उपप्रा- वज्रमुनि वज्राचार्य ,
पाटन संयुक्त क्याम्पस
म्हसीका
नेपाल हिन्दू व बौद्धघर्मया केन्द्र स्थल ख: | काठमाडौं उपत्यकाया नेवाःतय्स॑ नाला: वयाच्व॑गु संस्कृति, संस्कार न॑ हिन्दू व बौद्धधर्म नाप स्वापू दु । छुं धार्मिक पूजा आजा, जात्रा, पर्व तथा उपासनाया इलय् विभिन्न हिन्दू व बौद्ध द्यपिन्त पूजा आजा याय्गु याना: वयाच्वंगु दु | न्हापा न्हापा पूजा आराधना ‘ याइगु इलय् प्राकृतिक रूपय् दुगु तत्वयात हे श्रद्धाकथ॑ प्रतिक माने याना: याइगु खःसा लिपा वया: मनूया रूपय् मूर्ति व चित्र च्चया: क्यनेगु जुल | थुकथ॑ मनूया रूपय् क्यनेगु लागि दय्कूगु प्रतिकात्मक रूप है प्रतिमा खः | प्रतिमायात मूर्ति, अर्चा न॑ धाय्गु या: । थुपिं द्यपिं छु मुद्राय् , छु आसनय् , छु ज्वँसाय् , छु बहानय् च्वनाच्वन धैगु शास्त्रीय आधारय् तयार यानातःगु प्रतिमा हे प्रतिमा लक्षण खः । प्रतिमा लक्षण धाय्बलय् प्रतिमायात म्हसीकेगु आधार वा विशेषता खः |
प्रतिमाया अंग धाय्बलय् शास्त्रीय आधारकथ॑ वैगु छ्य॑, आभुषण, ल्हा:, तुति, ज्वँसा, मुद्रा, आसन, बाहाँ, दिशा आदि ख: । छगू मूर्ति वा प्रतिमाय् मनूयाके दैगु अंगत दय्मा: । शास्त्र वा तन्त्रय् ब्याख्या जुयाच्वंकथं तयार याय्गु हे प्रतिमाया शैली खः | शैली धाय्बलय् प्रतिमाय् दय्माःगु हस्तमुद्रा, तुतिया आसन, उम्हेसिनं ज्वनाच्वंगु ज्वँसा, फय्तुनाच्वंगु बहान पाय्छिकथं दय्केगु खः । शास्त्र व तन्त्रकथं दय्कातःगु प्रतिमा शैलीकथ॑ पाय्छि जूगु खःसा, तन्त्र व शास्त्रकथं मिले मजुइक दय्कातःगु प्रतिमा शैली मिलेमजूगु प्रतिमा खः । थुम्ह द्यः थथे हे जुइमा: धैगु शास्त्रीय नियम दु | उगु नियमयात हे वास्तवय् शैली धाइ ।
प्राचीन इलय् मूर्ति वा प्रतिमा दय्केगु चलन मदु | लिपा वयाः निराकार रूपयात आकार विया: प्रतिमा दय्केगु जुल । थुजागु प्रतिमा दय्केगु चलन छकल॑ विकास जूगु मखुसे बुलुँहँ विकास जूगु खः । थ्व प्रतिमा दय्केगु चलन गबलेनिसें वल धैगु निश्चित तिथिमिति मदु | बौद्ध समुदायलय् साकार मूर्ति दय्केगु चलन बुद्धया परिनिर्वाण जूगु ५०० वर्ष लिपा तिनि विकास जूगु ख: । वसिबें न्हापा प्रतिकात्मकरूप॑ प्राकृतिकरूप॑ प्रतिकात्मक छ्यलेगु चलन खः | गथेकि बुद्धया जन्म क्यनेमाःसा किसियात क्यनेगु, महाभिनिष्क्रमण क्यनेमाःसा सल क्यनेगु, बोधिज्ञानयात क्यनेमाःसा सिमा क्यनेगु, धर्मचक्रपर्वतन क्यनेमाःसा