धोबि
म्हसीका :-
धोबि जातिया अध्ययन यायेबलय् नेपाल सम्बत ३४० स सिमरौनगढया जुजु हरिसिंह देवया पालंनिसें धोबित स्वनिगलय् दुगु जुइमाः । थुपिं मुसलमान आक्रमण धुंकाः सुरक्षाया निंतिं स्वनिगलय् दुहां वःगु खनेदु । नेवाः समाजया पहिचान मातृपुजा व तान्त्रिक पद्धतिइ मेय्या बलि बिइ तर धोबि जातिं मातृपूजक तान्त्रिक खःसां खा व मेय्या बलि मबिउ । थ्व जातिं पीगं पूजा याइबलय् हेयं व दुगु बलि बिइगु याःसां पंचबलीबलय् मेय् व खाया बलि नं बिइगु चलन दु । स्वनिगलय् जाति विशेषया पहिचान बिइगु जात्रा व पर्व दु तर धोबि जातिया थःगु हे पहिचान बिइगु थज्याःगु छुं हे मदु । तर गन गन धोबि जातिया बस्ती दु अन अन ल्ह्वंहिति – संस्कृतिया विकास जूगु खनेदु । थुमिगु मू वस्ती स्वनिगःया स्वयम्भूया धिमेल्वहं, लाजिम्पाट, धोबिचौर, ढल्को, बुरांख्यः, भुरुंख्यः, लैनचौर, न्यत, ताम्सिपाः, कालधारा, बालुवाटार, टुकुचा, चिकंमुगः, डिल्लीबजार, भीमसेनस्थान, चाबहिल, यलया धोबिघाट, ख्वप लगायतया थासय् खनेदुसां थ्व नेवाः धोवीत पूर्व मेचिनिसें पश्चिम महाकालीतक नं न्यनावनाच्वंगु दु ।
धोबि जाति नेपाःया आदिवासी नेवाः खः । देय्या धार्मिक सांस्कृतिक थी थी द्यःया जात्रा, नखः–चखः हनावयाच्वंगु थ्व जातिया थःगु हे मौलिक परम्परा दु । देय्यात म्हसीकेत देय्या मौलिक नेवाः संस्कृति महत्वपूर्ण भूमिका म्हितीगु झ्वलय् धोवीतय्गु नं उतिकं तःधंगु ल्हाः दु । थ्व जाति थी थी देवस्थलय् पताः छानाः गुथि न्ह्याकावयाच्वंगु दु । थ्व जाति शोभाभगवती, इन्द्रायणी, म्हय्पि अजिमा, पचली भैरव, भद्रकाली, दक्षिणकाली भिंद्यःयाथाय् पताः छानाः गुथि न्ह्याकावयाच्वंगु खँ अन दुगु अभिलेख पाखें सिइदु । नापं थुगु जातिं इन्द्रायणी देगः न्ह्यःने म्हय्खा दुगु थां छानातःगु नं लुमंकेबहःजू । थ्व जातितय्सं सिलुतीर्थय् नं फल्चा दयेकाः सिलु वनीपिंत बास बिइगु भिंगु ज्याः यानावयाच्वंगु दु । येँ यापुन्हिया जात्राय् न्ह्याइगु जात्रा मध्ये होल्चोया भैरबया वसः थ्व हे जातितय्सं हिइमाः । वसः हियाहःगु वापत कःनि, समय्बजि, ला, ध्यबा बिया हइ । व हे धेबा धिमेल्वहँ तय् च्वंपिं धोबितय्सं कतिंपुन्हीकुन्हु फल्चा पुज्यानाः गुथि न्यायेकाः भ्वय् नयेगु चलन आःतक नं याना वयाच्वंगु दु । अथे हे न्हापा जनबहाःद्यःया जात्रा यायेन्ह्यः कापःया पताः धोबितय्सं हियाः उकी ऊँ (रङ्ग) तयाः यंकी । जात्रा यायेन्ह्यः रथय् तइ, कृष्णाष्टमी कुन्हु कृष्णद्यःया जात्रा यानाः मालपुवा, स्वारी इनेगु चलन दनी । न्हापा न्हापा देय्या जुजु मंत धाःसा न्हूम्ह जुजु गद्दीइ च्वनेन्ह्यः थ्व जातिं लः यंकाः गद्दी लः हाहा यानाः गद्दी च्वख यायेमाः धइगु परम्परा दुगु खः । धोबितय्सं ल्ह्व“तय् छ्वावानाः हिइगु वसःया लः वासःया रूपय् छ्यःगु नं खनेदु । थौंकन्हय् नं थज्याःगु लः कावःयाच्वंपिं दनी ।
