डा.चुन्दा वज्राचार्य
नेवाःतयसं हना वयाच्वंगु नख: चखः अप्वः धयाथें तिथि अर्थात चन्द्रमाया गति कथं हना: वया: च्वंगु ख: । विस्का जात्रा व ध्यःचाकु संन्हु धका छगू निगू नखः गते कथं हनावया च्वंगु नख: ख: । यःमरि पुन्ही थें हे ध्यः चाकु संन्हु नं नसाया नामं नां छुनात:गु नख: ख: । प्रत्यक महिनाया न्हापांगु दिंयात संल्हु व महिनाया अन्त्यया न्हिंयात मसान्त धका धायेगु या: । घ्यः चाकु संल्हु धकाः माघ महिनाया न्हापांगु दिं कुन्हु हनीगु नख: ख: । थ्व नख:बलय् नैगु वा विशेष छ्यलीगु नसाया नामं नां छुनातःगुलिं थ्व नख:बलय् घ्यः चाकुया नापं हामोग्वारा द्यःयात छायेगु व नयेगु याइगु जुगुलिं थ्व संन्हुयात हामोसंल्हु धका नं धायेगु या: । झिंनिगू राशी मध्यय् थ्व कुन्ह निसें सुर्द्य: मकर राशी चाहिलेत दुस्व:इगु जुगुलिं थ्व दिंयात मकर संकान्ति धका नं धायेगु या: । थ्व कुन्हु निसें सुर्द्यःया गति उत्तराखे जुइगु खः।
थ्व दिं कुन्हु भक्तजनपिसं थाय् थासय् खुसिया दोभानय् वना: म्वः ल्हुया जाकि, माय् , पलः, चिकं चाकु ध्यः तरुल, हामो ग्वारा, मकः, सिं आदि सिधा तया: दान यायेगु याइ । थ्व दिन कुन्हु दोभानय् म्वःल्हुया च्वय् न्ह्यःथनागु दान याना थःम्हसिनं नयेगुयात धाःसा पुण्य लाना: थः हिस्तपुस्त जुया: ल्वय् मदै धयागु धापु दु । उकिं थ्व कुन्हु थः थः पुरोहित तय्त च्वय् न्ह्य:थनागु सामग्री तया: सिधादान यायेगु याइ । सिधादान विशेषयाना मांमदुपिं वा अबुमदुपिं वा मांनं अबुनं निम्ह मदुपिसं याइगु ख: ।
धर्मसिन्धु नांयागु ग्रन्थय् थ्व संन्हुकुन्हु दानयात धाःसा छु जुइ दान मयात धाःसा छु जुइ धका च्वयात:गु दु । मकर संक्रान्ति कुन्हु गुम्ह मनुखं म्वःल्हुइगु ज्या याइ मखु व मनू जन्म तक रोगी व निर्धन जुइ । सन्तान मदुपिं मनुतय्सं थ्व कुन्हु अपसं च्वने न॑ भिं जुइ । श्राद्ध याये ज्यूपिं मनुतय्सं श्राद्ध याये नं बांला । थ्व कुन्हु हामोग्वारा व वस: दान यात धायेवं विशेष फल प्राप्त जुइ । थ्व कुन्हु याइगु ज्या खं अर्थात दोभानय् वना: म्वःल्हुइगु ध्यःचाकु, हामो न्या, पल: आदि नया: चिकं बुल धाःसा ल्वये दैमखु ।
थ्व कुन्हुया दिनय् नेवाः तय्सं जक मखु नेवा: मखुपिसं न॑ माघे संक्रान्ति धका वा मकर संक्रान्ति धका कण्डमूल नयेगु याइपिं दु । नेवा:तय् ला ई कथं दुगु नसा नया: नख: हनीगु स्वाभाविक ख: । उकिं थ्व इलय् विशेष याना पलः व काउले विशेष जूगुलिं थ्व निताजि तरकारी नगेगु या: । थ्व इलय् कण्डमूल बिशेष याना: तरुल मना:, छेँय् सन्या कुं थनेमा: धका संन्या छुया वा पुका कुं थना उगु संन्या नयेगु चलन दु । थ्व कुन्हु विशेष याना समय्लय् संन्या तरुल, ध्यः चाकु व हामोग्वारा वा हामोदुगु तिरौली, मुस्या पालु, लाभा तया: नयेगु चलन दु । थ्वबलय् छ्यं निसें दुम्ह संन्या नयेगु चलन दु । छायधा:सा संन्या नयेबलय् संन्याया छ्य निसें दुम्हेसित न्ह्यया व्छइगु ख: । थथे सन्याया छ्यं न्ह्यइबलय् सत्रुया छ्यं नं सन्याया छ्यंथे न्ह्यये फयेमा धका: आशिस याना: नयेगु चलन दु।
