पाहांचःह्रे
डा.चुन्दा वज्राचार्य
नेवाःतय् हनेगु याना वयाच्वंगु तत:धंगु नखः मध्यय् पाहांच:ह्रे छगू नं ख: । पाहांच:ह्रे नखः नेवाःत सकसिनं हनेगु यायेगु या:सा थ्व नखः विशेष याना येँ (दे) च्वंपिं नेवा:तय्सं त:जिक हनेगु चलन दु । येँ दुनेया नेवा:तय्नं विशेष याना: पचलि भैरबया जात्रा त:जिक हनीगु थाय् क्वने व लुतिमरु अजिमाया जात्रा त:जिक हनीगु थासय् च्वंपिं नेवातय् पाहांच:ह्रे नख: हनेणु चलन मदु । उगु निगू जात्रा हने माःपिं नेवा: तय्सें तजिक हनेगु चलन मदु । पाहांचःह्रे नख: तजिक हनेगु धयागु हे येंया नेवाः तयेत म्हसिकेगु खः ।
पाहांचःह्रे हनेगु
पाहांच:ह्रे धका चैत्र कृष्ण चतुर्दशी कुन्हु हनीगु नखः ख: । थ्व नख: कुन्हु मेमेगु नख: चखःवलय् थें सुचि नियम यायेथें थ्व नख: हनेत नं वं थिलाः म्वःमि ल्हुया: सुचि नियम यायेमा: । थ्व नखः कुन्हु विशेष यानाः त्वाः त्वालय, थाय् थासय् च्वंगु वा फोहरगु थासय् त:लय् दुम्ह लुकुमाःद्य:यात पूजा याना हनीगु नख: खः । थ्व नखःया प्यन्हु न्ह्यो मिजं मचातय्सं साःगा: वा चां त्वपुया त:गु लुकुमाःद्यःयात म्हुयाः लुकुमा:गा: सुचपिचु यायेगु याइ । प्यन्हु लिपा अर्थात चैत्र कृष्ण चतुर्दशी कुन्हु लुकमा:गालय् बँ थिला: नीसी यायेगु याइ । लुकमाद्य:या गा: सुनां म्हुल वंहे लुकुमा गालय् बँ इलेगु ज्या याइ । थथे गा: खनां: सुनां सफा यायेगु याइ वहे मिजंमचा पाहांचःह्रेया लुकुमाःद्य:या पाला जु ।
लुकुमा: द्य: सुला च्वम्ह द्य: जुगुलिं थ्व द्यःयात बहनी सन्धयाकाः ई निसें त्वा: ज:छिया मनुतय्सं छेँय् छेँय् भ्वय् ज्वरे यानाः भ्वय् छाना: पूजा या: वयेगु याइ । पाहांच:ह्रे बलय् मेमेंपिं द्य:पिन्त सुथय् पूजा यायेगु या:सा लुकुमा:द्यःयात बहनी सन्ध्याकाल निसें पूजा यायेगु याइ ।पाहांच:ह्रे कुन्हु लुकुमा:द्यया नापनापं थाय् थासय् च्वंगु पीठ वा अजिमापिन्त पूजा यायेगुया नापनापं गणेश, कुमार, कुमारी नं पूजा याय्गु याइ । थ्व दिनय् न्ह्याम्ह हे द्यःद्य:पिन्त पुजा धयागु याःसां नं विशेष पूजा लुकुमा:द्यःयात है ख: ।
लुकुमाःद्य: पूजा याइबलय् विशेष याना: मेमेबलय् थें पूजा सामान जूसां लुकुमाःद्यःयात पुजा याइबलय् लुंबुँ वहबुँ स्वां तया: पुजा यायेगु चलन दु। लुँबुँ धका: तुकंमाया बुँ व्हयाच्वंगु जूसा वह:बुँ धका लैंमाया बुँ तइ । लुबुँयात लु व वह:बुँयात वहःया प्रतीक धका घाइपिं न दु । लुकुमाःद्य: पुजा याये धुंका: अन द्यःया थाय् च्याका त:गु मत वा द्यः पुजा याना: मत: ब्युगु इतालय् चम्चा वा माताःचाय् अज: फया: छेँजःछि सकसियां धुंया मिखा काकां जिगु मिखा तेलाक धका: सिन्ह तिना: अज: उलेगु नं परम्परा दु । छखे अज: उला थःगु मिखा तेलाकेगु जूसा मेखे लुकुमाः:द्यया थाय् अज: फया: अज: उल धा:सा भुत प्रेत, पिशाचतय्सं थी फैमखु अमिगु डर मुक्त जुइ धयागु धापु दु।
