कृष्णा श्रेष्ठ
लोकहित आ.बि,ठमेल
- तगिं छगू :-
१.यःमरि कविता
२.छगः,निगः …….झिगःतक
३.छि,नछि……..सान्हतक
४.मां आखः ,बा आखः , चिना आखः - तगिं निगू :-
१.व:पाखें नां ,क्रिया,विशेषण म्हसीकेगु
२.झिंछग:निसें ….. न्यीग:तक
३.व:पाखें खँत्वा:,खँपु दयेकेगु - तगिं स्वंगू :-
१.क्वातिपाखें क्रिया विशेषण ,सर्वनाम म्हसीके
२.नीछग:निसें ….स्वीग:तक
३.सापारुपाखें खँत्वा:,खँपु दयेकेगु
४.बिस्का: जात्रा - तगिं प्यंगू :-
१.हाम्व:ग्वारापाखें ल्या: खाना: इनेबले जा:(लिंग) म्हसीके
२.हाम्व:ग्वारापाखें ल्या: (अंक), जा:(लिंग) म्हसीके
३.स्वीछग:निसें। ….न्यय्ग:तक
४.बज्रयोगिनी द्य: - तगिं न्यागू :-
१.गथांमुग:पाखें विस्मयादिवोधक खँग्व: व खँपु म्हसीके
२.न्यय्छग:निसें…..न्हय्ग:तक
३.दापूया इकाई
४.लनेगुया इकाई - तगिं खुगू :-
१.पाहाँच:ह्रेपाखें कारक, निपात म्हसीके
२.न्हयछग:निसें … सछिग:तक
३.दां ल्या:खायेगु
४.पाहाँच:ह्रे - तगिं न्ह्यगू :-
१.स्वन्ति नख:पाखें कारक म्हसीके
२.सच्छिनिसें द्व:छि तक
३.दां ल्या:तयेगु
४.स्वन्ति नख: - तगिं च्यागू :-
१.मोहनि नख:पाखें विभक्ति म्हसीके
२.द्वछिनिसें लखछितक
३.ल्या:खायेगु,निनेगु , लनेगु
- तगिं छगू :-
१) यःमरि पुन्हि ,
२)जनबहाःद्यः ,
३)कौला , ज्यःना , तुच्चा , बेलिया परिचय ,
४)क्वथा ज्वलं व
५)मस्तय् लंया नां - तगिं निगू :-
१) सिथि नखः ,
२)बुंगद्यः जात्रा ,
३)समय्बजि ,
४)अय्लाः , थ्वं ,
५)बैगः ज्वलंया नां व
६)मिसा मिजं लशं कमिज सुरूवा भोटो म्हसीका - तगिं स्वंगू :-
१)गुंपुन्हि व
२)बिस्काः जात्रा ,
३)भ्वय् ,
४)धुकूज्वलंया नां ,
५)मिसा लं पर्सि गा म्हसीका - तगिं प्यंगू :-
१)घ्यःचाकु संल्हू ,
२)वज्रयोगिनी जात्रा ,
३)येँयाःया जात्रा ,
४)देय्मा भ्वय् व महा भ्वय् ,
५)छेँदिइ तइगु ज्वलं ,
६)तःधिकःपिंसं फीगु लं ज्वलं व नां - तगिं न्यागू :-
१) गथामुगःचह्रे,
२) कु छ्वयेगु,
३) सगं ज्वलं,
४)मचा जंक्व ज्वलंया नां - तगिं खुगू :-
१)पाहाँ चःह्रे ,
२)सकिमना पुन्हि ,
३)ल्हुति पुन्हि मेला ,
४)दशहरा ,
५)जाभू व सीकाःभ्वय् ,
६) इही , कयेतापुजा व बरे छुइगुयात मागु ज्वलं नं व महत्व - तगिं न्ह्यगू :-
१)खायुसंल्हू ,
२)स्वन्तिनखः व
३)थक्वाः महालक्ष्मी जात्रा ,
४)थाय्भु गबलय् व गय्याना नकी व
५)महाभोग(पशुपति) ,
६)बैठक कोथाय् तइगु ज्वलंया नां ,
७)इहिपाया भेषभूषाया नां - तगिं च्यागू :-
१)चथाः ,
२)मोहनि ,