चक्र क्यनेगु, निर्वाण क्यनेमाःसा चैत्य क्यनेगु आदि | अथे हे हिन्दूधर्मय् न॑ बैदिककालसिवें न्ह्यो खुसी पूजा याय्गु, पहाड पूजा याय्गु, सूर्य, चन्द्र पूजा याय्गु, सिमा पूजा याय्गु यानावःगु खःसा लिपा वनाः प्रतिमा दय्काः पूजा याय्गु यानाहल | लिपा धार्मिकग्रन्थ वा शास्त्रय् न॑ साकाररूपय् वर्णन याय्गु जुइवं, वहे आधारय् प्रतिमा लक्षण जुइमाःगु सफूत च्वय्गु जुल । साधनामाला, निष्पन्न योगाबलीथें जाःगु सफुतिइ प्रतिमा दय्केगु आधारत क्व: छिइगु जुल । वहे प्रतिमायात म्हसीकेगु आधारस्तम्भ जुल ।
थ्व हे आधारय् नेपालय् गुलि न॑ प्रतिमात दु उगु प्रतिमायात थ्व हे द्यःया मूर्ति खः धैगु म्हसीके फैगु जुल । थुम्ह द्यः थथे हे जुइमा:, थुजागु हे ज्वँसा जुइमा:, थुगु हे बहान जुइमाः, थुजागु हे आसन जुइमा: घैगु आधार दुगु जुगुलिं द्यः न॑ थ्व हे द्यः खः धैगु प्रतिमा लक्षणया आधारकथ॑ म्हसीके फै | सामान्यतया मूर्तिकार व चित्रकारतय्सं शास्त्रीय नियमकथं प्रतिमा निर्माण याइ । थःगु कल्पनाकथं सूर्जना याइम्ह द्यः वा प्रतिमाया ख्वा: सामान्यतया उत्थें उत्थे जुइगुलिं उम्ह द्य:या हस्तमुद्रा, आसन, बहान, रंग, आभुषण, ज्वँसाया आधारय् म्हसीकेगु जुइ ।
प्रतिमायात म्हसीकेगु मूल आधार वा लक्षण
प्रतिमायात म्हसीकेगु मूल आधार वा लक्षण धैगु मुद्रा वा हस्त खः। विभिन्न देवदेवीया प्रतिमाया ल्हा:या मुद्रा फरक फरककथं मूर्तिकार वा चित्रकारपिन्सं दय्कातःगु दै। थुकथं फरक फरककथं ल्हा: तयातःगुयात हे वास्तवय् मुद्रा धाइ । गनं गन॑ मुद्रायात हस्त न॑ धयातःगु दु | गथेकि दन्तहस्त, गजहस्त, कटीहस्त आदि । मुद्रा धालकि ल्हा: ज्यानातःगु, पतिंचा ज्यानातःगु यात धाइगु खः | गुम्ह द्यः छु प्रयोजनया लागि खः घैगु न॑ मुद्रापाखें हे सीका: काय्फै । मुद्रयात न॑ वैदिक, तान्त्रिक व लौकिक यानातःगु दु | मूर्तिकलाय् ६४ मुद्रा व तन्त्रपाखे १०८ मुद्राया विवरण वियातःगु दु ।
नेपालय् खनेदुगु मुद्रा
अभय मुद्रा, बरद मुद्र, ध्यान मुद्रा, अञ्जली मुद्रा, ज्ञान मुद्रा, चीन मुद्रा, धर्मचक्र मुद्रा, बृद्धश्रवण मुद्रा, काट्यवलम्बित मुद्रा, कटक हस्त मुद्रा, दन्तहस्त वा गजहस्त मुद्रा, विस्मय मुद्रा, भूस्पर्श मुद्रा, क्षेपन मुद्रा, तर्जन मुद्रा, बजहुँकार मुद्रा,
शास्त्रीय आसनत
पद्मासन, भद्रासन, वीरासन, खुखासन, प्रयग्ङासन, ललितासन, वज्रासन, प्रलम्बपादासन, उट् कुटिकासन, त्रिभंग, समभङ्ग , अतिभङ्ग आदि ।