जुकुमाःद्य: पूजा याना: द्यःयात छाइगु भ्वय् विशेष याना: वाँगु लाभामा, अय्ला, थ्वँ तया: भ्वय् छाइगु जक मखु लुकुमाःद्य:यात छाःथे छेँय् सकसिया वाँगु लाभा नं तयाः भ्वय् नयेमाःगु चलन दु । थ्व नखःया विशेष नसा धयागु लाभा जुगुलिं पाहाच:ह्रेयात लाभा नख: धका: न धायेगु याः ।
महायानी बौद्धतय् थ्व नख: कुन्हु लुकुमाःद्य: पूजा याः वने न्ह्याे थःगु छेँ न्याग: स्वना तान्त्रिक पूजा यायेगु चलन दु । पूजा याना च्वंगु ई दुने हे लुकुमाःद्यःयात पूजा याके व्छयेगु न॑ चलन दु । थथे पूजा याये सिधल धायेवं ‘छसिकथं झ्वः छुना: विशेष याना: वाउँगु लाभा तया: भ्वय् नयेगु चलन दु । थ्व नखः मोहनी नख: धुंकाया त:जिगु नख: ख: । थ्व नखःबलय् मोहनी नखःबलय्थें न्हुगु वसः पुनाः द्यःयाथाय् देइके वनेगु, थःथितिपिं थाय् नखःत्या: वनेगु न॑ याइ । थ्व नखःबलय् न॑ मोहनी नख:थें म्ह्याय् मचा, भिनामचा: जिचाभाजुपिं नापनापं पासापिं त॑ नखत्या: सःतगु चलन दु । थ्व नख:बलय् पासापिन्त नं नखत्या: सःतेगु याइगुलिं पासा:चःह्रे धका: न॑ धायेगु या:। थ्व नख:बलय् पाहां सःता नकेगु याइगु जूगुलिं पाहाचःह्रे घका घाल धाइपिं नं दु।
न्ह्याःगु हे धाःसा नेवाःतय्सं हना: वयाच्वंगु नख: चख: मध्यय् थ्व छगू नं ख: । थ्ववलय् विशेषयाना: फोहर थाय् वा चायात:लय् सुलाच्वंम्ह महाद्यःया पूजा याना न्ह्याकीगु नखः खः । महाद्यः बैदिक काल स्वयां न्हापां निसेयाम्ह द्यः ख:, हिन्दू व बौद्ध मार्गी निखलं न॑ मानेयाइम्ह द्य: ख: । विशेष यानाः महायानी बौद्धमार्गीतयु दुने महाद्यःया विस्कंगु थाय् दु । छगू दसुया रूपय् महायान पुराेहितपिनि देखा कायेगु झ्वलय् देखाया सुचि नियम मयासेँ द्याँलाना च्वने माःथाय् द्याँलाये मफया देखा कया: पूजा याना च्वंगु वसतं हे पिहां वःम्ह व्यक्ति चिकुलां महाद्य:यात भेषय् जाकि फ्वं बइम्ह व्यक्ति धायेगु या: । उकिं महाद्य:यात नेवातय् दुने निगुलिं धर्मावलम्बीपिसं माने याइगु ख; । नासःद्यःयात नाट्यस्वर नं घाइ व हे नं महाद्य: घका सकसिन स्यू ।
चाया तलय् महाद्य:
