुनि ।
आर्थिक स्थिति :
पूजा पाठ यानाः दान दक्षिणाद्वारा जीवन निर्वाह याये माःगुलिं वज्राचार्यतय्गु आर्थिक स्थिति निम्न व मध्य वर्ग च्वय् थहां वने मफु । आः थौंकन्हय् उच्चशिक्षा हासिल यानाः प्रशासन व प्राविधिक क्षत्रीय् ज्या यानाः आर्थिक स्थिति सीमित व्यक्तितय् विस्तारं सुधार जूगु खनेदु ।
पूजा–क्रिया :
बज्राचार्यतय् मूल ज्या पूजा पाठ यायेगु खः । थ्व पूजा ज्या थःपिंथाय् यायेगु व पिने यायेगु छुं भचा पाः । उकिं वज्राचार्यतय् थःपिंथाय् याइगु पूजा–क्रियाया छुं नां थन न्ह्ययब्वये ।
१.जातकर्म(मचाबूब्यंके)
२.नामाकरण(नांछुये)
३.अन्नप्राशन(मचाजंको)
४.चूडाकर्म(बदेयाये)
५.वेलविवाह(इहीयाये)
६.बा¥हा तये(कुमारी पूजा)
७.न्हिकं बिये(पञ्चाभिषेक)
८.पाणिग्रहण(बिहायाये)
९.दीक्षा (देखाविये)
१०.भीमरथारोहण(ज्याजंको)
११.प्रेतपिण्ड(लिझ्वयां)
१२.ग्वासगं
१३.घःसू(गृहशुद्धि)
१४.निमो(लोकोत्तरपिण्ड)
१५.लय्र्पा(मासपिण्ड)
१६.स्वला(भिमासिक पिण्ड)
१७.खुला(षाण्मासिक पिण्ड)
१८.दकिला(वार्षिक)
१९.लीन पिण्ड
२०.षोडश पिण्ड
साधारण पूजा बाहेक बज्राचार्य जजमान तय् यायेमाःगु विशेषपूजाया नां थथे दु –
१.बुसंखा(क्षौरकर्म)
२.मेखरा बन्धन(कय्तापुजा)
३.हारती बलि(छाहायेके)
४.देगुपुजा
५.चापुजा(रात्रिपूजा)
६.छे“बौ बिये(बलिपूजा)
७.सप्रविधानुरपूजा(सत्वपुजा)
८.महादीप पूजा(महादी ध्वयेके)
९.थाकुलि लुये(स्थविराभिषेक)
१०.अष्टमी व्रत(आर्यावलोकितेश्वया)
११.तृतीयाव्रत(वसुन्धराया)
१२.पञ्चदान
१३.सम्यक् महादान
१४.ओहला
१५.चीभादयेके
१६.द्यः प्रतिष्ठा
विहार : (बाहा–बही)
बज्रँचार्यत न्हापा थःथःगु विहारय् च्वनीगु खः । विहारय् थायु मगासेंलि पिने पिने वनाः च्वंवनेगु यात । विहारय् दैनिक पाठ पूजा जुइ । विहारय् मचातय्त आखः ब्वंकेगु याइ । पूजाविधि, चर्यागीत, चर्यानृत्य, पञ्चताल आदि स्वनेगु थाय् विहार हे खः । जय्मांतय् न्यनेमाःगु ख“ विहारय् वनाः न्यं वनी । विहारय् धर्मदेशना याइ । थौंकन्हय् विहारया थुजागु ज्याख“ लुप्तप्राय जुइ धुंकल ।वहारया स्वरूप व अवस्था नं स्यना वना च्वंगु दु ।
द्यःपाःलाः (पुजारी)
वज्राचार्यतसें थाय् थाय्या देव देवीपिनि द्यःपाःलाः (पुजारी) जुयाः द्यःयात नित्यपुजा यायेगु व बिचाः संचाः यागेगु ज्या यानावया च्वंगु दु ।
देवता (द्यः)द्यःपाःवा नित्यपूजा
१. स्वयम्भूया महामञ्जुश्रीओंवहाया वज्राचार्यपिं
२. नःझ्वाः भैरव भैरवीझ्वाबहाया वज्राचार्यपि
३. गोरखा मनकामनाझ्वाबहाया वज्राचार्यपिं
४. कालभैरव, ये“ लाय्कूमखंबहाःया बज्राचार्यपिंं
५. शोभाभगवती, विष्णुमतीमखंबहाःया बज्राचार्यपिंं
६. पलांचोक भगवतीमखंबहाःया बज्राचार्यपिंं
७. इन्द्रायणी (लुति), विष्णुतीक्वाबहाया वज्राचार्यपि
८. महाकाल, तुनिख्वःसबलबहाःया वज्राचार्यपि
९. पालाहाद्यः तेबहातेबहाःया वज्राचार्यपि
१०. गुह्यश्वरी फूलवारीओमबहाया वज्राचार्यपि
जात्रा :
बजाचार्यपिसं ब्वतिं कायेमाःगु जात्रा थथे दु –
१.इन्द्रजात्रा :- य“द्याःया कुमारी जात्राबलय् सिखोंमवहा व सबलवहाःया वज्राचार्यपिं पञ्चबुद्ध जुयाः वनी ।
२.फुसिंख्य :-फुसिंखेल मनमयजुया जात्राय् झ्वावहा व झ्वावहायापिं वज्राचार्यपिसं होम याइ । जात्राय् ब्वतिकाइ ।
३. चकंद्यः थवहीया चकंद्यः (चंक्रमदेव) या जात्राय् क्वावहा, झ्वाबहा, ध्वाकाबहा, व गंबहाया वज्राचार्य पिसं चकंद्यः ज्वनेगु चकंद्यः क्वबीगु याइ ।
४.लुंमधि :- पाहांचःह्रेबलय् सबलबहाया बज्राचार्य पिसं लुमधि अजिमाया न्ह्य:ने तःधंगु जज्ञ याइ ।
५. खड्गसिद्धि :- झिंनिदंय् छक्वः जुइगु लुंमधि भद्रकाली व पचली भैरवया गंप्याखंया भैरव व श्री ५ महाराजाधिराजया खड्ग सबलबहाया बज्राचार्य स्वस्तिवाचा ब्वनाः हिलेगु याइ ।
संस्कार – विधिव्यवहार :
वज्राचार्यतय् मचा बुयाः मचाबू व्यंकुसेंनिसें सी धुंकाः तक याइगु क्रियायात संस्कार क्रिया धाइ थ्वयात चल्ती भाषाय् विधि व्यवहार धाइ । नेवाःत पुक्कस्पा विधि व्यवहार आःथें याना ज्वःला । थथे खयाः नं वज्राचार्यतय् संस्कार यति धुं धुं याःगु व धुं भति अप्वःगु नं दु ।
