धार्मिक सस्कृति

धार्मिक संस्कृति :-

द्यः, धार्मिक पर्व, व्रत पूजा वो जात्रा आदि नेवाःतय धार्मिक संस्कृति खः, थ्वजोगु धार्मिक संस्कृति नं नेवाः जातिया प्रमुख संस्कृति खः । नेवाःतय भाषा छगू थें संस्कृति नं छगू हे थें जुयाच्वंगु दु । तर धर्म धाःसा निगू दुगुलिं धार्मिक संस्कृति नं निगू थें खने दया च्वंगु दु । अथेसां नेवाः त सभ्यजाति जुयाः धार्मिक सद्भावना बांलागुलिं निगू धर्मालिम्विया दथुइ छुं पङ्गः मदु । थ्वकथं नेवाः जातिया धार्मिक संस्कृतिया छुं खं थथे खने दु ।

नेवाः द्यः :-
नेपालभाषाया द्यः शब्द संस्कृत भाषाया देव शब्दया ज्यःगु रुप खः । छायधाःसा द्यः शब्दया मूलरुप देव खः, गथेकि देवं रक्षायात । थ्व देव शब्द दिवु धातुं निर्मित जूगु धयातः गु दु । गुकिया अर्थ खः दिब्य । अथेहे दानाद् देव अर्थात गुम्हसें ब्यू व देव खः नं धयातः गु दु । थ्व कथं देव अथवा द्यःया अर्थ छुं महत्वपूर्ण खँ बीम्ह दिब्य वा अलौकिक शक्ति खः । गथे धन बीम्ह लक्ष्मी द्यः, बिद्याय बीम्ह ससुद्यः आदि । खला द्यः धयाम्ह सकलया मङ्काः खः अथेसां मनूतय जाति विशेषकथं नं द्यःया भिन्नता खनेदया च्वंगु दु । नेवाः त नं छगू जाति खः अले थुगु जातिया मुख्य चिं अथवा म्हसि खः थःगु भाषा । उकिं नेवाः भाषां सुुसुयात वा छुछुयात द्यः धयातःगु दु उपिं दक्व नेवाः द्यः खः धकाः सीकेमाः । गथे –

१. महाद्य, नारान्द्य, क्रिसन्द्यः भगवान्द्यः आदि धर्म सम्बन्धी ज्ञान बियिपिं द्यःखः अथेहे भिन्द्यः, चकंद्यः व्यापार वृद्धियाना बीपिं द्यःखः ।
२. अजिमाद्यः मभिंयात दमनयायेगु शक्ति बीम्ह न्हापांनिसे अजि थें हनावया च्वनाम्ह सनातन प्रकृतिदेवी मिसाद्यः ।
३. आजाद्यः थःयात रक्षा याना बीम्ह म्हापांनिसें हनावया च्वनाम्ह तापाः आजा थें पुलांम्ह भैरःद्यः ।
४. भैरःद्यः शरीर रक्षा यानाबीम्ह ।
५. गनेःद्यः सिद्धि वो बृद्धिबीम्ह ।
६. कुमारीद्यः ल्वापुइ त्याकाबीम्ह मिसाद्यः (कुमारी धकाः वामहापिं मिसा मचातयत नं पूजा याः अथेहे कुमारी द्यः कथं स्थापना यानातः पि मिसामचा द्यः नं दु । अथेहे कोसिमाय् कुमारी द्यःयात पुज्यायिगु नं चलन दु ।
७. लक्ष्मीद्यः धनबीम्ह मिसाद्यः । .
८.ससुद्यः बिद्याबीम्ह मिसाद्यः
९. नासः द्यः प्याखं बाजं आदि सयेकाबीम्ह ।
१०. एन्द्यः अथवा एन्माद्यः वा वयेकाबीम्ह इन्द्रद्यः ।
११. सुद्र्यः जःबीम्ह
१२. आगंद्यः मेःपिन्त क्यनेमज्यूम्ह, थःगु परिवार रक्षा यानाबीम्ह गोप्य द्यः ।
१३. देगुद्यः थःगु कुल रक्षा यानाबीम्ह,
१४.लुकुमादः थःगु लागा रक्षा यानाबीम्ह,
१५. पालाःद्यः (सङ्कटहाः) संकट मदयेकाबीम्ह,
१६. महान्काःद्यः मृत्यूकालयात नं दिकाबीम्ह,
१७. हनुमान्द्यः मन बल्लाकाबीम्ह,
१८. भगवतीद्यः शबुनाश यानाबी
१९.बुङ्गद्यः वा वयेकाबीम्ह,
२०. जन्बहाःद्यः लोय लाय्काबीम्ह,
२१ चीभाःद्यः सुखावति भुवनय् लाकाबीम्ह,
२२. पीगंद्यः दशा भिंका बीपिं पिठया गणद्यः आदि ।