पाहाँचःह्रे नख: हनेबलय् चाया तःलय् च्यम्ह लुकुमाःद्यः चाम्हूया खने दयेकेगु याइगु खं च्वय् हे न्ह्य:ब्वये धुनागु दु । लुकुमाःद्य: धयाम्ह “लुकुं ब्यूम्ह महाद्यः” ख: । लुकुं ब्यूम्ह धयागु सुलाच्वम्ह ख: । उकिं लुकुमाःद्यःया अर्थ सुलाच्वंम्ह महाद्य: ख: । महाद्य: लुकु बीमा:गु छगू घटना दु । व छु धाःसा दैत्य छम्ह महाद्य:यात लुमंका: तच्वंत थाकुक तपस्या च्वन । दैत्य तःसकं दुखसिया तपस्या च्वनाच्वंगु खनाः महाद्य: खुसि जुया “जिं छंगु तपस्या खना: प्रशन्न जुल उकिं छं छु फ्वने” घका घाल । महाद्य: प्रकट जुयाः थःयाके वर फ्व: धाबलय् व दैत्य तच्वंत खुसि जुया: महाद्य:याके थःम्हं सुयागु छ्यने थिल व भस्म जुइमा: धका: बर फ्वन । महाद्य:वं नं वैगु इच्छाकथं वर बीया बिल । थथे भस्म जुइगु फ्वंगुलि उम्ह दैत्यया ना हे भस्मासुर जुवन । भस्मासुरं अज्या:गु बरदान फ्वंगु खनाः महाद्य: न॑ छक: छक्क चाल । भस्मासुरं वरदान काये धुंका महादेवं ब्यूगु बरदान धाथेंगु खः, मखु सीक्य मास्ति वल । उकिं व सीकेत दकले न्हापां महाद्य:या हे छ्यों थीत स्वल । महाद्य: ग्याना बिस्यूं वन । भस्मासुर नं महाद्यःयात यीत लितु लिना वन । महाद्य: थःम्हं वर बीया थःहे भस्म जुइगु डरं यानाः भस्मासुर मखंक फोहरगु थासय् दुने सु वन । अथे सु वंगुलिं लुकुमाद्य: जुगु ख: । महाद्यःयात भस्मासुरं लितु लिना च्वंगु विष्णु खनाः महादेवं ब्यूगु वरदानया अन्त यायेगुया लागि बांलाम्ह मिसा जुया: भस्मासुरया थाय् वन । भस्मासुरया थाय् थ्यंकाः हावभाव याना: वैगु मन साला: तच्वंत बांलाक प्याखं हुया क्यन । भस्मासुर नं बांलाम्ह मिसाप्रति खनाः आकर्षित जुल । अले व मिसां घा:घा:थे यात । लिपा मिसारुपि विष्णुं भस्मासुरयात थ:गु ल्हाँत थगु हे छ्याें छक्व थ्यू धका धाल । मिसां धाःथे भस्मासुरं नं थःगु छ्यनय् थिया ब्यूबलय् महादेव ब्यूगु वरदान महाद्य:यात थिया खः, मखु स्ववेगु पलेसा थःम्हतुं थःगु ल्हातँ छ्योनय् थ्यूबलय् भस्मासुर हे भस्म जुया अन्त जुल । थुकथं महाद्य: चायाःतलय् वा साःगालय् सुलाच्यंगु धयागु धापु थुकथं जूगु ख: ।
पाहांचःह्रे बलय् महादेवं लाभा, ला, अय्ला थ्वं नया: जूगु नं पार्बती धया महादेवं याःगु धैगु प्रसंग दु । पार्वती गुवले महाकाली, गुवले कालीया रूप धारणा याना: मासाहारी द्य: जुइगु जुगुलिं, छन्हु पार्वतीं महाद्यःयात नं थम्हं नःथें नयेत इनाप यात । महादेवं ज्यू धका तुकं व लैँमाया: बुँ व्हया: च्वंगुलि थःत कीका: अय्ला थ्वँया नापंनापं ला, लाभा व भ्वय् नल । थ्व हे लुमंके कथं पाहाचःह्रेबलय् लुकुमा:द्य: पूजा यायेबलय् लुँबुँ व वहबुँ तया: पूजा याये माःगु ख: ।