संविधानय् मातृभाषा
क) नेपाःया संविधान २०४७
नेपाःया संविधान २०४७ य् नेपाःया दुने च्वंगु मातृभाषायात राष्ट्रिय भाषा व नेपाली भाषायात राष्ट्र भाषा धका उल्लेख यानातःगु दु । छुन समुदायनं थःथःगु मातृभाषाया माध्यमं प्राथमिक तह जक आखः ब्वंकेगु, ब्वनेकुथि चायेकेगु प्रावधान ब्यूगु दु । उगु हे प्रावधानयात कार्यान्वयन यायेगु कथं नेवाः समुदायनं नेपालभाषाया माध्यमं मचातय्त आखः ब्वंकेगु ब्वनेकुथि जगतसुन्दर ब्वनेकुथि २०४७ फागुण १२ गते विधिवत संचालन याःगु नेपाःया न्हापांगु व छगूया छगू जक ब्वनेकुथिया रुपय् थौंतक्क छगू तगिनिसें झिगू तगिंतक्क ब्वंकेगु याना वयाच्वंगु दु ।
ख) नेपाःया संविधान २०७२
बि.सं.२०७२ नेपाःया संविधानया भाग ३ य् मौलिक हकया व्यवस्थाय् धारा २२ य् मातृभाषा व संस्कृतिया हकया व्यवस्था याःगु दु। उकिया उपधारा २ लय् ‘प्रत्येक व्यक्ति व समुदायया थःथःगु समुदायया साँस्कृतिक जीवनय् सहभागि जुइगु हक दइ’ नापं उपधारा ३ य् “नेपालय् च्वनाच्वंपिं सकल नेपाःमिपिनि थःथःगु भाषा, लिपि, संस्कृति, सांस्कृतिक सभ्यता व सम्पदाया संवर्द्धन व संरक्षण यायेगु हक दै’ धयागु प्रावधान दु ।
२) राष्ट्रिय शिक्षा आयोगया प्रतिवेदन २०४९
वि.सं.२०४७ सालया संविधानय् दुगु मातृभाषाया प्रावधान अर्थात् राष्ट्रिय भाषाया व्यवस्था यायेगु हुनिं वि.सं. २०४७ साल फागुन १४ गते राष्ट्रिय शिक्षा आयोग गठत जुल । उगु आयोगं २०४९ सालय् प्रतिवेदन पेश याःगु खः । उगु प्रतिवेदनय् नेपाः बहुभाषा बहुजातया आधारय् राष्ट्रिय भाषा आयोग त्रिभुवन विश्वविद्यालयया केन्द्रीय भाषा विभागनिसें ब्वनेकुथि दुने मातृभाषा ब्वनेदैगु व्यवस्था यानातःगु दु । उगु प्रतिवेदनय् ब्यूगु सुझावकथं त्रिभुवन विश्वविद्यालय् केन्द्रीय नेपालभाषा विभाग व नेपाःया मातृभाषा अध्ययन अनुसन्धान व्यवस्थापन यायेगुयालागि राष्ट्रिय भाषा आयोग लिपाहे जूसां गठन जूगु दु।
३) प्राथमिक शिक्षा पाठ्यक्रम २०६२ व २०६५
प्राथमिक शिक्षा पाठ्यक्रम २०६२ व २०६५ लय् प्राथमिक तगिं (१-५) य् स्थानीय विषय/मातृभाषा बिषययात पाठ्यभार ४ व पूर्णाङ्क १०० याःगु दु।
- क) ब्वनेकुथिइ ब्वंकीगु मातृभाषायात ल्ययेबलय् अप्वः ब्वनामिपिसं नुवाइगु मातृभाषा ल्ययेगु जुइमाः ।
- ख) मातृभाषा ब्वंके मफइगु ब्वनेकुथिइ स्थानीय तहया लागि उपयोग जुइगु पेशा, व्यवसाय, धर्म, परम्परा, संस्कृति, रीतिरिवाज, स्थानीय सम्पदा, वातावरण संरक्षण, खेतीपाती, स्थानीय प्रविधि, नखःचखः, सामाजिक व्यवहार आदि विषय ल्ययाः ब्वंकेगु जुइमाः ।