देवदेवीपिन्सं गयाँच्वंगु बहानत
सिंहासन, मकरासन, मयूरासन, गरूडासन, मुषकासन, हात्ती, हंस, घोडा, प्रेत वा शव, सिंह आदि |
देवदेवीपिन्सं ज्वनातःगु ज्वँसात
चक्र, गद्दा, शंख, पद्म, दण्ड, त्रिशुल, धनुष, बाण, अंकुश, पास, खड्ग, पास, परशु, शूल, वज्र, अग्नि, मुसल, चर्म, भाला, ध्वजदण्ड, हलो, शक्ति, मुन्थी, खप्पर, सर्प, पुस्तक, अक्षमाला,, वनमाला, कमण्डलु, विणा, डमरू, मृदङ्ग , घण्टा, खेटक, कर्ति,बाँसुरी वा मुरली, दर्पण, कल्पलता, कलश आदि ।
थुकथ॑ ज्वनातःगु ज्वँसा, आसन, बाहान, मुद्रा आदि हे प्रतिमा म्हसीकेगु आधार ख:। नेपालय् प्रयोग जुयाच्व॑गु धार्मिकग्रन्थया आधारय् थन प्रतिमा लक्षणयात छगू छगू यानाः थन वर्णन याय्गु जुई ।
शिवया प्रतिमा लक्षण
प्रतिमाकथं शिवया स्वगू रूप खनेदु | सौम्य, नृत्य व रौद्र रूप | शान्त वा सौम्य रूपकथं उमा महेश्वर खःसा, नृत्य रूपकथ॑ नृत्यश्वर वा नास:द्य, रौद्र रूपकथं मैरबया रूप खः ।
- प्यका ल्हा:, छपाः ख्वाः. स्वगः मिखा, धुंया छ्यंगु न्ययातःगु दै ।
- प्यपा ल्हातय् छका: ल्हात॑ सिंहया न्हाय्प॑ ज्वनातःगु दै ।
- मेगु ल्हात॑ मृग ज्वनातःगु
- मेगु छका ल्हा: अभय मुद्रा
- मेगु छका ल्हा: परशु वा बन्चरो ज्वनातःगु दै ।
फ्यतुनाच्व॑म्ह शिवया मूर्ति
आसन पद्मासन व ललिताशन नितां दु । जटा हिनातःगु, नाङ्गागु म्ह, ताहा ककुइ हिनातःगु व धुँया छ्य॑गु न्ययातःगु दै | छका ल्हात॑ डमरू व मेगु ल्हातय् त्रिशुल ज्वनातःगु दै ।
भैरबया प्रतिमा लक्षण
शिवया क्रोध रूप भैरब ख: | नेपालय च्याम्ह मैरबयात माने यानावयाच्व॑गु | च्याम्ह भैरबया च्याम्ह हे मातृका दु | अप्वःयाना: छम्ह छम्ह भैरबं छम्ह छम्ह मातृकायात मूलय् तयातःगु मूर्तित खनेदु ।
च्याम्ह भेरब
- असिताङ्ग भैरब – ब्रम्हायणी
- रूरू भैरब – माहेश्वरी
- चण्ड भेरब -काैमारी
- क्रोध भैरब -बैष्णवी
- उन्मत्त भैरब -वाराही
- कपाल भैरब -इन्द्रायणी
- भीषण भैरब- चामुण्डा (महाकाली)
- संहार भैरब -महालक्ष्मी
ग्यानापुगु मे पिकयाच्व॑म्ह हाकुगु वर्ण, नागया जनै, नागया पेटी, न्हाय्पनय् कुण्डली, हिरामोती जडित आभूषण | अप्व: याना: झिका झिंनिका ल्हा: दै |
- जव ल्हातय्- त्रिशुल, कर्तृ, खड्ग, नागपाश, अंकुश, वज्र
- खवगु ल्हातय्-खटवाङ्ग, कपालपात्र, ढाल, शक्ति, मुदगल, घण्ट |
गणेशया प्रतिमा लक्षण