१.मचाबू ब्यंके (जातकर्म, घृत मधुप्राशनव नामाकरण) : बज्राचार्यतय् नःलि मचा बुइबलय् खुन्हु दयेकाः व थ्वया लिपा प्यन्हु दयेका मचाबू ब्यंकेगु याइ । मचा व मांयात म्वःल्हुकेधुंकाः लसकुस यानाः गुरुजुया कलश पूजा यानाच्वंथाय् छसिलिक्क तइ । गुरुमण्डल घलं दंकइ । ओंगलसि हलय् च्वंगु पञ्चामृत मचायात फायेकइ । थुकियात घृतमधुप्राशन धाइ । जनानक्षत्र अनुसार नां छुइ । थुकियात नामाकरण धाइ । मचायात प्वाकलं फिकाः लु“यागु वहःयागु अंगू न्ह्याकइ । थ्व फुक झियायात जातकर्म धाइ ।
२.मचा जंक (अन्नप्राशन) : कायमचा ६ वा ८ ला, म्हयामचा ५ वा ७ ला दयेका मचायात शुभ मुहुर्तय् जा नकेगु यात अन्नप्राशन धाइ । मचायात सिपतिंचाय् च्वंगु फलाभिषेक, बिया, जंक लंतपुलि, रक्षामा लःल्हाजाः पुंकइ । देताय् वापाद्यःने चा, अप्पा, कलम, कापी, कैंची, ज्यामः, तिसा तयाः मचायात काये कइ । मचां छु ल्यायाकाल वया भविष्य उकिं सी दइ धायेगु चलन दु । न्हाय्पनय् लु“या चाः, गःपतय् रक्षामाः तुतिइ वहःया कल्ली तिसां तीकइ । झिंनिता घासा दुगु थाय्भु पञ्चग्रास यानाः मचायात नकइ । थुगु लसताय् थःथिति पिन्त भ्वय् सः तइ ।
३.चूडाकर्म : वज्राचार्यतये मिजंमचातय्त थःगु विहारय् आंग्सा खाकाः, ≈याउ“गु चीवर पुंकाः न्हाय्पनय् प“यती, ल्हातय् तो न्≈याकाः, सुता क्वखायेकाः गुलुपाः सिसलाकु लःल्हाना बढे धुयेगु याइ । थ्वयात आंग्सा त्वाल्हाःगुलिं चूडाकर्म, चीवर पुंकूगुलिं प्रव्रज्या संवर व श्रामणोरक क्रिया धाइ । मल्लकालय् भिक्षु जुइ मदयेका ब्यूगुलिं ४ न्हु चीवर पुंकाः श्रामणेर यायेगु यानातःगु खः । चीवर तोते धुनेव बज्राचार्याभिक काइ । अले गुरुजु जुयाः गं थानाः पुज्याये जिल ।
४.बेलविवाह (इही) : मिसामचातय्त इही परसि लः ल्हानाः ब्यायात कन्या दान बीगुयात इही धाइ । थ्व मिसामचा तय्त परसि सी माल धकाः धायेत यानातःगु क्रिया खः ।
५.बाह्रा तये : इही याये धुंम्ह मिसामचायात १२ न्हु तक सुर्यः व सुं मिजंत मक्यंसे कोथाय् कुनाः मिसातसें पालन यायेमाःगु ज्याखँ स्यने कनेया लिसें यौन शिक्षा बीगु याइ । १२ न्हु दुखुन्हु सूर्य दर्शन बियाः कुमारीपुजा याके छ्वइ ।
६.व्याहा (पाणिग्रहण) : थःगु विहारय् होमादि कर्म पुजा यानाः कायमचां भौमचाया ल्हाः ज्वनाः वयात थःम्ह धर्मपत्नी जुल धकाः द्यःपिनि न्ह्य:ने च्वना स्वीकार यायेगु क्रियायात पाणिग्रहण धाइ । निम्हसितं अष्टमंगल या प्रसाद बिइ । चरुजा नकइ । भिमण्डल चाःहुइकइ ।
तःता व्यञ्जन दुगु थाय्भुइ निम्हसित नं पञ्चवायु शोधन याना थायेभु नकइ । फुकीतय्त ग्वय्काः भूनकाः न्हुम्ह भौमचा थःपिनि फुकिजय् दुथ्याकेगु याइ ।
७.संप्पाके (वेणीवन्धन) : भौमचायात काय् मचाम्हं न्यागः सपः हिंका श्रंगार यायेगु थ्व ज्याझ्वःखः । भौमचा देयाय् तयाः थःगु चिप भौमचायात नकाः आः छ थ्व छे“या स्वाः न्याःम्ह जःजुल धकाः यायेगु क्रिया खः । नापं फुकीत नं थ्व जाभू भ्वजय् झ्वः छु काः थ्व भौमचा जात मिले जूम्ह खः धकाः क्वःछियेगु नं थ्व ज्याझ्वःया छुमां खः ।
९.वंजला (वनजात्रा) : थःथः इष्ट देवताया न्ह्य:ने भौमचाया सिंच्वय् च्वसिन्हः छायेकाः भौमचायात सदाया लागी थःम्ह सहधर्मिणी जुल धकाः यायेगु धार्मिक झिया खः ।
१०.रद्याः स्वये : भौमचाया बौम्हं सिसाबुसा मरिचरि वसः तिसा तयाः बियाछ्वयागु प्यन्हु दयेकाः थःथितिपिं सकल मुनाः थः म्ह्यायमचाया रद्याः स्वःवइ । म्हयामचायात थःछेंय् ब्वनायंकइ ।
११.दुचायेके : जिलाजंयात थःगु छे“य् ब्वनाः थःपिनि कुलदेवता इष्टदेवतायात ग्वय् छायेकाः थःपिसं नं ग्वय् कयाः म्ह्याय्मचा व भौमचा नापं तयाः भ्वय् नकाः म्ह्यायमचायात बिदा बियाः जिलाजंलिसें छ्वयाबिइ ।
१२. न्हिकं बिये : इही याये धुंम्ह मिसामचायात गुरुमांजुं मन्त्रदान बीगु पूजायात न्हिकं बीगु धाइ ।
१३.देखा (दीक्षा) – बदे छुये धुंकुम्ह व न्हिकं काये धुंकूम्हयात देखा बिइ । मिजंपित गुरुजुं व मिसापिन्त गुरुमांजुं मन्त्र न्यंकइ । म्वानाच्वंतलेयात थ्व न्हिकं याना च्वनेमाः । सित कि थ्व न्हिकं गुरुजु व गुरुमांजुयात लित तयेमाः । थथे देखा कयातःपिं मिजं मिसात मेगु देखा, अहोरात्र, पञ्चायनी, चक्रपूजा आदि वज्रयानया ततःधंगु पूजा स्वयेत व पूजाय् च्वनेत योग्य जुइ ।