धोबि जातिया इतिहास स्वयेबलय् थ्व जातिया सृष्टि सत्ययुग, द्वापरयुगनिसें खनेदु, जबकि रामायण, कृष्णलिला, महाभारतया बाखं कनेबलय् थ्व जातिया नां न्ह्यःने वयाच्वंगु दु । भगवान रामया कलाः सीतायात रावणं छलकपट यानाः सीता हरेयानाः यंकूबलये भगवान रामयात रावण वंगु लँपु क्यनाबियाः वरदान काःगु खनेदुसा छम्ह धोबिया खँ यानाः हाकनं रामं सीतायात त्वःतूगुलिं ऋषी वशिष्ठया आश्रमय् वनाच्वंगु खँ पौराणिककालया बाखनय् च्वयातःगु दु । रामं अश्वमेध यज्ञ याःबलय् १०८ ब्रँम्हण मदयाः धोबितयाः जम्मा १०८ खाकूगु नं बाखनं कनाच्वंगु दु । उकिं धोबि जातियात च्वखगु जाति नं धायेगु याः । थ्व जातिया गोत्र काश्यप गोत्र खः । थुमिसं हिन्दू धर्म हे अप्वः माने याइगु खनेदु ।
धोबि दुने अनेक थर दु । गथेकि रजक, कनौजिया, मधैया, मसाल, रञ्जन, राजकर, कनैया, संघत आदि ।
नेपाः देय् दुने उकिसनं स्वनिगलय् धोबितय्गु नामं इतिहासय् खनाच्वंगु थाय् धोबिखोला, धोबिचौर, धोबिधारा, धोबिघाटया नामं प्रख्यात जूसां गबलेंनिसें जुयाः वःगु खः थुकिया अध्ययन याये बाकि हे दनि । थज्याःगु हे नां रामेछाप जिल्लाया छगू थाय् नं दु धइगु नं न्यनेदु । अध्ययन याना हे वनेगु खःसा थज्याःगु थाय् मेमेथाय् नं लुइकेफइ तिनि ।
धोबितय्गु आर्थिक स्थिति न्हापा स्वयाः बांलाना वयाच्वंगु दु । थौंकन्हय् थ्व जातिं थःगु लजगाःया झ्वलय् मेसिन छ्यलाः वयाच्वंसां अफिस लगायत थी थी व्यवसाय नं याना वयाच्वंगु दु । शिक्षा क्षेत्रय् नं यक्व हे उन्नति जुया वःगु दु । नापं सामाजिक रीतिथितिइ सुधार यायेगु झ्वलय् न्हापा न्हापा स्वयाः अप्वः बांलाना वयाच्वंगु दु । राजनीतिक क्षेत्रय् नं थ्व जातिया चेतना जागृत जुयावःगु खनेदु ।
पर्यटन क्षेत्रय् नं थ्व जातिया विशेष भूमिका दु । गाँस, बास, कपास धइगु मदयेक मगाःगु खँ खः । उकिया हुनी थ्व जातिं होटल होटलय् बास च्वंवइपिं पर्यटकतय्गु वसः हियाः पयर्टन व्यवसाययात छुं भचासां तिबः बियाच्वंगु दु ।
सामाजिक संस्कार :-
धौ–बजि नकः वनेगु :-
म्ह्यायमचाया प्वाथय् दुगुया गुला दुने धौबजि नकः वनेगु धकाः थःछेँ खलः वनेगु चलन दु । थुबलय् म्ह्याय्मचायात नकेगु धकाः वनिगु खःसां छेँ जःयात हे गाक्क मेमेगु नसाज्वलं, ला, खे“, वः प्यथी अचारनापं सुराइलय् अय्लाः, थ्वं छम्ह व्यक्तियात ज्वंकाः मां, निनि, तताःजु, तःमांपिं म्ह्याय्या छे“य् वनी । मचा बुइ धुंकाः जय्बिलिमालि न्ह्यः अजि नं सिसापालु छानाः वनी अले तिनि जयविलि माली ।
मचा बू ब्यंकेगु :-
काय वा म्ह्याय् न्ह्याम्ह हे बूगु जूसां प्यन्हु दयेकाः मचाबू व्यंकेगु चलन दु । जय्बिलि ब्यंकेगु छन्हुन्ह्यः थःछेँ पाखें चाकु, इमू, घ्यः, चिकं जाकि, बजि, यंकेमाः । कन्हय्कुन्हु अजि तयाः जय्बिलि ब्यंकीसा आगंबजि इनेगु नं चलन दु ।
न्हाय्पं प्वाः खनेगु :-
न्हाय्पं प्वाः खनेगु ज्या अजिपाखें जुइ । मुलुइ हाकु सुका तयाः न्हाय्पं प्वाः खनेधुंकाः तू चिकनय् हलू ल्वाकछ्यानाः इला बिइगु याइ । थथे याये धुंकाः अजियात धेबा बिइमाः ।