- ग) मातृभाषा/स्थानीय विषयया पाठ्यक्रम व पाढ्यसामग्री स्रोतकेन्द्रया सहयोग व जिल्ला पाठ्यक्रम समन्वय समितिया समन्वयलय् ब्वनेकुथि थम्हं हे दयेकेफु ।
४) आधारभूत तह (तगिं १-३) या पाठ्यक्रम २०७५
आधारभूत तहलय् पाठ्यक्रम दयेकाः कार्यान्वयन यायेबलय् क्वये च्वंगु खँ दुथ्याकेगु जुई ः
- क) स्थानीय विषयलय् मातृभाषा स्थानीय ज्ञान, सीप, व प्रविधिइ आधारित विषय जुइमाः । स्थानीय विषय अन्तर्गत मातृभाषा अथवा मातृभाषा व स्थानीय विषय समावेश यायेमाः । सृजनात्मक सीप विकासया क्रियाकलाप, मेगु विषयया क्षेत्रया क्रियाकलापनाप स्वापू क्यनेमाः ।
- ख) स्थानीय विषयया पाठ्यक्रम व पाठयसामग्री विद्यालयनं स्थानीय विज्ञ, अभिभावकया नापं स्थानीय तहया सहयोग व समन्वय यानाः कार्यान्वयनय् हयेगु जुई ।
५) आधारभूत शिक्षा (तगिं ६-८) पाठ्यक्रम २०६९
आधारभूत तहया ६ निसें ८ गुलिइ मातृभाषा वा स्थानीय विषययात पाठ्यभार ५ व पूर्णाडक १०० जुइ।
- क) ब्वनेकुथिइ ब्वंकीगु मातृभाषा ल्ययेगु, पाठ्यक्रम निर्माण, सफू विकास व कार्यान्वयन स्थानीय निकायया परामर्शय् ब्वनेकुथि वा सम्बन्धित शैक्षिक संस्थां हे याई ।
- ख) स्थानीय विषयया हकय् स्थानीय तहयात माःगु सीप, धर्म, परंपरा, संस्कृति, रीतिरिवाज, स्थानीय सम्पदा बातावरण संरक्षण, स्थानीय प्रविधि, नखःचखः, सामाजिक व्यवहार आदि विषयवस्तु सम्बन्धी विषय स्थानीय निकायया सरसल्लाहं ब्वनेकुथिं थःम्हहे ल्ययाः तयेफु । थजाःगु विषयया पाठ्यक्रम दयेकेगु, सफू विकास व कार्यान्वयन स्थानीय निकायया सरसल्लाहनं ब्वनेकुथि वा शैक्षिक संस्थां हे याई ।
- ग) मातृभाषा व स्थानीय बिषयया पाठयक्रम व पाठयसामग्री स्रोतकेन्द्रया गुहालि व जिल्ला पाठ्यक्रम समन्वय समितिया समन्वयलय् ब्वनेकुथिं थम्हं हे दयेके फु। जिल्ला दुने छगू हे कथंया विषय जुलधाःसा जिल्लास्तरय् व स्रोतकेन्द्रस्तरय् जक मिलेजुल धाःसा स्रोतकेन्द्रस्तरया पाठ्यक्रम दयेकेफु ।
- घ) मेमेगु विषयया रुपय् कम्प्यूटर व सूचना प्रविधि, सामाजिक शास्त्रया अन्तर्गतया विषय, भाषा समूहया विषय, गणित व विज्ञान समूहया विषय, परम्परागत चिकित्सा पद्धति, सहकारी शिक्षा, संगीत, मूर्तिकला, काष्ठकला, वास्तुकला आदिया बिषय जुइ । दुगु साधन व स्रोतया आधारय् पाठ्यक्रम विकास केन्द्र पाठ्यक्रम व सफू विकास यानायंकी ।