१४.ज्याजंको (भीमरथारोहण) : मिजं वा मिसा ७७ दं दत कि उमि काय् छय्पिंसं शुभ मुहूर्तय् जंको पूजा क्रिया यानाः कर्म खंकइ । भाःतम्हलिसें जंको यायेत ७७ दं दयेका च्वनेम्वाः जंक्व याःम्हयात पञ्चरक्षा भगवती पिं व नवग्रहपिनिगु दान याके बिइ । थःगुरुजुयात नसा, त्वंसा पुंसा, तिसा, छें , बुं सहित गच्छेअनुसार दान याइ । प्यचाः धःचा, वाउपिंसल, अष्टमंगल, चतुर्महाराज दुगु सिंयागु खतय् तयाः देचाः हुयेका रथजात्रा याइ ।
१५.सिथं यंके : छे“या परिवार सित कि कपालय् सिन्हः व जातः, म्हुतुइ लुं व खेंतयाः कायम्हं दुखापिखां तियाः कूतालय् तयाः सीबाजं थाकाः काहापुइका सिथं यंकइ । देखा दुम्ह जुल धाःसा कपालय् योमू तिकइ । दिपया सिपय् पूर्वपाखे छ्वोंलाकाः लिक्कक्रिया (प्रेतपिण्ड) यानाः मि तइ । सीम्हया मिं नःगु साहा साहाया क्व“य् मिलाचाय सुनानं मथीक छे“य् हइ । थ्व यात अस्ति धाइ । सीम्ह तयाः जीर्ण जुयाः ल्यंगु हेंग्वाःया म्ह ज्यानाः सी मुकइ । न्हापा पुलुपुलुं सीम्हया वसःयागु ३ पु महादीप दयेका च्याकाः यंकेगु दुवातय् दुवातय् क्वताः थायेगु, भुजं नं पुलु तुझाय् फिपू, अवीर, ताय् आखे दक्षिणा तयाः ल“य् थाय् थासय् तया यंकइ । थ्वयात बापां दायेकेगु धाइ ।
१६.मन्दः च्वयेगु : सिनाः स्वन्हु दुकुन्हु दुर्गतिपरिशोधनया थीथी रंगया पोतासं मण्डल च्वइ । थ्व मण्डल व सीम्ह या अस्ति तयाः पूजा याइ । थुगु पूजा गुरुजु व म्ह्यायमचां याइ ।
१७.अस्ति सिले : सिनाः न्यान्हु दुकुन्हु म्ह्यायमचां पञ्चसु सुगन्ध तयाः अस्ति सिलेगु पूजा याइ ।
१८.घःसू (गृहशुद्धि) : सिनाः न्यान्हु दुकुन्हु मण्डल विसर्जन यानाः खुसिइ चुइके छ्वइ । म्ह्यायमचातसें न्यानुमा तइ । छेंया जःपिं खुसिइ वनाः दू ब्यंका वइ । थःगु विहारय् वा छे“क्वय् ग्वासगं काइ । होम यानाः छें शुद्ध याइ ।
१९.निमो – दःसूया कन्हय्कुन्हु लोकोत्तर पिण्ड (जाप्पं) थइ । अले माःमाःथाय् पूजा वने जिइ ।
२०.उत्क्रान्ति : छेंया हाम सित धाःसा खतय् तयाः तयाः सिथं यंकेगु जुल धाःसा सीम्हयात वज्रासनय् फेतुकइ । उत्क्रान्तिया योग कयातःम्ह वज्राचार्य गुरुजुं थःगु आयु सीम्हयात तयाः उत्क्रान्तिया गुह्यपूजा याइ । पूजा सिधयेवं गुरुजुं थःगु आयु थःत तुं लित काइ । जंकोया खः वा थुजागु खः मदुसा खाइबःसिमा सि“ यागु खः दयेकाः सीम्ह थुकिइ फेतुका सिथंयंकइ । लं शुद्ध यायेत कुंधाः लः द्याः हायेका यंकइ । दियय् होमया पुजा यानाः सीम्हयात खतय् तुं तयाः उनाछ्वइ, मिसाम्ह जुल धाःसा पूजा सिधयेकाः ग्वतुकाः कूतालय् तयाः सिथं यंकइ ।
मितःम्ह किरिया च्वनाः दशपिण्ड थइ । स्वलाया दुने लक्ष्य चैत्य थाइ । न्यागू मन्दः च्वइ । लय् लय्पतिकं झिंनिगू तीर्थय् वनाः अस्ति तयाः चीभाः दयेकाः मासिक पिण्ड थइ । स्वला, खुला, दकिलाया चर्यागीत हालाः जायागु लोकोत्तर पिण्ड थइ ।
दकिला सिधयेव नागार्जुनया जामाच्व, च्वचि, सिपूचा, नमोबुद्ध वनाः पञ्चरत्न चुं अवीर ल्वाका छ्वाना अस्ति चुं यानाः आकाशय् ब्वयेके छ्वइ । थन पिण्डदान बिइ । सीगु निद“दत कि निद“या तिथि याइ । निदंनिसें याइगु श्राद्ध यात तिथि धाइ ।
२१.किला (लीनपिण्ड) : थ्व सीम्हयात बौ बाज्या तपा बाज्या पिंके लीन यानाः मुक्ति बीगु श्राद्ध क्रिया खः । किलाया पूजाय् यज्ञ याये धुांः लौकिक पिण्ड थयाः लीन क्रिया याइ । थ्वया लिपा लोकोत्तर पिण्ड थयाः चर्यागीत हाली । अन्त्यय् शेषबलि याना सिधयेकइ ।
२२.थायपा लुये (स्थविराभिषेक) : विहारया थाय्पा सित कि वया क्वसं च्वंम्ह थाय्पा जुइ । थायपाया झमय् च्वनेत न्हापां आसन त्यलेमाः । आसन त्यले धुनेव थःगु लागाया थाय्पा गणय् दुथ्याइ । अले फछिं फक्वं याकनं थायपा लुयाः स्थविराभिषेक कायेमाः । थथे अभिषेक काये धुनेव विहारया चक्रेश्वर जुइ । चक्रेश्वरं विहारया नेतृत्व याइ । थाय्पा जुल कि पन्चदानया कायाबलय् थायपा तपुलिं (उधांतपुलिं) पुयाः छयं कुयाःवनेमाः । थायापा सित कि छचं कुइकाः सिथं यंकइ । थायया यात जंको यात धाःसा छत्रं कुइकाः जक्व खः साली ।
नखःचखः
नेवाःतय् पर्व दिनकुन्हु द्यः पुज्याना नखःचखः हनी ।
नेवाःत सकस्यां नखःचखः समानकथं हनीगु खः तथापि वज्राचार्यतय् धुं धुं नखः हनीगु तरिका भचा भचा पाःगु नं दु । थ्व हे थन कनेगु याये ।