थःछेँय् मचाबू लहिकः वनेगु :-
मचा बुयाः झिन्हुनिसें बाःछिया दुने मचाबू स्वःवनेगु धकाः वनेगु चलन दु । उकिया लागि ला, बजि, सिसाबुसा, चाकु नापं क्वाति–वासः, फाकु–वासः यंकेमाः । अथे हे लच्छि लिपा म्ह्याय्यात थःछेँय् लहिके हयेगु व वयां लिपा भाःतया छे“य् हयाः स्वला तक न्हियान्हिथं चिकं बुइकाः क्वाति–वासः, घ्यः, चाकु, ला, गुडपाक, फाकु–वासः, नकाः म्ह बल्लाकेमाः धइगु परम्परा दु ।
मचा जंक्व :-
मचा जंक्व यायेबलय् म्ह्याय् जूसा न्याला व काय जूसा न्हय्लां यायेगु चलन दु । थुकुन्हु पाजु खलः सगनय् ख्ये“य्, अय्लाः, थ्व“, धौ सिसाबुसा नापं लु“या तिसा व न्हूगु कापः सहित अनिवार्य रूपं उपस्थित जुइमाः । लिपा मचा निद“ व प्यद“ दइबलय् इष्ट द्यः पुज्यानाः योमरिमाः क्वखायेकेगु चलन दु ।
आखः स्यनेगु :-
नेपाःया परम्पराकथं श्रीपंचमीकुन्हु सरस्वतीया थाय् वनाः क, खः, ग लगायत षटकोण च्वकाः आखः स्यनेगु परम्परा दु ।
कय्ता पुजा:-
वैदिक तन्त्र पद्धति कथं ब्राह्मण तयाः गणेद्यः, महाद्यः पुजा यानाः कय्तापुजा यायेगु चलन दु । थुकिइ म्हासुगु धोतिं चिनाः मृगासन जन्हुफातय् कुबिइमाः ल्हातिइ धनुवाण ज्वंकाः गणेद्यःया देगः चाःहिकेगु परम्परा दु । गणेद्यः पुजा यायेधुंकाः द्यःया न्ह्यःने ग्वाःया लप्ते न्हय्पाः लानाः उकिया न्ह्यःने ग्वःग्वय् न्ह्यः तयाः, धेबा तयाः अले कय्ता पुजायाःम्हसिनं न्हय्पलाः छिइ धुंकाः बिसिउँ वनीबलय् पाजुपिंसं ज्वनेमाःगु चलन दु । थथे यायेन्ह्यः वैदिक परम्परा अनुसार मन्त्र बियाः धनु शिक्षा कायेमाः अले सँ खायेबलय् न्हापां पाजुपिंसं आंग्सा तयेमाः कथं सँ खाकाः उगु सँ ब्रँम्हणं धाःकथं पित्तलया भुइ निनिं फयाकयाः कय्तापुजाया ज्या सुरु जुइ । धोबि जातिइ कय्ता पुजा मजुइकं इहिपा याये मजिउगु परम्परा दु ।
इही :-
थ्व जातिइ इही यायेगु चलन मदु ।
बाराः तयेगु :-
हिन्दू धर्मावलम्बी धोबि जातिइ इहिपा यायेन्ह्यः न्हापां जुइगु रजस्वलाय् झिंनिन्हु तक म्ह्यायमचायात थःगु हे क्वथाय् कुनाः मिजंत व सुद्र्यः मक्यनेगु चलन दु । झ्याः खापा तिना तइगु उगु क्वथाय् छेँ व पिनेया मिसा पासापिं वनाः चागः म्हितेगु, भम्चा म्हितेगु याइ । क्वथाय् सुले धुंकाः दकलेन्हापां मां, अजि, निनि व लिपा थःथितिपिसं छुस्या मुस्या व सिसाबुसा, धौ नकेगु चलन दु । थकुथं हे क्वथा दुने सुलाच्वंम्ह म्ह्याय्यात यौनसम्बन्धी ज्ञान बियाः झिंनिन्हुया सुथय् इही याइबलय् थें हे समाः यानाः पिकाइ । थुकुन्हु ब्रँह्मणयात सःताः गौदान याकाः सुद्र्यःया पुजा याना सगं बियाः उकुन्हु हे थःथितिलिसें पासाभाइपिंत भ्वय् नकेगु याइ ।
इहिपा :-
धोबि जातिइ वैवाहिक सम्बन्ध निगू कथं जुइगु खनेदु । छगू थःथवय् ययेधुंकाः व मेगु धायेकाः याइगु इहिपा । गथें, मिसा व मिजं निम्हेस्यानं थवंथवय् ययेकाः परिवारया समुपस्थितिइ जुइगु इहिपा । तर थज्याःगु हे वैवाहिक सम्बन्धय् परिवार दुने व लिपा थवंथवय् मनमुटावं नं नकारात्मक प्रभाव लाये फुगुलिं संस्कारगत मजुइ नं फु । तर मिजंया परिवार मिसाया परिवारयाथाय् वनाः ख“ क्वःछिना थःगु संस्कार कथं याइगु वैवाहिक सम्बन्ध मान्य जुइगु परम्परा दु ।
