Jheegu Information

All information of newar community.

थ्वँ दयेकेगु नेवा: प्रविधि 

पन्नारत्न महर्जन   
स्राेत : प्रा.डा.धर्मराज डंगाेल  

            थ्वँ थीथी कथंया दु प्या:थ्वँ, अजिथ्वँ, तिथ्वँ, भ्याबरथ्वँ, ब्यःयाथ्वँ  आदि थ्वँया जात खः । थ्व बाहेकं तिथ्वँय् नं अजिथ्वँ, मूतिखँ, भाैथ्वँ, बःताथ्वँ आदिया नां दु । थुपिं जुल जाकिं दयेकीगु थ्वँ । जाकि बाहेक मेमेगु अन्न दुसि, कःनि, छ्व आदिया नं थ्वँ दयेकेगु याः । थज्याःगु अन्नं दयेकीगु थ्वँयात अन्नया नां कथं हे दुसियाथ्वँ, कःनियाथ्वँ, छ्वथ्वँ  आदिया नामं नामाकरण यानातःगु दु । 

          स्वनिगलय् नेवाःतसे थ्वँयात यक्व कथंया ज्याखँय् छ्यलेगु यानावयाच्वंगु दु ज्या यायेत बल दइगु श्रोतया रूपं निसें नखःचखःबलय् त्वँसाया रुपय् थ्व छगू महत्वपूर्णगु चीज कथं थुइका वयाच्वंगु दु उकथं हे बिधि ब्यबहार हनेगुं निसें भ्वका भ्वःजन, गुथि पर्व, संस्कृतिया ख्यलय् नं थ्वँयात महत्व बियातःगु दु थ्वँ बाहेक समय् बजि तयाः याइगु पुजाया लिसें छाहायेके पुजा मध्यपान चलय् जूपिं द्यः पिन्थाय् पात्र थनेत नं थ्वँ तया: पात्र थनेगु चलन दु । 

          थ्वँ दयेकेत न्हापां हाजा निं दयेके मा: हाजा मदयेकं थ्वँ दयेके फइमखु छु अन्नया थ्वँ दयेकेगु खः उगु अन्नयात हाया: न्हापां हाजा दयेकेगु याइ हाजा हायेगु यात प्वः हायेगु धाइ प्वः हायेया नितिं यक्व कथंया साधन मा: थज्यागु साधनयात प्वः हाये ज्वलं धायेगु याइ थन थीथी अन्न मध्ये जाकिं दयेकीगु थ्वँयागु जक बर्णन यायेत्यनागु दु । 

१. प्वः हायेत माःगु साधन ज्वलं :– 

फोसि :: दायेकाः जाकि हाया बुकेत । 
पोतासि :- मा:बुइक फ्वयातःगु जाकि तया: हायेत ।
भालिंचा :- पोतासिया प्यंचालय् च्वंगु ह्व:या द्यःने जाकि कुतुं मवंक तर हा थहाँ वये फयेक तयेत ।
हासा बाय् मेगु छु नं त्वपुसा :- पोतासि द्यःने हा मज्वयेक पुसा तयेत ।
हिसाकाप: : – फोसि व पोतासिया बिचय् हा मज्वयेक छचाः लिं वासर थें हिनेत ।
यंकेदाला :- हायागु जाकि बाभू वन धायेव सिला: ल: यंकाछ्वयेत ।
बाता बाय् भ्यग: :- बाभू वंका: जाकि सिलेत ।
छुसि :- मि च्याका: ल: दायेकाः हायागु अन्न बुकेत ।
देमाचा छपा : : – हाजा तुया: घ्व: खनेत ।
दाला, पिचा, भेग: बाय् मेगु धुं नं थल :- हाजा घ्व: खनाः तयेत ।
चाग:चा निगः स्वंग: : – फोसी दुने तया: स: वयेकाः लः दापा: वना: सुना वं मवं सीकेत ।
भुतू :- फोसिया प्यंचा: कथं द्यःने ह्वः तया: मि च्याकेत दयेकातःगु थाय् । (भुतूया बनावत छुसि दुइगुली निर्भर जुइ । गज्याःगु छुसि दुया प्वः हायेगु खः वखतं भुतू दयेकेगु याइ । यक्व नौ पिहाँ वइगु सु, छ्वालि दुइगु जुल धाःसा नौ घ्वायेत छखे साइदय् नं छप्वाः ह्व: तइ ) 