- दनां च्व॑म्ह (स्थानक) व फ्यतुनाच्व॑म्ह (आसन) निगू रूप दु | फ्यतुनाच्वंसा ललितासन, तिछुं बहान, किसिया स्व॑ दुगु छ्यों दै |
- लैं व लड्डु ज्वनाच्व॑म्ह जुइ | प्यपा ल्हा: दुम्ह गणेद्य: जूसा अक्षयमाला व परशु दै |
लक्ष्मीया प्रतिमा लक्षण
- विष्णुया शक्तिया रूपय् व याकचा च्वनीबलय् निका ल्हा: दुम्ह लक्ष्मी जूसा कमलया स्वाँनय् आसन दय्का च्वंम्ह, तुयुगु ख्वा: जुइ ।
- प्यका ल्हा: दुम्ह लक्ष्मी जूसा सिंह गयाच्व॑म्ह, अष्टदल दुगु कमलया स्वाँनय् फ्यतुनाच्वंम्ह, ल्यूने किसिं लः हाय्का: च्व॑गु दै ।
- ल्हातय् कमल, अमृत घट व अभिशेचन यानाच्व॑म्ह जुइ ।
- अग्निपुराणकथं ल्हातय् शंख, चक्र, गद्दा व कमलया स्वाँ दै।
- गरूड व उलक बहान, लोलासन अभय मुद्रा व वरद मुद्राय् न॑ दु | चक्र, गद्दा, अमृतघट व चनवीर प्यका ल्हातय् खनेदै ।
अजिमा प्रतिमा-लक्षण
नेपालय् मिसा द्य: फुक्कसित अजिमाया रूपय् कयातःगु दु । अथेखःसां थन अष्टमातृका, सप्तमातृका, नवदूर्गा व दशमहाविद्याया द्यःपिंन्त अजिमाया धलकय् म्हसीकेगु याना: वयाच्वंगु दु ।
व्राम्ही वा ब्रम्हायणी
ब्रम्हाया शक्तिया रूपय ब्राम्ही वा ब्रम्हायणीयात काइगु जुगुलिं ब्रम्हयाके दुगु ज्वँसाकथ॑ ब्रम्हायणी वा ब्राम्हीयात म्हसीके फै । थुम्ह द्यःयाके निका, प्यका व खुका ल्हा: क्यनातःगु दु ।
- बहाँ हँय् ,ह्याउँगु वर्ण, म्हासुगु वस्त्र, आभूषण अलंकारयुक्त, मृगया छ्य॑गु न्ययातःगु प्यका ल्हातय् अक्षयमाला, कमण्डलु, बरद व अभय
माहेश्वरी
- विषुधर्मोत्तर पुराणकथं महाद्यःया शक्तिया रूपय् माहेश्वरीयात कयातःगु दु | महाद्यःयाके थें हे तुयूगु वर्ण, जटा हिनातःगु, स्व॑ग: मिखा, कपालय् चन्द्र बां, द्वः बहां जुइ ।
- नागमाला व नरमाला दै । तुयूगु वर्ण, म्हासुगु वस्त्र |
- प्यका ल्हा: जूसा छ्यों वा कपाल, शुल वा च्वामुगु साधन, खटवाङ्ग व वरद मुद्रा, वहाँ द्वहँ जुइ ।
- खुका ल्हा: जूसा जवगु ल्हातय् सूत्र, डमरू व वरद मुद्रा
- खवगु ल्हातय् शुल, घण्ट व अभय मुद्रा | निका जूसा त्रिशुल व डमरू |
वैष्णवी वा विष्णुदेवी
विष्णुया शक्तिया रूपय् वैष्णवीयात कयातःगुलिं विष्णुयाके दुगु ज्वँसा व बहाँ हे वैष्णवीयाके दै | गन॑ सल वव ऊँटयात न॑ बहाँ दय्का: तःगु दु ।
- नील, श्याम वर्ण, गरूड बहाँ, खुका ल्हा: ल्हातय् शंख, चक्र, गद्दा, पद्म, वरद मुद्रा व अभय मुद्रा |
- भिंखुका ल्हातय् जवय् बरद, जनै, शुल, म्वा:म्ह ताहा, वाण, वज्र, सिन्हमू, शक्ति