क) खँ क्वःछिइगु :-
न्हापा न्हापा ख“ क्वःछइिगु न्हि कुन्हु मिजंया छे“नं गंम्ह न्या वालाः अय्लाः लिसें ज्वनाः मिसाया छे“य् वनी । मिसाया छे“य् नं थज्याःगु हे कथंया ज्या जुयाच्वनी । थुकथं हे मिजंया पाखें यंकूगु न्या व अय्लाः मिसा थःथितियात व मिसाया पाखें मिजं पक्षया थःथितियात नकेगु चलन दु । तर थौंकन्हय् मिजंया परिवारपाखें मिसाया परिवार न्ह्यःने लमिलिसें वनाः थी थी कथंया सिसाबुसा लगायत लाखामरि, मरि वा ग्वय् यंकी । नापं जन्त वयेगु न्हि क्वःछिना वइ ।
ख) लाखा यनेगु :-
न्हापा न्हापा इहिपाया ख“ क्वःजिइ धुंकाः लाखा यनेगु प्रचलन दु । उगु इलय् भम्चा जुइम्हेसित तिसा वसः सहित सिसाबुसा, धौ, मरि, पुजा ज्वलं, सुकुन्दा, अय्लाः आदि यंकीसा थौंकन्हय् थुगु संस्कारय् छुं भतिचा हिउपाः वःगु दु । न्ह्यःने न्ह्याथें ज्याःगु संस्कार उल्लेख जूसां थौंकन्हय् चलन चल्तिइ लाखा यनेगु व ग्वय् नापं छुकेगु चलन दु । मिजंया पाखें यंकूगु उगु ज्वलं लःल्हाये धुंकाः मिजंया पाखें वंपिं थःथितिपिं लिहां वइ । लाखा कायेधुंकाः मिजं मिसा इहिपा जुइ धुंकूगु समान जुइगुलिं थ्व हे संस्कार प्रचलनय् खनेदु ।
ग) मू इहिपा :-
इहिपा कुन्हु जन्ति वइबलय् धोबि जातिइ न्हापा न्हापा सल गयाः (पुलांगु ब्या धाइ) डोलीइ च्वनाः भम्चा काःवनेगु चलन दुगुलिइ आः समाः यानाः तःगु गाडिइ जिलाजं जुइम्ह मिजं च्वनाः ब्याण्ड बाजानापं जन्त वनेगु चलन दु । भम्चा काः वनेगु इलय् गाडीइ मिजंया पाजुं तुमा ज्वनाः प्याःम्ह न्या सहित पिरुङ्गी दुगु केरामा जन्हुफातय् पाछाया च्वनेमाः । भम्चा काः वने न्ह्यः सुकुन्दा च्याकाः पित्तलया बाता, दूफांगा, सहित जन्ति वनेमाः । मिजंया छे“ नं जन्ति वनीपिंत सिन्हः तिकाः खे“ सगं बियाः शुभ साइत स्वयाः मिजंनापं वनी । जन्त वइपिंत स्वागत यायेत च्वनाच्वंपिं मिसा पक्षयापिंसं मिजं लगायत जन्त वःपिं सकसितं मसला प्वः बियाः बिदा याइ । नापं जिलाजं जुइम्ह नाप वःपिं वया मां, बा, निनि, पाजु लगायत जन्तिपिंत क्वथाय् यनाः सम्मान बियाः आदर सत्कार याइ । तर थौंकन्हय् जन्त वःपिंत नकेगु चलन नं शुरु जूगु दु ।
(घ) भ्वय्या घास्ता :-
– खसिया ला
– गेडागुडी (भुति, सिमी)
– अचार (लैं, कय्गू, आलु, पाउं )
– आलु, काउली आलुछ्व“, आलु जक, चीग्वः कय्गू, वाउं गु तुकं)
– धौ
– अय्लाः, थ्वं
– निम्कि आदि मरि
– भ्वय् लिपा बिइगु सिसाबुसा (लैं व कय्गू)
– भ्वय् धुंकाः लवं, सुकुमेल, चुरोट
(ङ) कन्यादान :-