२. प्वः हायेगु तरिका 

          प्व: हायेत दकले न्हापां जाकियात भचा मा: फ्वयेगु याइ फ्वये न्ह्य : म्व: धू आदि छुं दःसा हायाः यच्चुका छ्वइ । 

          फोसि भुतुलिइ देछुना: उकी माःकथं लः तइ मि च्याकाः ल: दायेकी लः दाइथे च्वन धायेव पोतासि दुने भालिंचा तया: उकिइ द्य:ने मा:फ्वया तयागु जाकि तया: फोसी देछुइ जाकि तइबलय् दक्वं छक्वलं तइमखु छक:या फछि निफा जक तइ तये धुनेवं माथं वंकेगु याइ न्हापा तयागुली बांलाक हा वलकि जक मेगु तइ यक्व हाये माली बलय् प्यक: न्याक: यानाः तयेगु याइ फोसि पोतासि स्वा:थाय् भुली हा मज्वयेक हिसाकापतं हिनी पोतासि द्यःने नं हा मज्वयेक पुसा तयेगु याइ जाकि बाभू वंथें जुल धायेवं घ्व: खना: बाता बाय् भ्यगतय् तया: यच्चुगु लखं छक: सिलेगु याइ थुकियात हाजा सिलेगु धाइ सिले धुंकाः यंके दालाय् लः दक्वं यंका: हानं हासिइ तया: हाइ थुबलय् नं दक्वं छक्वलं तइमखु न्हापाथें हे भचा भचा याना : माथं वंक तइ छचाः लिं बांलाक हा थहाँ वये धुंकाः जक मेगु तइ । 

        हाजा बुत धायेव घ्व: खना: सालुक हिली बँ थिला तयागु बँय् जूसा यच्चुक बँ पुना: : भचा हा: याना: हिली मेगु बँ जूसा यच्चुगु बोरा, ताथ बाय् मेगु छुं नं लाया : हिलेगु याइ । 

३. प्वक दयेकेत माःगु ज्वलं :- – 

हाजा :हां जक बुकातःगु जा । 
मना :जडिबटि कथं म्हसीका दुगु वनस्पतिं दयेकातःगु बस्तु । 
क्वंचा :मनां वालातःगु हाजा तयेगु चाया थल । 
घायेम्व: : क्वंचाय् च्वंगु हाजा क्व वयेकेत भुनेगु भुसा
भांग्रा बाय् सुकू :क्वंचाय् द्यः ने त्वपुइत
लप्ते :क्वंचा दुने हाजाया द्य: ने तयेत
त्वपुसा :क्वंचाया म्हुतु प्वालय् त्वपुसा तयेगु धौभेग: बाय् चाया भारा  

४. प्वक दयेकेगु तरिका : 

          प्वक दयेकेत हाजा क्व वयेकेमा: थुकिया लागि हाजा क्वंचाय् तयेगु याइ क्वंचा फोहरगु जुइ मज्यु यच्चुसे च्वनेमाः पाउँसे बाय् मेरा छं कथंया गन्ध दयेमज्यु अथे जुइ धका: प्व: हाये न्ह्य : हे क्वंचा यच्चुक सिला: निभालय् पाइ प्वः हाइ बलय् नं हाजा घ्व: खने धुन धायेव फोसी भ्वपुइका: क्वंचित नं हायेगु याइ क्वंचा हाइबलय् क्वाक्क हायेमाः हाये गा: मगाः स्वयेत क्वंचाय् लुसि दिका: स्वइ लुसि पुत धायेव गाःगु याइ । 