१.म्हपुजा : कछलाथ्व: पारू कुन्हु नेवाःतय् बहनी म्हपुजा यानाः न्हूद“ नं उकुन्हु हे माने यानाछ्वइ । मन्दः च्वयेगु, बीभः ब्वयेगु, स्वां ब्वयेगु, मत कायेगु, तःसि, धौसगं, खेंसगं कायेगु सकतां उत्थें खः । पाःगु छु धाःसा बज्राचार्यतसें धलं दनेत गुरुमण्डल पूजाया वाक्य ब्वनी, द्यौसगं कायेत स्वस्ति वाक्य ब्वनी व खेंसगं कायेत मंगल स्तव ब्वनी । किजापुजा नं थथे घलं दनाः हनीगु खः ।
२.सकिमनापुन्ही : कछलाया पुनही कुनहु विहारय् झाःपाःद्यः वा चीबाहाया न्ह्य:ने कापःलायाः छुस्या, मुस्या कःनि आदि बूःयागु अष्टमंगल सहित कलश च्वइ । नामसंगीति व मेगु बौद्ध स्त्तोत्र ब्वनी । सिधल कि इलिमलि स्वंका सकसितं प्रसाद इनाबिइ ।
३.बालाचह्रे: ः थःने च्वंपिनि बालाचह्रे कुन्हु लुति (इन्द्रायणी) अजिमायात व मेमेपिं जात्राया द्यःपिन्त पुज्यानाः नखः हनी ।
४.थिलापुन्ही :थिंलागाः पुन्हीकुन्हु थःथःगु विहारय् बौद्ध स्त्तोत्र ब्वनाः दुरुकि प्रसाद नइ ।
५.दिसिपुजा : थिंलागाः दशमी कुन्हु थःथःगु आगमय् पुज्यानाः दिसिपुजा याइ । थुबलय् न्हितसकं चीहाः जुइ, थुकियात द्यः थातं च्वनीतगु धाइ ।
६.घ्यःचाकु संन्हू : माघ संक्रान्ति कुन्हु घ्यः चाकु तरु आदि द्यःयात छानाः नयेगु याइ । थुकुन्हु सम्पक दान यात धाःसा न्ह्यकुन्हु येंया लायकुलिइ इयातःपिं दीपंकर आदि द्यःपिं स्वयम्भूया क्वय् भुइख्यलय् हयाः सम्पक महादान बिइ । बज्राचार्यत थुगु दान कायेत भुइख्वलय् वनी ।
७.श्रीपञ्चमी थुकुन्हु महामञ्जुश्री व ससुमाजुया पूजा याइ । अबसे च्वनी । मचातय्त ‘नमो वागीश्वराय’ च्वकाः अक्ष्ँरारम्भ याइ । थुकुन्हु चूडाकर्म विवाह आदि यायेत दिन स्वयेम्वाः ।
८.पाहांचःह्रे : थुकुन्हु लुंमधि, कंग, तकुति आदि द्यःपिं पुज्याइ । लुकुमहाद्यः पुज्याना भ्वय् नइ ।
९.मांया रथाःस्वयेगु थुकुनहु मां दुपिनि मांयात मरिचरि तयाः ख्वाः स्वइ । मां मदुपिनि गुरुजुपिं थाय् वनाः मांया नामं नसलाः ब्यू वनी
१०.स्वांया पुन्ही : शाक्यमुनि बुद्धया जन्म, बुद्धत्व प्राप्ति व महानिर्वाण स्वंगू सुयोग चूलाःगु थुगुदिनय् विहारय् बुद्ध पूजा यानाः स्तोत्र पाठ व दान प्रदान याइ । स्वयम्भू व बुद्ध मन्दिरय् देके वनी, व्रत च्वनी । वहनी विहारय् मत च्याकाः बौद्ध स्तोत्र ब्वनी । थ्व भगवान बुद्ध या जन्म जूगुलिं स्वांवाः गाःगु दिन खः ।
११.सिथिनखः : थुकुनहु मूठः माय्वः छाना कुल देवता व इटदेवता पूजा याइ । देगुपुजा मन्याःपिनि देगु पुजा याइ । तुंहिति सफा याइ ।
१२.नक्वाः दिसि : थ्व ताल्लाया दिसि पुजा कुन्हु आगमय् पुजा याइ । थुबलय् न्हि ताहाकः जुइ, तांन्वइ ।
१३.गुरुपुजा : सरकारी व निजी विद्यालय मदुनिबलय् बज्राचार्यपिसं मचातय्त प्रारंभिक शिक्षा बीगु यानावयाच्वंगु खः । थुकिया वापत शुल्क पुलेम्वाः शिष्य मचातसें दाच्छिया छक्व गरुयात गरुपुजा याः वनी ।
१४.गथांमुग : सिन्हाज्याबलय् उगुंगुगुं जात लिसें नये त्वनेगुलिइ छ्वासमिस जुइगुलिं गथांमुगः खुन्हु म्वःल्हुया ब“थिलाः नी ब्यंकेगु याइ । बहनी बौ पुज्यानाः दुवातय् वाये यंकइ । गुरुजुयात पुज्याकाः न्हूछे“य् बौ बीगुयाइ ।
१५.गुंपुन्ही : सुथय् स्वयं भुइ देके वनी । गुता बूबःया क्वाति त्वनाः छुचुंमरि नइ । गुलिस्यां थायमा, ध्वंप्वाः, ब्यांचा पुज्यानाः ब्यांचित जा नकइ ।
१६.सापारु : सुथय् व्यंभूइ देके वनी । बही द्यः स्वःवनी ।
१७.पञ्चदां : थुकुन्हु वज्राचार्यपिनि छे“य् दीपंकर व बुद्धयागु मूर्तिब्वयाः बज्राचार्यपिन्त वा जाकि दक्षिणा दान बिइ । जयमांतसें थःगुरुजुया थाय् किमु तःवइ । बहनी थायापापिं थःगु इलाकाय्कायाः झ्ःवनी । थ्व वज्राचार्यतय् छगू नखःखः ।
१८.बौया रथाः ख्वये : बौ दुपिनि मरिचरि तयाः बौया रथाः स्वइ । बो मदुपिनि थःगुरुजुया थाय् बौया नामं निसला दान ब्यू वनी ।
१९.चथा : थुकुन्हु न्हापा कोथाय् सुलाः जप ध्यान याइगु खः । बहनी चन्द्रमायात कःनि छुस्यामुस्या वस्पतिपु तया पुज्याइ । झ्वम्नइ ।
२०.मोहनी : (१) कूछिभ्वय्: सुथय् आगमय् द्यःपुजा याइ । बहनी कूधि बजि तयाः भ्वय् नइ ।
(ख)स्याक्वत्याक्व: आगंया द्यः सिलाः द्यःपुज्याइ सफू, दिगु मः कलम–मसि, ज्यामःस्वनाः पुजा याइ । वज्राचार्यतय् मोहनिबलय् हिंसा यायेम्वाः ।
(ग)चालं–स्वना तयागु दवदव, दिगुमः, ज्यामः, हासा, फेंगू व मेमेगु नं सामान आगमय् तया पुज्याइ । पूजा सिधल कि चालं पूजा क्वचायेकइ ।