विशेषयानाः नेवाःतय स्वताजि द्यः दु
१. हिफःद्यः गथे गणेःद्यः, भैरःद्यः मातृका आदि गणया आजिमाद्यः, भिन्द्यः आदि,
२. समय्द्यः गथे महान्काःद्यः, पालाःद्यः, वेसःद्यः आदि ।
३. लामनःद्यः गथे महाद्यः, भगवान्द्यः, नारान्द्य, ससुद्यः हादि ।

अथेहे गुलिं द्यः थाय् विशेष कथं नां जाया च्वंगु दु गथे–

१. पशुपति महाद्यः, २ स्वयम्भ भगवान्द्यः, ३ क्वन्ति महाद्यः, ४ बुङ्गद्यः, जन्बहाद्यः, चोभाःद्यः नाला करुणामय द्यः धकाः पेम्ह करुणामय, ५ पेम्ह नारान्द्यः –भुयूजःसि नारान्द्यः, चांगुँ नारान्द्यः, विसंखु नारान्द्यः, इचंगु नारान्द्यः), ६. फम्पि नारान्द्यः (शेष नारायण), ७ पकनाद्यः (येँया सिद्धि विनायक), ८ कार्य विनायक –बुङ्गया गनेःद्य), ९ पेम्ह गनेःद्यः –जलविनायक क्वइना गनेःद्यः, सूर्य विायक इनारद्यः, अशोक विनायक मरु गनेःद्यः, चन्द्रविनायक चाबही गनेःद्य) । १० बेसःद्यः –येँया विजयेश्वरी योगिनी), ११ सवःद्यः –होल्चोया सवःभक्कु गण द्यः), १२ लुति अजिमा द्यः –यँय् लुति च्वंम्ह इन्द्रायणी, १३ नेतमरु अजिमाद्यः –येँय् नेत त्वालय् च्वम्ह श्वेतकाली), १४ लुँमरु अजिमाद्यः येँय् तिनखलय् च्वंम्ह भद्रकाली), १५ मैति अजिमा –येँय् मैती च्वंम्ह वालकुमारी), १६ कङ्ग अजिमा –येँय् कङ्गय् च्वम्ह चामुण्डा), १७ कुलांमरु अजिमा –यँय् टेङ्गलय् च्वंम्ह रक्तकाली), १८ म्हैपि अजिमा, १९ सिकालीद्यः –खोनाया रुद्रायणी, २० दक्षिणकाली –फम्पि), २१ नाला भगवती, २२ चाँसु अजिमा –भोंतया चण्डेश्वरी), २३ नम्बुराद्यः –काभ्रेया नमोबुद्ध भगवान्) २४ दोलखा भिन्द्यः, २५ पन्ति महाद्यः –पनौतिया इन्द्रेश्वर), २६ सँको बज्रयोगिनीद्यः आदि । अथेहे द्यः उपाधि नेवाः भाषां बियामतः सां नेवः तसें द्यः समान हना तःपिं मेःपिं नं दु गथे राम, मञ्जुश्री, बसुन्धरा, तारा आदि । थुमिगु शब्दनाप द्यः शब्द मवः अर्थात् राम्द्यः मञ्जुश्रीद्यः धायेगु मयाः केवल राम, मञ्जुश्री जक धायेगु याः । अथेसां थुपिं नं द्यः कथं हे हनातः पि खः धायेमा ।