बैण्ड बाजा सहित वंगु जन्तियात स्वागत यायेधुंकाः जिलाजं जुइम्हेसित व वनापं वःम्ह पाजुम्हेसित भम्चा जुइम्हेसिया छेँया नकिंनं सिन्हः तिकाः व नापं च्वनाच्वंम्ह पाजुम्हेसित परिक्रमा याये धुंकाः मिजंयात छे“य् दुत यनेगु चलन दु । तत्पश्चात वैदिक विधिकथं ब्रँम्हणया समुपस्थितिइ मिजनं भम्चायात व भम्चां मिजंयात स्वांमाः क्वखायेकाः अंगू न्ह्याकी । वयां लिपा मिजंमिसा निम्हेसितं जग्गेय् फ्ययतुकाः विधिपूर्वक ब्रँम्हणं मन्त्रोच्चारण यानाः भम्चाया मां अबुं जिलाजं जुइम्हेसिगु ल्हाःतिइ कन्यादान बिइगु व सिन्दूर तयेके बिइगु चलन दु ।
(च) भम्चा पित बिइगु :-
कन्यादान धुंकाः समाः याना च्वनाच्वंम्ह भम्चायात व जिलाजंयात सगं बियाः भम्चा पित बिइगु ज्या जुइ । उकिया लागि न्हापां मिजं मिसायात क“य्या भुइ तयाः भ्वय् नकी, वयां लिपा पाजुम्हं भम्चायात लुकुंछिनाः पिने यनी । थ्व स्वयां न्ह्यः भम्चाया क्येंहेंम्हं ल“ पनाः बिइ । क्येंहेंम्हेसित वसः कापः बियाः लय्तायेकेधुंकाः लँ त्वःता बिइ । जिचाभाजु व भम्चा समाः यानातःगु गाडिइ दुहां वनेन्ह्यः उकिइ स्वचाः चाःहीकी । मिजंया अबुम्हं दूफांगा गाडीया द्यःने फायेके धुंकाः भम्चाया छे“य्च्वंपिंसं गाडी पुज्यानाः बिदा बिइ । गाडी न्ह्यज्यानाः गणेद्यःयाथाय् छझाः दिकी । थुबलय् हे मिजं व भम्चाया अबुपिं लँ दथुइ दनाः लँ खँ ल्हायेगु चलन दु ।
(छ) भम्चा दुकायेगु विधि :-
बाजं सहित भम्चाया छेँनं बिदा जुयाः वनेधुंकाः मिजंया छेँय् भम्चा दुकायेत मू लुखाया जवंखवं लखं जाःगु घः तया तइ । घःया द्यःने धलिइ अबिरं छ्वाका तइ । निम्हेसितं दुकाये न्ह्यः माजुम्हं भौमचायात सिन्हः तिकाः च्वकाबजिं हाःहाः यानाः भौमचायात ताःचा प्वाँय् ज्वंकाः छेँय् दुत यंकेगु चलन दु । थ्वयां लिपा थःथितिपिंत भम्चा म्हसीके बिइगु चलन कथं सिन्हः तिकाः दक्षिणा बिइ धुंकाः भ्वय् नकेगु चलन दु । नापं भम्चाया थःछेँय् नं भम्चालिसें पासा धकाः निनिम्हेसित नं छ्वया हयेगु चलन दु ।
(ज) ख्वाः स्वः वनेगु :-
भम्चाया थःछे“ पाखें प्यन्हु लिपा म्ह्याय्या ख्वाः स्वः वनेगु चलन दु । थुकिइ भम्चाया थःछे“ पाखें थःथितिया छगू जमात थी थी परिकार, मसला, फलफूल, वसःतिसा लाकां आदि व सगं ज्वनाः जिलाजंया छे“य् वनी । म्ह्याय्यात सिन्हः तिकाः दक्षिणा बिइगु व मिजंपाखेया थःथितिपिंसं हनाबना तयाः भ्वय् नकाः बिदा बिइगु चलन दु । उकुन्हु हे थः म्ह्याय्यात थःछे“य् यनेगु व कन्हय्कुन्हु सुथय् मिजंया मांम्ह वा अबुम्हं सःतः वनेगु चलन दु । थुकुन्हु हे काय भौयात भम्चाया छे“य दुकायेगु चलन दु ।
(झ) वन्जला वनेगु :-
इहिपा जूगु द“य् कूल द्यःनाप परिचय यायेगु परम्परा कथं सरस्वती पुजा वनेगु चलन दु ।
जंक्व :-
७७ दँ पूरा जुइधुंकाः याइगु जंक्व परम्परा थ्व जातिइ प्रचलित मदुसां न्हापा न्हापा जंक्व यानातःगु दु धइगु खँ लुयावःगु खनेदु ।
मृत्यु संस्कार :-
मेमेपिं नेवाःतय् थें धोबि जातिया नं मृत्यु संस्कारया लागि सी गुथि, सनाः गुथिया चलन दु । छुं छुं विधि फरक जूसां थ्व जातिया सी संस्कारत उप्पोयाना नेवाःदुनेया मेमेगु जातित नाप यक्को हे मिलये जू ।
