गुँला धर्म
प्रा.सुवर्ण शाक्य
नेपा: गा: छगू हलिमय् नां जां:गु धर्मकर्म, गीत, वाद्य संगीत, कला व सीप संस्कृतिं जा:गु सम्पदामय थाय् ख: । थनया पुलांगु नां जा:गु जाति नेवा: ख: । थुगु थाय्यात गथे थ:गु पनं सुरु जूगु ख: अथे हे थौंतक हे सांस्कृतिक व्यक्तित्त्वकथं न्ह्य:ने च्वं वैगु ख: । नेवा:तय् सांस्कृतिक परिचयकथं इमिगु संस्कृति धाय्गु हे आधारभूत धार्मिक जनजीवन ख: ।
‘ नेपा:यात द्य:द्य:पिंगु प्रिय वासस्थान धाइ । अथे हे हलिमय् शान्ति , अहिंसा व करुणा जा:गु धर्म धका: विश्वप्रसिंद्धगु तथागत “शाक्यमुनि बुद्धया शिक्षा, उपदेशयात बुद्धधर्म धका: नाला जीवनपद्धति न्ह्याका वयाच्वंगु नेवा: जातिया धर्म हना मध्येय् गुंलाधर्म छगू विशेष इलय् विशेषकथं हनीगु पर्व जुया वयाच्वंगु दु ।
मनूया जीवनय् भवचक्रकथं न्हि न्ह्यानाच्वनेमा:गुयात वा: मचाय्क हिला: न्हि हनेकथं दछिया दिंयात झिंनिलाय् ब्वथला: लय्लय्पतिकं नख: चख: हना: झ्यातु मचाय्केगु उपायकथं यानात:गु दु । थुज्व:गु झिंनिलाय् झिगूगु लाकथं वइगु गुंलायात धर्ममास धका: नाला हनेच्वने यानावयाच्वंगु ख: ।
इशापूर्व ५८८ पाखें भगवान गौमम बुद्ध मारगणयात त्याका: सम्यकसंबुद्धत्त्व पाप्त या:गुया लसताय् हनाव:गु धार्मिक परम्पराकथंया थ्व गुंलाधर्म ख: ।
स्वनिगलय् यें देशय् ज्योत्तिरुप उत्पत्ति जुगु गोश्रृंग पर्वत स्वंयम्भू स्थानय् वना: बुद्धयात स्मरण याना: पाठ पूजा याना: वाद्य वादन याना: लसता प्वंकेगु चलन दुगु ख: । नेपा:या स्वनिगलय् दुगु सक्वया स्तूप, खास्ति चैत्य व प्यम्ह करुणामय व थीथी बौद्धस्थलया अनुकुल थासय् वना: श्रद्धां उत्सव हना: बुद्धगान यानाकथं उम्ह बुद्धया गुनं थ:पिने उद्धार जुइगु कामनां न्ह्यज्याय्गु थ्व पर्व ख: । मनू म्वाय्त बुद्धया कथं सद्गुणं परिपूर्ण जुइत संकल्प याइगु थ्व ई ख: ।
लछितक थुलं च्वना: , याइगु थ्व धार्मिक ज्याझ्व: ख: । श्रावण शुक्ल पारुनिसें भाद्रशुक्ल पारुतक हनीगुं थुगु महिनायात धर्ममास धका: जोड वियात:गु ख: । झिंछलातक जीवन व्यवहारय् च्वना: यानागु अकुशल पापकर्म, दुष्कर्मयात त्व:ता: पुण्य संचय याय्गु अधिस्थान याय्गु थ्व: महिना जूगु ख: । शील विनयया नियम पालन याय्गु , दानप्रदान याय्गु बौद्ध सम्पदात प्रदर्शन याय्गु , कला, संस्कृतिं जा:गु बुद्ध दर्शन कथंया थ्व महिना ख: ।
सत्य, त्रेता, द्वापर व कलि धइत:गु प्यंगू युग मध्ये अधमगुकथं कयात:गु कलियुगया उदय् जूगु दिं धका: गुंलायात कयात:गु दु । कलियुगय् जुइगु दोषयात निवारण याना: सौभाग्य लाभया लागि धर्मकर्म याय्गुया गुन दुगुलिं झिंनिगू ला मध्ये वया थुगु ला गुनला (गुंला) ख: । व्रत, उपवास च्वनेगु मद्यमास व असत्य वचनयात त्व:तेगु थ्व ई ख: ।