धार्मिक पर्व :-

क) चतुर्मास धमः :-

दिल्लाथोक हरिसयनी एकादशिनिसें कछलाथोक हरिबोधिनी एकादशि तक पेला अथवा उगु पेलाया दुने छुं महत्वपूर्ण दिनस नारान्द्यः यात पुज्यागु, व्रत च्वनेगु, भागवत बाखं आदि कंकेगु न्यनेगु आदि यायेगुयात चतुर्मास धर्म धायि । हरिशयनी एकादशि खुनु तुलसिमा पिनाः हरिबोधिनी एकादशि तक न्हि न्हिं थुकी नारान्द्यः विष्णु भगवानयात लुमंकाः पुज्याय्गु वो थ्वया नापं थ्व पेला गुलिं धर्म भावं ला तोतेगु, संयम तयाः नमवासें नयेगु अथवा छछाः जक नयेगु अथेहे पेला मफुसा एकादशि पतिकंसां थथे यायेगु यायिपिं दु । सिधइखुनु विशेष पूजा यासें ब्राह्मणयात दान बीगु नं याः । थुगु धर्म नेवाः जातिस विशेषयानाः हिन्दु सम्प्रदायया थी थी जातया मनुखं ग्रहण याइगु खः ।
हरिबोधिनी एकादशिया निन्हु न्ह्यः नःमि खुनुनिसें पुन्ही तक छवाः थाय् थासय् नारान्द्यःया मेला नं जू । थुगु मेलाय् नेवाःतय हिन्दू समुदायया नापं मेःमेःगु समुदयया मनूत नं वनेगु याः । विशेषयानाः पेम्ह नारान्द्यः धकाः नःमि खुनु अर्थात सत्ययूगादि कुष्माण्ड नवमि खुनु विसंखु नारान्द्यः, एकादशि निसें बैकुण्ठ चतुर्दशितक भुयुजःसि नारान्द्यः वो सकिमिला पुन्ही खुनु इचंगु नारान्द्यः या मेला जुयिगु खः । एकादशिनिसें पुन्हीतक बराह क्षेत्रय् नं मेला जू ।

ख) गुंला धर्मः :-

गुंला लछितक स्वयम्भू भगवान्या अथवा मेः मेःगु प्रशिद्ध चैत्यया दर्शन याःवनेगु जुयाः थ्वयात गुंला धर्म धाःगु धायि । थ्वबेलय् स्वयम्भू चैत्य चाःहुलेगु, पूजा यायेगु, आपसं च्वनेगु, बाखं न्यनेगु, शील पालन यायेगु आदि जू । थ्वबेलय् यँदेःया बौद्धत विशेष यानाः उदास समुदायया त्वाःत्वाःया मनूत न्हि न्हिं गुंलाबाजं थानाः स्वयम्ू भगवानया दर्शन याः वनीगु वो गुन्पुन्ही खुनु धाःसा विभिन्न समुदायया यक्वहे मनूत थन दर्शन याः वयिगु खः । यंलाथोक पारु खुनु गुंला धर्म समाप्ति कथं थःथःगु पुजः वयाः थन भोय नं याः ।

ग) कृष्णाष्टमीः :-

गुंलागाक सम्तमिखुनु चान्हय् अष्टमि क्वयेव भगवान कृष्ण जन्म दिनया लसताय् कृष्णजन्माष्टमी धकाः थ्व खुनु मनूत कृसन्द्यः या विशेष व्रत पूजा वो भगवद्गीताया पाठ अथेहे गीताया उपदेश न्यनेगु आदि यायिगु खः । कन्हे खुनु कृसन्द्यःया रथ जात्रा नं जू । थ्व बलय् त्वाः त्वाः लय् थाय् थासय् कृसन्द्यः नापं विभिन्न धार्मिक किपात ब्वयेगु याः । यलया कृसन्द्यः गलय् विशेष तःधंगु मेला जू । जुजु नं सवारी जू । कन्हे खुनु कृष्णाष्टमीस यलय् कृसन्द्यः ब्वइगु च्यागु टोलया छगु त्वालय् पालंपाः यानाः दँय् छको कृसन्द्यःया विशेष पुजा नं जू ।

