नखः चखःया संस्कृति

             दिल्लागा चतुर्दशी खुनु छ्वासय् वा दुवाट्य न्हापं कठी या गथा:मुग: दयेका: उकी वयागु भोंया ख्वा:पा: तिका: न्हिछि थना तयिगु अले निभा: बीन्ह्य: “आजाजुया जय, हा.” हाय्का पोरं मि तयालि  सकस्यां साला: खुसी वाय् यंकीगु | थ्वया निम्ति धेवा मुंकेत मचातसें लंय मनूतयत पना: जगा: काइगु ख | थ्व खुनु भूतप्रेत बोक्सि आदिया साधना याइपिनिगु नं दिन जूगुलिं भूतं दु:ख  मबीमा धका: छें छेँया मनूतयत बहनी छ्वासय् भूत वाय् यंकीगु वो थज्या: गु मभिं दुहां वये मफयेमा धका: लुखाय् स्वखो: दुगु वो पतचिंगु गथा: मुग: नकिं ताना: द्द्यनीगु चलन दु | अथेहे भूतं थीमफयेमा धका नंया अंगू थ्व खुनु न्ह्याय्गु नं चलन दु | मिसा मचातय् गथा:मुगलय् कतामरि खाये्गु  नं या: अथेहे थ्व खुनु मिसातय् लैंचामा छ्याना: ल्हातय्, पचिनय् ह्याउँक छिगु नं चलन दु | थौंकन्ह्य् भोय नयगु वो मे:मे:गु चह पह पा: जुया वना च्वन | थ्व नेवा:तया भूतप्रेत बिश्वास यायेगु संस्कृति ख:|

        नागं छेंया रक्षा यायि धयागु धारणा कथं गुँलाथ्व पंचमी खुनु छेया लुखाफुसय् वो कोठाकोठाया लुखाफुसय् नं नागया किपा तिका: पुज्याय्गु  या: | किपाय्  नागया नापं नागकन्या, है , न्हैबि, बिच्छि आदि वो अगस्त्य मुनिया नं श्लोक नं च्वयात:गु दयि | थ्व नाग पूजां जलानागं पुनिगु, ध्वोंप्वा: नागं पुनिगु आदि नं फाला वनी धयागु विश्वास दु | थुकीं प्रसाद कायेगु बाहेक मे:गु बिशेष नयगु मदु |  

          गुंलाया पुन्ही खुनु जुयिगु बूबहया क्वाति त्वनेगु बिशेष संस्कृति ख:| क्वातिया गुणया नापंनापं थ्व खुनु जनै दुपिनिगु जनै हिलिगु, मे:पिनि रक्षाबन्धन धका: ब्रम्हणद्द्वारा थ:गु ल्हातय् जनै चिकीगु,अथेहे थुगु महिनाय्  बिशेषयाना: थ्व खुनु येंय्  स्वयम्भू भगवानया दर्शन या:वनेगु, रसुवाया सिलु तिर्थय् मोल्हूवनेगु अथेहे यलया क्वन्ति महाद्द्य:या थाय् बिशेष मेला, ब्यांजा नके, सँको मणिचूडमेला, आधेश्वर दक्षकुण्ड मेला आदि |

             सुं छेंया मनू सित धा:सा गुँलागा पारु खुनु उम्ह सीम्ह्ययात बैतरणी खुसिं तरेयायेगु उद्देश्य वयागु नामं सा अथवा मिजं मचायात साया ख्वा:पा: पुका: देश चाहुइकेगु यात्रा यात साया: धाइगु ख:| थाय् थासय् साया:वनीपिन्त माल्पा स्वारी इनेगु,दुरू त्वंकेगु यायि | साया:बेलय् येंय् बहिद्द्य: स्वयेगु वो द्दितीया खुनु यलय् मतया: जुइगु नं न्हेथने बहजू | येंय् मिजं मचायात सा याना: छ्वयेगु चलन दुसां यलय् सा हे चा:हुइकेगु चलन दु | ख्वपय् हानं ककु ताहाक: याना: सा  दयेका: छ्वयेगु चलन दु  | साया: बेलय् बाजा गाजाया नं चहपह दु | थथे सिम्ह तरे जूसा प्रेतात्मा पाखें दु:ख मजुया: थवं सुख सियेफइ धयागु बिश्वाश ख: | थ्व नं बिशेष क्वाति हे त्वनीगु नख: ख:| साया: येंया जुजु प्रताप मल्लं थम्हं काय सिना: बिलाप या:म्ह रानीयात क्यनेत शुरु यागु धाइ | तर साया: येंय् जकमखु यल,ख्वप,भोंत, दोलखा,आदि न्हापाया नेवा:राज्यय् नं दुगुलिं थ्व राज्य बिभाजन स्वया: न्हापा हे दुगु जुयेमा:| (थथे मध्यपुरया थिमी,बोडे, थ्व पर्ब मेमेथाय् स्वया भिन्न कथ साया: न्हिने मखुसें चान्हें १,२,बजे दुने चाह्युवनेगु चलन नं दु ) |                                                 

            बौ सीपिं काय म्ह्यायपिंस गुँलाया आमाइ अर्थात् गोकर्ण औंशीखुनु फुसा गोकर्ण वना: मफुसा थगु हे छेंय् मोल्हुया: मदुम्ह बौया ख्वा: लुमंका: निस्ला: (निस्राव) छाया: श्रद्दा देछायि | अथेहे बौ दुपिं काय म्ह्यायपिंस ठगु श्रद्दा कथं मरिचरि आदि लह्ल्हासे बौया ख्वा: स्वया: भागि यायि | थुकी बिशेष याना: बिया  छ्वये धुकूपिं म्ह्याय मचातसें थ:म्ह बौयात त:गू प्रकारया मिठाइ, फलफूल, खें सगं आदि हया: ख्वा स्वयेगु चलन दु | बियाछ्व:गु दंयला न्हूकु हे ज्वना वयेमा: | थ्वकथं बौ व सन्तान या सम्बन्ध सुखमय जुइगु थ्व पर्ब ख: |

             यंलाथ्व चौथि खुनु बहनी तिमिला मस्वसें गणेद्द्य: व तिमिलायात (चन्द्रमा) पुज्याइगु थ्व गणेश चौथिसं गनेद्द्य:यात समे: छुस्यामुस्या तुमा पालुमा आदि छायिगु ख: | गुलिं कचिगु संत्रासि, पासि आदि न्हिछि तक पुतुइ चिना: बहनी चथा: द्द्य:यात छा:पिं नं दु | थ्व चथा:खुनु भारतया महाराष्ट्र आदि राज्यय् चाया रंगिन गनेद्द्य: दयेका: पुज्याना:लि खुसी वाय् यंकीगु चलन दु | थ्वकथं चथा गनेद्द्य:यात हना: भोय् नयेगु अथवा समय् छुस्यामुस्या आदि नया: आनन्द कायेगु दिन ख: |  न्हापान्हापा चथा: खुनु गणेश ब्रत बाखं कनीगु नं चलन दुगुजुल | थौंकन्हे मदया वन | (गणेश ब्रत कथा –सम्पादक छत्रबहादुर कायस्थ )  