घ्यःचाकु संल्हु कुन्हु गुम्हसिया समय जक नयेगु याःसा गुम्हं गुम्हसिया भ्वय् हे नये माःपिं नं दु । थ्व कुन्हु छेँ परिवार मध्यय् दिवंगत जूपिनिगु नामय् सिकब्व तया: सीपिन्त भ्वय् छायेमा:गु जलन दु।
थ्व कुन्हु भ्वय् नयेमा: वा भ्वय् नयेगु यायेम्वा: व छुं मखु द्यःद्यः पिन्त समयतया: उकिया नापनापं तरूल ध्यः चाकु हामेग्वारा तया पुजा यायेगु परम्परा दु । द्यःद्यःपिन्त पुजा याये धुंका द्यःया प्रसाद कथं द्यःयात छाःथेंतुं ध्यःचाकु तरूल, हामोग्वारा सन्या तया समय् नयेगु चलन ख: ।
नखःबलय् नयेगु न्ह्यागु हे जुसां नयेगु नसा धाःसा नखः चखः कथं पा: । घ्यः चाकु संन्हु कुन्हु गुम्ह गुम्हसिया सुथय् जा नयेगु सत्ता माय्-बुजा धका ग्वःगु माय् जाकि, व पलः तया: थुयातःगु जा नापं संन्या अचार नापं मेमेगु तरकारी परिकार दयेका माय् ब्वजा नयेगु चलन दु।
थ्व कुन्हु द्यःया प्रसाद काये न्ह्याे वा न्हिछि, लाछिया दुने थःत बुइकातःम्ह मामं मचाबलय् जक मखु थ्व कुन्हु नं चसुप्वालय् न्हाय्पनय् चिकं तया: थः मचातयगु भिं स्वास्थ्य, ता:आयु व भिंगु लंपु लिना न्ह्याये फयेमाः धका सुवा: बीगु खः । बिया छ्वये धुंकुपिं म्ह्यायमचात समेत थःछेँ वया: थः मांया ल्हातिं चिकं तये धुंका भातया छेँ लिहां वनीपिं दु । बिया छ्वयेधुंकुम्ह म्ह्यायमचाया मचा मदुनिगु जूसा भातपिनिगु छेँ घ्यः चाकु नये मज्यू घका थःछेँ वइगु चलन दु । भमचातय्सं भातपिंन्थाय् घ्यः चाकु नय्गुया धयागु मां जुवा यायेमाः धयागु चलन दु । उकिं मचा मदुपिसं भातपिंथाय् ध्यः चाकु नयेगु चलन मदु । थ्व परम्परा स्थीर रूपं मजुसां नं ध्यः चाकु संन्हु कुन्हु धाःसा ध्यः चाकु नये माली धका भातपिंथाय् मच्वंस्ये थःछेँ हे वनेगु याइगु चलन ख: । यदि भातपिंनिगु छेँ थहे च्यनेगु याःसां फुक नयेगु याःसां ध्यः चाकु छता धाःसा नयेगु मयाः पिं दु।
थ्व दिं कुन्हु सुथय् दोभान वा खुसि म्वःल्हुयेगु याःसा गुम्ह गुम्हसिनं म्वःल्हुइगुया पलेसा ख्वा: जक सिलेगु याइपिनं दु । थ्व कुन्हु न्हिनय् भोछिं याउकं निभालय् च्वना: म्हय् चिकं बुइगु न॑ चलन दु। थ्व दिं कुन्हु नैगु नसा, व निभालय् च्वना चिकं बुइगु खंय् विचा याना स्वयेबलय् नेवाः तयसं थ्व अथे यानात:गु थें मच्वं । छायधा:सां माघ महिना धयागु चिकुलाया तःच्यतं चिकगु ला खः । उकिं धाइ नापं पौष माघथे चिकु धका: धायेगु या। माघ महिनाया सुरू अर्थात माघ १ गते चिकूगुया चरम सिमाया दिं ख: । मंसीर महिनां निसें चिकुइगु बरे जु्जुं वना पाैष महिनां पुगायेगु सुरू जुइगु खः । दकले तःच्वतं पुगाइगु दिं धयागु माघ १ गते खः । उकिं थ्व इलय म्हः म्ही दक्व तच्वतं ख्वाउंस्य च्वना च्वनी । उकिं निभालय् च्यनाः थःगु म्हय् चिकं तया: पाना वया नापनापं थम्हं फीगु वसःन चिकं बुइत त्वया निभालय् हे तैगु जूगुलिं क्वाना च्वनी । निभालस् च्वना चिकं बुइबलय् म्हय् च्वंगु दक्व चिम्सं प्वा: तिं स्वाना चिकं नापं निभाःया क्वाःन दुने दुहां वना म्हःय् क्वायेगु जुइ । थ्व जुल चिकं म्हय् दुहावना क्वाइगु प्रविधि ।