         हाजा ख्वाउँल धायेव मना नचुसे च्वंका: हाजा वालेगु याइ मना निगू कथंया दु खायुगु चाकुगु | मना तइबलय् थःपिनिगु स्वाद अनुसार तयेगु याइ । थ्वँ खाइके मा: सा खायुगु मनां वाली चाकुके माः सा चाकुगुलिं वाली सामान्य कथं छगः क्वंचित छपा माःधकाः धायेगु याः छगः क्वंचा धका: फत्या जाकिया हाजायात कयातःगु दु खायुगुलिं वाली बलय् धाःसा छपां तयेगु याइमखु मना वाली बलय् दक्व उतिग्यंक वालेगु याइ गनं न्यं गनं मन्यं याइमखु न्यं मन्यं जुल धायेव प्वक गतिमलाय् यः । 

          हाजा वाली बलय् चिकुलां जूसा भचा लुमु लुमु धाःबलय् हे वाला: क्वचाय् तइ बरखां धाःसा भचा ख्वाउँसे च्वंका जक याइ हरेक क्वंचाय् फत्या जाकिया ज्वलं हाजा तइ उति मग्यनी धकाः ग्वःगः क्वंचाया प्वः हायेगु खः वःगः क्वचिया हिसाबं जाकि फ्वइ बलय् हे हिसाव याना : फ्वयेगु याइ । 

          प्वक क्व वयेकेत भुना: वयेकेगु याइ थुकिया लागि घायेम्व:, भांग्रा, काप: आदि क्वाइगु बस्तु छ्यली बँ ख्वाउँसा बँय् भचा तफिक लाइ हाजाय् द्यःने क्वंचा पतिकं हेंग्वाः छकु ह्याउँगु मल्ता छगः तया: लप्ते छपातं त्वपुना: धौभ्यगः बाय् चाया भारा पुसा तइ हैंग्वा: मल्ता छाये तयेगु यात धयागु खँय् प्वक बांलाक क्व वइगु व छुं नं मभिंगुलिं असर मयायेमा धयागु धायेगु याः थुकी छुं नं रसायनिक प्रक्रियाया लागि तयेगु यानातगु खःला थ्व छगू अनुसन्धानया बिषय हे तिनि । 

             थथे त्यानागु हाजा घौ निसें बास वयेगु सुरु जुइ १०० घाै दत धायेव प्वकया रुपय् परिनत जुइ हाजा क्व वया: प्वकय् परिनत जुइ धुंकाः नं क्वाक्क भुनातये मज्यु दोहरा क्व वये यः थथे जुल धायेव प्वक नाया: थ्वँ वयेँ मजीयः थथे मजुइकेत क्वंचाय् भुनातःगु चीकी छब: चागु त्वपुसा छकुतिं जक त्वपुयातइ । 

५. थ्वँया प्रकार :- 

          थ्वँ यक्व कथंया दु दक्वं थ्वँ जाकिं हे दयेकीगु खःसानं दयेकीगु तरिकाया भिन्नतां याना: थुकिया प्रकार नं यक्व कथंया दुगु खः थ्वँ दयेकीगु तरिका थाय् कथं फरक जुइफु येँय् छु थ्वँ गुकथं दयेकी व गज्याःगु कथं दयेकीगु थ्वँयात छु कथंया थ्वँ धाइ थुकिया बारे छक: दुवाले । 

मूतिथ्वँ :प्वकय् लः तया: दकलय् न्हापां म्वयातःगु थ्वँ मेमेगु छुं नं कथंया ति ल्वाक मज्या:निगु थ्वँ सवालय् चाकुसे च्वनी पोष दइ मचा बूपिंत थज्याःगु थ्वँ त्वंके बलय् दुरु यक्व वइ धाइ अप्वः धाःसा त्वंके मज्यु पुलां जूलिसे खाइया वइ । 