              इन्द्रया:या ज्य:गु शब्द यन्द्या वा येंद्द्या: ख: | थ्व नख: यंलाथ्व द्द्वाद्शीनिसें यंलागाक त्रितिया (गातिला) तक ७/८ न्हु हनीगु ख: | यसिं (इन्द्रध्वज सिं) थना: थाय्थासय्  इन्द्र ब्वया: इन्द्रया ऐरावत किसि (पुलुकिसि) या जात्रा (यात्रा) जुइगु महिना जुया: इन्द्रला,एन्दला, यंला धयाह:गु ख: | यँदे: ( यन्वु ) या लाय्कुली यसिं थनीबलय् न्हापां जुजु नं बिज्याइगु २००७ साल लिपानिसें बिमज्यात | यसिं थनिखुनु द्वादशीया बहनी, सीपिनिगु नामय् उपाखा हूवने  धका: येंदेया पुलांगु लागाया सिथंसिथं धुं धुँपाय् च्याका: अथेहे थाय् थासय् पाल्चा च्याका: देश चा:हुलेगु या: |  यन्द्द्या: बेलय् भैरब वो कुमरिया नं पूजा जू | भैरबयात म्हुतुं थों हायके छिन्क दयेकात:गु छ्यं जकया भैर:द्द्य: (हथोंद्द्य:) नं थाय् थासय् ब्वयात: | यंदे:या जुजु जयप्रकाश मल्ल येंद्द्या:बेलय् कुमारीया रथ सालेगु नं चलन या:गुलिं येंय् मे:थाय् स्वया: अपो झह्झह धा: | कुमारी सा: खुनु हे पृथ्बी नारायण शाहं जयप्रकाश मल्लयात सम्मान या:गुलिं नं कुमारी जात्रा त:धना च्वंगु दु | यन्द्द्या: बलय् मनूत यन्कीदह (इन्द्रकिल दह) सं मो:ल्हुयेत वनीगु ख:| यलपाखे इन्द्रयात यन्मा:द्द्य: (इन्द्रमहराज द्द्य:) नं धा:| यन्द्द्या: बिशेष याना:समय् नया : न्ह्यइपुक च्वनेगु नख ख:| उकिं थ्वबेलय् पुन्हीखुनु छेंया च्वय् पिनेपाखे खायात:गु दलुखय् सीम्ह्या नामय् इन्द्रयात मत बिया: समय्बजि इनेगु वो नयेगु नं या:| अथेहे मचात “ला छकू वयेक सम्ये बजि” धका: छ्यें छ्यें फ्वंवनेगु या:| बन्सबली कथं ने.सं. १०७ पाखें यलं येंय् लायकू ल्ह्य:म्ह लिछ्बी जुजु गुणकामदेव नं इन्द्रजात्रा न्यायेकुगु खं दु | थुम्ह जुजुं थ:गु लायकू यलं येंय ल्ह्यया: येंदेयात कान्तिपुर नां त:गु ख:| अथेहे थुम्ह जुजुं महालक्ष्मीया भक्त जया: नवदुर्गा,महाकाली, रक्तिकाली आदि देविपिं स्थापना यासें इन्द्रयात्रा, कृष्णयात्रा, लाखेयात्रा, नेकु पुइगु यात्रा, ध्याच: छ्वाकेगु जात्रा आदि न्यायकेगु नं यात | कान्तिपुर नां जुयेन्ह्य: थन इन्द्रपुर नां जुयाच्वंगु न्यनेदु | नेवा: साहित्यया बिद्द्वान भाजु सत्यमोहन जोशीया खं कथं (“नेपाली चाड् पर्ब”-इन्द्रयात्रा ) यसिं (इन्द्रध्वज) यात हनुमान ध्वाखा (येंदेया लायकू) या चुकय् तलेजुदे:गया न्हेवने, कामेश्वर दे:ग:या थुखे, इन्द्रपुरी दे:ग:या फ:या नापं भाद्र शुक्ल द्द्वादशी खुनु सुथय् शुभ मुहूर्तय् राजकीय सम्मान कथं बिधि पूर्बक थनेगु चलन दु | थ्व खं कथं नं येंदेया नां इन्द्रपुर ख:| इन्द्रया नामं दयकात:गु पुर जुया: थन न्हापानिसें यसिं थनेगु जात्रा न्यायेकेगु संस्कृति दु ख:धयागु सिये दु | तर इन्द्रपुर धयागु नां कान्तिपुर नां जुयेन्ह्य: गुबेलय् सुनां त:गु वा छुं जुया धयाह:गु ख: सिये मदुनि | न्ह्यागुसां गुन्कामदेव स्वया: न्हापा थ्व थयया नां इन्द्रपुरी वा इन्द्रपुर खत | थ्व हे इन्द्रपुर शब्द ज्यला: एन्दबु ,यम्बु, अले यें जुगु जुयेमा: गथे काष्ठमण्डपया काठमाडौँ, कीर्तिपुरया किपू जुल | अथवा इन्द्रद्द्य: दुगु थाय्या नामं नं थ्व थाय्यात इन्द्र धा:गु जुयेफु गथे दक्षिणकाली द्द्य: दुगु थाय्यात दक्षिणकाली, भद्रकाली दुगु थाय्यात भद्रकाली, बालकुमारी द्द्य:दुगु थाययात बालकुमारी,स्वयम्भू दुगु थाययात स्वयम्भू इत्यादि | आले थुगु थाय वाचक इन्द्रया यन्द अनलि यन्द्द्या: आ: थौंकन्हे येंया: नं धयाहल | तर येंद्द्या: (इन्द्रया:) नख:येंदे: नाप जक स्वा:गु मखु यल आदि मे:मे:थाय् नं स्वगु नख: ख: | थुकिया कारण थ्व नख: यें ,यल, ख्वप (कान्तिपुर,ललितपुर,वो भक्तपुर) आदि कथं थी थी राज्यया उत्पति मजुनिगु इलय् न्हापा हे दये धुंकुगुलिं जुये मा: |