घ) पञ्चदान (पन्द्रा) :-

गुंलागाक त्रयोदशि पञ्चदानया दिन खः । थ्व खुनु युगादि अर्थात सत्य त्रेता द्धापर कलि थुपिं पेङ्गु युगया हे प्रमाण जूगु दिन जुगुलिं (झीगु नखः चखः सफू) बज्राचार्य वो शाक्य भिक्षुपिं बौद्ध गृहस्थत अप्वःयाना उदास समुदाय वो मेःपिं बौद्ध जनया छेंय् छ्ंय् वनाः पञ्चदान काः वनीगु खः । पन्द्रां वलय् वा, जाकि, छो, च वो कय्गु याता दान याइगुलिं पञ्चदान धाःगु उकिया हे अपभ्रंश खः । त्व खुनु त्रेतायूगय् जुजु सर्वानन्द –यलया गुइतः दरबारय् च्वनाः) दिपंकर तथागतयात पिण्डपात्रय् अन्न वो खीर (पञ्जा) तयाः दान याः बलय् दीपंकर बुद्धं थ्व खुनु सुवर्णमय धातु वो चायागु पिण्डपात्रय् भिंगु अन्न –वा छो आदि) वो खीर दान यायिपिन्त आपालं पुण्य जुयि धाःगुलिं थुगु पञ्चदानया धर्म न्ह्याकुगु धायि –नेपाल वर्ष कृया नखः चखः सफू) । पुष्परत्न सागरजुया धापूकथं पञ्जाया अर्थ खीर खः तर हेमराज शाक्य जुं पञ्जा मखु पुण्यजा खः धयाद्यूगु दु गुबलें गुबलें धेबा दुम्ह श्रद्धावान दानीपाखें नःरां पन्द्रां धकाः देः दक्व गुरुजुपिन्त पञ्जादान बीगु नं समारोह जू । हेमराज शाक्यजुया धापू कथं नःरांया अर्थ नवदान –गुता दान खः ।

ङ) स्वस्थानी धर्मः :-

पोहेलाथोक पुन्हीनिसें सिल्लाथोक पुन्ही तक अर्थात मिलापुन्हीनिसें सिपुन्ही तक लछि स्वस्थानी द्यःयात पुज्यानाः स्वस्थानी बाखंपाः कनेगु वोध धल दनेगुयाःत स्वस्थानस् धमै धायि । स्वस्थानी बबखं कनी बेलय् बाखंपाः धकाः सियातगु कःनि, मुस्या, बहँ , चना, कय्गु आदि अथवा मरिचरि, तु आदि सिसा पालंपाः तयेगु चलन दु गुगु बाखं कने धुंका प्रसादया रुपय् बाखं न्यनीपिन्त इनाबी । स्वस्थानी बाखनय् महाद्यः पार्वतीया बाखंया नापं सँको वो सालिखुसि पाखे च्वंपिं मनूतय बाखं दुगुलिं थ्वबेलय् सालिखुसी वनाः अपसं च्वंवनेगु वा मोल्हू वनेगु मेला नं जू । स्वस्थानी धर्मया चलन गुबलेनिसें वनाः आपसं च्वंवनेगु वा मोल्हू वनेगु मेला नं जू । स्वस्थानी धर्मया चलन गुबलेनिसें जुला धकाः धाये थाकु अथेसां भाजु छत्रवहादुर कायस्थजुं आत लूगू पुलांगु इयात कुलाः नेपाल सम्वत् ५२८ माघ शुक्ल पुर्णिमा –सिपुन्ही) खुनु जय धर्म मल्ल वो वया किजा ज्योति मल्लया राज्य कालय् खोपदेशय् माघी व्रत गोष्ठि –नारायण व्रत, स्वस्थानी व्रत गोष्ठि) पाखें गरुड देवता स्थापना यानातःगु नाला देशया देशवर्णन म्ये गुगु नेपाल गीत संग्रह धयागु थ्यासफुती न्हेथना तःगु दु, थुपिं खँ थिमि देशय् च्वंगु मल्ल कालीन निपु वाखं धयागु सफुती उलाबिया द्यूगु दु ।