अजिथ्वँ :– थ्वँ छगू तिथ्वँया प्रकार खः मुक्कं मूति थ्वँ जक नं मखु :ता थें ज्याःगु थ्वँ नं मखु मूति थ्वँय् निक: स्वक:या पतकय् वयागु थ्वँ मात्रा मिलय् यानाः ल्वाकछ्यानातःगु छथी थ्वँ थुकिया सवा: चाकु चाकु खायु खायु धया: सवाः वइ अल्कोहलया मात्रा यक्व दइ थ्व थ्वँ त्वने बलय् प्वाथय् वाइँया : थें जुइ यल धका: अप्वः त्वने मज्यु । लगय् जुइ यः । 

तिथ्वँ :: पू मदयेक दयेकातःगु थ्वँ : थें तरल यानाः दयेकातःगु न्ह्यागु थ्वँयात नं तिथ्वँ धाइ । 

भाैथ्वँ :प्वकय् वयागु थ्वँ हानं मेगु प्वकय् तयाः दयेकातःगु छथी थ्वँ छगलं मेगु प्वकय् न्ह्याकी बलय् म्हव:तिं नं निगः मखुसा स्वंग: प्यंगलय् तक नं न्ह्याकेगु याइ थथे न्ह्याकीगु यात येँय् थाधाइगु चलन दु ग्व:गः प्वकय् न्ह्याकल वःथा धायेगु याइ थज्याःगु थ्वँ दयेकेत साधारण थ्वँ दयेकेत प्वकय् लः तइबलय् सिकं खुमनां निसें फछिया ल्याखं अप्वः तयेगु याइ दोश्रो थां निसें प्यमानां निसें खुमाना तक जक अप्वः तइ थथे याइगु हुनि प्वकं भचा भचा : त्वनीगुलिं खः । 

        भौथ्वँ यक्व दयेकी मखु फत्या निफां निसें निफात्या स्वफाति दयेक जक दयेकी थ्व थ्वँ चाकुसे च्वनी मिश्री कारा त्वने बलय् थें जुइ त्वना: म्हुतु च्वला मछ्वः तले म्हुतुसि नापं काच्या काच्या जुयाच्वनी पोष यक्व दइ थथे पोष यक्व दइगु जूसां अप्वः त्वने मज्यु चकंत्या बामाना तक जक पचय् याये : पुइ थ्व थ्वँ त्वनाः पचय् मजूतले मेगु छुं कथंया अल्कोहल सेबन याये मज्यू सेवन यात धाःसा भा:पी हे मफयेक लगय् जुइ यः । 

भ्याभरथ्वँ :- प्वकय् छक्वलं : तया: प्वकया :नापं ल्वाकछ्याना: छ्वालुक दयेकातःगु थ्वँ प्वकया :नापं त्वनाछ्वइगु थ्वँ थज्याःगु थ्वँ न्हूनि बलय् चाकुसे च्वंसां पुलां जुयावं लिसे खाइसे च्वनी थज्यागु थ्वँय् तिथ्वँ दयेकी बलय् थें क्वंचाय् कः ल्यनी मखु । 

बःताथ्वँ :प्वकय् थ्वँया सवा: मदये धुंकाः नं : तयाः दयेकातःगु थ्वँ सवाः मसाय् धुंकूगु थ्वँ । 

भुतिक्वथ्वँ :यक्व पुलां जुइ धुंकूगु सवा: मदये धुंकूगु थ्वँय् क्वसिनाः च्वंगु थ्वँ सवालय् पाउँसे उसुसे च्वनी येँय् गुलि गुलिसिनं भुतिक्व केँ धकाः केँ खुना: नं नयेगु याः । 

प्या: थ्वँ :प्वकय् प्वक ग्यछि लः बजि तया: दयेकातःगु थ्वँ मात्रा मिलय् यानाः किमना, छ्वकमना पामना नं तयेगु याइ थज्याःगु थ्वँ सामाज्या धुं धुं चिकुलाया बखतय् दयेकेगु याइ गुलि गुलिसिनं बजि चुं ल्हुया नं तयेगु याः लः तया: छवा: दतकि जक पाकय् जुइ थ्व थ्वँ छक: क्वकाये धुंकल धायेव न्हिं न्हिं बाय् छन्हु अतः संकाबी मा: मखुसा फ्वसा वेय यः पुलां जूसां खाइ खाइ चाकु चाकु धाया: सवा: सानाच्वनी । ता बित धायेव धाःसा खाइसे च्वनी । 