मेगु क्वाःज थ्व कुन्हु नैगु नसा: घ्यः चाकु तरुल पल: सन्या दक्व वस्तु हे आइरणयुक्तगु नसा खः । आइरणयुक्तगु नसा म्हय् दुने शक्ति बी, क्वाःज बी उकिं म्हया पिने नं म्हया दुने नसाया मार्फत नं क्वा:जः बिया चिकुया ख्वाउंया च्वंगु म्हयात दुने नं पिनेन क्वाकेगु ज्या याइ । उलि जक मखु च्वापु वा सितं कया ख्वाउया च्वंगु छ्यनय् चसुप्वालय् मामं चिकं तया: दुने थ्यंक दुहां वनेमा: धका ल्हातं पातापाता याना क्वाःजःया नापं चिकं दुव्छयेगु कथं नं खः । विशेषयाना छ्यनय् तयेकेगु चिकंयात विशेषरूपं माय् तया: क्वाकात:गु हे चिकं दैगु ख: | उकिं लुमुलुमु धाःगु चिकं छ्यंनय न्हाय्पनय् तया: छ्ययात नं क्वाकेगु याइगु ख: ।
थ्व दिनकुन्हु तीर्थया दोभान त्रिवेणी आदि खुसिया संगमस्थलय् म्वः ल्हुइगु ख्वा: सिलेगु भिं धका: गंगासागर, प्रयाग काशी, मथुरा आदि थासय् वनी नेपाःया अधिराज्यदुनेया थी थी दाेभान व त्रिवेणी नं म्व: न्हुइपिं ख्वा: सिलिपिं पुजा याइपिं, दानयाइपिनि भिड जुया मेला हे जुइ ।
समय ज्या न्ह्याइगु:
दँयदसं घ्यः चाकु संन्हु कुन्हु ख्वपया दथुबहीया न्ह्यने न्याम्ह दिपंकर भगवान हया: समय यायेगु याई । थ्वबलय्यात समय धाय्गु अर्थात दिवंकर नाप ख्वपया बज्राचार्य शाक्यपिं फुकं झ्वः छुना: समय नकीगु जा कें बुबह, तरकारी, मरी आदि तया: जा नयेगु वा प्रसाद बीगु याइ नापं गुथियार व भक्तजन पिंस ब्यूगु पञ्चदान नं दिपंकरया नापनाप बज्राचार्य शाक्य गुरूजुपिं नं कायेगु याइ ।
यें झिंनिदँय् छक्व पौष मसान्त कुन्हु स्वःनिगः दुने च्वंपि दक्व दिपंकर तापनाप थाय् थासय्यापिं द्यःद्यः पिं हनुमान ध्वाकाय् ब्वयेहयेगु याइ । वया कन्हे कुन्हु घ्यःचाकु संन्हु कुन्हु स्वयम्भू क्वय् भुइ ख्यलय् द्य:द्यःपिं झ्वः छुका तयेगु याइगु ख । थ्व द्यःपिनिगु झ्वलय् जुजु निसें बज्राचार्य व शाक्य जातयापिं झ्व: छुना च्वनेगु याइ । थुबलय् स्वयम्भुइ भगवानया पञ्चदान द्यः निसें पञ्चदान याये धुंकुपिं फुकसिनं थःथः द्यः हया तयेमा: । थथे द्यःपिं गुरुजुपिं झ्वः छुइधुंका: पुजा यायेगु पञ्चदान बीगु याइ । उगु उपस्थितिइ जा, कें लै तरकारी मरि आदि थरी थरी परिकारया नसा तया: नकेगु याइ । थ्व पर्वयात समय बीगु धका घाइ । थुबलय् अन्नया यक्व अह्रा जुइगुलिं बुगद्य:बं स्वये मफुगुलिं व द्य: छम्ह हे म्वाः धयागु परम्परा दु । समय बी सिधल धायेवं द्य: द्यःपिन्त थःथःगु थाय् थासय् लित यंकेगु ज्या जुइ।
थुकथं घ्यःथाकु संन्हु वा माघे सक्रान्तियात बौद्धमार्गीपिसं तःधंगु पर्व कथं हनेगु या: । विशेष याना: भुइख्यलय् समय जुइबलय् हनुमान ध्वाका वा भुइख्यलय् द्यःद्यः पिन्त पूजा याना: थःगु गछे कथं दान यायेगु याइ ।
बौद्धमार्गीपिन्त दान यायेगु मध्यय् दकले च्ययेया दान सम्यक दान खः । अथेतुं लखपा दानयात नं तःधंगु दान धाइ । सम्यकदान न्ह्याम्हसिया याःसां ज्यू । सम्यक दान यलय् न्यादँय छक्व नागवाहालय् यायेगु जूसा, ख्यपय् दछि छक्व माघ १ गते जुइगु खः । माघ १ गते हे झिंनिदँय् छक्व समय् यायेगु या: ।
