नःला स्वनेगु
डा.चुन्दा वज्राचार्य
मोहनि नखःया प्रारम्भ न:ला स्वनाः जुइ । आश्विन शुक्ल प्रतिपदाकुन्हु मोहनि नखः न्ह्याकेगुया लागि प्रत्येक छँय् छँय् नःला स्वनेगु सुचिनिचि याना: खुसि फि कयाहया:, नील: कयाहया:, पँचा व फि ल्वाकछ्याना’ गुम्हसिया बँय् तुं गुम्हसिया भ्यगतय्, गृम्हसिया सली सलिखय् फि ल्वाकज्यागु पँचा जायेका: उकिइ वा, तब्छ, कःनि लखं सिलाः पीगु याइ । थ्व न:ला स्वनेगु विशेषयानाः आगमय् वा पूजाकुथिइ यायेगु याइ । नापं शक्ति उपासनाया लागि कलश छग्वः नं स्वनेगु याइ । थुबलय् विशेष याना: द्यः द्यःपिनिगु मूर्ति सफा याना: गुम्हसिया द्यःद्य:पिन्त ल्य॑ पुल्यं नं छायेगु याइ । थथे न:ला स्वने धुनेवं मोहनि सुरु जुल।
यंला सेवा वनाच्वंपिनि यंला सेवा धुंका: पारु भ्वय् वनेगु याइ । गुंलाबलय् बौद्ध स्थान गथे यँय् जूसा गुंला बाज थाना: स्वयम्भुइ वनेगु याइगु ख: । यंला सेवा: धकाः थ:थःगु क्षेत्र दुने पीथय् पूजा याइगु खः । त:धिकःपिं विशेष यानाः सुथय् नसंचा हुलेगु याइ । ज्यापुत बँय् पुयाः वनेगु याइ । तर थौंकन्हय् थथे बँय् पुयाः वनेगु चलन मदये धुंकल । मिसामचात धा:सा न्हिनय् थ:थ:गु पीथय् पूजा याः वनेगु याइगु खः । न:ला स्वनेगु पारुकुन्हु यंला सेवावंपिनि पारु भ्वय् वनाः
सिधयेकेगु याइगु ख: ।
नवरात्री
मोहनिबलय् द्यःद्यः पिं पूजा याना: हिंसा यानाः जक हनिगु नख: मखु । थःथःगु म्ह नी वाय् पवित्र यायेगुया लागि न:लास्वां प्यूसानिसें सर्गतय् नगु दनीबलेय् सुथ न्हापां थीथी सामग्री गुगु तीरथय् म्व: ल्हुया: तीर्थपति थी थी वस्तुया दान याना: पीठ दर्शन याना: छँय् छँय् लिहां वया: मोहनि नखः हनेगु चलन दु | माेहनि नखः बलय् बिशेष यानाः द्यःद्यः पिनि शक्ति दुबिना च्वंनी धयागु परम्परागत धारणा दु । माेहनिबलय् उकिसं पीठ वा भवानी वा जाेगिनीपाखें बिशेष यानाः मिसापिं द्यःपाखें शक्ति उपासना याना: दछियंकयात शक्ति सञ्चय यायेगु परम्परा ख: मोहनि नख: । शक्ति उपासनाया लागि तीर्थ तीर्थय् बना: म्व: :ल्हुयाः योगिनी वा पीठ दर्शन याइगु खः । थुबलय् यँय् च्वंपि मनूतय् थाय् थासय् च्वपि योगिनी वा पीठ्यात दर्शन याइगु खः ।
नवरात्री सुथ न्हापां ख्यूँसे च्वंबलय् हे वने माःगु जूगुलिं थाय् थासं नवरात्रि बनेगु धका: मनूत मुंका: बाजं थाका: ध्वाँय् ज्वंकाः: तीर्थ तीर्थय् म्वः न्हुइकीगु ख: । तीर्थ तीर्थय थी थी सामग्री म्वः ल्हुयाः तीर्थपति पूजा याना: तीर्थपति हे विशेष क वस्तु नं दान यायेगु चलन दु । ख्वपदेय्यात छचा:ख्यलं नवदुर्गा चाःहला च्वंगुलिं यानाः नवरात्री ज्व:छिं तीर्थ तीर्थय् म्वः ल्हुया: नवदुर्गा मध्यय् छम्ह छम्ह यानाः छसिकथं दर्शन यायेगु चलन दु । नवदुर्गा भवानी दर्शन याये न्ह्यः गुंगु तीर्थय् म्वः ल्हुइगु नं चलन दु ।
तिथि—– म्वःल्हुइगु तिर्थया नां—– दर्शन याइपिं भवानीया नां
पारु—– ब्रम्हायणीघात —–श्री ब्रहायणीदेवी
द्वितीया—– महेश्वरीघात—– श्री महेश्वरीदेवी
तृतीया—– पासिखेलघात—– श्रीकुमारीदेवी
चौथी—– चुपिघात—– श्रीभद्रकाली देवी
पंचमी—– मंगलतिर्थ—– श्री बाराही देवी
षष्ठी—– सिद्ध पोखरी—– श्री इन्द्रायणी देवी
सप्तमी—– खासांखुसुं खुसि—– श्री महाकाली देवी
अष्टमी—– कमल पुखु—– श्री महालक्ष्मी देवी
नवमी—– हनुमानघात—– श्री त्रिपुरासुन्दरी देवी
दशमी—– ब्रम्हायणीघात—– श्री नवदुर्गा भवानी