ब्य:याथ्वँ :चिकुलां दयेका तइगु थ्वँ थ्व थ्वँ च्वापुति ल्वाकज्याःगु लखय् दयेकेमाः धयागु मान्यता दु अथे जुयाः थ्व थ्वँ दयेकेत पुस महिनाय् दयेकेगु याइ थ्व थ्वँ दयेकेत प्वक छब: बजि छब: छ्वकमना सालुक छबःचा यानाः : : यानाः क्वंचा बाय् त्यपय् स्वथना तयेगु याइ लः तइमखु थलय् जायेक तया: लप्ते छपातं त्वपुइ म्हतुप्वालय् चा भाराया पुसा तया: सास: मज्वयेक सियूचा बाय् चां इला: तयातइ थ्वँया आबश्यक जुल धायेव प्वक लिकया: माः कथं लः तयाः थ्वँ दयेकी थ्व थ्वँ छक: क्वकाये धुंकाः हानं लिपायात तयातये धकाः तयेमज्यु क्वकाये धुंकलकि धुंकलं यायेमाः अथे जुयाः थ्व थ्वँ आकासया भरय् वा पीमाली बलय्यात अप्वः ज्या कायेगु याइ । 

थ्व थ्वँ दयेकेत गुलिगुलिसिनं प्वकया ग्यछि बजि मात्रा मिलय् याना: छ्वकमना तया: न्हापा हे : नापं तया: नं दयेका तयेगु याः थथे याइगुली नं सास: ( फय्) मज्वयेक पुसा तया: चां इलातयेगु याइ । 

६. गज्याःगु थ्वँ दयेकेत छु जाकि छ्यली :- 

          थ्वँ दयेकेत जाकि मदयेक मगाःसां दक्व कथंया जाकिं थ्वँ दयेकी मखु थीथी कथंया थ्वँ दयेकेत थीथी कथंया जाकि छ्यलेगु याइ थ्व खँ जाकिया गुण व थ्वँया सवाखय् भर परय् जुइ । 

तिथ्वँ :तिथ्वँ दयेकेत थ्वँ अप्वः लुइगु जाकिं दयेकेगु याइ थज्याःगु जाकी पुवा न्ह्य:ने लाः वः पुवाय् नं ग्वःवा जातया पुवा यक्व बांलाः धायेगु याः थुकीया तिथ्वँ भतीचा हेंगले मिंगले चिना: स्वये हे बांलासे च्वनी सवाखय् नं खाइ खाइ चाकु चाकु धाइ । 

           तिथ्वँ दयेकेत तायेसिवा चिनिया मार्सिवाया जाकि नं छ्यलेगु याः थुकिया थ्वँ सवाखय् चाकुसे च्वनी । थ्वँ धाःसा यक्व लुइ मखु । थ्वँ नं यक्व लुइगु चाकुसे नं च्वंकेया नितिं प्वः हाइ बलय् हे पुवाया जाकी चिनिया मार्सि बाय् तायेसिवा जाकि भचा भचा ल्वाकछ्याना: नं तिथ्वँ दयेकेगु याः । 

भ्याभरथ्वँ :भ्याभरथ्वँ दयेकेत पुवाया जाकियात बांलाः तायेकातःगु दु थुकी नं पुनवा पुवाया जाकि यक्व बांलाः धाइ थुकिया कःपू चिचिचा पु जुयाः पुचा पुचा लाना : लेहेँ पुयाच्वनीगु खनी बलय् स्वये हे साइख्वा: वइ थुकिया थ्वँ चाकु चाकु धाइ यक्व चाकुके माःसा प्व: हाइबलय् हे चिनियामार्सि बाय् तायेसिवाया जाकि भचा ल्वाकछ्यायेगु याइ । 