२१.लक्ष्मीपूजा : बहनी मिसातसें पिखालखुं लक्ष्मी द्यः सालाहयाः धुकुतिइ पुज्याइ । छेंया हामां गुरुमण्डल धलं दनाः लक्ष्मी पुज्याइ । नेपाल संवतकथं थ्व द“या अनितम दिन खः ।
सामाजिक स्वापू :
बज्राचार्यतय् ज्या धार्मिक पूजा–आजा यायेगु खः । बुसांनिसें सी धुंकाः तक पूजा–आजा यायेत नेवाः तय्गु आपालं जात पाखें ज्या कायेमाःगु दु । थ्व हे नेवाःतय्गु पूजा सम्बन्धी हलंज्वलं तयार यायेत ज्या यायेत माःगु समाजया नां थन झ्वः धुके ।
१.वज्राचार्य : वज्राचार्यया पुरोहितवज्राचार्य हे जुइ । पूजा आजा क्रियाकर्म यायेत थःगुरूजुलिसे स्वापू तयेमाः । पूजाविधि ब्वनेत, चचा, प्याखं, प“यताः स्वनेत वजाचार्य गुरुपिंके स्वानाकायेमाः ।
२.शाक्य : लुं वहः रत्नया ज्वलंया निंति शाक्यत लिसे स्वापू तयेमाः ।
मचाबू व्यंकेःलुं वहःया अंगू, अजःसला, लुंया प्यूचा,
मचा जंकोःलुंया माखरिचाः, लुसिखः, वहःया कल्ली
बुसंखा, कयता पुजा, चूडाकर्मःलुंखोचा वहःखोचा, पञ्चरत्न
जज्ञ यायेतःलुंची, पुजाअंगू, लुंपले, वहःपले, पञ्चरत्न
बाह ब्यंकेःवहःया द्वाफोस्वां, पञ्चरत्न
व्याहाःकल्पा
जग स्वनेःवहः लुं , सिजःया कावले
पञ्चरत्न, नवरत्न, ब्वकिलुं
छा हायेकेःदृष्टि, पञ्चरत्न, अष्टधातु
ज्या जंकोःयोमू, लुं या आत्मविम्बु
३.बनिया : म्हसिन्ह,, म्हासुसिन्ह, अवीर, धुं, धुपांय् गुंगू, बौधूप, नस्वाः, ग्वःगु ग्वय्, म्हय्खापा, नैंक्या, छोहरा, जटा दुगु नैक्या, जज्ञज्वलं, कलश वासः
४.तुलाधर वा स्थापित : जंकोया रथ, कुति, उगः लुसि, खाता, पिरा, क्वाःपाःलाकां, तुतां, सिंयागु गं, वज्र, सुलपाः
५.कंसकार : कय्या देमा, खोला, जानयेबाताः ताः, बभू, थापिं, गुलु, पाच, थायभु, धौपती
६.ताम्रकार, ताहांपः, सिजःलोता, कोल्ला, अर्घा, गं, वज्र, मखः, सुलुपा, बीभःपाः, सुलाःपाः, तसला, यांखासि, खासि, सिजःदेमा, लीदेमा, कोतः, कोतःसुम्हले, सिन्हःमू, काय्मः, सुकुन्दा, लंपिचा, धाला, ख्वाकोरिं अन्ति, मुखः, जटामुखः, रत्नमुकुट, पंय्ती, तो, सुता, बाता, देवा, त्वादेवा, बौकुन्दा, तःमू,
७.राजकर्णिकार चाकुमघि, पंचपक्वांमधि, अंय्था पचिंता, खाजा, प्यारा, पुरि, जोपस्ता, सेल, लदु
८.खिराकार : देगलय् पलिं चिये,
९.शिलाकार : ल्वहंयापिं द्यः दयेके, ल्वहंमा,
१०.चित्रकार : अष्टमंगल, गं, बौरथापाः कलशचिं, नागप“, पूर्णकलश, गंकलश, महादी कवय्, चितला, लुखाय् पञ्चबुद्ध, अंगलय् द्यःया चित्र, लक्ष्मी द्यः नागचित्र,
११.मालाकार : सिन्हायूस्वां, बौस्वां, द्वाफो स्वां कचा, स्वांमाः अंहः, ओंगलसिहः, वरहः, प“यूपलाहः दुम्वरसिहः, धालेस्वां, अजूस्वां,
१२.कुम्हाः सली, नागपं , कलश, गुलुपाः, तिंचा, सिपतिं, इनाय द्यः, भ्यगः, कोंचा, सलाःयाः, बौपाः, भोंचा, धुपांयमकः
१३.महर्जन : माःगु तक ज्या यायेगु (पूवा सम्बन्धी)
१४.नापित : संखाके, लुसि ध्यंके, न्हायकं क्यने
१५.लोहकार : नकी, चःरेकी, नखोला,
१६.मानन्धर : तूचिकं, हामोचिकं, ईकाचिकं
१७.खड्गी : ला, दुरु, नाय्खिं,
१८.काहाभुजा : काहा,
१९.त्वाजं : न्हय्नुमा, सिकिया ब्व, मुहालि,
१०.रंजितकार (छिपा) :पंचरंगी कापः, पंका, ग्वय्का
२१.भजु : गौदान आदि
२२.पुलुपुलु : महादीप
२३.जोशी : जातः च्वके, छाय् स्वके, साइत स्वये ।
२४.पो : ति“या लंपिचा, भालिंचा, घकि,
गुथि
गुथियात न्हापा गोष्ठी याइगु खः । लिपा गुथि व गू धाल । नेवाःत म्हसीकेगु छगू चिं गुथि नं खः । नेवाःतय् जातअनुसार थी थी गुथि दु । थन ये“यापिं वज्राचार्य तय्गु गुथियागु जक ख“ ल्हाये ।
१.दिगुपुजा : थ्व फुकीत मुनाः दिगू ख्वलय् वनाः न्यायेकेगु कुलदेवता पुजाया गुथि खः । वज्राचार्य तय् दिगुद्यः भगवान बुद्ध, वज्रयोगिनी खः । ब्राम्हयायात चूडाकर्म यानातःपिनि दिगुदः अटकोनारायण खः धाइ । बज्राचार्यतये दिगुपुजाय् बाहां स्यायेम्वाः ।
२.सीगू–सनांगू : थ्व नेवाः मात्रया दुगु गुथि खः । थःथःगु पीठया द्यः पुजा यानाः थ्व गथि न्यायेकइ । गुथिया ज्या सी थनेगु, सी क्वबीगु व सी उइगु खः ।
३.बुसाधं (वर्षवन्धन) : द्यः वहाः, सतः, फलचा आदिया दच्छिइ छक्वः पूजा यानाः थ्व गुथि न्यायेकइ । जात्रा व जीर्णोद्धार याये माःसा थ्व गुथिं याइ ।
४.धार्मिक गुथि : स्तोत्र ब्वनेगु तुतःगू, पञ्चताल पुइगु प“य्ताःगू, दिसिपुजा तिसाबिचाः आदि धार्मिक गुथि खः ।