थ्व इलय् धर्मवाद्यया नामं नेकू प्वीगु, धा:, दमखिं थाय्गु अथेहे छुस्या: , भुस्या: व ता: थाना: मनूया सुषुप्त अवस्थायात जागृत याइगु ख: । थथे गुंलां नौ बाजा थाय्गु नवग्रन्थ ब्वनेगु, नौ प्रकारया बुब: नय्गु व गुजू लं फीगु आदि याना: ‘शारीरिक मानसिक सन्तुलनय् च्वना: सन्तोषमय जीवन हनेकथं जुयाच्वंगु दु । धार्मिककथं तामाङ ” शेर्षा व सँय्तसें नं थ्व गुंला पर्वयात मानय् या: । अय्ला नेवा:या संस्कृति जीवन पद्धति न्ह्यानाच्वंगु थुगु याय् थ्व पर्व नेवा:या हे छगू धर्म परम्परा जूगु दु । गुंलाभरि शुद्ध, स्वच्छ मन, वचन व कर्मया प्रतिपालन याइगुलिं तन मनं लगयज्वीगु याइगु ख: ।
अथे धइगु झिगुलिं इन्द्रिय अर्थात् मिखा, न्हाय्, न्हाम्पं, म्हुतु, म्ये अले ल्हा:, तुति, यौनाङ्ग, शरीर व चित्तयात होसपूर्वक वशय् तया: च्वनेगु ख: । थुगु हे मुंलाय् दूने पवित्रगु नख: चख: लानाच्वंगु दु | बासुकी क्षेत्रया नामं थुगु थाय् नेपालमण्डल धका: नां जा । थन व्यवहारय् हनीकथं अल्पबृष्टि, अनावृष्टि, अतिवृष्टि, उत्पातवृष्टि, खाण्डवृष्टि व घनघोरवृष्टि मजुसें सुवृष्टि जुया: सहकाल जुयाच्वनेमा धका: नागपूजा याइगु नागपञ्चमी ख: । श्रावण शुक्ल अष्टमी खुन्हु यल पन्ध्रा जुइगु ख: । वास: कथं क्याति त्वनेगु गुंपुन्हि ख: । सांस्कृतिक प्रदर्शनी बुद्धविहार भ्रमण याय्गु श्रावण कृष्ण द्वितीया मतया: ख: । जन्मदाताया गुण लुमंकेगु भाद्रकुष्ण औंसी झबुया ख्वा: स्वय्गु ख: । व्रत पुवंकेगु भाद्र कृष्ण पारु नुफ्यनेगु याना: सदा कालं’ स्वस्तिया कामना याना: लसता भ्यय् याय्गु आदि थुबलय् हे जुइगु ख: ।
थुज्व:गु कथंया विशेषतायात क:घाना: छगू इतिहास हें क्वबिया: परम्परा हना वयाच्वंपिं आचरंण शूद्धिपाखे तापाना वनाच्वन ला धैथें थौंया परिस्थिति खनेदु थें जुयावयाच्वंगु दु ।
अन्धपरम्परा व उखेथुखेया लहैलहैलय् जुया: धात्येंया ज्ञान गुणपाखें निवृत्त जुयावनाच्वन ला धइगु नं थौं आभास वयाच्वंगु खनेदु । थ:गु गौरवमय जातित्वया आत्मनिर्भरतापाखे तापाना: कर्किया भरय् पर्व संस्कृति हनेगु थें नं जुयावयाच्वंगु खनेदु । लछितक हनाव:गु व्रत उपवास गुबले क्वचाइ थें लछितक सेवन मयासें च्वंगु मद्यमांस नय् त्वनेगु दिं गुबलय् वइ थें धका: अधैर्य जुया: पारुभ्यय् न्याम्का: तन्न अय्ला: त्वने ला धैथे या:गु प्रवृत्ति खनेदयावयाच्वंगु दु । बौद्ध बाजं थाना: नं अय्ला:या सुरय् प्याखं ल्हुइगु, तिंतिं न्हुइगु, होहल्ला याय्गु विकृतपना ब्वलनावयाच्वंगु दु ।