          भ्याभरथ्वँ दयेकेत तायेसिवा चिनियामार्सिवाया जाकि नं छ्यलेगु याः थुकिया थ्वँय् कःपू भचा तत: पू पुया छेंक च्वं थें च्वनी । थ्वँ भचा बुलु थें खनेदइ । थ्वँ धाःसा चाकुसे च्वनी । 

प्या:थ्वँ ब्य:याथ्वँ :थ्व निगुलिं प्रकारया थ्वँ हाकुवा बाय् फ्वलवाया जाकिं दयेकेगु याइ प्या:थ्वँ ब्यःयाथ्वँया उन ( रंग ) सियू सियू हेँहेँ धाइ थज्याःगु रंगया जुल धायेव स्वये हे साइख्वा: वइ तुयूगु रंग जुल धायेव उलि बांला: तायेकी मखु थुकी तइगु बजि नं फ्वलवा बाय् हाकुवां हे दयेकेगु याइ । 

          च्वय् न्ह्यथनागु जाकि बाहेक स्वलामार्सि, बिगिंचा, दुराचा आदि वाया जाकिं नं थ्व दयेकेगु याः थज्याःगु जाकिं दयेकागु थ्वँया गुण गुलि दयेमाःगु खः उलि दइमखु सवाखय् फाकु फाकु खख: धाइ थज्याःगु जाकिं थ्वँ दयेकेगु धयागु सिमा दमुथाय् थासय् अल:मा नं सिमा धाये थें जक खः मार्सि मसीनु वाया जाकिं धाःसा थ्वँ दयेकेगु याइमखु । 

         तर :या अबस्थाय् रैथाने जातया वा पीगु म्ह्व: जुजुं वनाच्वंगुया हुनिं च्वय् धयाथें ज्याःगु जाकिं थ्वँ दयेकेगु ज्या दिनावनाच्वंगु दु न्हू न्हूगु जातया जाकिं थाय् कयाहये धुंकूगु दु थुकी ताइचिन जातया जाकि दकले न्ह्य:ने लाः वयाच्वंगु दु । 

७. लिखँ :- 

           स्वनिगःया नेवा: तय्के थ्वँ दयेकेगु कला यक्व न्ह्यवं निसें हे बिकास जुइ धुंकूगु खनेदु । थीथी ख्यलय् थुकिया छ्यलाबुलां थ्वँ खँयात यचुक क्यनाच्वंगु दु । थ्वँ दयेकेत माःगु साधन श्रोत दक्वं थः पिन्थाय् हे उपलब्ध जूगुहे छ्यलातःगु दु । सामाजिक ख्यलय् जक मखु सांस्कृतिक ख्यलय् नं थ्वँया छ्यलाबुला दयाच्वंगु दु । उकथं हे धार्मिक ख्यलय् नं थ्वँया महत्वपूर्ण भूमिका दयेगु याः । नेवाःतय् थीथी जात्रा पर्बय् हुइकीगु थीथी कथंया देबी प्याखनय् गाछें खुया अजिमां थ्वँ दयेकीगुलि थ्व खँ यात पुस्ति याः । 

थ्वँ दयेकेगु कला जक मखु थीथी कथंया थ्वँ दयेकेगु कला नं सयेका तये धुंकूगु दु जाकिया गुणयात मुल्यांकन याना : गज्याःगु जाकिं गुकथंया थ्वँ दयेके बलय् छु जुइ धयागु खँ नं बांलाक सीकातःगु खनेदु थ्वँया गुणयात नं थुइका: गज्याःगु थ्वँ गुकथं छ्यले बलय् उपयुक्त जुइ उकियात नं थुइकातःगु खनेदु थ्व हिसावं स्वये बलय् झी पूर्खापिसं थ्वँयात गलत धंगं छ्यली धकाः नं सतर्क सुसुचित यानातःगु दु धायेमाः

Spread the love
Shyam Lal Shrestha
shyam-lal-shrestha-ji
Your Contribution