अथेतुं लुकुमाद्य: गा:म्हुया: खने दयकेसाथं हे लुकुमा:द्य: गा: खंपिसं लुँबुँ वहबुँ तया द्य: खने मदयेक यायेगु चलन दु । गुम्ह गुम्हसिया धापु ला महाद्य:या मध्यपान याकेत पार्वती हे अय्ला दयेका: त्वंकल धकाः नं धा: । लुकुमागा: खनीबलय् गालं ल: पिहां वल धाःसा पार्वती अय्ला कया: ल: वःगु धायेगु नं चलन दु । बास्तबय् गाः म्हुइबलय् ल: मुना: गनं प्याना: च्वंगु नं जुइफू ।
अथेतुं पार्वती महाद्य:या थःम्हंथे अय्ला थ्वँ त्वना: मांसाहारी जू घकाः धाइबलय् महादेवं नं थ: पिशाच रुप कयाः लुँबुँ वहःबुँ किकाः अय्ला थ्वँ त्वन: धका नं घाल धायेगु चलन दु। उकिं पाहांच:ह्रेया “पिशाच चतुदर्शी धकाः नं धायेगु या: । महादेवं मद्यपानया लागि पिशाच रुप धारण या:गु दिं धयागु चैत्र कृष्ण चतुर्दशी कुन्हु ख: । अथेतुं भस्मासुरं महाद्य:या छयोनँय् थीत वना लुकुं व्यूवंगु दिं धयागु नं चैत्र कृष्ण चतुदशी कुन्हु खः ।
महाद्यः हे पिशाच जुयाः सुलाच्वंगु जुगुलिं पिशाचरुपि महाद्य:यातः पूजा याना: अज: फया: अज: उला: थ:गु मिखा तेलाकेगु वरदानया नापनापं भूत प्रेतपिं पाखें दुःख वःगु पाखें मुक्त जुइगु खः ।
तान्त्रिक पूजा विशेष याना: वज्राचार्य, शाक्य, तुलाधरपिनि पूजा यानाः वा मोहनी बलय् भुयुफसि, तुमा, पालुमा पाला वां व्छयेगु धयागु लुकुमा:गालय् ख: । अथेतुं बउ वां व्छयेमाल धा:सा लुकुमाःगालय् हे वांब्छ्येगु न याः । उकिं महाद्य: लुकुमाःगालय् दैगु धयागु हे फोहर थासय् दैगु खः |
अजिमा पिनिगु द्यः खः ल्वाकेगु
डा.चुन्दा वज्राचार्य
पाहांच:ह्रे नख:या छगु मेगु महत्वपूर्णगु द्यः खः ल्वाकेगु ख: । पाहांच:ह्रे नख:यात: त:धंगु नख: कथं हे हनेगु चलन दु । नेवातय् थः म्ह्याय्मचा भिनामचा जक नखत्या सःताः भ्वये नकेगु जक मखु नेपाःदेया संरक्षण याना:च्वंपिं अजिमापिन्त नं भ्वय् सःता नकेगु परम्परा द्य: खः ल्वाकेगु प्रचलनं स्पस्त या: । गुणकाम देवं यँ दे निर्माण याये धुंका: थ्व देयात सुरक्षा यायेगु ज्या यँदेया च्यागू थासय् च्वंपिं अजिमापिन्त विल । गुणकाम देवं कलिगत सम्बत: ३८२५ लय येँदे स्थापना याना अजिमापिन्त सुरक्षितयायेत जिम्मा ब्युगु खँ वंशावली उलेख याना तःगु दु । च्याम्ह अजिमा धयापिं थथे खः ।
१ लुँमधि अजिमा
२ कंग: अजिमा
३ म्हेपि अजिमा
४ तकति अजिमा वा टंकेश्वर अजिमा
४ मैति अजिमा
६ यतमरु अजिमा
७ बछला अजिमा
८. लुतिमरु अजिमा