- खवय् -, ज्वला न्हाय्कं, धनुष, परिध, घण्टा, पाश, नमुग: , कर्तृ
बाराही
वराहया शक्तिया रूप जुगुलिं बराह थे हे च्वामुगु त्वा: दुगु ख्वा:, हाकुगु वर्ण, प्वा: भच्चा तग्वःगु जुइ ।
- खुका ल्हा: जूसा, स्वगः मिखा, कपालय चन्द्रमा बां
- खवगु ल्हातय् -खेटक, पाश वा खिप: अभय मुद्रा । प्यका ल्हा: जूसा ढाल व पाश
- जवगु ल्हातय् -दण्ड, खटवाङ्ग , वरद मुद्रा जुइ | खड्ग व अंकुश
- बहाँ वराह वा फाँ।
इन्द्रायणी वा ऐन्द्री
इन्द्रया शक्तिया रूपय् इन्द्रायणीयात काइगु जुगुलिं इन्द्रया ज्वँसा हे इन्द्रायणीया न॑ ज्वँसा जुई |
- लुँया वर्ण, किसि बां, सच्छिगःमिखा जुइ । छ्यों क्वखानातःम्ह, स्वगः मिखा,चन्द्रमा बाँ कपालय्
- मृगयात आशन दय्काच्व॑म्ह, गन॑ किसिया स्वं अमृतघट लः हाय्काच्व॑गु |
- जव ल्हातय् सूत्र ब वज्र | खव ल्हातय् कलश व वरद मुदा वा अभय मुद्रा जुइ ।
- च्यापा ल्हा: जूसा जव ल्हातय्-जनै, शुल, पाश, अंकुश
- खवगु ल्हातय् ध्वजा बीणा, नाग व शक्ति |
कुमारी वा काैमारी
कुमारया शक्तिया रूपय् कौमारी, कुमारीयात कयातःगुलिं कुमारया ज्वँंसा हे उमारीया नं जुइ ।
- बाहाँया ल्याखय् मयुर ।
- झिका ल्हा: दःसा जव ल्हातय् शक्ति, ध्वजा , दण्डपात्र, वाण व वरद मुद्रा
- खवगु ल्हातय् धनुष,घण्ट, खप्पर, कुकुट व परशु दै |
- प्यका ल्हा: जूसा शक्ति, अक्षयमाला, बरद व अभय मुद्रा | गन॑ पद्म, शुल, शक्ति व गद्दा दै |
चामुण्डा वा महाकाली
प्रेतयात न्हुयाच्व॑म्ह, वचुँगु वा ह्याउँगु वर्ण, ग्यानापुगु मिखा, म्हुतुं म्ये ल्ह्वयाच्वंगु, झिका ल्हा: दुम्ह व प्यका ल्हा: दुम्हकथ॑ दु | गन॑ ख्या: व कव॑ नाप च्वनाच्व॑म्ह जुइ ।
- भिका ल्हा: जूसा
- जवगु ल्हातय् मुसल, चक्र, वाण, अंकुश, व खडग
- खवगु ल्हातय् ढाल, पाश, धनुष, दण्ड व पा वा बन्चरो ।
- प्यका ल्हा: जूसा
- खप्पर व शुल
- वरद व अभय मुद्रा
महालक्ष्मी
- सीम्ह मनूया द्योने सिंहयात आसन दय्काच्वंम्ह, म्हासुगु वर्ण, कपालय चन्द्रमां नाप स्व॑गः मिखा
- झिंखुका ल्हा: दै | जवगु ल्हात॑-जनै, वज्र शक्ति, अंकुश,तोमर, धनुष, बरद व कपाल पात्र |
- खवगु ल्हातय् -कलश, शंख, पाश, नाग, शूल, ज्वला न्हाय्क॑, कर्तृ व डमरू |
त्रिपुरासुन्दरी
- सिंह गयाच्व॑म्ह, ह्याउँगु वर्ण, झिंच्याका ल्हाः
- जवगु ल्हातय-त्रिशुल, पाश, माला, वाण, वज्र, शक्ति, अंकुश व वरद मुद्रा