५.महाबू : थ्व देशोपद्धव शान्त यायेत बहाः बहालं न्यायेकावयाच्वंगु महाबलि गुथि खः । क्वाबहाः, झ्वाबहाः, तक्ष्ँबहाः, मूबहाः, मखंबहाः, लायकूबही आदि विहारय् थुजागु गुथि दु ।
६.पुई आचाःगू : असंया न्याल्वहंतं च्वय्यागु ४ गू विहारया थःने पुई आचाःगू, लाय्कतक ७ गू विहारया दथु पुइ“ आचाःगू, लायक्बहाःया कय्गूकालागू पुइ“कथं न्यायेकइगु संधगुथि खः । थ्व गुथि छदं फुत कि जन्मय् छक्वःपाः वइ ।
दे आचाःगू (देश आचार्य गोष्ठी) : थ्व थःनेपुई , दथुपुई , लाय्कू पुई व झ्वःनेपुई यानाः १८ गू बिहारया वज्राचार्यपिं समुचय जुयाः स्वयंभू व छेंथाय्स दच्छियार्यपिं समुचय जुयाः स्वयंभू व छेंथाय्स दच्छिया छक्वः न्यायेकेगु गुथि खः । बदे छुइ धुनेव थुकिया गुथ्यार जुइ । ७७ दंया जंक पुल कि थ्व गुथि पाः वइ । थ्व छगू जिल्लास्तरया गुथि खः ।
नखत्या व भ्वय्
नखःया नखत्या व विधिव्यवहारया भ्वय् नेवाःया परिचायक खः । नेवाःतय् मोहनि पाहांचःह्रेया म्ह्याय्मचा, भिनामचा, छय्मचापिन्त नखःया सतिकुन्हु नखत्या ब्वनेमाः । स्वनित, घ्यःचाकु संन्हू, सिथिनखः, गुंपुन्हीया म्ह्यायमचातय्त जक नखत्या ब्वनी । बुसांनिसें सी धुंकाः तकया विधिव्यवहारय् भ्वय् न्यायेकेमाः । २००७ साल प्रजातन्त्र न्ह्य:या भ्वय् व आः थौंकन्हय्या भ्वय् आपालं पाये धुंकल । थन थौंकन्हय्यापिसं मखने मसीधुंकूगु वज्राचार्य तय्गु पुलांगु भ्वय्या वर्णन याये ।
१.मचाबू ब्यंके : मचा बुयाः ब्यंकेबलय् न्हापां चाकु पालु चि, इमू आदिया सिसापालु प्रसाद काइः । सलिखय् खाय व छ्वयलाय लिसें मेगु सलिखय् ईदाइचा तयाः उकिया द्यःने कःसूवःया कुचा तयाः समय नइ । थ्व सिधल कि जाभ्वय् नइ, बहनी बजि भ्वय् नइ ।
२.पयन विया व पाहाँ ब्वना भ्वय् : म्ह्याय्मचाया पयनबिया भ्वय् व सिकिया पाहा“ ब्वना भ्वजय् पुकाला मतसे छ्वाल्ला तयेगु याइ ।
३.पस्ता व ज्याजंको : कायमचाया ब्वाहा भ्वय यात पस्ता धाइ । बुस्या बुस्यिाया जंकोया भ्वययात जंको भ्वय् धाइ । थ्व भ्वय् मध्यय् दकलय् तः जिगु भ्वय खः । न्हापां भ्वय्वःपिं मध्यय् सम्धि व स्याःन्याःपिन्त कोथाय् सःताःहया तुच्चा याकइ । पाचालतेय् छ्वयला च्वहि, ह्याउंथ्वंय् थुनाः पकां वालतःगु स्वं, तुकंचा, भुति न्ह्यच्याका अय्लाः लुनाः पाहां यायेगुयात तुच्चा धाइ । मू भ्वजय् सहभोजनमा ब्व तयातइ । थुकिइ बजि खें न्या चीतागु ऐथ्या, वः, खवपि, चपि, धौद्यासा, वाउंचा, मुस्या पालु, अम्बः, वयलि, आमलि, ह्याउँमल्ता, तातु व छ्वयला दइ । पाहांयात थ्व ब्व न्ह्यचाका प्यसरा तक लहिकाः जुइ । छसरा तःखाः, ग्वर्मा, तुकंचा, भुति, फसिक्वाः, दायका ला । निसरा लैंसू, तुयूसिंपु, तरकारी, किमाला, दायकाला स्वसारा पःमाय्, पुकाला, भुयू हामोकाः छ्वंका । प्यसरा साखः, धौ, कय्गू वया, तु, लैं, चीप्वःगु मोसिप्वः । कायमचाया मांम्हं अयलाः लुइ, कायमचां पचिंता मह् लिहिइ, बौम्ह व गुरुजुं क्वःपइ ।
४.मह्भ्विय् : ला मतसे भ्वय् न्यायेकल धाःसा, स्वारी, मार्पा, जुल्फी, मनभोगु व मेगु घासाघुसु तइ । च्या लुइ ।
५.लोचाबजि : सुं सिनाः खुन्हु दुकुन्हु पूगु वसः ही धुंकाः निभाः मविवं नइगु भ्वय्यात लोचाबजि धाइ । थुकिइ बजि, कमधासा, हलू मदुगु, झ्वा“य् यानाः क्वयेका मतःगु तरकारी, अचार, बूबः (मिखा कंगु मज्यू) व सिसा बुसा दइ । थ्व दकलय् मभिंगु भ्वय् खः ।
वसः
वज्राचार्यतय् न्हापा मिजंतय् छे“या हामापिसं धामी तसें थें जामा भोत फिइ । मेपिनि भोतिं चिना तःपाःलं फिइ, गबलें पर्दावाल लंफिइ, जनी चिइ, गां न्यइ । तक्वाः तपुलि पुइ । लाकां न्≈यायेगु चलन मदु ।
लिपा तपाःलं सुरुवा, इस्टकोट, कोट, फीगु, कार्योपी जमोथ, समरवाल तपुलि पुइगु, गलबन्दीं न्ययेगु, मोजा व छ्वंगू लाकां न्≈यायेगु याइ ।
वज्राचार्य मिसातय् न्हापा बाझा वंपिनि झ्वलःलूगु सपः हिनी, मेपिनि साधारण सपः हिनी, थारुलं व गुलिस्यां पुतुलं फिइ, नेफा दुगु ताहाकःगु परसि सिना धंगायेक ताहाकःगु जनी चिइ । ताहाकःगु हे गा हितुमतु हिनाः न्यइ । सपलय् स्वां छुइ । बुह्पििनि नालुलाकां न्≈याइ, ल्यासेतय् कापःलाकां न्≈याइ । ख्वालय् क्वलं बुयाः ≈याउ“क सिन्हः तिइ ।
मिजंतय् जात्राबलय् व ततःधंगु पूजाय् गुजिलं फिइ ।
तिसा