लुतिमरु अजिमा छम्ह बाहेक मेपिं फुक अजिमापिं पाहाँच:ह्रे धुंकाः चैत्र शुक्ल प्रतिपदा कुन्हु खतय् तया: जात्रा यायेगु चलन थाैं तकनं न्ह्याना: वयाःच्यंगु दनी । अजिमापिं स्थापना यायेगु ज्या गुणकामदेबं याना वंसा अजिमापिनिगु ख:जात्रा ने.सं. ५८० लय् अमर मल्ल याना वंगु खनेदु । थुबलय् अर्थात अजिमापिनि मुर्ति खतय् तया: येँदेया थःथःगु क्षेत्रय् जात्रा याइगु ख: ।पाहाँचःह्रे कुन्हु चान्हय् निसें द्यःपाला व खः जात्रा याइगु गुथियारपिसं द्यः ख:यात गमय् तये यंकेगु धका तयेगु याइ । अनं थथे गमय् तयेधुंका: तिनख्यलय् सल ब्वाके धुंका: चान्हय् लुतिमरू अजिमा छम्ह बाहेक मेपिं अजिमापिनिगु ख: तिनख्यलय् हया: द्यःखः ल्वाकेत हयेगु याइ । चान्हय् छगू निश्चित इलय् द्य:ख: हैगुलि कंग अजिमाया ख: बाहेक फुक द्यःख: हया तयेधुंकूगु जुइ । द्य:ख: छखल मेगु ख:या मिप्वा: हिलाबुला याइगु ख: । दकले लिपा कंगः अजिमा हया: दक्व खःयात जाहिलाः मिप्वाः हिलाबुला यानाः द्यः ल्वाकेगु ज्या क्वजिइ अनं फुक ख: ल्वाकेगु ज्या जुइ । तिनख्यलय् चान्हय छु इलय् द्यः.ल्वाकूगु खः वहे इलय् असनय् नं न्हिनय् ल्वाकेमा: धयागु दु । तर थ्व निश्चित रुपं व्यवहारिक मजु । असनय् द्य: ल्वाकीबलय् अजिमातय्गु न्ह्यय् ख: न्ह्यय्पु लँ हयेगु जलन दु । असंया न्ह्यपु लँ थथे ख:।
१. कमलाछि
२, असंगल्ली
३.भाेताहिटी
४, बालकुमारी
५.न्हयकंत्वा
६. थहिटी त्यौड
७. तुंबाहा पिनेया त्योड
न्हापा न्हापा ७ ख: अजिमा पिनिगु खः ल्वाकेगु जूसा थाैं कन्हय् लुमरि अजिमाया ख: कंग: अजिमाया ख: तेवाहाया अजिमाया खःयाना स्वखल:या जक जात्रा जुयाच्यंगु दनी ।
असनय् अजिमापिनि द्यः ख: ल्वाकीबलय् असंमितय्सं चतामरी, ताय् स्वां सिसाबुसा व्हला: पूजा याइ । थन नं लुमरि व तेबाहाःअजिमापिनिगु खः तयातये धुंका दकले लिपा कंग अजिमाया ख: हया: नि खःयात चाहिका: छखतं मेगु खतय् चिलाख (मीप्वा:) हिलाबुला याना: लिहाँ वनेगु याइ । थुकियात हे द्यः ल्वाकीगु धका: घाइ । थुलि क्वचायेवं द्यःखः ल्वाकेगु ज्या नं सिधइ ।
असनय् व तिनख्यलय् अजिमापिं भेला जुया: ल्वाकेगुया मू खँ धयागु लुँतिअजिमायात नखत्या: सःतुम्हेसिनं अन्याय्यात उकियात कया: सहलह ब्याकूगु ख: धका घायेगु या: । थ्व खँ थुकथं जुल धयागु धापु दु।