क) मनू सी स्वयां न्ह्यः अन्तिम अवस्थाय् बँय् सौ ह्वलाः हाम्वः व सितु घाँय् लायाः थ्यनी । सी धुंकाः सीम्हेसिया ख्वाः त्वपुयाः हाकनं म्वानाः मवयेमाः धकाः तुति स्वयां क्वय् व छ्यं फुसय् मत च्याकाः छात्तिइ चकु छपु तइ । सिथं यने न्ह्यः सी गुथिया गुथ्याःतय्सं कूताः दयेकाः मिजं स्वयां न्ह्यः सीम्ह मिसा (कलाःम्ह) जूसा समाः यानाः सिन्दूर तयेकाः सचिकां चिकाः यनेगु चलन दु । मिजंम्ह (भाःतम्ह) जूसा कलाः म्हेसिया चुरा, सिन्दूर फुक्व सी द्यःने तयाः उकिइ सी फांगां त्वपुइकाः पुलुइ तइ । अले सिथं यंकेगु ज्या जुइ ।
ख) सिथं यंके न्ह्यः थः म्ह्याय्पिं वा ह्वलाः वनेगु चलन दु । उकिया नापं मृतकया भिंचायात पित्तलया थलय् अबिर, लखा व धेबा तयाः सीलँ जःखः ह्वयेकाः छ्वइ । दागबत्ती बिइम्हं छे“य् हे म्वः ल्हुयाः धोतीं चिनाः करुवा (ताँप) य् सा दुरुं जायेकाः उकिया अःखुंचाय् सितु तयाः सी न्ह्यः न्ह्यः छ्वइ । गुथ्याःत दुगु थासय् गुथ्याःपाखें व गुथ्याः मदुगु थासय् सल्लाह यानाः सीम्हेसिया थःलाःम्हेसित सःताः कनखत्या दयेकाः मि ज्वनेगु, सु ज्वनेगु, आदि यायेत मनू ल्ययाः सी न्ह्यः न्ह्यः छ्वइ । शबयात्रा सिथं यंकिइबलय् छेँय् दकलय् थकालिम्ह मिसां फ्वसि (भाजं) तछ्यानाः बिइगु चलन दु ।
ग) शवयात्रा दाह संस्कार याइथाय् थ्यने धुंकाः लिक्कसं नारायणया मूर्ति सहित दयेकाः तःगु अर्धजलय् तइ । अर्धजल मदुगु थासय् जूसा खुसिइ तुति लाइकथं तयाः कूताः लिकाइ । सीम्हेसित चिना यंकूगु द्यवं नापं फुक्क वसः त्वकाबिइ । थ्वयां लिपा वा ह्वला वंपिंत सीम्हेसिया ख्वाः सिके बियाः लः त्वंकी । मलामी वंपिं सकसितं नं लः त्वंके बिइगु चलन दु । दकलय् लिपा दागबत्ती बिइम्हेस्यां लः त्वंके बिइ धुंकाः गुथ्याःतय्सं लास कबुयाः सिंपँय् स्वचाः चाःहिइकाः तइ । म्ह्याय्मचातय्सं नं स्वचाः चाःहिलाः वा ह्वलेगु व दागबत्ती बिइम्हस्यां स्वचा करुवाय् च्वंगु दुरु चाःहिइकेगु चलन दु । थ्वयां लिपा दागबत्ती बिइ ।
घ) दाह संस्कारया लागि दयेकातःगु सिंपँय् सी तयेन्ह्यः छ्यं फुसय् जातः तइ । थ्वयां लिपा घ्यः श्रीखण्ड, धुपाँय् तयाः, उकिइ द्यःने जक सी तयेगु चलन दु । सिप“य् न्हय्का (७) सिं तयाः तजाः याइ ।
ङ) सीम्ह मनू अबुम्ह जूसा थकालिम्ह कायम्हं व मांम्ह जूसा कान्छाम्ह कायम्हं दागबत्ती बिइगु चलन दु । यदि कायपिं मदुसा सत्तिपिं दाजु किजापिंसं दागबत्ती बिइ ।
च) अग्नि संस्कार क्वचाय् धुंकाः दागबत्ती ब्यूम्हेस्यां ल्यं दनिगु सिं खुसिइ वांछ्वयाः वा लखं छ्वाकाः स्याइ । थ्वयां लिपा मेमेपिसं नं थथे हे यानाः मि स्यानाः खुसिइ चुइका छ्वइ । थ्वयां लिपा दागबत्ती ब्यूम्हेसित घाटय् हे सं खाकाः तुयूगु धोतिं चिकाः क्रियातसें छेँय् हइ । छेँय् वने न्ह्यः अग्नि संस्कार याःगु थासय् दागबत्ती ब्यूम्हेस्यां पुजा यायेमाः । अग्नि संस्कार क्वचायेकाः वःपिं मृतकया छे“य् दुहां वने न्ह्यः लःमि कायेमाः । लःमि कायेत मृतकया छे“य् न्ह्यःने तयातःगु मि, लः, ल्वहँमाया मचा, चुपिइ, सौपा थियाः तुतिइ स्वक्वः तक थिइकेधुंकाः जक छेँय् दुहाँ वने दइ ।