च) माःधः वनेगु :-

बहनी बहनी महाद्यः सम्बन्धी स्वस्थानी बाखं कनीगु लछिया दुने हानं सुथ न्हापां त्वाः त्वाः या मनूत मचात सहित खुसी वनाः ख्वाःसिलाः मिपनाः छपु निपु द्यः ध्वाँय् ज्वनाः छम्ह गुरु नायकं हायेकुगु माधव नारायणया स्तुति हरिशिव शंकर पाप हरे आदि हा हां त्वाः या मुख्य द्यःयाथाय् तक लिहां वयाः दिकिगुयात माःधः –माधव) वनेगु धायि । श्री पञ्चमि खुनु त्वाः त्वाः या माःधाः पुचः ससुद्यःयाथाय् नं वनीगु अथेहे न्हिनय् थःथःगु पुचलय् वस्ताद तयाः राग भजन हायेकाः देः चाःहुलीगु । थुकी ससुधारा (छ्वालिया प्वालं प्वालं लःया सहस्र धारा हाय्कीगु घः) कुवुयाः अपसं च्वना वयिपिं मनूत नं वः । अथेहे स्वस्थानी व्रत क्वचाइगु पुन्हि सिपुन्ही खुनु त्वाः त्वाः या माधव खः धकाः नारान्द्यः सम्बन्धि लीलाया प्रतीक स्वरुप मनुतयत बांबांलाक द्यः वसः पुंका खतय् तयाः देः चाहुयिकी । यँय् वँटु त्वाः या माधवखः जक स्वन्हु न्हेव द्धादशी खुनु हयिगु खः । थौं कन्हे खुसी लः नं मदये धुंकल मचातय नं मलाय् धुंकल उकिं थुगु माधव वनेगु धार्मिक संस्कृति थौं कन्हे प्रायः मदया वने धुंकल । वँटुया माधव खः धाःसा हःनि । थ्व बेलय् शुरुइ मिला पुन्ही खुन्हु हनुमानतीर्थ त्रिवेणी मेला जुइगु, चांगु नाराद्यः हइगु अथेहे झिंन्यान्हु लिपा औंसिखुनु आर्यघाट्य माधव नारायण मेला वो सिपुन्हही खुनु सँको लगायत मेमेः थोय् नं माधव जात्रा सिधइगु खः ।

छ) शिवरात्रीः :-

शिल्ला गाक १३ (त्रयोदशी खुनु चान्हय् शिव चतुर्दशी क्यनीगु इलय् ब्रम्हा वो विष्णुं महाद्यः शिवयात विशेष पूजा याःगु दिवस जुयाः थ्व खुनु शिवरात्री पर्व हनेगु धकाः भक्त जनपिं गुलिं पूजा यानाः गुलिं व्रत हे च्वनाः अथवा शिवज्ञानया सन्तसङ्ग यानाः शिव आराधनाय् संलग्न जुइ । व्रत च्वने मफुपिं नं थ्व खुनु ला मनसे च्वनी । थ्व खुनु विभिन्न नेपालया विभिन्न थासं वो भारतं असंख्य मनूत दर्शन याः वः । जुजुखल? नं सवारी जू । सार्वजनिक विदा नं ब्यू । थ्वखुनु कनीगु बाखंयात शिवरात्री पर्व कथा धाइ । –शिवरात्री पर्व कथा छत्रवहादुर कार्यस्थ)

ज) सम्येकः :-

स्वदँय् वा दय् वा झिन्निदँय् छकः ध्यःचाकु संन्हु खुनु महायानी बौद्ध परम्परा कथं सुं श्रद्धावान दानी मनेखं दक्व बहाः बहीया सम्यक न्याय्केबलय् पाहां व्वने माःपिं दिपंकर आदि बुद्ध मूर्तित स्वम्भू स्थलय् मुंकाः तः धंगु पूजा वो दान आदि यायिगुयानत सम्येक धर्म धाइगु खः । थुगु उत्सवय् जुजुयात नं गोय्दां तयाः पाहां ब्वने माः । सुँ दानी मनू चू मलाःसा झिन्निदँय् छको सम्यक गुठिद्धारा थुगु ज्या सम्पन्न यायि । दान पूजा सिधयेव उपस्थित सकसितं भोय नं नकू । थुगु भोय् सम्यक भोय जूगुलिं जातपातया भेद मतसे सकल समान जुयाः नयेगु भोय धाई । इल्हने सम्यक ःयलय् याइगु सम्येकयात इल्हने सम्येक धायि । इल्हने धाःगु इतिल्हने धयागु थाय्या नां खः गुगु थौकन्हे नागबहाः वा वसुवद्र्धन महाविहार धकाः नां जुयाच्वंगु दु । थन पेदँय् छको यलया इल्हने सम्येक गुथिं यलया दक्व १५० म्हति दीपंकर बुद्ध मूर्तित मुंकाः सम्येक समारोह यायि । थ्व बेलय् थुकी यँदेः या इतुंबहाःया छम्ह, खोप अजाजु विहारया छम्ह दीपंकर नं प्रतिनिधिया रुपय् पाहां ब्वनेगु याः । जुजुयात नं गोय् दान तयेगु याः । यलय् नं व्यक्तिगत दातापिं पाखें गुबलें गुबलें सम्येक धर्म समारोह जू, थथे व्यक्तिगत रुपं जुयिबलय् यलया लगंखेलय् सम्येक मुंकीगु खः ।

