नेवाः सभ्यताया संस्कृति
रेवती रमणानन्द श्रेष्ठ
सभ्यताया अर्थ सभ्य जुइगुया भाब खः | अले सभ्य धयागु सभा अर्थात मुनाः च्वने ल्व:म्ह खः | उकिं सभ्यता धयागु सकल मुनाः ल्वय्क च्वनेगु पहकथं निर्माण यानातःगु ज्या खः | नेवाःत नं न्हापंनिसें छथाय् मुना: च्वनेगु यानाः न्ह्या:वःपिं जाति खः | थुगु जातिया न्येनेदुकथं (गोपालराजवंशावलि) न्हापांगु जाति गोपलत मालाखा धयागु थासं गां हे मुनाः थन च्वंव:गु वाे थुमिसं थन राज्य विस्तार यासे नेवाः संकृति धालसां सभ्यता वाे संस्कार आदि प्रारम्भ याःगु खः| उकिं मे:कथं धायेगु ख:सा थथे सकलें मुना: थवं थः जाना: समाजया विकासया निम्ति ल्वय्क यायेगु ज्या हे सभ्यता खः |
थ्व कथं सभ्यता धयागु छुं जाति वा राष्ट्रया मनू मुना: सामाजिक रुपं शिष्ट व शान्ति जीवनया निम्ति यानातःगु थःगु बसोबास व रहनसहनया उन्नति खः | नेवाः जातिया नं बसोबास वाे रहन सहनया निम्ति निर्माण यानात:गु थःगु हे मौलिक सभ्यता दु | थःगु च्वनेगु थाय्या निम्ति नेवाःतसें न्हापांनिसे विशेष उन्नति यागुः दु |नेवाःत छ्थाय् मुना: च्वनीपिं जाति जूगुलिं उमिसं थ:गु सभ्यता न्ह्याकेत गुलिखें छेंत जक मखु गुलिखे
| द्य:, | गल्लि, | मुगः, | चुक, |
| ज्यासः, | लाछि, | पसः, | ननि, |
| लोहंहिटि, | जःधुं, | तुं, | पुखू, |
| फलचा, | मङ्गा:, | फः, | धः, |
| चपाः, | दबू, |
आदिया नं निर्माण यातसा गुलिखे त्वा:, गः, गां, निगं, पुर, देश अले राज्यत थ्यंक विकास आत |
अथेहे बिभिन्न नेवाःराज्य व देश दुने कलात्मक लायकूत नं दयेकल | यें , यल खोपया मल्लकालीन कलात्मक लायकू ल्यं दनि | तर मानगृह, कैलाशकूट भवन आदि लिच्छबिकालिन दरवारया ल्यंपुल्यं तक नं थौं मदये धुंकल | अथेहे यक्व हे द्य:, दे:ग:, सत:, मठ, बही:आदि नं दयेकल |
लोहंया तःधिकःपिं द्य: दयेकुगुली
- भुयुजःसि नारान्द्य:,
- पलाञ्चोक भगवती,
- यँया कालभैरव,
- महान्का:द्य:,
- स्वयम्भूया भगवान द्यःत
- यल शंखमूलया गणेद्य: वाे धातुया भिद्य: न्हेथने बह जू | अथेहे देःग:या खँय्
- चांगुँया नारान्द्य:
- खोपया ङातपोल,
- यँदे:या तलेजु,
- जन्बहा: देग:,
- गोलया पशुपति दे:ग:,
- यलय महाबौद्ध,
- क्वन्ति महाद्य:या ङातपोल,
- क्वा:बहा: देग:,
- तःबहा: देग:,
- किपूया बाघभैरब देग:,
- भोंतया चन्देश्वरी देग:,
- नालाया पेतपोल भगवती देग:,
- पन्तिया इन्द्रेश्वर देग:,
आदि नमुना दनि | खला देग:या तुना:सी बिभिन्न द्य:या कलात्मक बुट्टाया नापं यौन कृडा थजोगु कला नं ब्वयातःगु दु | वास्तवय् शहर सभ्यता नेवाःतय विशेषता ख: |
नेवा:तसें नेपा:गालय् जक मखु थनं पिने ताता:पाक्क नं बजार व नगरया निर्माण यात | थथे सभ्यता विकास यायेत नेवा:दुने धार्मिक, प्रशासनिक, ब्यापारी, कृषक आदि बर्गया नापं दँक:मि, सिँक:मि, लोहँक:मि, नकःमि, लुँक:मि, कंसाकार, ताम्राकार, चित्रकार आदि श्रमिक बर्गया बिभिन्न शैलिया कलात्मक योगदान महत्वपूर्ण जूगु दु |