पारु भ्यय् ला मानौं लिपा वइगु झिंछलाया पाप दुराचार न्ह्यकया: बुद्ध शिक्षाया विपरित मद्यमांसया पर्वकथं हनीगु थें जुलला धाय्थाय् दयाव:गु दु । धर्मप्रतिया होशहवास हे गुमय् जुजुं वनाच्वनला‘ धै थें जू । लछितक हंगु ब्रत ला छन्हुं हे भंग याय् थें जूगु नं वा: चाय्के मफैच्वंगु दु ।
थुज्व:कथं जुया: नं बुद्धदर्शनया गौरव धयाच्वंगु दु , प्यम्ह मनूया न्ह्य:ने पर्व हना धका: बुद्ध धर्मया हाँकधांकया स: थिनाच्वंगु दु । थुज्व:कथंया अधोगामी विकुतिपाखे ध्यान तया: गुन दुगु ला गुंलापर्वयात न्हापाया आशय थें तुं पुन:प्रतिष्ठा (Rehabilitation ) काय्म याय् गुकथं पला: न्ह्याके मालाच्वंगु दु । नेपा:या गौरव थुलं तय्त , बौद्ध जनजीवनया नमुना ब्वय्त गुँलापर्व थें या:गु नख: पर्वया अस्तित्व जोगय् याय्गुली सजग जुइ मा:गु खनेदु ।
गुंला
डा. चुन्दा बज्राचार्य
स्वयम्भू पुराणकथं उबलय् नेपा:गा: लः मुनाच्वंगु छगू पुखू खः । अज्याःगु थासय् विपश्वी बुद्ध बिज्याना: पलेस्वांमा पिनाथका बिज्या:गु खः । व हे पिना बिज्याःगु पलेस्वां माय् पलेस्वां बुयाः उकिइ द्यःने धर्म धातु ज्योति रूप स्वयम्भू उत्पत्ति जुसेंलिं महाचीनं महामञ्जुश्री व वसपोलया तिरिपिं वरदा व मोक्षदापिं नापं बिज्याना: स्वयम्भूया ज्योति रूप उत्पत्ति जुगु दर्शन या: बिज्यात । चोभारया जबं खवं च्वंगु पहाडय् छखे वरदा मेखे मोक्षदायात तया: थःम्हं चोभारया पहाड थःगु खड्गं पाला: मुनाच्वंगु ल: पित छ्वयाः मञ्जुपत्तन नामं शहर दयेका बिज्यात । वरदायात तयाबिज्या:गु पहाड फूच्च: व मोक्षदायात तयाबिज्या:गु पहाड धिलाच्व नामं प्रख्यात जुल । थ्व हे ज्योति रूप स्वयम्भूयात महायान धर्मया गुरू शान्तिकराचायं स्वयम्भू महाचैत्य दयेका बिज्यात । शान्तिकराचार्य स्वयम्भू महाचैत्य निर्माण याये न्ह्यः चैत्य सेवा यायेगु परम्परा न्ह्याये घुंकल धयागु बौद्ध विद्वानतय् धापू दु । न्हापाया उगु चैत्य सेवायात हे थाैकन्हय् गुंलाधर्म धायेगु याना वयाच्वंगु खः ।
नेपाल संवत्या झिनिगू ला मध्यय् छगू ला श्रावण शुक्ल पक्ष पारु निसें लछि यंक बौद्धमार्गीपिसं गुंला बाजं थाना: चैत्य दर्शन याना: नाम संगीति पाठ याना: हनीगु ला गुंला खः । येँया नेवा:तय् विशेष याना: गुंला बाजं थाना: स्वयम्भ् महाचैत्यया दर्शन या: वनीगु हे गुंला धर्म ख: । गुंलायात न्हापा गुणिला धकाः नं धायेगु या: । श्रृङ्गभंरी अवदान कथं गुंला धर्म थुकथं न्ह्यात धयागु सी दु । शशीपट्टन नगरया जुजु सिंहकेतुया शिकार याये तच्वतं न्ह्या:म्ह तर वया लानि धाःसा हिंसा याये मयःम्ह जुयाच्वन । जंगली चल्ला, भालु, धुँ, मेय् आदि स्याःगु पाप