तिसा सम्पताया ब्वसा खः । वज्राचार्य मिजंतसें म्हो जक तिसां तिइ । मिजंमायात मचाबू व्यंकेबलय् लु“वहःयागु अंगू न्ह्याकइ । मांया थःछेंय् लहिकः वनी बलय् लु“या प्यूचां न्ह्याकइ । जंकोबलय् न्हाय्पनय् लुंचाः तुतिइ वहःया कल्ली न्ह्याकइ । गःपतय् रक्षामा क्वखाये कइ । बदे छुयेबलय् न्ह्याय्पनय् पंय्ती सुकइ, गःपतय् सुता क्वखायेकइ, चुल्याय् वहः वा लीया तो न्ह्याकइ । ततःधंगु पूजाय् कपालय् लुंची तिइ, पचिनय् वहःअंगू न्ह्याइ । बुऋाजंको व स्यक्वःगु खुसी स्वकुंलाः पुनापचा सुइकइ ।थ्व मिजंतसें तीगु अनितम तिसा खः ।
मिसातय् तिसा यः उकिं लुँ वहःया तिसां तिइ व हिरा मोति भिंपूया तिसां नं तिइ । मिसातय् छयंलंनिसें तुतिइ तक म्ह छम्हं तिसां तीगु याइ ।
छ्यनय् :लुँस्वां, लु“या स्वां, न्यापुसिखः, श्रीबन्दी
कपालय्ःलुँची, लुँ सिन्हः
न्ह्याय्पनय्ःतुकि, पल्हःगुलि तुकि, माखारिचा, पुनापचा
गःपतय्ःलुंसिखः, जन्त्र, तायः तीखमा, भिंपूमा, पाका, सुता
सतवतय्ःसतफलि
ल्हातय्ःचुल्पा, लुं चुल्पा, सिंरथाः चुल्पा, भिंपूमाः
पतिनय्ःलुं , वहः, सिजः, ली व नया अंगू, हिनाअंगू
तुसिपु अंगू, असर्फी अंगू, प्याखं अंगू, हिरा, मोति, पन्ना, माणिक आदि थनातःगु अंगू
जंय्ःजबी
तुतिइःवहःया कल्ली, सिंरथाः कल्ला, तुतिवकी, पुजाया लागी छ्यनय् पुइगु
मिजंतय्ःली वा सिजःया मुखः, जटामुखः, जटाप्वः, तथागतचिन्ह, थायया तपुलि
मिसातय्ःस्वांमुखः, रत्नमुकुट
गीत–वाद्य–नृत्य
वज्राचार्यतसें लयतयाः तुतः ब्वनी । चचा हाली । स्वस्ति वाचा, मंगलस्तव लय् तयाःब्वनी । धारणी, सूत्र, तन्त्र पाथ्याइ ।
दबदब थाइ, गं थाइ । चचा हालेत ताः थाइ । पंयताःया क्वताः, ताः, बभू थाइ । पंय्ताः पुइ ।
षोडश लास्या याइ । चचाया सुर व ताःया तालय् देव–देवीया नृत्य याइ ।
जप–ध्यान–पुरश्चरणपूजाया क्रमय् जपमाः चाहीका मन्त्र जप याइ । वज्रासनय् च्वनाः देव–देवीया ध्यान याइ । छन्हु, स्वन्हु, न्यान्हु, न्हय्न्हु लच्छि तक पुजाकुथिइ पुरश्चरण च्वनी । थ्व साधक वज्राचार्यपिसं याइगु ज्या खः ।
धर्मोपदेश
बज्राचार्यतसें अष्टमीव्रत, पुन्हीव्रत, वसुन्धरा व्रतस बाखं कनी । गुंला लच्छि, कार्तिकलच्छि, चतुर्मास ज्वःछि धर्मासनय् बाखं कनी । सीथाय् छे“य् व अगतिं नं बाखं कनेगु याइ ।
पाठ
यजमानतसें बज्राचार्य गुरुपिन्त सिथं यंकेबलय् लंपाः थ्याये, विचाः फयेबलय् दुर्गतिपरिशोधन धारणी ब्वंकेगु, देव देवीया थाय् धारणी, सूत्र, तन्त्र पाठ याकेगु याइ । गुंलाया लच्छियंक पञ्चरक्षा पाठ याकेगु याइ । गुंलाया लच्छि यंक पञ्चरक्षा पाठ याकइ । थबहिलिइ भगवानबहालय्, इतुंबहालय् अष्टसहस्त्रिका प्रञा पारमिता, लक्षा भगवती पाठ याकइ । बज्राचार्यपिन्त थःगु छे“य् सःताः नवव्याकरणया गुद्यालं पाठयाकेगुनं चलन दु ।
भौमचा काःवनीबलय् स्थानगणेशया न्ह्य:ने, दुवातय् म्ह्यायमचापाखें व कायमचा पाखें थःथः गुरुजुपिन्त भौमचाखं ल्हाकेगु यानातःगु दु ।
उगुं थुगुं
बज्राचार्यतसें यानावःगु ज्या मध्यय् छगू ज्या छखे म्हासुक हरिताल दुगु मः भ्वतय् व हाकुगु नील पत्रय् सफू ल्ह्यगु ज्या खः । हरिताल दुगु भ्वं किलं नइमखु । पाको हाकुमसि लःलाःसा नं आखः स्यनी मखु । नीलपत्रय् म्हासुगु ब्वकिलुं वहःचनं च्वयेगु याइ । थथे च्वइगु सफू मन्त्र तन्त्र, धारणी, सूत्र, अवदान, जातक, पुराण, कथा, ज्योतिष वैद्यक, स्थायत्य आदि विविध विषययागु जुइ । आखः भुजिंमोल, प्रचलित नेपाललिपि, व देवनागरी लिपि जुइ । नीलपत्रय् लुंयागु आखः रञ्जनालिपिं च्वयेगु याइ । थथे च्वइपिं लिपिकारतसें ग्रन्थया अन्त्यय् पुष्पिकाय् च्वये सिधःगु मिति, तत्कालीन जुजु, ग्रन्थ च्वकुम्ह दाताया नांयालिसें लिखापिता धकाः थःगु नां नं च्वयेगु याइ । नेपाल राष्ट्रिय अभिलेखालय, राष्ट्रिय पुस्तकालय, केशर पुस्तकालय, आशा सफू कुथिस च्वंगु आपालं बौद्ध ग्रन्थत बज्राचार्य लिपिकारतसें च्वयातःगु खः । आतक खने दुगु बज्राचार्यं च्वयातःगु दकलय् पुलांगु अभिलेख ग्रन्थय् थथे च्वयातःगु दु – “संवत अचुत (१७८) फाल्गुण शुक्ल प्रतिपदि लिखित मिति । » कृतेयं महावज्राचार्य नन्द गर्भ पादैरिति ।
वज्राचातसें सफूया कनय् चित्र च्वयेगु याः । पौभाः व भित्तिचित्र नं च्वयेगु याः ।
कवि, लेखक व अनुवादक