- खवगु ल्हातय-शंख, गद्दा, नाग, तोमर, धनुष, शूल, कर्तृ, डमरू व अभय मुद्रा ।
नारांद्य:
प्यपा: ख्वाःया विष्णु मूर्तिइ
- पूर्वय् —माधव
- पश्चिमय् —कपिल
- दक्षिणय् —नरसिंह
- उत्तरय् —बराह
अथे हे मेगुकथं
- बासुदेव, संकर्षण, प्रद्यम्न व अनिरूद्र खः।
- प्यपाः ख्वा: जूसां प्यका ल्हा: जक दै । उकी शंख, चक्र, गद्दा व पद्म ज्वना: दनाच्व॑म्ह जुइ ।
सूर्य वा सूर्द्य:
- न्हय्म्ह सल॑ सालाच्व॑गु छचा: घःचाःया रथ
- सलया सारथीकथ॑ खिपः ज्वनाच्वंम्ह,सलया रङ्ग ह्याउँगु व सियूगु |
- पद्म बहान, स्थानक, मेगु ल्हातय् आज्ञाचक्र व ध्वजा (गद्दा, चक्र, पद्म व खेतक)
सरस्वती
- ब्रम्हाया शक्तिया रूपय् तुयूगु वर्ण, समपादाशन पद्म आशन,हँय् वा मयूर वहान ।
- ल्हातय् विणा, पुस्तक, मेगु ल्हातय् ब्याख्यान मुद्रा । गन॑ वीज मन्त्र न॑ दै |
बौद्ध देवदेवीपिनिगु प्रतिमा लक्षण :
ध्यानी बुद्ध
पंच बुद्धयात ध्यानी बुद्धया रूपय् कयातःगु दु ।खय्तला बुद्ध फुक्क हे ध्यानी बुद्धपिं खः तर थन पंच बुद्धयात जक ध्यानी बुद्धकथं कयातःगु खः। पंच बुद्धपिं पंचतत्वया रूपय् कयात:गु दु | थन पंच बुद्ध धका: वैरोचन, अक्ष्योभ्य, रत्नसंभव, अमिताभ व अमोघसिद्धि ख: |
वैरोचन
- मध्य स्थानय् च्वनीम्ह सिंह बहान, तुयूगु वर्ण, लःया प्रतिक, ल्हाःया मुद्रा बोध्यङ्ग मुद्राय् दै ।
- बोध्याङ्ग-मुद्रा धैगु खवगु ल्हा: छाती दिका: म्हालापतिं व च्वलापतिं ग्वःलाकातःगु दैसा, जवगु ल्हा: न॑ छात्तीइ हया: म्हालापतिं व च्वलापतिं ग्व:लागुलिइ दुछ्वयातःगु मुद्रा खः |
अक्ष्योभ्य
- पूर्व दिशाय् स्वयाच्व॑म्ह, किसि बाहाँ, वचुगु वर्ण, आकाश तत्वया प्रतिक भूस्पर्श मुद्राय् पद्मासनय् च्वनाच्वंगु जुइ ।
- भूस्पर्श मुद्रा धैगु जवगु छपा ल्हा: पुलिया क्वस॑ हया: दथु पतिंचां पृथ्वीयात थियाच्वंगु दैसा, खवगु ल्हा: मुलय् दिका: गुलुपा: ज्वनातःगु दै |
रत्नसंभव
- दक्षिण स्वयाच्व॑म्ह, सल बाहाँ, म्हासुगु वर्ण, हावा तत्वया प्रतिक, वरद मुद्राय् पद्मासनय् च्वनाच्वंगु दै ।
- वरद मुद्रा धैगु जवगु ल्हा: थपुइका पुलिया क्वसं ल्हात॑ छुं वियाच्वंगु थें जुइसा, खवगु लल्हा: मुलय् दिका: गुलुपा: ज्वनाच्व॑गु जुइ |
अमिताभ
- पश्चिम दिशाय् स्वयाच्व॑म्ह, ह्याउँगु वर्ण,अग्निया प्रतिक, मयूर बाहाँ, पद्मासनय् च्वना: ध्यान मुद्राय् दै ।
- ध्यान मुद्रा धैगु खवगु ल्हा:या द्योने जवगु ल्हा: दिका: उकी गुलुपा: तया: ध्यान च्वनेगु मुद्रा ज्यानाच्वंगु जुइ ।