मेगु जन्मय् व्राम्हणया छेँय् मेय् जुयाः जन्म का:वंगु जुयाच्वन । व सिंहकेतुया लानि घाःसा थः जुजुयात पशु पंक्षी हत्या याके मबीत कुतः याइगु कारण मेगु जुनी व हे ब्राम्हण कुलय् रूपवति म्ह्याय् जुया: जन्म जुल । मेयचा व रूपवति तच्वतं मिलेजु । छन्हु जंगलय् ज्वये यंकात:म्ह मेय्चा जंगलया भीरं कुतुवनाः सित । थथे जुगुलिं रूपवति ख्वया च्वंगु खना: बोधिसत्व प्रकट जुया व मेय्चा छिमि पूर्व जुनीयाम्ह जुजु भाःत खः । पशु-पंक्षी स्याःगुया कारण मेय्चाया रूपय् जन्म काःगु खः । थ्वया उदार यायेगु खःसा वया क्वँय् दक्व तया: छग् चैत्य दयेकि अले छपु न्यकुतिं पुया मेगु नेकुतिं ल: नीछन्हु तक्क तल धाःसा सीम्ह जुजु पूर्व जन्मया छिमि
भाःत मुक्त जुइ धका: घाल । बोधिसत्व धयाबिज्या: थें रूपवतिं थ: पूर्व जन्मया भाःतयात पापमुक्त यात धयागु उल्लेख जुयाच्चंगु दु । थ्व हे कारणं यानाः गुंला लछि न्यकू पुयाः थ्वनापं मेमेगु बाजं थाना: चैत्य परिक्रमा यायेगु परम्परा न्ह्यात । नेवाः समाजय् सीपिन्त मुक्ति यायेगुया लागि गुंला लछिया दुने दछि यंक मदुपिं मनूतय्गु नामय् न्यकूपुजा याना:, न्यकू पुइका: स्वयम्भू भगवानया चैत्य परिक्रमा यायेगु परम्परा थाैं तक्क नं न्ह्यानाच्वंगु दनि । अथें तुं सीपिनिगु अस्ति तया: चैत्य दयेकेगु चलन म्हो हे जक जुसां ल्यं दनि । भाषा वंशावलीकथं विक्रमदेव जुजुं नेपाःया बौद्ध धर्मानुयायीपिनिगु निति श्रावणशुक्ल प्रतिपदानिसें लच्छियंक गुंला धर्म यायेगु ज्या न्ह्याका थकूगु दु । चैत्य प्रदक्षिणा याना:, नेकूया नापं मेगु बाज थाना:, नामसंगीति पाठ यातकि पुण्य सत् धर्म प्राप्त जुयाः नरक भोग यानाच्वंम्ह तक्क
उद्धार जुयावंगु खँ सर्वज्ञमित्रावदानय् उल्लेख यानात:गु दु । नेकू पुयाः चैत्य सेवा यायेगु प्रसङ्घ वृष जन्मावदानय् स्वीछन्हु तक्क फिया चैत्यया पूजा यानाः त्रिरत्न शरण व नामसंगीति शरण वनाया फल प्राप्ति जुइ धकाः धयातःगु दु । श्रावणकृष्ण पारुनिलें मेगु पारुतक्क न्ह्याइगु गुंला धर्म चैत्य पुंगवावदानय् स्वीछन्हु त्रिरत्नया ना कयाः नेकू पुगुया पुण्यं पापी जुजु मुक्त जगुलि थ्व लच्छियंक चैत्य चाःहिल धाःसा सीम्ह मनू मुक्त जुइगु जक मखु देशय् भयंकर महामारी अनेक रोगादि नापं नास जुयाः सुख भोग याये दैगु खँ उल्लेख यानात:गु दु । नेपाःगा:या मू ज्या धयागु हे बुँज्या जुयाच्वंगु इलय् न्ह्याकूगु नख:चख: अप्व: यानाः बुँज्या विशेष यानाः वा पी धुंका: बुँइ वा लये मत्योनिबलय् तक्क नख:चख: अप्व: न्ह्याका वयाच्वंगु खनेदु । उकिइ मध्यय् बुँज्या धुनेसाथं न्ह्याइगु ला गुंला ख: । उकिं बुँज्या याइपिनि आपालं फुर्सद दुगुलिं थ्व इलय् आपालं नख:चख: हना वयाच्वंगु खः।