। येँ च्वंपिनि नवरात्री बनीबलय् विशेष यानाः खुसिइ जक बनीगु मजुसे खुसि खुसिया दोभानय् अर्थात ल: न्ह्याना: वयाच्वंगु निगू खुसिचिया दथुइ लः ल्वाःगु तिर्थय् वनाः म्वः ल्हुइगु चलन दु । येँ छगू त्वालं वा छथासं जक नवरात्री मुंकीगु मजुसे निगू स्वंगू थासं नं मुंकेगु चलन दु। थथे मुंकीबलय् मुंकीपिसं नवरात्री वनेगुया प्रबन्ध याना बी । मुंकुपिसं पूजा यायेगु तिर्थय् छायेगु मुथं नं यायेफु, थःथ: नं यायेगु चलन दु । तीर्थ थ्यंके अ:पुका बीगुया लागि व्यवस्था जक यानाबीगु ख: ।
यँय् नवरात्री वनीपिनि न्हापा तीर्थय् म्वःल्हुइ, थथे म्व:ल्हुइबलय् तीर्थपतिं थी थी सामग्री तया: म्वः ल्हुइगु चलन दु । अले तीर्थ पतिं तीर्थया विशेषता कथं दान याना: अनं लिपा तिनि पीठ दर्शन याइगु खः । थौंकन्हय् खुसिइ न्ह्याइगु ल: फोहर जुगुलि फोहरगु ल: वइगु तीर्थय् वनाः अन च्वंगु हिति वःगु लःयात हे तीर्थया ल: भाःपा: ख्वा: सिलाः वा म्वःल्हयाः नवरात्री न्ह्याका बयाच्वंगु दु । नापं थाय् थासय्या नागराजापिन्त पुँइ हायाः लखय् चुइका व्छ्येगु चलन दु।
न्ह्यब्वयागु नवरात्री धलखय् गुंगू तीर्थ व गुंगू तीर्थ सम्बन्धी जक खँ न्ह्यब्वया तयेमा:गुलिइ झिगू तीर्थया नां झिगू हे पीठया नां, अथे तुँ दान यायेगु, नागराजाया नां आदि नं झिम्ह हे ख: । नवरात्री बनीगु थाय् झिन्ह हे खः । अथेजूसां झिगू तीर्थय् झिन्हु तक्क नवरात्री कथं वनीगु धयागु छगू तीर्थ, छगू पीठ, छम्ह नाग, छगू दान आदि फुक नवरात्री धुंकेगुया लागि खः । येँ च्वंपिनि नवरात्री वना: स्याकुत्याकू अर्थात नवमीकुन्हु भवानी तीर्थय् वना: म्वःल्हुया: तलेजु भवानी दर्शन याना: कन्ह्य् तुं नवरात्री धुंकाः भ्वय् यायेगु चलन दु। गुंला सेवा बना: नं यंला शुक्ल पारुकुन्ह॒ पारु भ्वय् वनाः गुंलाधर्म सिधयेकेगु चलन दु । अथे तुं यंला सेवा वनीपिनि नं लछियंक यंलाथ्व प्रतिपदानिसें सुरु याना: कौलाथ्व पारु अर्थात नःलास्वां पीगु पारुकुन्हु यंला सेवा वना: भ्वय् नया: यंला सेवा धुंकेगु चलन दु । अयेतु नवरात्री वना नं दशमीकुन्ह शान्त तीर्थय् धालेपति स्वान म्व:ल्हुया: नवरत्न दान याना, सोमसिकि नागराजायात पूजा याना:, अनं लिपा गुहेश्वरी पूजा व दर्शन याना: नवरात्री क्वचायेकेगु याइ । नवरात्री वनीपिनि भ्वय् यायेगु गन अःपु अन नवरात्री धुंकाः भ्वय् याना: धुंकेगु चलन दु । नवरात्रीया ज्या सुथय् न्हापां महानवमी कुन्ह हे सिधइगु जुगुलिं उकुन्हु हे नवरात्री धुंकाः तलेजु भवानी पूजा यानाः धुंकाःया भ्वय् यायेगु चलन दु ।
प्रत्येक तीर्थया महात्म्य थी थी दु । अथेतु थाय् थासय् थी थी दानया नं अलग अलग पुण्य दु धायेगु परम्परागत चलन दु । पीठ पीठया नं महिमा अगल अलग दु । थुकथं नवरात्री वना: थी थी तीर्थय् थी थी वस्तु नं म्वः ल्हयाः शक्ति सम्पन्न पीथय् शक्तिया संचय याना: दछियंकयात बांलाक बलाक्क जीवन न्ह्याकेत मोहनिबलय् शक्ति सञ्चय यायेगु याइ।
थौँया दृष्टिं स्वयेगु ख:सा च्वय् न्ह्यब्वयागु धार्मिक भावना खः । नवरात्री आकाशय् नगु दनीबलय् तीर्थय् बनेमा: धकाः छँय् छँय् मोहनि नखः हनेगुया लागि पूजा यायेगु व ज्या यायेत इलंई हे छँय् थ्यंका:लि छँया ज्या नं कुसलता न्ह्याके फैगु स्वभाविक खः । सुथ न्हापां ल:फय् निगुलिं स्वच्छ जुइगुलिं स्वास्थ्ययात नं थज्याःगुलि बां हे लाकाबी । म्हय् फूर्ति पिदना बी । छगू कथं प्रदुषन मुक्तगु ल: फसय् न्यासि वनेगु व्यायाम नं खः । स्वास्थ्य दुने सफा फय् दुबीका हृष्टपृष्ट यानाबी, थ्व हे नं शक्ति सञ्चय खः । धाथें नवरात्री वनीपिनि म्हय् शक्ति
सञ्चय् याकाः हृष्टपुष्ट जुयावनीगु ख: ।