               प्रक्रितिया गुगु शक्तिं जगतया प्राणीयत थ: प्रति,कला:प्रति ,सन्तान प्रति अथेहे मेमे:गु खँप्रति मोह यानातल,गुकिया लिचो: कथं प्राणीया संसार न्ह्याना च्वन उगु शक्तियात हे देवी मोहिनी धाइगु ख: | प्रक्रितिया महत्व कथं कयात:गु थ्वी हे मोहनी शक्तियात द्द्य:भा:पा: दंछी छको त:जिक हनेगु नेवा:जातिया थ्व प्रकृति यो शक्ति उन्मुख संस्कृति ख: | मोहिनी शब्द ज्यला: मोहनी जुल |नेवा:तसें मोहनी नख: कौला थोक पारु निसें दशमी तिथि तक हनिगु ख:| परुखुनु न:ला (नवरात –गुँला) स्वनेगु धका: आगामय् द्द्य:कोथाय् मोहनी द्द्य:भा:पा:कलश स्वनेगु वो नला:स्वाँ बुइकेत पंचाय् अथवा फी  तछो कनी ह्वला: भेगतं त्वोपुया तयिगु | आले गुन्हुतक न:ला स्वामाय् ल:बिया:न्हापां सुकुन्दाया गणे:द्द्य: वो न:ला स्वांमा त्वोपुयात:गु भेगतय् समय् छाना: गुंगु थना: दबदब थाना: पुज्याइगु | न्ह्या:पिं मनूत ग्न्हुतक सुथन्हापां नवरथ (नवरात्र) वनेगु धका: प:ला:गु तिर्थय् मो:ल्हु वनीगु | न्हापां परेवा खुनु यलय् शंखमूल ,द्दितिया खुनु भच खुशी निर्मल तिर्थ, तृतीय गोकर्ण तिर्थ, (पुण्य तिर्थ), चतुर्थी कालमोचन (इच्छुमति तिर्थ ), पञ्चमी पचलि (पञ्चनारी तिर्थ),षष्ठी टोखा (मनोहर तिर्थ),अधिक तिथि खुनु आर्यघाट (देव तिर्थ),सप्तमी टेखु (चिन्तामणि तिर्थ ),अस्टमी दोखाध:(ज्ञान तिर्थ), नवमी गुह्यश्वरी (शान्त तिर्थ ) वनेगु | पञ्चमी खुनु येंय पचली भैरब वो देवी (अजिमा) पिनिगु जात्र शुरु जुयि | अस्तामी खुनु छेंय स्वनाम्ह मोहनिद्द्य:या नापं उम्ह द्द्य:या विभिन्न रुप महाकाली,महालक्ष्मी,महासरस्वती वो अष्टमातृका आदिया वो खड्गया नं पूजा जुयि | बहानी कुछी भ्वय धका: थ:थ:गु कुल छेंय् भोया जुयि | न:मि खुनु स्याक्वत्याक्व (बाहां स्याय फक्व जय जुइगु ) धका: मोहनिद्द्य:यात निल: भुयुसिंह: म्हासु सिन्ह:किग:स्वाँ नैबद्द्य आदि पञ्चोपचार पूजा जोलंया नापं आखे:जजंका ताय् अबीर न:लास्वां समय् ह्याँगु वो तुयुगु कोखा काप: तुमा पालुमा आदि वो सिसबुसा मरिचरि धौपति आदि हलंजोलंया तजिलजि सहित धुं धुंपाय् गुंगु थना: डबडब थाना:षद्शोपचारं पूजा यासे थ:गु इच्छाकथं मे :दुगु फै हँय् खा आदि सुं पशुपक्षी स्याना:भोग बीगु वो चबाहां (खें) नं भोग बीगु यायि| अथेहे त्वालय् अथवा थ:गु लागाया मोहनिद्द्य:या साकार रुप महिषासुर मर्दिनी महालक्ष्मी भगबती,कलि वा अस्टमातृका वो नवदुर्गाया गण आदिया द्द्य:यात नं थाथेहे पुज्याइगु भोग बिगु याइ | पुञ्ज वानी बेलय् दुपिनि कालखय् पुञ्ज तय यंकी | बहनी,भोग ब्यूम्ह बाहांया शी (छ्येंया थीथी अङ्ग) थकालिनिसें क्वकालि भाग थ:कथं कया: शीकाय् भोय् नयि | बाहां मस्या:पिनि भोय् जक नयि |

दशमी खुनु स्वाँ क्वकायेगु पूजा जुयि | स्वान क्वकाय् धुनेवं न्हापां छेंय् च्वंम्ह वा महा:म्ह मिस मचायत कुमारीद्द्य: भा:पा: पुज्याना:वायाहे ल्हातं थकालि नाय:यात सिन्ह: टिके बी अले थाकालिं सकलयात थजिकथं कुमारी जूम्ह क्वकालि थ्यकंयात भिंजुयेमा जय जुयमा धका: आशिष बिया: मोहनीद्द्य:या ह्याउँ सिन्ह: वो पल्चाय् फयात:गु मोहनी (हाकुगु) सिन्ह: तिका: ह्यांगु वो तुयुगु काप: (तोलन) कोखा सहित नला:स्वाँ आदि बी | स्वाँ कया: थकालियात भागि यायि | थ्वखुनु चालं (चालन) धका: थाय् थासय् पाया: (खड्ग यात्रा ) न्ह्याकेगु वो दैत्यया प्रतिक भुयुफसि पालेगु नं या: |  मोहनी नख: बेलय् तलेजु भवानीया थासय् नं बिशेष कथं सरकारी स्तरं बलि पूजा जू | मोहनी बलय् थवं हनेमा:पिं (त:धिकपिन्थाय) त:धपिन्थाय् सिन्ह: त्युवनेगु नं चलन दु | उकिं सप्तमिनिसें पुन्हीतक च्यान्हु सरकारी विदा थुगु उपलक्षय् बियात:गु ख:| न्हापां मोहनी बलय् सरकारी स्तरं हे जू च्वयेकीगु ख:| सुखमय जीवनया निम्ति थ्व नख: बिशेष याना लाभोय् नयगु व न्हुगु वस: पुनेगु नख: ख:| थ्व बलय् बियाछ्वये धुंकूपिं म्ह्यायमचा आदि  (भिनामचा) पिन्त नखत्या स:ता भोय् नके मा: | थ्व मोहनी नख: नेवा: तसें गुबलेनिसें हंगु ख धाये थाकु तर नेपाल सम्बत १०७ पाखें यलं येंय् लाय्कू ल्ह्य:म्ह लिच्छवी जुजु गुणकाम देवं महालक्ष्मी देवीया भक्त जुया: नवदुर्गा,रक्तकाली,भद्रकाली,कंकेश्वरी आदि  स्थापना या:म्ह धयता:गुलिं वो नेवा:तसें मोहनिद्द्य:या साकार रुप महिषासुर मर्दिनी भगवतीयात महालक्ष्मी कथं हनात:गुलिं मोहनी नख: ने.सं. १०७ पाखे नं दु धका: अनुमान यायेफु | खनं गुलिं मोहनी नख: न्हापा आश्विन पाखे मखु चैत्र पाखे अर्थात चैते मोहनी मानेयाइगु ख:,लिप हरिसिहदेवपिंस तुलजा भवानी हसानिसें आश्विन पाखे अर्थात चैते मोहनी नख: हनेगु जुल धयगु नं न्याने दु | चैते मोहनी पाहाँच:-हे नख: धुनेवं शुरु जुइगु जूगुलिं चैते दशैँया नं छुं ऐतिहासिक महत्व दयेफु | न्ह्यागुसां थ्व मोहनी नख:प्रकृतिदेवीया नापं महिषासुर मर्दिनी सम्बन्धी पौराणिक खं स्वगु वो हिंसा युक्त नख:जूगुलिं  नं थ्व पुलांगु हे नख: जुयेमा: धका: अनुमान यायेफु | बिशेषयाना: नेवा:त नं ल नयेमा:पिं जाति जूगुलिं थवंल नयेम्ह पशुपक्षि मोहनिद्द्य:यात भोग बिया: नयेगु चलन न्हापनिसें यानाह:गु जुयेमा |