छ) दागबत्ती ब्यूम्हेस्यां १० न्हु तक क्रिया च्वनाः १० न्हु लिपा दच्छि तक बर्खि च्वनेगु चलन दु ।
१० न्हु दु कुन्हु यायेमाःगु चलन :-
क. दागबत्ती ब्यूगुया कन्हय् कुन्हु अग्नि संस्कार याःगु थासय् सा दुरु हाः याः वनेगु ।
ख. प्यन्हु लिपा खुसिइ वनाः प्यंगः पिण्ड बिइगु ।
ग. न्यान्हुं व खुन्हुं बिचँः हायेकः वनेगु धकाः मरि (जेरि) ज्वनाः वनेगु ।
घ. न्हय्न्हु कुन्हु खुसिइ न्हय्गः पिण्ड बिइगु ।
ङ. गुन्हु दुकुन्हु खीर थुइगु ।
च. झिन्हु दुकुन्हु खुसिइ वनाः थःथितिपिसं नं स“ खायेगु व मिसात छेँनिसें ख्वयाः वनेगु परम्परा दु । नापं उकुन्हुनिसें दच्छि तक दागबत्ती ब्यूम्हं व मेमेपिं दाजुकिजापिसं बर्खिं बारे यायेगु ।
दच्छिया दुने यायेमाःगु संस्कार :-
क. झिन्हुं दू ब्यंकेगु ।
ख. झिंनिन्हुं घःसू यानाः भ्वय् नकेगु ।
ग. ४५ न्हुं श्राद्ध ।
घ. खुलाया श्राद्ध ।
ङ. दच्छिं दकिला यानाः बर्खि फुके यासें भ्वय् नकेगु ।
च. निदँय् निदँ तिथि यानाः भ्वय् नकेगु ।
ज) दच्छिया दुने यायेमाःगु संस्कार मध्यय् सापारु कुन्हु मनूयात समाः यानाः, मचातय्त जोगी दयेकाः मृतकया नामय् टपरीइ फलफूल, मरि (मालपुवा, स्वारी) तयाः दान यायेगु व सा जूम्ह मचायात शहर चाःहिकेगु चलन दु ।
झ) मतबिउ वनेगु :-
न्हिन्छिं छुं मनसें च्वनाच्वंम्ह दागिंलिसें चाःहिउ वनेगु परम्परा दु । सी छेँय् दलूचा तयेगु नं चलन दु ।
संस्कृति :-
धोबितय्सं पौराणिक कालंनिसें थःगु हे कथंया संस्कृति रीतिरिवाज हनावया च्वंगु दु । मेमेपिं नेवाःतय्सं हनिगु चाडपर्व सरह सापारु, गथांमुगः, इन्द्रजात्रा, मोहनी, स्वन्ति बालाचतुर्दशी, पाहाँ चह्रे , सिथि नखः मू नखःया रूपय् हनेगु चलन दु । उकिइ नं मोहनी व पाहाँ चह्रेया नखत्या सःताः नकेगु चलन दु ।
थी थी जात्रा पर्व :-
क) गथांमुगः :-
नेवाः जातिइ न्हापांगु नखःया रूपय् गथांमुगः कुन्हु भूत वायेगु व समय्बजि नयेगु चलन दु ।
ख) जनैपूर्णिमा, रक्षा बन्धन गाइजात्रा :-
जनैपूर्णिमा कुन्हु विशेष यानाः क्वाति त्वनेगु, बर्मूया ल्हाःतिं जनै चिइगु पर्व धकाः हंसां नेवाः समुदायं थ्व पर्वयात महत्व बियाः हनेगु चलन दु । सापारु कुन्हु दच्छिया दुने सीपिं धोबि जातिइ अन्य नेवाःतसें थें मनूयात समाः यानाः सा दयेकेगु, मचातय्त जोगीया रूप धारण याकाः मृतकया परिवारपाखें देसाः चाःहिइके यनेगु व तपरिइ मालपुवा स्वारी तयाः दान बिइगु चलन दु ।
ग) येँयाः पुन्ही :-
इन्द्रजात्रा पर्व नेवाः समुदायया तःधंगु पर्वमध्यय् छगू खः । थुगु पर्वय् दच्छि दुने सीपिनिगु सम्मान कथं पाल्चाय् मत च्याकः वनेगु, दागिंलिसें चाःहिउ वनेगु व समय्बजि इनेगु चलन धोबि जातिइ दु ।
घ) मोहनी :-