अमोघसिद्धि
- पश्चिम दिशाय् स्वयाच्व॑म्ह, वामुगु वर्ण, पृथ्वी तत्वया प्रतिक, गरूड बाहाँ, न्हय्म्ह नागं कुइका: तःम्ह, पद्मासनय् च्वनाच्व॑म्ह, अभय मुद्रा ज्यानाच्व॑म्ह |
- अभय मुद्रा धैगु जवगु ल्हाः छात्तीया वरावरय् हया: ल्हा: थपुइका: ग्याय्मते धका: धयाच्वंगु मुद्रा जुइसा खवगु ल्हा: गुलुपा: ज्वना: मुलया द्याेने तयातःगु दै ।
लोकेश्वर
लोकेश्वरयात बोघिसत्व न॑ धाइ । बोधिसत्वया अर्थ बोध जूम्ह, निर्वाण प्राप्त तक याय्त सक्षम जूम्ह अथेख:सां संसारया प्राणीपिं उद्धार मजूतले थःत न॑ निर्वाण मयो धका: लोककल्याणकारीया विचा: दुम्ह, मैत्री व करूणाया प्रतिककथं लोकेश्वरयात काइ । थुजापिं लोकेश्वरपिं थ्व संसारय् यक्व दु। बाैद्ध सफूतिइ १०८ लाकेश्वर, ३६० लोकेश्वर, ८ लोकेश्वर, ५ लोकेश्वर याना: अनगिन्ति लोकेश्वरपिं दु । अथेखःसां थन ५ म्ह लोकेश्वरयात जक कायगु जुइ । थुपि लोकेश्वरपिं न्याम्ह बुद्ध व न्याम्ह तारापिं पाखें जन्म जूपिं धैगु मान्यता दु | थुपिं लोकेश्वरपिं वज्रपाणी, रत्नपाणी, पद्मपाणी, विश्वपाणी व समन्तभद्र खः | थुपिं लोकेश्वरपिनि पूर्खा पंचध्यानीबुद्धपिं जुगुलिं इमिके मुकूटया ल्याखं पंचबुद्धमध्ये छम्ह द्यः दुगु मुकुट पुयातःगु दै वहे द्यःया ल्याखं थुमित म्हसीके फै ।
प॑चबुद्धया कूलपाखें उत्पन्न जूपि न्याम्ह लोकेश्वरकथं समन्तभद्र, वज्रपाणी, रत्नपाणी, पद्मपाणी व विश्वपाणी लोकेश्वरयात काइ | बोधिसत्व वा लोकंश्वर च्याम्ह न॑ नेपालय प्रचलित जुयाच्व॑गु दु । लोकेश्वरपिं अप्वः यानाः स्नानक अवस्थाय दै ।
समन्तभद्र बोधिसत्व
- स्थानक शैली, म्हासुगु वर्ण, त्रिभंग मुद्रा, वितर्क वा वरद मुद्रा जव ल्हात॑, खवगु ल्हात॑ चिन्तामणि पलेस्वांया द्योने ज्वनातःगु दै ।
वज्रपाणी लोकेश्वर
- दिशाया ल्याख॑ वज्र ज्वनातःगु, बहानया ल्याखं किसि छपा ल्हा: वरद मुद्रा व मेगु ल्हा: अभय मुद्राय् तया: पलेस्वां ज्वनातःगु दै |
रत्नपाणी लोकेश्वर
- दक्षिण दिशा, म्हासुगु वर्ण, सल-चिं. रत्न ज्वनातःगु ।
पद्मपाणी लोकेश्वर
- अमिताभ, अग्नि चिं, मयूर बहान, ह॒याऊँगु वर्ण पलेस्वां ज्वनाःच्वंम्ह
विश्वपाणी लोकेश्वर
- वाउँगु वर्ण, गरूड बहान,, पृथ्वी तत्व, विश्ववज्र ज्वनाच्व॑म्ह, त्रिभंग मुद्रा ।
प्रज्ञापारमिता
- प्यका ल्हा:, मुकुटय् ध्यानी बुद्ध, म्हासुगु वर्ण, वज्रासन