                   स्वन्ति नेवा:तय निगूगु प्रमुख नख: ख:| थ्व नख:यमपञ्चक कथं कौलागा त्रयोदशीनिसें कछलागा दुतिया टक लुखाया न्हेवने यमराजया मन्द: च्वया: को:पूजा, खिचापूजा,स वो लक्ष्मीपूजा,गोबर्धन वो म्हपूजा अले किजापूजा याना: ङान्हु यंक हनेगु ख:सां बिशेष दिपावली जुइगु स्वन्हु तिथि (औंशिया लक्ष्मीपूजा,पारुया म्ह्पूजा, दुतियाया किजापूजा) साप् झहझह धाइगुलिं स्वन्ति धा:गु ख:| स्वन्हु कथं हे खयतसें नं तिहार (त्रिहार) धाइगु ख:| थौकन्हे सरकारी बिदा नं स्वन्हु हे दु |

                    थ्व नख: या बारे पद्मपुराणय् ब्रम्हां नारदमुनियात कंगु धका: पं. आशाकाजी बज्राचार्यजुं “नेपाल बर्ष कृया नख: चख:” धयागु सफुली थ्वकथं न्हेब्वायाद्द्युगु दु – “द्द्वादश्यांच त्रयोदश्यां तथैवच: | अमाबश्यां प्रतिपदां द्दवीतियायां कमाद्बुधै: (१) गजं काकं तथा श्वानं गांचापि भ्रातरं यथा | पुजयेद् विधिवत् धूतं लक्ष्मीचं स्वदेहकम् (२) अर्थात् द्द्वादशीखुनु किसी,त्रयोदशी खुनु को, चतुर्दशी खुनु खिचा ,स्वातिनक्षत्रं संयुक्त औंशि खुनु सुथय् स बहनी लक्ष्मी अथेतुं कार्तिक शुक्ल पारु खुनु सुथय् गोबर्धन वो बलिराजा बह्नी थ:गु म्ह पूजा याना: वयां कन्ह्य दुतिया खुनु ततां किजायत केहेंनदाजुयात पूजा यायेगु” | धन,शरीर वो दाजुकिजा त:केहेंया स्नेह सम्बन्धी थ्व नख: मरिचरि वो फलफूल नयेगु नख: ख:| न्यनेदु कथं को: वा खिचा निम्हं यमदूत वो सन्देश वाहक प्राणी जुगुलिं थ्व धन दायक जुया: लक्ष्मी सरह भा:पा: पुज्याइगु ख:| अले लक्ष्मीद्द्य:यातला धन बीम्ह द्द्य:हे नालात:गुलिं वयागु सम्मान कथं खासयाना: साल तमाम जुयिगु दिन कौलागाक आमाइ खुनु बिशेष रुपं पूज्याइगु ख:|

                नेवा:तसें भोंतय् च्वयात:गु म्हासु ख्वा:म्ह,म्हासुगु वसतं पुनात:म्ह, रत्न्य तिसा तियात:म्ह,पेपा ल्हा:या छपा ल्हातं ज्वाला न्हाय्कं छपा ल्हातं सिन्ह:मू ज्वना: छपा ल्हातं दां हायका च्वंम्ह, छपा ल्हातंवर बियाच्वम्ह,काउले बाहां दुम्ह, पले स्वानय् फेतुया च्वम्ह,दांपो :ज्वना च्वपिं कुबेर वो ख्या:यात नापं तयाच्वंम्ह लक्ष्मीद्द्य:या किपायात धुकू सन्नूया दुने अथवा सेफया दुने तिका: पुज्याइगु ख: | छें छखा बँ थिल: दक्व लुखा वो झ्या: पतिकं स्वांमा: ब्वया: लुखाया न्हेवने यमराजया मन्द: च्वया: बहनी जुयेव लुखा वो झ्या: पतिकं पालचा च्याका: लक्ष्मीद्द्य:या न्हेवने सुकुन्दा च्याका: मन्द:या द्द्य:ने कलश वो नापं तुफि नं तया: अथेहे पूजाभुया हलंजोलंया नापं स्वन्ति ताकय् दइगु तफोस्वां, चिफोस्वां, गोय्स्वां, गोदावरी स्वां, लालपते स्वां, त:सि, भोगत्या, सन्त्रासि, खोंसि, स्यांगुलि आदी वो थरिठारिया हलुवाइ मरि, चिनियाम्ह किसिचा, म:सिपो:, ग्वा:, भोय्बो अले दुपिंसं सिंफय् न्हू वा मदुपिसं दां जक सा छाना: धुं धुँपाय् नस्वाक्वा: मतबिया: गं थाना: झहझह धायेक पुज्यायि | लक्ष्मीद्द्य:या स्वां धा:सा पेन्हु लिपा सुथय् तिनि क्वकायिगु चलन दु | लक्ष्मीद्द्य:यात पूजा याये धुनेव भोय अथवा भोय समान सा:सा:गु नयिं | जू नं म्हितू | लक्ष्मी पूजाया वारय् नांजा:म्ह विधान कविराज सिधिगोपाल वैद्द्य जुया “श्री लक्ष्मीपूजा विधि” धयागु सफूचा कथं “लक्ष्मीद्द्य:या किपा तिके, थ्वया क्वसं पलेस्वां च्याह: दुगु मन्द: च्वये| थुकीं दाफोस्वांया कचा वो किसली दुगु कलश दिके, अनलि निल: सिन्ह: जाकि स्वाँ जजंका ताय् अबिर नैबद्द स्वामा: धूँ धुपाय्ं इता: धौपति सहितया पुजाभु ज्वना: पूजा शुरुयाये |  न्हापां वरुण रुपी ल:दुगु पंचपात्रय्, अले गणेश रुपी सुकुन्दाय् अमृतरुपी कलाशय्, नारायण रुपी त्वादेवाय्, सरस्वती रुपी ज्वाला न्हायकनय्, लक्ष्मीरुपी तुफी, अन्नपुर्ण रुपी वा अथवा जाकिथलय्, कुबेर रुपी दांथलय् पञ्चोपचारं (१ सिन्ह: तिका:, २ स्वाँ ३ नैबद्द छाया:, ४ धुपायं ५ इता: च्याका: ) पुञ्ज यसे लिपासं लक्ष्मीयात षोदशोपचारं (आह्वान,आसन, अर्थ,घ्य:कस्ति, स्नान, वस्त्र,जजंका, सिन्ह: स्वाँ नैबद्द,धुपायं, इता:,ग्वा,द्द्य:चा:हुलेगु, अनियायेगु ) त:जिक पूजा याये| घ्य:कस्ति,काप:, जजंका, स्वन्तिया स्वां स्वामा, फलफूल,मिठाइ, मा:सिपो:, ग्वा:या नापं भोय्बो नं छाये |