झ) रामनःमिः :-

खला राम्द्यः धायेगु चलन मदु, रामजक धायेगु चलन दु । अथेहे रामया मूर्ति नं नेवाः इलाकाय् महाद्यः, नारान्द्यः, कृसन्द्यः, भगवान्द्यः आदिया तुलनाय् सापहे म्हो धाये माः, वरु रामया सेवक हनुमान्द्यः या मूतिै थाय् थासय् दु । अथेसां रामायणया प्रचारं रामयात द्यः हनीपिं नेपाःत धाःसा गाक्कं दु । खासयानाः चौलाथोक नःमि खुनु रामचन्द्र जन्म जूगु दिनया लुमन्ती राम नवमि पर्व हनीगु खः । थ्व खुनु रामयात श्रद्धा तैपिसं रामया पूजा, व्रत, पाठ आदिया नापं रामायण बाखं वो रामया उपदेश वा रामया आदर्श वारे भक्ति पूर्वक न्यनेगु याः ।

ञ) अक्षय तृतियाः :-

बछलाथोक त्रितिया खुनु त्रेतायुग क्यंगु दिन धायि । थ्व खुनु खासयानाः महाद्यः पार्वतीया विवाह जूगुलिं थ्व दिन पवित्र भाःपाः थ्व खुनु विवाह यायेत साइत, लग्न आदि स्वय् म्वाः छुं क्षय जुयि मखु धयागु विश्वासं अक्षय तृतियायात विवाह यायेगु दिन कथं नाला तःगु दु । अथेहे ताल्लाया मौसम जूगुलिं थ्वखुनु धर्मया भावं मनूतसें महाद्यःयात साखः ति छानाः त्वनीगु अथेहे मेःपिन्त नं त्वंकीगु चलन दु । थौंकन्हे त्वालय् त्वालय् थथे साखः ति त्वंकेगु परम्परा मदया वने धुंकल ।

ट) बुद्ध जयन्तिः :-

बछला थोक पुन्हीयात स्वांया पुन्ही नं धाः । थुगु दिन बुद्ध जयन्तिया न्हि खः । थुगु पुन्ही भगवान् गौतम बुद्धया जन्म, बोधिज्ञान प्राप्ती वो निर्वाणया नं दिन जूगुलिं विशेष महत्वपूर्ण थूगु खः । न्हापा महायानया प्रचलन कथं ज्याः पुन्हि अखुनु बुद्धया दिन हनीगु, थौंकन्हे हीनयान –थेरवाद) या प्रचार जुयावःगुलिं बैशाख पुन्ही खुनु हनेगु प्रचलन जुयावःगु खः । अन्तराष्टिय जगतय् नं थ्व हे दिनयात विशेषता विवाहःगु दु । बुद्ध जयन्तिया प्रचारया प्रभावं बुद्धया शील समाधि प्रज्ञा सम्बन्धी खँ वो बुद्धया उपदेशत प्रचार जुयाः मनूतय बुद्धप्रति आस्था यक्व जाया वःगु दु । उकिं विशेष यानाः थ्वखुनु मनूत बुद्धयात लुमंकाः वसपोलयात श्रद्धा देछायेत बुद्धस्थलय् वनीगुु खः । थौंया दिनय् बुद्ध सम्बन्धी विशेष प्रवचन वो जूलुश सहित बुद्ध मूर्तिया नगर यात्रा आदि नं जू । अथेहे थ्व हुनु सार्वजनिक विदा नं दु ।