निर्माण आदि सभ्यताया नापं हनाबना आदिया सभ्यता नं नेवा:तयके ब्वलना च्वंगु दु | नाइक खंँल्हायगु, थ:स्वया: थकालिपिंत थ:गु रिवाज कथं भागियाय्गु , अनि यायेगु, ल्हा:ज्वरेयाय्गु, गथे द्य: मांबौ माजु भा:त आदि पिन्त तुति भागियायेगु, गुरुपुरोहित पिन्त ल्हातय् भागियायेगु, मेपिं थाकलिपिन्त छ्यं क्वछुया: अनि यायेगु, थ:मला:पिं म्हस्यूपिं थकालिपिंत ल्हा: ज्वजलपा: अनि यायेगु अले थकालिपिंस, भिंजुयेमा, भाग्यवानि जुयेमा धका: आशिर्बाद बीगु या: | अथेहे थकालिपिन्त च्वय्पाखे तय्गु आदि शिष्टाचार नं दुसा मे:पिन्त झासँ दिसँ बिज्याहूं आदि कृयाया नापं ज्य:ना: बेलि कौला आदि संज्ञा प्रयोग यासे सभ्यता वाे मान मिजासया ब्यवहार या: | अथे हे मिसातय्त व मचातयत स्नेह यायेगु सभ्यता नं दु | थुकथं हनाबना, नायुपह, शान्त स्वभाव नेवा: सभ्यताया चिं ख:|
स्रोत : नेवाः
हनाबना |
सुवाःया रुपय् कामना व प्रार्थना |
| १) थ: सिबेँ थकालिपिनिगु ल्हातं सिन्ह: तीगु इलय्, अनियायगु इलय् | जय जुइमा, भिं जुइमा,द्यां मलाय्मा, जंकु याःगु स्वय् दय्मा |
| २) सुनां नं भिंगु व बांलागु खँ ल्हाइबलय् | म्हुतुइ दुरुजा लाय्मा |
| ३) मां बौ माजु भा:त आदि पिन्त तुति भागियायेगु इलय् | भाग्यमानी जुइमा,न्ह्याग्गु ज्या याःसां सुथां लाय्मा,काय् बुझ्मा |
| ४) म्हपूजाया इलय् | ‘जमदूत सिमदूत पिहाँ वनेमा,लक्ष्मी सरस्वती दुहां बिज्याय्मा,ख्वःसिं थें छाक्क,चिकं थें नाइक, आखे थें पू मजुइक, सितु थें अजम्वरी जुइमा |
| ५) वाकुथि वा स्वनीगु इलय् | सह जुइक,अन्नपूर्ण बास लाय्मा |
| ६) क्वकालिपिनि हाछिका वइगु इलय् | चिरिंजीवि जुइमा, |
| ७) ध्यबा वा अन्नं ग्वहालियात कि | लक्ष्मी बास यायमा, |
| ८) धौ सगं तीगु इलय् | निरोगी जुइमा,चन्द्रमा जवय् लाय्मा,दिगु द्यवं साथ बीमा |
| ९) छेँ नं तापाक्क वनीगु इलय् | लुफिं छक: तक नं महाय्मा,वंथाय् सुथां लाय्मा |
| १०) दशा फाय्कीगु इलय् | रोग याकनं लाय्मा वा दशा फाला वनेमा |
| ११) ससुपूजा बलय् | ससुद्य: म्हुतुइ लाय्मा, |
| १२) जन्मन्हि बलय् | दिगु द्यः छ्यनय् च्वनेमा |
| १३) सुथ न्हापां दनीगु इलय् | थ:गु पाःल्हा स्वयाः थौंया दिन सुथां लाय्मा |
| १४) ख्वाः सिलीगु इलय् | थी थी तीर्थया नां कया: पुण्य लाय्मा |
| १५) द्यः पूजा याइगु इलय् | द्य:या आराधना याइ |
| १६) अय्ला काइगु इलय् | पोकना: द्यःया आराधना याइ |
| १७) सुनां नं भिंगु ज्या वा ग्वहालि यात | जय जुइमा, भिं जुइमा |
| १८) वैदिक परम्पराया प्रभाव लाय् धुँकाः | कोटी महाद्य: दय्कूगु पुण्य लाय्मा, सा दान याःगु पुण्य लाय्मा |