हिन्दूतय् महान चाड मोहनी वा दशैं धोबि जातिया विशेष चाड खः । घटस्थापनानिसें शुरु जुइगु थ्व तःधंगु चाड मोहनीया महत्वपूर्ण न्हिं महाअष्टमीयात काइ । थुकुन्हु नेवाः परम्पराकथं कूछि भ्वय् नइ । थ्वयां कन्हय् कुन्हु महानवमी कुन्हुनिसें द्यःपिन्त नःलास्वां तयाः पुज्याये बलय् हँय्या खेँय् लिसें पुज्यायेगु चलन दु । पुज्याये धुंकाः समय्बजि व लिपा मू भ्वय् नइ । विजया दशमी कुन्हु दुर्गा भवानीया प्रसाद कयाः लिपा नखत्या सःतेगु याइ ।
ङ) स्वन्ति :-
स्वन्ति हिन्दू जातिया ब्यागलं कथंया चाड खः । थ्व चाडपर्वय् दीपावली, पटाका च्याकाः, देउसी भैलो म्हिताः न्ह्यइपुकी । तर गोवर्धन पूजा कुन्हु नेवाःतय्सं थःपिनि न्हूदँ कथंहनी । थ्व हे परिप्रेक्षय् थ्व जातिं म्हपुजा नं यानाः सगं कासें भ्वय् नइ । थ्वयां कन्हय्कुन्हु तताया ल्हाःतिं किजायात सिन्हः तिकाः किजापुजा याइ ।
च) बाला चतुर्दशी :-
थ्व कुन्हुयात नेपालभाषां बालाचह्रे धाइ । दच्छिया दुने सीपिनि नामय् बालू वनेगु धकाः सतबीज ह्वः वनेगुया लिसें गुथि संचालन यायेगु चलन दु ।
छ) योम¥िह पुन्हि :-
थ्व कुन्हु जाकिचुं न्हायाः उकी दुने हाम्वः, चाकु तयाः यःमह्रि दयेकी । जाकिचुंया हे ल्वहंचा मरि दयेकाः द्यःपिन्त छाइ ।
ज) घ्यःचाकु संल्हु :-
थ्व कुन्हु म्ह्याय्मचापिंत छे“य् सःताः छेँय् फुक्क परिवारया छ्यनय् चिकं तयाः घ्यः चाकु सँल्हू माने याइ ।
झ) पाहाँचह्रे :-
थ्व कुन्हु मेमेपिं नेवाःतय्सं थें हे द्यःपिनि पूजा यानाः समय्बजि सहित भ्वय् नयेगु चलन दु । थ्व पर्वय् मोहनीबलय् थें हे नखति सःतेगु चलन दु ।
ञ) सिथि नखः :-
थ्व पर्वयात नेवाः समुदायया द“या दकलय् लिपांगु पर्वकथं कयातःगु दु । थुकुन्हु ल्वहँ हिति, तुं सफा यानाः देगु पुजाया रूपय् भ्वय् नयेगु चलन दु ।
ट) ल्हुति पुन्हि :-
थ्व कुन्हु थः पुर्खां दयेका तःगु सतः फल्चा आदियात पुज्यानाः विभिन्न त्वाः त्वालय् हनीगु रथ जात्राय् सरिक जुयाः भ्वय् नइ ।
ठ) विशेष यानाः यलया थुगु जातिं बुंगद्यः (ह्याउ“म्ह मच्छिन्द्रनाथ) या जात्रा तःजितक न्यायेकीगु चलन दु ।
ड) कतिं पुन्हि :-
थ्व कुन्हु ल्हुति पुन्हिबलय् थें थी थी थासय् पुर्खातय्सं दयेकातःगु फल्चा पुज्याना भ्वय् नकेगु चलन यानातःगु खनेदु ।
ढ) थ्व जातिया बूबलय् निसें सीबलय् तकया कर्मकाण्डया सम्पूर्ण ज्याः उपाध्याय बम्र्हुतय्सं यानाः वयाच्वंगु दु । थ्व ज्याः थौंतक नं निरन्तर रूपं जुया वयाच्वंगु दुसा उकिया बापत थ्व जातितय्सं बम्र्हुयात सिधा (टपरी, जाकि, हलू, चि, माय् वाउ“चा, धेबा) तया बिइमाः ।
ण) थ्व जातिया कर्मकाण्ड यायेबलय् न्हापा ठाकूर जातिया हजामतय्सं न्ह्यागुं ज्याखय् नं सँ चायेगु, लुसि ध्यंकेगु ज्या यानाच्वंगु दुसा थौंकन्हय् थ्व हे रूपं थः थःपिनिगु हजाम तथा कर्मकाण्ड चलेयाना वयाच्वंगु खनेदु तर उगु ज्या यायेगु झ्वलय् बम्र्हूतय्तथें याना सिधा, धेबा बिइगु चलन नं दु ।
न्ह्यब्वःपिंरमेशकुमार कनौजिया, किरण मघैया
रजक समुदाय विकास संघ
येँ
ने.सं. ११२५