ठ) उगं थुगुं :-

१. गतिला धर्मः विशेषयानाः यंलागाक तृतिया खुनु वसुन्धरा देवीया धलं दनेगु चलन दु । फुपिसं लय् पतिकं दँछितक गाकया तृतिया खुनु नं धलंदनेगु याः । रोग दरिद्रता आदि मदयेकेगु धनसम्पत्ति सन्तान दयेकेगु इच्छां थुगु धर्म दनीगु खः । –वसुन्धरा देवी व्रत धर्म कथा संपादक छत्रवहादुर कायस्थ १११६)
२. सत्यनारान्या धलंः एकादशी, पुन्ही, संन्हु आदि खुनु थः इच्छा कथं वा छुं भिं जूगुया उपलक्षय् सत्यनारायणया धलं दनेगु चलन दु ।
३. सप्ताह धलंः अथेहे सप्ताह धकाः न्हय्नु तक नारान्द्यःया व्रत च्वनाः वाखं कनेगु नं चलन दु । विशेषयानाः हिन्दु नेवाः समुदायया छेँया थकालि सीगु निदं तिथि धुंकाः सप्ताह धलं दनेगु याः ।
४. ताराया धलंः संन्हु बेलय् ताराया धलं दनेगु चलन दु ।
५. करुणामय धलंः अष्टमी खुनु पेम्ह करुणामय धकाः बुङ्गद्यः, चोभाःद्यः, जन्बहाद्यः वो नाला करुणामयया धलं दनेगु चलन दु ।
६. धर्म धातु वागीश्वरया धलंः पुन्हि खुनु जुइगु थ्व स्वयम्भू भगवानया धलं खः ।
७. अथेहे नेवाः हिन्दु समुदायया छेंय् रुद्रि यायेगु संस्कृति नं दु । विशेषयाना छेंया थकालि वा तःधिकः पिनिगु जन्म दिनय् अथेहे छेँय् शुद्धिया वा मभिं आदि मवय्केगु महाद्यः शिवयात लः हाय्काः रुद्रिपूजा याइगु खः ।

थायथासया द्यः जात्राः

नेवाःतय थःथःगु थाय्या द्यः जात्राया नं विशेष महत्व दु । थजोगु जात्राया नां तिथिमिति कथं थथे खः
१. बलमबुया महालइमी द्यःया जात्रा (कछला थोक ११ हरिबोधिनी एकादशी),
२. थँक्वाठया महालक्ष्मी द्यःया जात्रा (कछला गाक १०,
३ यँ लुति अजिमाया जात्रा (कछलागाक आमाइ),
४. पाङ्गा वैष्णवी देवी जात्रा (थिंलाथोक ९),
५. किपूया इन्द्रायणी द्यःया जात्रा (थिंलाथोक १०),
६. नाला करुणामयया रथ जात्रा (चिल्लागाक ३),
७. यँय् असनय् भद्रकाली वो कङ्ग अजिमाया खः ल्वाकीगु जात्रा (चौला थोक १),
८. यँय् जन्बहाःद्यःया रथ सालीगु यात्रा (चौला थोक ८ निसें सिमधःतक),
९. खोपया बिस्का, जात्रा (मेष संक्रान्ति, खायु संन्हु बेलये), थुगुहे ताकाय् खोपया महाकाली, महालक्ष्मी, ब्रम्हायणी, छुँमां जात्रा नं जुईगु खः ।
१०, टोखा चण्डेश्वरीद्यः या रथ जात्रा (चौला थोक ११)
११. विशाल नगर वैष्णवी द्यःया जात्रा (चौला गाक १),
१२. दोलखा करुणामय रथ जात्रा (चौला गाक १),
१३ सँकोया जात्रा (चौला गाक ३),
१४. चाँगुँ छिन्नमस्ता किलेश्वर मूल जात्रा (चौला गाक आमाइ),
१५. नक्वाःया भैरवी यात्रा (चैत्र मसान्त वो वैशाख १ गते),
१६. लुभु महालक्ष्मी भैरव जात्रा (बछला थोक अक्षय तृतिया),
१७. यलय् बुङ्गद्यः सालिगु रथ जात्रा (बछला थोक पञ्चमी निसें सिमधःतक, थुकी छन्हु लगंखेलय् नंक्यालं लुइगु वो अन्तिम दिन जाव्हला खेलय् जुजुया न्हेवने भोत क्वनीगु नं पवं दुथ्याः)
१८. भोँतया चण्डेश्वरी अजिमाया जात्रा (बछला पुन्हि, चाँसुपुन्ही, भोपुन्ही,
१९. पलांचो भगवतीया जात्रा (बछला पुन्ही),
२०. पनौतिया भैरव भद्रकाली जात्रा (ज्याः पुन्ही तछला),
२१ गोलया मचातिया जात्रा (भलभलः अष्टि त्रिशुल यात्रा तछला गाक ८),
२२. गोल गङ्गामाइ रथ जात्रा (दिल्ला थोक ७),
२३. यलया नृसिंह जात्रा (गुंला गाक ५ खुनु उपाकर्म धकाः मनूयात नृसिंहया ख्वाःपाः पुइकाः प्रल्हादं विन्ति याकाः थी थी भजन सहीत न्ह्याककीगु थ्व जात्रा थनया नेवाः व्रम्हूतय गुठि न्यायेकीगुः खः)
२४. पाल्पा नारायणी भगवती जत्रा (गुलां गाक ८)
२५. यल भिन्द्यः जात्रा (गुंला गाक ९) २६ येँदेया कुमारी जात्रा –यंला थोक चतुर्दर्शी व पुन्ही, यंला गाक ३, थुकी गनेश, भैरव कुमारी धकाः स्थापना यानातः पिं शाक्य मचात द्यः यानाः रथय् तयाः सालीगु खः) २७. फम्पिया हरिशंकर जात्रा (यंला गा १२, कलियुगादि),
२८. यँया पचलि जात्रा, पचिमरः जात्रा (कौला थोक ५),
२९. खोनाया सिकाली जात्रा (कौला थोक मोहनी बेलय्) आदि ।