३)सपनतीर्थ व
४)चन्देश्वरी जात्रा ,
५)बुराबुरी जंक्वया वसःया म्हसीका ,
६)द्यःकू नापं छेँ छखांया नां ,
७)इहिपा ज्वलंया नां
- तगिं छगू :- श्रीपञ्चमी,आख: ( च्वयेगु सुरु यायेगु)
- तगिं निगू :- निदेँ, प्यदैँ व झिनिदँ बुदि
- तगिं स्वंगू :- मचाबु ब्यंकेगु
- तगिं प्यंगू :- मचायात जा नकेगु (मचा जंक्व)
- तगिं न्यागू :- वःलाः, कय्तापुजा, बरे छुइगु, इहि, बाह्राः
- तगिं खुगू :- इहिपा
- तगिं न्ह्यगू :- जंक्व
- तगिं च्यागू :- जन्मनिसें मृत्यु संस्कार
- तगिं छगू :- चीभाः, देगः, गणेद्यः व भैरःद्यः
- तगिं निगू :- बहा:बही, चुक, ननि,
- तगिं स्वंगू :- ल्वहंहिति, पुखू, तुँ, बुंगाः
- तगिं प्यंगू :- प्यम्ह गणेद्यः, प्यम्ह करूणामय, प्यम्ह नारायणद्यः
- तगिं न्यागू :- सतः, फल्चा व छ्वास
- तगिं खुगू :- पीठ व अजिमा द्यः
- तगिं न्ह्यगू :- १२गू तीर्थया नां
- तगिं च्यागू :- झिगू विश्व संम्पदा
- तगिं छगू :- पुं व छिपाया ज्या
- तगिं निगू :- दकःमि व सिँक:मिया ज्या
- तगिं स्वंगू :- मरिकःमि व ल्वहंकःमिया ज्या
- तगिं प्यंगू :- नकःमिया ज्या
- तगिं न्यागू :- सिजःकःमि व लुँकःमिया ज्या,घरेलु उद्योग (७ गू चिकं सा:)
- तगिं खुगू :- कँय्क:मिया ज्या
- तगिं न्ह्यगू :- ज्यापुतयगु ज्या
- तगिं च्यागू :- जातीय ब्यवस्थापन (विस्तृत रुपं),गापाल वंश व महिषपाल वंश
- तगिं छगू :-
१) सकारात्मक बिचार ब्यवहारय् क्यनेगु
२) कुमार पूजा, कुमारी पुजा - तगिं निगू :-
१) हनाबनाया खँ ब्यवहारय् क्यनेगु
२) छेँज, माचाछि, भोछिं,फुकि जः - तगिं स्वंगू :-
१) सहानुभूति व ग्वाहालिया ब्यवहार
२) त्वा:बाहा:, नाय: नकिं,सी कायेगु - तगिं प्यंगू :-
१) ज्ञानगुणया खँ
२) सिद्धार्थया बुद्धत्व प्राप्ति
३) न्याम्ह थाकुलि व नकिं - तगिं न्यागू :-
१) थ:पिसं यायेमाःगु विधि व्यवहार
२) बहुजन हिताय बहुजन सुखाय
३) गुथि - तगिं खुगू :-
१) परिवार म्हसीका
२) रितिथिति
३) बैगलय् लाकां न्ह्यानावने मज्यू
४) द्यःकुथिइ नसला कया वनेमा द्यःपूजा यायेमा - तगिं न्ह्यगू :-
१) शिक्षा वीगु ग कायेगु
२) दाजुकिजा,फुकी, गुथियार
३) न्याम्ह थकालिया भुमिका - तगिं च्यागू :-
१) परम्परागत कानुनकथं व्यबहार यायेफैगु
- तगिं छगू :- ख्य:या परिभाषा
- तगिं निगू :- पहाड व गुँ , थःने , क्व:ने व दथु
- तगिं स्वंगू :- च्वापुगुँ व थ्वया महत्व
- तगिं प्यंगू :- धः , खुसि, सागर, महासागर