- निका ल्हा: धर्मचक्र मुद्रा व मेगु जपमाला व सफू |
हारती
- हिंगुलि वर्ण, ललिताशन, मोतिमाः क्वखाना तःम्ह
- जवय् निम्ह खवय् निम्ह मचा दै छम्ह लुकुं छिनातःम्ह दै । जवगु ल्हा: वरद मुद्रा वा वीज पुरक व खवगु ल्हातं॑ मचायात ज्वनातःगु दै ।
चक्रसम्बर
- वज्रसत्व व वज्रबाराहीया युगासन, वजधघर व वज्रदेवी न॑ धाइ । त्रिभङ्ग -मुद्रा, आलि व कालीयात न्हुयातःम्ह आलिङ्गगन-मुद्रा, प्यपा ख्वा: वचुगु, ह्याउँगु व गुलाफी, परमानन्द, वीरमानन्द व सहजानन्दया रूप, भिका ल्हा:
- जवगु ल्हातय् वज्र तरवार, पाश, त्रिशुल व हुँकार-मुद्रा
- खवगु ल्हातय् घण्ट, खप्पर, अंकुश , पाश व हुँकार मुद्रा ।
तारा
लोचनी
- तुयूगु वर्ण, निका ल्हा:, प्यका ल्हा: च्यका ल्हाःया दै | ललिताशनय् च्वनाच्व॑गु दैसा च्यागू दिशामध्ये ईशान, नैऋत्य, वायुब्य व आग्नेय कोणय् प्यम्ह तारात स्थापना यानातःगु दै । बैलोचनया प्रतिक,
- न्हापांगु जवगु ल्हातय् बरद मुद्रा पद्म ज्वनाः पद्मया द्योने थःगु कूलकथ॑ चक्र ज्वनाच्वंगु जुइ | वहानया ल्याखं सिंह दै ।
मामकि तारा
- वचुगु वर्ण, किसि बाँ, लःया प्रतिक, अक्ष्योभ्य कूल, वज्र ज्वना: तःगु दै ।
- ललिताशन, जवगु ल्हा: वरद मुद्रा, खवगु ल्हातय् उफ्व:स्वां ज्वनाच्वंगु वा छात्तीइ वरावर ल्हा: दैसा जवगु ल्हात॑ ज्वनाच्वंगु पलेस्वांया द्योने वज्र दै |
पाण्डुरा तारा
- ह्याउँगु वर्ण, अग्नि तत्व, अमिताभ कूल, पद्म स्वां ज्वनातःम्ह, मयूर बाँहा ।
- जवगु ल्हा: वरद-मुद्रा खवगु ल्हातं छात्रत्तीया वरवरय् हया: पलेस्वाँ ज्वनाच्वंगु दै | ललिताशनय् च्वनाच्वंगु दै ।
तारा
- अमोघसिद्धिया शक्ति, वाउँगु वर्ण, गरूड बहान पृथ्वी तत्वया चिं, विश्ववज्र चिं
- ललिताशन, जवगु ल्हा: वरद मुद्रा नाप॑ पलेस्वां ज्वना: उकीया द्योने विश्ववज्रया चिं दै | खवगु ल्हात॑ उफ्व:स्वां वा पलेस्वां ज्वनातःगु दै।
वज्रधातेश्वरी
- रत्नसंभवया कूल, म्हासुगु वर्ण, रत्न ज्वनातःम्ह, सल बाहान, फय् तत्व, ललिताशन, जवगु ल्हात॑ पलेस्वां ज्वना: उकिया द्योने रत्नया चिं दै | खवगु ल्हातय् पलेस्वां ज्वना: छात्तीया वरावरय ल्हा: तया: अभय मुद्राय् दै ॥ थुपिं तारा निपा, प्यपा, खुपा, झिनिका ल्हा: तक न॑ खनेदु |
(थुगु च्वसुइ न्ह्यथनातयागु द्यःपिनिगु प्रतिमा लक्षण नेपालभाषा स्नातकोत्तर तगिं निगूगु पत्रया संस्कृति विषयय् दुथ्यागु जक ल्यया: थन न्हयब्वयागु जुल ।)