येँ देय् दुने गुंलाबलय्, स्वयम्भूया महाचैत्यय् वना: पूजा यायेगु, बाहा: बहिलय च्वंगु चैत्यपुजा यायेगु मत च्याकेगु परम्परा मध्यय् थ्व गुंला ज्व:छि माय् अबसं च्वनेगु घकाः लछियंक न्हिं छछाः जक नया अबसं च्वनेगु परम्परा नं दु । न्हापा न्हापा थ्व परम्परा आपालं खने दुसा थौंकन्हय् उलि खने मदु । माय् अबसं मिसा वा मिजंत न्ह्याम्हं च्वने फु माय् अबसं च्वनेगु धयागु धार्मिक ज्या खँय् दुथ्याःगु क्रियाकलाप ख: । मेमेगु अबसं छन्हु छन्हु जक च्वनेगु जुसा थ्व लच्छियंक च्वनीगु अबसं खः । अबसं च्वनीपिं धर्मात्मापि स्वयम्भू वा चैत्य वा बुद्धया न्हि न्हिं पूजा यानाः न्हि छक्व: पालं याना: च्वनीगु ख: । थ्व अबसं गुंला शुक्ल पारु कुन्हु सुरू यानाः गुंला धुंकाःया पारु कुन्हु माय् अवसं धुंकेगु धकाः भ्वय् यानाः सिदयेकीगु जुइ । माय् अबसं च्वंम्ह मनूयात थःयितिपिंसं अबसं च्वनाच्वंगु इलय् स्व:वनेगु धका: अबसं च्वंम्हसित पाल याये ज्यूगु वाय् पूजा यायेत ज्युगु नसा वा पूजा सामग्री ज्वना: स्व:वनेगु चलन नं दु । अथे स्वःव:पिन्त व थ:थितिपिन्त स:ताः भ्वय् नकेगु चलन दु । गुंला ज्व:छि स्वयम्भूइ वनीपिं नं गुंला लछि धुंका: लिपा वइगु पारु कुन्ह गुंला धर्म धुंकेगु धकाः पारु कुन्हु पारु भ्वय् न्यायेकेगु परम्परा नं दु । किपु, पांगा आदि थासय् गुंला लछि माय् अबसं च्वनेगु धकाः चोभार करूणामयया थाय् न्हिं न्हि पूजा यानाः चोभारया करुणामय्या सतलय् हे च्वनेगु चलन दु । थन च्वंपिं वासिंदापिनि कला:भाःत ल्वापु जुया: वा कलाःया भाःत मयल वा भाःतया कला: मयल घा:सा माय् अबसं च्वनाः पारपाचुकेगु नं चलन दु । थथे माय् अबसं च्वंम्ह मिसा लछितक्क चोभारया करूणमयया सतलय् च्वनाः अबसं च्वनेगु याइ । लछि लिपा अबसं धुंकेकुन्हु भाःत वया सतलं थनायंकल धाःसा भाःतनाप छेँ वनेगु याइ । मिले मजूपिं कला:भाःत मिले जुया वनी । यदि भाःत वया: थं मवल धाःसा भाःतनाप पारपाचुकेगु जुइ । यदि भाःतम्हं थं वयेगु स्वयां
न्हापां सुं मिजम्ह वया थं वल धाःसा व हे मिजंयात भाःतया रूपय् स्वीकार यानाः व हे मिजंनाप हे वना छ्वइ । यदि विवाह मजूपि मिसापितं सु मिजनं थं वल घाःसा व हे मिजंनाप वना वैवाहिक जीवन हनेगु जुइ । थ्व परम्परागत ज्या
पारपाचुकेगु वा ह्वनेगुयात पांगा, किपु आदि थासय् सामाजिक मान्यता दुगु ज्या खः । तर मिजपिं माय् अबसं च्वनाः थथे पारपाचुके यायेगु वा ह्वनेगु वा मिसां मिजंयात थं वनेगु चलन धा:सा मदु । खालि मिसापिन्त जक भा:तनाप ह्वनेगु वा पारपाचुकेगु चलनया परम्परा खः ।