६) आधारभूत शिक्षा पाठ्यक्रम २०७६
आधारभूत तहलय् २०७७ निसें कार्यान्वयन जुइगु स्थानीय पाठ्यक्रम वि.सं. २०७७ निसें छगू तगिंनं सुरु यानाः प्यदँया दुने तगिं छगूनिसें च्यागू तगिंतक्क कार्यान्वयन जुई ।
तगिं १-८ तगिंया समयावधि मध्ये स्थानीय तहया समन्वयलय् ब्वनेकुथिइ मुक्क ई मातृभाषायात अथवा छुं ई मातृभाषायात व मेगु छुं ई मेगु छगू स्थानीय विषययात नं बी फु। मागया आधारय् स्थानीय तहया समन्वयलय् ब्वनेकुथिंनं मातृभाषा, मातृभाषा व मेगु छुं छगू स्थानीय विषय अथवा स्थानीय विषय ब्वंकेगु व्यवस्था यायेफु ।
७) स्थानीय सरकार सञ्चालन ऐन, २०७४
स्थानीय सरकार सञ्चालन ऐन, २०७४ या दफा ११ (ज)(४) य् मातृभाषां शिक्षा बीगु ब्वनेकृथियात अनुमति, अनुगमन व नियमन सम्बन्धि व्यवस्था यानाः स्थानीय पाठ्यक्रमया कार्यान्वयन यायेगु खँ न्ह्यब्वयातःगु दु ।
उगु ऐनया हे दफा ११(ज)(१८) य् स्थानीय स्तरया शैक्षिक ज्ञान, सीप व प्रविधिया संरक्षण, सम्बर्द्धन व स्तरीयकरण यायेगु खँनं च्वयातःगु दु ।
८) झिंन्याक्वःगु (पन्ध्रौ) योजना (२०७६/०७७ – २०७९/०८० ) ः
झिंन्याक्वःगु योजनाया तातुना पूवंकेगुया निम्तिं परिलक्षित मानव संसाधन, पूर्वाधार व प्रविधिया विकास व जीवनोपयोगी ज्ञान व सीपय् आधारित पाठ्यक्रमपाखें दक्व तहया शिक्षाय् गुणस्तर सुनिश्चित यायेगु रणनीतियात ब्वनेकुथि- शिक्षाया पाठ्यक्रम व सफू ईकथं परिमार्जित यायेगुया नापनापं आधारभूत तहया तगिं छगूनिसें स्वंगूतक्क एकीकृत पाठयक्रम कार्यान्वयन यानाः आधारभूत तहया शिक्षण सिकाइया लागि माःकथं माध्यम भाषाया रुपय् मातृभाषा व स्थानीय भाषा अथवा नेपाली भाषा छयलेगु व्यवस्था दयेकाः संङ्घीय तहलं निश्चित यानाः मापदण्डकथं ब्वनेकुथि तहया स्थानीय पाठयक्रम व पाठ्यसामग्री स्थानीय तहलंनिसें विकास यायेगु यानाः स्थानीय तहया क्षमता विकास यायेगु जुइ धकाः कार्यनीतिपाखें व्यवस्था यायेगु जुई ।
९) विद्यालय क्षेत्र विकास योजना ः
सन् २०१६ निसें २०२२ तक्कयात हःगु विद्यालय क्षेत्र विकास योजनां सीप स्यनेगु खँय् परंपरागत व स्थानीय ज्ञानया छ्यलाबुला गुकथं जुयाच्वंगु दु धकाः माला स्वयेगु व मातृभाषा, राष्ट्रिय भाषा व अन्तराष्ट्रिय भाषायात ब्वंकेगु माध्यमया रुपय् त्रैभाषिक नीति छ्यलेगु व्यवस्था यानाः स्थानीय मातृभाषायात म्वाकातयेगु व छ्यलाबुलाय् हयाः संवर्द्धन यायेगु धकाः उल्लेख यानातःगु दु ।
येँ देय् म्हसीके
स्थानीय पाठ्यक्रम नेपालभाषा