 म्हपुजा
             कछलाथोक पारु खुनु जुयिगु म्हपुजा नख: पद्मपुराणया स्वदेह पुञ्ज कथं नेवा:तसें न्हापानिसें मानेयाना व:गु नं जुयेफु | तर म्हपुजाया दिन नेपाल सम्बत् वो थ्वयाँ न्हापाया नेपालन पिदंगु मेमे:गु सम्बत पिदंगु दिन नं जूगुलिं वो नेपाल सम्बत् राघव देवया पालय् फँबञ्जा:  शंखधर साख्वा:नं तत्कालिन नेपा:मितय ऋण पुलाबिया: शुरुया:गु धयात:गुलिं थुपिं खंया लसता कथं नं म्हपुजा नख: न्ह्यनाच्वंगु जुया नेवा:तय म्हपुजा नख:या स्वरूप थ:गु विशेषता दुगु मौलिक संस्कृति जय ब्युगु दु | 

म्हपुजा यायेत न्हापां मन्द: च्वये मा:| मान्द:धयागु मण्डल अर्थात् ज:या चा:ख:| गथे सुर्य मण्डल,चन्द्र मण्डल आदि | अठे हे थान मन्द: (चा:) या प्रयोगात्मक अर्थ ख:स्वरुपया प्रतीक ज्योतिर्मय चा:गथे द्द्य:मान्द: द्द्य:या प्रतीक स्वरूप ज्योतिर्मय चा:,मनूमन्द: थ:गु प्रतीक स्वरूप ज्योतिर्मय चा: आदि | न्हापां म्हपूजा यायेत बँ इलात:थाय्च्वयपाखे चिचिपागु द्द्य:मन्द: अले तत:पागु मनू मन्द: च्वया:लि दकले क्वय् छेँद्द्य: या प्रतीक स्वरूप नं छगू चिकिधंगु मन्द: च्वय मा: | मन्द: च्वये बेलय् न्हापां ल:मन्द: धका: नीलखं अंगू आकरया चा: च्वयेगु अले उकिया द्द्य:ने चिकं मन्द: धका: चिकनं चा: च्वयेगु | थ्व मन्द:अन्तर आत्माया प्रतीक ख:| अले थुकियात दथुइ लका पोताष अनाहत चक्रया प्रतीक कथं  षटकोण च्वयेगु (गुलिं षटकोणयापलेसा स्वस्तिक वा न्यागूचा: वा मे:मे:गु चिं च्वयिपिंनं दु ), अले षटकोणयात नं दुने लाका: पोताषं चा: च्वयेगु | थ्व हे  चाखय् छचाखेरं पलेस्वाँया च्याह: च्वया: हृदय कमल दयेकेगु | अले थ्व पलेस्वाँयात नं दुने लाका:पोताषं मे:गु चा: च्वयेगु , उगु मे:गु चा:यात नं दुने लाका:हानंमे:गु चा : च्वायेगु|  थ्व पिनेच्वंगु त:धंगु निचा: (मण्डल) पिनेच्वंगु म्ह्या प्रतीक ख:| थ्व कथं पोताषं मन्द: च्वये धुनेवं पोतायया द्द्य:ने अबीरं नं च्वयेगु | अले षटकोणया दथुइ ल:वो चिकं मण्डलय् म्हया न्यागु तत्व पृथ्वी, जल, तेज, वायू, वो आकशया प्रतीक छछिं कथं आखे:, वा, माय्, मुस्या, वो ताय् तयेगु |अथेहे थुपिं न्याता जोलं षटकोणया खुकुनय् वो पलेस्वांया च्याह्लय् नं तयेगु | 

थ्व कथं मन्द: तयार जुयेवं छेँ छखां पालाचा च्याका: सकलें ल्हा:तुति सिला: नुसिला कया: (नस्ला कायेगु ) थकालिं निसें झो: लिक फेतुयेगु, मिजंतय तपुलि पुयेगु | अले थकालि नकिनं ल्यूनकिं पासा कया: निल:,म्हासुसिन्ह:, भुयुसिन्ह:, स्वाँ, जजंका, जाकि ,ताय्, अबीर, धूं, धुँपाय्, इता: आदि दुगु पुजाभु वो धौगो: धौसगं कथं थकालिनिसें सकसितं भागि याका: न्हापां गने:द्द्य:या चिं सुकुन्दा ब्रम्हाया चिं तुफि ,नारान्द्द्य:या चिं ल:घ:,महाद्द्य:या चिं हासा वो कुमारया चिं खल् वा लोहंमा दिकात:गु द्द्य:मण्डलय् पुज्यायेगु |  धुं दिकेत मन्द: पतिकं वो: काचा तयेगु | अनलि मनूया मण्डलय् थ:थवं पुज्याके बिया: अथवा वया नामं पुज्याना: मनूयात नं पूजा यायेगु | अले धौगो:या धौ भचा जाकि ताय् अबीर नापं ल्वाकछ्याना: मण्डलय् वो मनूयात नं तिकेगु | अथेहे उगु धौसिन्ह: सकसितं आकाशया भाव यासे धलिमय् वां छ्वया: तिके बिगु | अनलि सकलयात सुकुन्दाय् च्वंगु मतय् त:सिद्द्य:ने तयात:गु खेलूइता: (खे अर्थात् मन्चाया क्वनिसें चँसुप्वा:तक लूगु अर्थात् त:हाक:गु इता:) च्याका: जाकि वो स्वानं पुज्याका: लहल्हाना बियेगु | खेलू इता:या ज: आत्माया प्रकाश ख: अर्थात् दुनेच्वंम्ह थ:यात म्हसीकेगु ज: ख: | थ्वयात थ:थ:गु मन्दलय् थ:पाखे स्वका: च्याका तये मा: | म्हपूजा सिमध:तले सिके मज्यू | उकिं हे थ्व कुछिति ताहाक: यानात:गु ख: | अनलि थकालि नकिनं आयु ताहाक जुयेमा धका: ताहाक जजंका, म्ह झ्वा: मजुयेमा धका:गोयास्वांमा:, स्वास्थ्य बल्लाय्मा धका: खोसिँ, मन पवित्र जुयेमा धका: त:सि अथेहे स्याँगुलि, भोगत्या, सन्त्रासि, चाकुसि, झम्सि,मिठाइमरि, ग्वा:, मा:सि:पो: आदि नं तयात:गु भिंतुना सगंया किस्ति जाकि वो स्वाँनं पुज्याका: लहल्हाना बीगु | लहल्हाना कयागु त:हाक जजनका वो स्वामा क्वखाय्गु | अनलि थकाली नकिन खेसंग बिया: अभिबृष्टि यायेगु अर्थात् सिंफं वा कुलेय् स्वाँ सिसबुसा धेबा आदि तया: म्ह्य् स्वको लुयेगु | थ्व धुंका: घ: या लखं नं अभिषेक (हाहा) यानाबीगु | थकालिनकिन थ:गु पूजा थवं यायेगु तर सगं आदि वो लुइगु जय ल्यूनकिनं यायेगु |थ्व कथंमह पूजा सिधयेवं खेलूइता:या मत मसिवं मू कयेगु धका: धली केरा आदि ल्वाकछ्याना: नकेगु | अले च्वय् द्द्य:मण्डल य् च्वंगु तुफिं च्वनिसें क्वय् च्वंगु द्द्य: मण्डलय् तक सुरु सुरु पुया: पूजा क्वाचय्केगु (गुलिस्याँ थथे बँ मपुसें मन्द:या द्द्य:ने हे भोय नयिगु चलन दु ) | अनलि म्हपुजाया भोय नयेगु | थ्व कथं म्ह्पुजाय् चेतन रुपी अन्तर आत्मा वो प्रकृति रुपी भौतिक शरीर निगुलिंया महत्व क्यना त:गुलिं थ्व भौतिक भावना वो अध्यात्म भावना निगूया समन्वय कथं नेवा: तसें न्ह्याकाच्वंगु  संस्कृति धायेमा: |  