थुगु खँया सिलसिलाय् थौं स्वयाः निसः दँ न्हापा अर्थात सन् १७९३ स नेपालय् झाःम्ह कर्क पेटिक भाजुं च्वयाद्युगु सफुली (An Account of the Kingdom of nepal 1811 अद) न्हेथनातःगु गुलिखे जात्रा नं लुमंकेबहथू गथेकि,

१. औधुन महिनाय् (नोवेम्बेर,देसेम्बर थिंलाय् ) पशुपतिमहाद्यःया नामय् चाः हुलेगु खुइपेङ्गु शिवलिङ्ग जात्रा,
२. वैशाखय् गुह्यश्वरीया नामय चाःहुलेगु च्वय्पेङ्गु कुण्ड जात्रा,
३. चैत्रय् जुइगु वागमति (शुक्रर्ती) निसें वागद्धार तकया वागमति जात्रा,
४. वैशाखय् पचलि भैरवनिसें भीमसेन स्थान तक जुइगु विष्णुमति जात्रा,
५. वैशाखय् शंखमूलनिसें वज्रयोगिनीतक जुइगु मनमति जात्रा,
६. जेष्ठय् शिवखः बहालं शुरु यासे भुयुजःसि, खोपया हनुमानतीर्थ वो महाद्यः पुखुली मोःल्हू वनेगु रुद्रमति जात्रा,
७. कार्तिकय् यलया चोबहालं पलांचोकतक यंकेगु झिन्च्याम्ह देवीया भगवती जात्रा,
९. कार्तिकय् जुइगु कर्कोटक निसें मणिचुड दहतकया पोखरा (पुखु) जात्रा,
१० श्रावणय् जुइगु दहचोनिसें थिमिया बालकुमारीतकया इन्द्रजात्रा,
११. बैशाखय् जुइगु स्वयम्भूनाथया मञ्जुश्रीनिसें वज्रजोगिनी तकया सरस्वती जात्रा,
१२. वैशाखय् हे जुइगु भोगनाथ (जन्बाहाद्यः) जात्रा,
१४. चैत्रय् सुकुलध्वाखानिसें चोपिङ्गल तक जुइगु भैरव जात्रा,
१५. चैतय् हे देवपत्तन (गोल) निसें तिनिखेल लुमरु अजिमातक जुईगु पुस्ताइर मुख जात्रा, थुपिं दँय् दँय् जुइगु जात्राया नापं गुगुं दँय् वैशाख निसें श्रावण पेला तक तःधंगु चखः नं जू, थुकी
नेपालया विभिन्न द्य:ग: चा:हुलेगु खः गुगु निदो: वो न्ह्य्स: वोसुइस्वम्ह (२७३३) धयतःगु दु |
थुपिं जात्रात नं गुलिं ल्यं दनिसा गुलिं मदये धुंकल |

नेवाः 
रेवतीरमणानन्द श्रेष्ठ बैद्य