- तगिं न्यागू :- चा , फि व ल्वहंया बनोट ,प्रयोग व महत्व
- तगिं खुगू :- सुर्द्य: चन्द्रमा व नगुया उत्पति व महत्व
- तगिं न्ह्यगू :- सुपाँय , ग्रहण व खानिया बनोट
- तगिं च्यागू :- प्राकृतिक विपत्ति , लकस प्रदुषण व संरक्षण
- तगिं छगू :-
१.थ:गु म्ह सुचुकुचु यायेगु
२.यकंधाला ,घ:कासा , प्वा:स्या:ला पिस्या:ला ,लौंव दाया खवं दाया कासा - तगिं निगू :-
१.छेँ सुछुकुचु यायेगु
२.ध्वाइँकासा , तेलकासा व सुलाकासा - तगिं स्वंगू :-
१.त्वा:सुचुकुचु
२.कानकानपिच्चा ,च्याम्पत्ति,पानदस व इमाकासा - तगिं प्यंगू :-
१.ब्वनेकुथि सुचुकुचु
२.कबर्दी ,दांगदुंग व कौ ह्वायेगु कासा - तगिं न्यागू :-
१.कुपोषण जुइगु कारण व रोकथाम
२.पाँय्,द्य:ना तिसानां ,धुँ , नागया पुखुली ध्वाम्पुंक कासा - तगिं खुगू :- सरे जुइगु ल्वय् (सेखं,आउँ ) व मजुइगु (मुटुल्वय्) , बचेजुइगु उपाय्
- तगिं न्ह्यगू :- कसरत ,सरे जुइगु ल्वय् (खिचा कै व भ्वसा कै ) व मजुइगु (मधुमेह) ,
- तगिं च्यागू :- कोभिड -१९ नापं दम ल्वय्या कारण व बचे जुइगु उपाय ,योग : आसन ,प्राणायाम ,ध्यान (विपश्यना )
| तगिं | म्हसीका |
| छगू | १.मास्टर जगतसुन्दर मल्ल २.चन्द्रमान मास्के ३.संगीना बैद्य |
| निगू | १.दुर्गालाल श्रेष्ठ २.अमर चित्रकार, ३.बैकुण्ठ मानन्धर ४.चन्द्रकान्ता जोशी |
| स्वंगू | १.चित्तधर ‘हदय’ २.मोतिलक्ष्मी उपासिका ३.सिद्धिचरण श्रेष्ठ ४.भुगुराम श्रेष्ठ |
| प्यंगू | १.शंखधर साख्वा: २.धुस्वाँ सायूमि ३.नारायण गोपाल गुरुवाचार्य ४.धम्मवती गुरुमा ५.कृष्णभाइ महर्जन |
| न्यागू |
१.सत्यमोहन जोशी |
| खुगू |
१.सिद्धिदास अमात्य, |
| न्ह्यगू |
१.धर्मादित्य धर्माचार्य |
| च्यागू | १.निष्ठानन्द वज्राचार्य २.प्रा.डा.चन्दा वज्राचार्य, ३.चिनीकाजी ताम्राकार, ४.सिद्धिनरसिंह मल्ल, ५.जगतप्रकाश मल्ल ६.केशव उदास |
- तगिं छगू :- नेपाल लिपिं क ख ग ……ञ तक च्वयेगु
- तगिं निगू :- नेपाल लिपिं ट ठ निसें….ज्ञ तक च्वयेगु
- तगिं स्वंगू :- नेपाल लिपिं क का …….कं क: याना: च छ ….ञ तक च्वयेगु
- तगिं प्यंगू :- नेपाल लिपिं अ आ…..अं अ: याना: ज्ञ तक च्वयेगु
- तगिं न्यागू :- नेपाल लिपिं थ:गु म्हसीका च्वयेगु
- तगिं खुगू :- नेपाल लिपिं चिना आख: छ्यला: खँ छधी च्वयेगु
- तगिं न्ह्यगू :- रञ्जना लिपिं मा आख:, बा आख:,झ्व:आख: व चिना आख:
- तगिं च्यागू :- रञ्जना लिपिं बाह्रखरी नापं खँग्व: व खँपु च्वयेगु