किजापुजा :-

               म्ह्पुजाया सतिखुनु (कछलाथोक दुतिया) किजापुजा ख:| थ्व खुनु यमराजयात केहें यमुनां पाहां ब्वना: सम्मान या:गु वो उगु लसताय् यमुना थौया दिनय् “झी थें सकल तताकेहेंया दाजुकिजापिं नापलाना: बिशेष आनन्दं च्वने दयेमा” धका: भावना या:गुलिं  दंछी छको: थुगु दिनय् थथे किजापजाया परम्परा च्वंगु धयगु बाखंया आधारय् थुगु परम्परा नेवा: संस्कृति नं न्हापांनिसें दुथ्यानाच्वंगु खनेदु | नेवा: जातिया दुने गुलिं बिया छ्वये धुंकूपिं मिसातय थ:दाजुकिजापिनिगु छेंय पूजा या:वनीसा गुलिं थ:थाय् स:ता: पूजा याइपिं नं दु | किजापूजाय् नं म्हपूजाय् थें मन्द: च्वया: पूजा याये मा:| अथेहे मान्द: न्हेवने तया: दाजुकिजायात तताकेहेंनं द्द्य:मन्द:, मनूमन्द: वो मनूयात पूजायासे खेलूइता: लल्हाना: च्याके बी मा: | नापं आयु त:हाकेत तहा: जजंका, शरीर झ्वा:मजुइकेत गोयस्वांमा:, स्वास्थ्य बल्लाकेत खोसिं,मन शुद्द जुइकेत त:सि वो मे:मे:गु फलफूल,मरिचरि, ग्वा:,म:सिपो आदि नं देछाया: खेंसगं बि मा:| बिशेषयाना: बिया छ्वये धुंकुपिं तताकेहेंपिसं पुजाकु त:जि याना हयि | बिया छ्व:गु दंला न्हूकु धका: बिशेष कथंया कु हये मा: | अथेहे दाजुकिजापिंस नं तताकेहें पिन्त दां,पर्सि ,वस: छुं ल्वय्क बी मा:| पूजा सिधयेवं तुफिं मन्द: पुया भोय नयि | बहनी पाल्चा च्याकी | कन्हय् खुनु लक्ष्मी द्द्य:या स्वाँ क्वकायि, बिया छ्वयधुंकुपीं म्ह्यायपिंत नं स:ता प्रसाद बी | थुकथं स्वन्ति नख:या चहपह सिधयि |

                “बालानन्द धा:म्ह मनुखं दिपय् उयात:म्ह सिम्ह्स्या ला मुयाव:गु नया: लाखय् जूगुलिं  वयात वया त्वाचं स्यानाबिल | तर बालानन्दं प्रेत जुया: दु:ख ब्युगुलिं शान्ति मदया: त्वाचं मार्ग कृष्ण चतुर्दशी खुनु श्लेषमान्तक बनय् सतबीज (सप्तबृही- न्ह्यता बिहि ) ह्वला: तारे यानाबिल | उबलेनिसें मार्ग चतुर्दशीयात बल चतुर्दशी (बाला च:र्हे:) ध:गु वो थ्व तिथिसं मे:पिसं नं पितृ तारे यायेत श्लेषमान्तक बनय् बिहीब: ह्वलेगु चलन जय वल |” थुगु  किम्बदन्तीयात भाजु तिर्थ लाल नघ:भनीनं विभिन्न सफूया द्सु बिया: थ्व खं मखु, मार्ग कृष्ण चतुर्दशी खुनु पशुपति महाद्द्य:यात मतुकं पुयिका: श्री बिद्द्या बाला त्रिपुरा सुन्दरी (पार्वती देवी ?) यात त:जिक पूजा यायिगुलिं व्हे बाला (नाच्चाम्ह) त्रिपुरादेवीया नामं बालाचतुर्दशी धा:गु ख: अथेहे थ्व खुनु भगवान शिवं चलाया रुप कया: श्लेषमान्तक बनय् चलातय दथुइ च्वना च्वंबले ब्रम्हा बिष्णु वो इन्द्रं ज्वनेवं लयताया: महाद्द्य: शिवं थ्व खुनु थन वा (बृही) ह्वला: चा:ह्यूसा छ्गो: वाया ब:छि लुँ दान यानातिं  पुण्य दयिधा:गुलिं थ्व बालाच:र्हे खुनु थन वा ह्वला: चा:हुलेगु जुयाव:गु ख: धयाद्यूगु दु |(“बालाच:र्हे.” नांया अनुसन्धनात्मक लेख – “नेपाल संस्कृति” लयपौ या १०० गूगु अङ्क ) न्ह्यागुसां नेवा:तय नं सुं सितकी उगु दंय् बालाच:र्हे खुनु उम्ह सिम्हस्या नांम अथवा व तरे जुयमा धयागु भाभं पशुपतिनाथया श्लेषमान्तक बनय् सिपिन्त नकेया लागि वा आदि बिहिव: ह्वला: चा:हुलेगु परम्परा दु | वा ह्वला: चा:हुले धुनेवं थवं यंकागु नयेगु वा अनहे न्याना: नयेगु यायि अथवा चिपं थिगु यायि | थथे सिम्हस्या नांम बालाच:र्हे खुनु वा ह्वला वनेगु संस्कृतियात नेवा:भाषं वालु वनेगु (वा लु वनेगु ?) नं धा: |