पाहाचःह्रेया नखःया नखत्या यँदेया च्याम्हं अजिमा व अजिमाया मचातय्त सःता नकूगु जुया च्वन । च्याम्ह अजिमापिं मध्यय् दकले मज्यूम्ह व आपा मचाखाचा दुम्ह अजिमा धयाम्ह लुतिअजिमा ख: । मेमेपिं अजिमापिं थें लुतिमरू अजिमानं थःतता केहेपिं थें मचाखाचापिं ज्वना नख:त्या वंगु जुयाच्वन । नखत्या सःतुपिसं लुतिमरु अजिमा छम्हसित क्वहेंक व्यवहार यागु जुयाच्चन । मेमेपिन्त बांलाक नसा नका: सत्कार याना लुतिमरूअजिमा छम्हसित बांमलाक ब्यवहार याःगु जुयाच्वन । भ्वय् सतू थाय् अभित नकेगु सुनानं वास्ता मयाःगु नं जुयाच्वन । लुतिमरू अजिमाया मचातय्सं नये पित्यात धका: मांम्हसित पिरे याःबलय् नखत्या सःतुम्हेसिनं “का गुलिजक हाले फूगु का, न:” धकाः बासिगु मरिं मचातय्त कयेका धाल । उगु मरिं लुतिअजिमाया मचातय् छ्याेंलय् लाना हि वल । हि वःम्ह मचाया छ्योनय् हि हुया व हे भ्वाथ नखत्या: सःतुम्ह मनूया ग्वाखंचाप्वालय् सुचुका वल । नखत्या सःतुम्हेसिन॑ बांमलागु ब्यवहार याःगुलिं लुतिमरु अजिमा थःमचाखाचायात छुं है मनकुस्य छेँय् लिहां वल । लँय् छथाय् मिसा छम्हसिनं फसि छग्वः मिया च्यंगू लुतिमरु अजिमां खना: व हे फसि छग्व: ज्वना छेँय् वना:मचातय्त दयेका: नकेत स्वःबलय् व फसि फुकं लुं जुल । अनं लिपा लुतिमरु अजिमा मेमेपिं अजिमापिं स्वया त:मि जुल । लिपा दँया पाहांचःह्रेबलय् न्हापा दक्वअजिमापिन्त नखत्या: सःतुम्हसिनं हानं नखत्या सतल । मेमेपि अजिमा व अमि मचात स्वयां लुतिमरू अजिमां थ: मचातय्त उप्वः झ: झ: धायेक तिसा वसतं तिइका: नखत्या वन । न्हापा अपमान याम्ह नखत्या सःतुम्हसिनं मेमेपिं अजिमापिन्त स्वयां बांलाक तिसा बसतं छायपियावम्ह लुतिमरु अजिमायात उप्व: स्वागत सत्कार यात | भ्वय् न॑ बालाक तयाबिल । भ्वय् झ्वलय् लुतिमरू अजिमां ,थ: मचातयत तयाब्यूगु भ्वय् नके मब्यू । थःयाके च्वंगु व मचातय्के च्वंगु तिसा फुकं भ्वय् ब्वयय् तया: “थ्व भ्वय् झीत नकूगु मखु तिखा वसःयात नकूगु ख:” धका धाल । न्हापाया पाहाचःह्रे बलय् नखत्या वःबलय् मचातय्सं नये पित्यात धका: धाःबलय् का नःघका गंगु बासिगु मरि कयेका हया: घा: जुया: हि पिहां वःगु लुमंके कथं न्हापा हि हुयाः ग्वाखंचाय् स्वचाका थकूगु भ्वाथ: लिकया क्यन । लुतिमरू अजिमां अथे याःगु खना: नखत्या सतूम्ह मछाला अन न्ह्योने मच्वंस्य वन । अथे जुगुलिं लुतिमरू अलिमा छम्हसित पाहांच:ह्रे स्वयां प्यला न्ह्याे जात्रा याना नख: न्याकीगु जूगु खः । उगु जात्रा धयागु बालाचःह्रे कुन्हु थःने लुतिमरू अजिमा जात्रा याना थंहिति तये हैगु खः ।
थुकथं लुतिमरू अजिमा छम्ह बाहेक मेपिं फुक अजिमापिं चैत्रशक्ल पारू कुन्हु जात्रा यायेगु याइ वया कन्हय् कुन्हु लुमरि अजिमा, तेबाहा:अजिमा व कंग अजिमा स्वम्ह अजिमापिं द्य: जात्रा याना: चान्हय् तिनिख्यलय् व न्हिनय् असनय् द्य: ल्वाकेगु याइगु ख: ।