वज्राचार्यतय्गु छगू ज्या आखः स्यनेगु, बाखं कनेगु, व स्यनेकने यायेगु नं खः । उकिं वज्राचार्यतसें द्यःया मे च्वयेगु, संस्कृत भाषाया धार्मिक सफू नेपाल भाषां भाय् हीकेगु यात । अष्टमीव्रतया बाखं, जातक बाखं, स्वयम्भूपुराण आदि नेपाल भाषां भाय् हीकातःगु आपालं दु किन्तु अनुवादकतय् नां च्वयातःगु मदु । बरु लिखापिता धकाः लिपिकारया नां उल्लेख यानातःगु दु । थथे बौद्ध ग्रन्थत ल्ह्ययेगु ज्या वज्राचार्यतसें यानातः गुलिं अनुवादक नं वज्राचार्यत हे जुइफु छाय्धाःसा मेगु जातय् पण्डित जुयाः सफू ल्ह्ययातःपिनिगु नां खनेमदु । थन नां न्ह्यथनेबहपिं छुं भचा कवि, लेखक व अनुवादकतय्गु नां न्ह्यब्वये ।
१.लुन्त भद्र बज्राचार्य, कीर्तिपुण्य महाविहार लगंबहाःयें, ने.सं. ५०० स न्याय विकासिनी (मानव न्यायशास्त्र)अनुवाद,सम्पादक शान्तहर्ष बज्राचार्य,ने.सं. ११०७
२.कविकारा बज्राचार्य, यल, शिथरमखु थ्व संसार सोव मनुस्येन (मे), जुजु श्रीनिवास मल्ल (ने.सं. ७७७–८०५) या ईयाम्ह, नेपालभाषा प्राचीन काव्य व काव्यकार, ने.सं. १०९७ ।
३.ज्ञानदत्त वज्राचार्य, चक्रमहाविहार यल, ने.सं. ९६६ रामायणया अनुवादक ।
४.पं. निष्ठानन्द वज्राचार्य (९८७–१०५५) ओमबहाल यें, ने.सं. १०२९ स प्रज्ञापारमितायागु एकविंशति श्लोकया भाषा सहित, दकलय् न्हापां नेपाल भाषाया सफू प्रकाशित याःम्ह, गद्यगुरु, प्रकाशित सफू ७ गू ।
५.पं. रत्नबहादुर वज्राचार्य (१०१३–१०७५) बूबहाल, यल, सफू १० गू ।
६.कविराज देवानन्द बज्रँचार्य (१०२२–१०७७) सिखोंमूबहाल येंम , स्वयम्भू दर्शन (पद्य), गोरखा भाषा प्रकाशिनी समितिइ दकलय् न्हापां नेपाल भाषाया सफू दर्ता याकून्मह ।
७.पं. जोगमुनि वज्राचार्य (१०२४–११०७) सबल बहाल, यें, पिदंगु सफू ११ गू व पत्रिका १ गू ।
८.आदिवज्र बज्राचार्य (१०२८–११०८) नागबहाल यल, व्याकरणकार व कोशकार, पिदंगु सफू १२ गू ।
९.पं. वै. आशाकाजी बज्राचार्य (१०२९–१११३) अथननि, यल, पिदंगु सफू २५ गू ।
१०.पं. अमोघवज्र वज्राचार्य (१०३०–१०९९) गंबहाल यें, पिदंगु सफू७ गू ।
११.मञ्जुवज्र वज्राचार्य (१०३५) दिगुत्वाः थिमि । बौद्ध विद्वान् व वाद्यगुरु, पिदंगु सफू ३ गू ।
१२.पं. दिव्यवज्र वज्राचार्य (१०३९–१११९) जनबहाल यें, बौद्ध विद्वान् व वैद्यराज, पिदंगु सफू १५ गू ।
१३.भिक्षु बुद्धघोष महास्थविर (सप्तरत्न बज्राचार्य) (१०४१) क्वाबहाल ये“, नेपाल बौद्ध परियत्ति शिक्षाया प्रवर्तक, पिदंगु सफू२४ गू ।
१४.वर्णवज्र वज्राचार्य (१०४३–१११३) सको धुंलात्वाः व सोधात्वाः भोंत, पिदंगु सफू ७ गू ।
१५.भिक्षु सम्यक्ज्योति महास्थविर (सम्यकरत्न वज्राचार्य) (१०४४) ख्वप, पिदंगु सफू १३ गू ।
१६.पं. वद्रीरत्न बज्राचार्य (१०५३) सबलवहाल यें, बौद्ध विद्वान्, पिदंगु सफू ५० गू ।
१७.पं. रत्नकाजी वज्राचार्य (१०५४) सबलबहाल यें, नृत्यगुरु, पिदंगु सफू १३ ।
१८.यज्ञमान पति वज्राचार्य (१०६०) सिखोंमूबहाल यें, बौद्ध विद्वान्, पिदंगु सफू ४ गू ।
१९.दुण्डबहादुर वज्राचार्य (१०६८) गाबहाल यल, चिपिटकया अनुवादक, पिदंगु ग्रन्थ १५गू ।
२०.डा. चुन्दा वज्राचार्य (१०७४), सिखोंमूबहाल ये“, पिदंगु सफू १५ गू ।
२१.डा. चन्द्रमान वज्राचार्य (१०७४) चिथुविहार किपू, पिदंगुसफू ८ ।
२२.डा. नरेशमान वज्राचार्य (१०८५) झ्वाबहाल ये“, बौद्ध विद्वान्, पिदंगु सफू, ३ गू
सरकारी सेवा
वज्राचार्यत राजनीतिइ ब्वति कयाच्वंपिं खनेमदु । सरकारी उच्च ओहदाय् थ्यंपिं नं आपाः मदु । न्ह्यथनेवह पिंधुंभचा वज्राचार्यपिनिगु नां थन झ्वःछुके ।
१.लोकदर्शन वज्राचार्य, तक्ष्ँवहा असन, श्री ५ महाराजधिराजया स्वकीय सचिव ।
२.हिरण्यलाल वज्राचार्य, मूवहाल वटु, यें, डेपुटी गभर्नर नेपाल राष्ट्र बैंक ।
३.इच्छाहर्ष वज्राचार्य, सबलबहाल, यें न्यायाधीश ।
४.डा. रत्नकमल वज्राचार्य, सक्व, यें, राज सभाया सम्माननीय सदस्य ।
५.डा. दयानन्द वज्राचार्य, सिखोंमूबहाल, यें उपकुलपति नेपाल राजकीय प्राविधिक प्रज्ञाप्रतिष्ठान ।
वज्राचार्यतय्गु योगदान
न्हापा धार्मिक व सांस्कृतिक ख्यलय् वज्राचार्यतय्गु योगदान आपालं दु । थौंकन्हय् वज्राचार्यतसें थः जय्मांतय्गु पूजा पाठ यायेगु व माःगु धार्मिक सल्हासाहुति बीगु यानावयाच्वंगु दु । वज्राचार्यतसें आतक नं वज्रयान बौद्ध धर्म ल्यंकातःगु दनि ।सफू