                   “नेपाल वर्ष कृया नख: चख: पुस्तकम्” कथं रत्नमालावादानया खं धका: छ्न्हु थिंला पुन्ही खुनु कुबेरं फ्वगीं रुप कया: पांचाल ( पनौती ?) देशया सुचंद्र बैश्यया छेंय् वं बले वया कलातं झासं दिसं धका: वस:वो नयेगु ब्यूगुलिं लयताया: थ:गु स्वरूप दर्शन बिया: त:सि छगो नं बिल अले हामो चाकु दुने तया: पूपक मधि (य:मधि ) दयेका: त:सि नापं धुकुती तया: पूजा या, भिं जुयि ध:गुलिं अथेहे यायेवं पेन्हुखुनु त:सि लुँ जुया: उपिं धनी जूगु वो अननिसें थिंला पुन्ही य:मधि पुन्हीया नामं चले जुल,अठेहे बिष्णुपुराणया खं धका: थिंला पुन्ही खुनु धुकुती मधियाम्ह कुबेर, लक्ष्मी,गणेश दयेका: पुज्याय्गु पुपकमधि (य:मधि) दान याना: थ:वं नं नयेगु | पेन्हु खुनु विसर्जन यायेगु थुकिं दंछिया अन्न द्रब्य स्थिर जुया: लाभ ज्वी | थ्व हे खनया लिधंसाय् नेवा:तय थिंला पुन्ही य:मधि पुन्ही धका: लासताया: म:धि छुया: लक्ष्मीद्द्य: वो कुबेरयात छानालि मे:पिन्त नकेगु वो नयेगु चलन जूगु धारणा दु | बिशेष याना: स्वन्ति बलय् लक्ष्मीद्द्य: यात छानागु न्हूगु वाया जाकि क्यला: य:मधि छुया नयिगु ख: | थ्व खुन्हु मचात छेंय छेंय वया: “य:मधि चाकु उकिया दुने हाकु ब्यूम्ह  ल्यासे मब्यूम्ह बुरीकुटी, त्य:छिंत्य: बकछिं त्य.”धका: य:मधि फ्वजुइगु | थौकन्हे आ:पास्या छेंय् न्हुगु वा मवये धुंकल अथेसां दुपिनि उगु वा सुयागुया जाकि क्यला:वो वा मदुसां य:पिनि पसले जाकिचुं न्याना हया:सां य:मधि छुयेगु या: | अथेहे थौकन्हे मचातसें य:मधि फ्वनेगु उस्त मयाये धुंकल, अथेसांथुगु चाख:या संस्कृति ल्यनाच्वंगु दनि | 

(थौकन्हे थ्व नख:बले छ:गु न्हु:गु परिबर्तन जूगु दु व छु:धासा त्वा: त्वाले च्वंपी मुना अथवा संघ संस्था मुना न्हुगु तरिकां कार्यक्रम त दयका फ्वंवनेगु चलन जुयावगु दु | य:मधि फ्वनेत उखुनु जक मखु लछी तकं वनेगु यानाच्वगुं दु |  )

                  घ्य: चाकु संन्हु यात शास्त्रकथं मकर संक्रान्ति धायेगु या: छाय धा:सा थ्व खुनुनिसें सुर्द्द्य: मकर राशी दुहाँ वयि अथवा सुर्द्द्य: मकर रेखा त्व:ता: भूमध्यरेखा पखे न्ह्याइ | उकिं थ्व खुनु मकर मेला धका:भारत्य प्रयाग,गंगासागर आदि नापं नेपलया देवघाट, शंखमुल,टेखु ,पन्ती,दोलालघाट आदि खुसिया दोभानय् मो:ल्हुइगु मेला जुइगु ख:| साप चिकुगु ई जूगुलीं थ्व खुनु मो:ल्हुया: जाकि,घ्य:चाकु, हामोग्वारा, तरुल, पल, सिं, मक: आदि तया: सिधा दान यायेगु अथेहे थ:पिंसं नं थजोगु म्ह क्वाकीगु नसा नयेगु धयात:गु दु | नेवा:तसें घ्य:चाकु नयिबेलय् घ्य: चाकु, हमोग्वारा , तरुल, पल: आदिया नापं बजि, मुस्यापालु, डा, ऐला: आदि नं नयेगु या:| हानं घ्य:चाकु नकेन्ह्य: मामं छेंलय् चिकं तय्केगु चलन नं दु | अथेहे बिय छ्वयेधुंकूपिं म्ह्याय् मचातयत नं स:ता: नाके मा: | मचा मदुतलेला भा:तपिन्थाय् घ्य: चाकु मनसें थ: छेंय् हे न:वनेगु नं या:| नेवा:तसें हनाच्वंगु थ्व छगु सौर्य मानया नख: ख: | 

           शिल्लाथोक पंचमीयात श्रीपंचमी वो बसन्त पंचमी नं धा:| थ्व खुनु मचातयत आख:ब्वंकेगु वो त:धिक:पिंस नं संगीत बिद्धा शुरु यायिगु ख: | उकिं सफू वो बीणा ज्वना च्वंम्ह बागदेवी सरस्वती (ससुद्द्य:) या थाय् थ्व खुनु दर्शन या:वानिगु ख: | ससुद्द्य:या नापं खड्ग ज्वनाच्वंम्ह मन्जुश्रीयात नं दर्शन यायेगु या: | न्हिछी ससुद्द्य:या थासय्  च्वना: भोय नयेगु वा सुथय् दर्शन याना: छुँ नयेगु याइ | थ्व खुनुनिसें ससुद्द्य:या थासय् भोया न्यायाकेगु पिकनिक शुरु जुइ |

                 भगवान शिवया बिशेष पूजा जुइगु महिना जुया: शिल्ला अथेहे शिल्लाया च:र्हे जय:शिला च:र्हे धा:गु धाइ | `शिल्ला च:र्हे खुनु महाद्द्य:या पूजा जूइगु धार्मिक पक्षया नापं संस्कृतिक पक्ष छु धा:सा थ्व खुनु बहनी त्वालय् त्वालय्, चुकय, ननी, दुवाटय्  महाद्द्य:यात आराधना यासे सिँ छ्वयेका: मिकुइगु ख: | मि छ्वय्केत मचात “महाद्द्य:या चिकुल गनेद्द्य:या इकुल सिँ निक हिँ हिँ” धका: सिँ फ्वं जुइगु ख: | अले गुलिस्यां सिँ गुलिस्यां धेवा बिगु | मुंगु सिँ बहनी छ्वय्कीगु वो धेबां बर्हां आदि  नयेगु बस्तु न्याना:मि पपं नयिगु | बहनी जूलिसे मनूत थ:थ:गु लागाय् मि छ्वयकू थाय् मुनीगु अथेहे पूजा यायिपिंसं पुजा यायि, बर्हां क:नि मुस्या स्याउलामरि (सालुगु छुचुंमरि) आदि प्रसाद नकेगु नयेगु यायि |  थथे नया:लि सकलें गफ यासे न्ह्यइपुक मिकु:या वनी | 

             चीर स्वायगु महिना जुया: चिरला आले चिरलाचिल्ला जुल थ्व हे चिल्लाथोक अस्तामी खुनु लायाकुली चिर (बस्त्र) या होलिका दयेका: स्वनेवा फागु म्हितेगु शुरु जुयि | अथेहे पुन्ही र्त्हत चन्हुतक फागु म्हितली पुन्ही खुनु चन्ह्या चिर छ्वयेका: खुसि वायावा फागु क्वचाइ | हिरण्य कशिपुया केहें होलिकां प्रल्हादयात छ्वयेका: स्यायेत स्व:वले थ:हे छ्वया: सीगु लसताय् फागु म्हिता: चीरया होलिका छ्वय्केगु परम्परा दयकेगु धयात:गु दु | अथेहे गुलिं भगवान् कृष्ण वो गोपिनीतय दथुइ रंग म्हितेगु चलन कथं नं थ्व फगुया चलन जुगु ख: धाइपिं नं दु |न्ह्यागुसां दंछिया छको: च्यान्हुतक होलि थुगु पर्व नेवा:तय नं न्ह्यइपुकेगु छागु संस्कृति ख: | थ:थ: पुच:या होलि म्हिते धुनेव मिठाइ आदि नयेगु यायि | न्हापा न्हापा झौया लोला दुने अबीर वो जगमग सित्रा तया: मिसातय्त लंय् वा झ्यालय् झ्यालय् कयेकीगु, थौंकन्हे ल: वो रंगया बेलुन ग्वारां कयेकीगु जुयाव:गु दु | 

                 चिल्लागा  च:र्हे:यात पिशाच च:-हे: नं धा: | पिशाचया अर्थ दिप आदि फोहर थाय्या ज:ख:च्वनिपिं मनूत ख: | थुगु अर्थय् द्द्य:ल, पो–या, च्यामखल: आदियत नं पिशाच वर्गय् कायात:गु दु | थुमिगु दथुइ सुला: लुकुंबिया च्वंम्ह महाद्द्य:यात पार्वतीं माय्के ह:पिंसं लुइकेव सकलें लयताया:पूजा यात | उकिं थ्व खुनु यात पिशाच च:-हे: धा:गु वो बहनी लुकुमहाद्द्य:यात पुज्याइगु धयात:गु ख:| पिशाच च:-हे:यात पाशा च:-हे:अनंलि पाहाँ च:-हे: धयाह:गु जुल | पिशाच वर्गया मनूतनाप च्वना: कल भैरब रुप कया च्वंम्ह महाद्द्य: जुगुलिं उम्हा लुकुमहाद्द्य:यात नेवा:तसें पाछई माया लुंबु, लंइ माया वह:बुं, वाउंलाभ, समय् वो लादुगु भोयबो छाया:पुज्याइगु अथेहे मोहनी सिन्ह: फया: तिकिगु ख: | थ्वखुन्हु आपास्या भोय नयि, मन:पिनि प्रसाद्सां नयि | थुगु ताकय् पार्वतिया स्वरूप देवीपिनिगु नं जात्रा जू गथे येंय् श्वेतकालीया गण प्याखं, भद्रकाली वो कङ्गअजिमाया ख: जात्रा, यलय् बालकुमारी जात्रा आदि | थ्व बेलय् सल ब्वाकेगु जात्रा नं जू | थ्व बेलय् नेवा: तय प्राय: ऐला: थों त्वना: न्ह्यइपुकीगु ख: | 

                   माँ दुपिं काय् म्ह्याय् पिंसं थ:गु श्रद्दा कथं थ:म्ह माँयात मरिचरि आदि बिया: ख्वा: स्वया: भागि यायेगु | बिशेष याना: बियाछ्वये धुंकुपिं म्ह्यायपिंस थ:म्ह माँयात त:ताजि मिठाइ, फलफूल, खेंसंग आदि हया: ख्वा: स्वयेगु चलन दु | बियाछ्व:गु दँय् न्हूकू धका: अपो: फर्मास कथं व्यवहार नं याये मा: | माँवो सन्तानया दथुइ सुखमय सम्बन्ध दइगु थ्व बिशेष संस्कृति नेवा: तसें न्ह्याका च्वंगु ख: | माँ सिपिंया काय् म्ह्याय पिंस चौला (चतिला) या आमइ खुनु फुसा मातातिर्थय् वना: मफुसा थ:गु हे छेंय् मोल्हुया: मदुम्ह माँया ख्वा: लुमंका: निस्ला: (निस्राव) छाया: श्रद्दा देछायगु अथेहे उगु निस्ला: गुरु ब्राह्मण यात लहल्हायगु | 

                 नेवा:तय थ:थ:गु फुकी खल: मुना: सद्भावना ब्वलंकेगु उदेश्य देगु (द्द्य:गुठि) पूजा न्यायकेगु संस्कृति दु | बछलाथ्व पारुनिसें आमाइतक लछिया दुने थ:पिनिसं नालात:खुनु थ:गु कुलया मनूत वा छेंज मुना: थ:थ:गु देगुद्द्य: (कुलद्द्य:) दुगु खेलय् वना:पुज्यसे भोय नयेगु यायि | त:धंगु खल: या मनूतय् गुठी थें दंछी छक: देगु पूजाया पा: कया: न्यायकी | गुलिस्यां गुठी थें पूजा छन्हु न्हेव छ्वयला भोय् (छ्वयलाभु) नयेमा अले पूजाखुनु जोगियत मुहाली पुइका: द्द्य:ख: ज्वना: खेलय् वना बाहाँ स्याना: पूजा यासे समय् भोय् वो सिकाय् भोय् यायि | छेंय् सुं मिजं मचाया विवाह यात कि
भौमाचायात बिशेष पुजाकु सहित दिगुद्द्य:या थाय् दुकायगु चलन नं दु | बिशेषयाना: देगुपूजा गुठी तोतुपिं मनूतय वा देगुपूजा मन्याय्कीपिनी सिठि नख: खुनु थ:गुइच्छा कथं खेलय् वा थ:गु हे छेंय् देगु पूजा यायि | थुगु भोजय् नं गुठी भोजय् थें ओ चतांमरि आदि द्द्य:यात छाना: नयेगु चलन दु |

                तछलाथ्व षष्ठियात सिठि धायि | थ्व खुनु कुमार जन्म जूगु धका: कुमारद्द्य: यात पुज्याइगु जुया: कुमार षष्ठि नं धा | षष्ठिया सिठि जूगु ख: | अथेहे थ्व खुनु तुं आदि सुचुकेगु नं या | थ्व दिन देगु पूजाया  अन्तिम दिन ख: | अर्थात् खल: जाना: देगुपूजा मवंपिनिगु थ्व खुनु हे देगु पूजा यायिगु ख: | खेलय् मवंसा छेंय् हे पूजा यायि | अथेहे थ्व खुनु नेवा:तय थ:थ: कथं माय् ओ, मूं ओ, क:सू ओ, चतांमारि आदि छुया: सकले च्वना: न्ह्यइपुक नयेगु यायि | थ्वयात म्ह्याय्मचा नख: नं धा: | अर्थात् थ्व नख: या म्ह्याय्मचायात नं स:त: नकेगु या: | 

               दिल्ला पुन्ही खुनु पुराण गुरु ब्यासयात हनीगु: दिन ख: | थ्व खुनु गुरुयात पूजायायेगु धका: नेवा:तय नं थ:यात बिशेष कथं आख: ब्वंकात:म्ह वा धर्म ज्ञान बियात:म्ह, दिक्षा मन्त्र आदि बियात:म्ह सुं गुरुयात पूजा या:वनेगु चलन दु | थुगु पुजाय् गुरुयात सिन्ह: तिका: स्वाँमा: कोखायका:, फलफूल मरिचरि वो दक्षिणा आदि देछासे श्रद्दा क्यनेगु ख: | ह:गु मरिचरि गुरूं नयि: शिष्ययात नं प्रसाद बी | थौंकन्हे थथे गुरुयात श्रद्दा देछाय्गु संस्कृति यक्व पा:जुया वना च्वंगु दु | थ्व खुनु बुद्दया धर्म चक्र प्रवर्तन हनीगु  नं जुयव:गु दु |